Table Of ContentKayıp Zamanın İzinde
Yakalanan Zaman
Kitap 7
Marcel Proust
Fransızca aslından çeviren: Roza Hakmen
Şiir çevirileri: Ahmet Güntan
Yapı Kredi Yayınları
Marcel Proust
10 Temmuz 1871'de Auteuil'de doğdu. Bütün yaşamını
etkileyecek astım krizlerinin ilkini 1881'de geçirdi. 1890'da
Hukuk Fakültesi'ne ve Siyasal Bilgiler Okulu'na kaydoldu.
Aynı yıl Maupassant'la tanıştı. Arkadaşlarıyla birlikte Le
Banquet yayınlarını kurdu; burada edebiyat eleştirileri
yayımladı. 1893'te, Swann'ınBir Aşk'ının "eskizi" olabilecek
nitelikte bir metin yazdı. 1894'te Dreyfus olayı başladı.
Marcel Proust, babasıyla birlikte, Dreyfus yanlıları arasında
yer aldı. 1895'te felsefe lisansı diplomasını aldı. 1898'te
Dreyfus olayı büyüdü. Aynı yıl Zola'nın "J'accuse" adlı açık
mektubu L'Aurore gazetesinde yayımlandı. Proust 1908'de
büyük yapıtını (Kayıp Zamanın İzinde) yazmaya koyuldu.
1914'te Guermantes Tarafı'nı Grassef'ye hazırlamaya başladı.
30 Kasım 1918'de Çiçek Açmış Genç Kızların Gölgesinde
yayımlandı. 10 Aralık 1919'da bu kitap Goncourt ödülü aldı.
30 Nisan 1921'de Guermantes Tarafı II ile Sodom ve
Gomorra yayımlandı. Aynı yıl Proust Gallimard'a Sodom ve
Gomorra II ile Sodom III'ün elyazmalarını verdi. 1922'de
Mahpus ile Kaçak (Sodom III) daktiloya çekilmeye başlandı.
Proust, Ekim ayı başında bir bronşit krizi geçirdi, bunu
zatürre izledi. Yazar, 18 Ekim'de öldü.
Roza Hakmen
1956'da İzmir'de doğdu. 1974'te İzmir Amerikan Kız
Koleji'ni, 1979'da ODTÜ Ekonomi Bölümü'nü bitirdi. Başlıca
çevirileri: Ernest Hemingway, Çanlar Kimin için Çalıyor;
Mario Vargas Llosa, Kent ve Köpekler; Nina Berberova, Eşlik
Eden: Soneçka Antonovskaya; Juan Benet, Madrid'de
Sonbahar; Oscar Wilde, De Profundis; Marguerite Duras,
Mavi Gözler Siyah Saçlar; Anthony Burgess, Bir Elin Sesi
Var; Carson McCullers, Yelkovansız Saat; Tama Janowitz,
New York Köleleri. Mircea Eliade, Matmazel Christina; Anne
Rice, Vampirle Konuşma; Miguel de Cervantes Saavedra,
Don Quijote; Marcel Proust, Çiçek Açmış Genç Kızların
Gölgesinde, Guermantes Tarafı, Sodom ve Gomorra,
Swann'ların Tarafı.
Yakalanan Zaman
İki gezinti arasında veya sağanağın dinmesini beklerken
şekerleme yapılacak bir yere benzeyen, bu biraz fazla kırsal,
salonları birer kameriyeyi andıran evde, odaların birinde
duvar kaplamalarındaki bahçe güllerinin, diğerinde
ağaçlardaki kuşların insanı yalnız bırakmadığı ve eski
kaplamalar oldukları için günümüzün şaşaalı dekorasyonuna,
gümüş bir fon üzerinde Normandiya'nın bütün elma
ağaçlarının Japon üslubunda dizilip yatakta geçirdiğiniz
saatleri sanrılarla doldurduğu duvar kaplamalarına hiç mi hiç
benzemeyip her gülün, canlı olsa koparılabileceği, her kuşun
bir kafese konup beslenebileceği kadar diğerlerinden ayrı
olduğu bu evde, bütün günümü, bahçenin güzelim
çimenleriyle girişteki leylaklara, su kenarındaki ulu ağaçların
güneşte parıldayan yeşil yapraklarına ve Meseglise Ormanı'na
bakan odamda geçiriyordum. Aslında bütün bunlara zevk
alarak bakmamın tek sebebi, "Odamın penceresinden bu
kadar çok yeşillik görünmesi güzel bir şey" diye
düşünmemdi; ta ki o uçsuz bucaksız yeşil tablonun içinde,
Combray Kilisesi'nin, sırf daha uzakta olduğu için laciverde
boyanmış olan çan kulesini fark edinceye kadar. Çan
kulesinin bir tasviri değil, ta kendisiydi; kilometrelerle ve
yıllarla ölçülen mesafeleri karşıma çıkarmış, parıltılı
yeşilliğin ortasında, bambaşka bir tonda, neredeyse kara
kalemle çizilmiş gibi görünecek kadar koyu renkte, gelip
penceremin camına kazınmıştı. Odamdan bir iki dakikalığına
çıktığımda ise, koridorun sonundaki, farklı bir yöne bakan
küçük salonu adeta lal rengi bir şerit halinde görüyordum,
çünkü bu salonun duvar kaplaması, bir güneş ışınıyla
alevleniverecek, düz, kırmızı muslindendi.
Gilberte, gezintilerimiz sırasında bana Robert'in
kendisinden uzaklaştığını, başka kadınların peşinden
koştuğunu söylüyordu. Robert'in hayatında gerçekten de
birçok kadın vardı,çama bunlar, kadınlardan hoşlanan
erkeklerin erkek arkadaşları gibiydi, çoğu evde hiçbir işe
yaramayacak eşyaların anlamsız direncine ve gereksiz yer
kaplama özelliğine sahiptiler. Robert, ben oradayken birçok
kez Tansonville'e geldi. Benim tanıdığım halinden çok
farklıydı. Sürdüğü hayat onu M. de Charlus gibi kalınlaştırıp
yavaşlatmamış, aksine, tam zıt yönde bir değişim yaratarak,
eskisine oranla çok daha rahat ve esnek bir görünüm
kazandırmış, –evlendiğinde ordudan istifa ettiği halde– bir
süvari subayına benzetmişti. M. de Charlus ağırlaştıkça,
Robert, aynı kusurun zıt etkisi sonucu, iyice incelip
hızlanmıştı (evet, barondan çok daha gençti şüphesiz, ama
onun, tıpkı gençliğin birçok özelliğini birden
koruyamayacaklarını ve endamın gençliği en iyi temsil
edecek özellik olduğunu düşünüp bedenleri uğruna, kararlı bir
şekilde çehrelerini feda eden ve belli bir yaştan sonra
Marienbad'dan ayrılamayan kadınlar gibi, yaşlandıkça
idealindeki görünüme daha da çok yaklaşacağı seziliyordu).
Bu çeviklik, ayrıca çeşitli psikolojik nedenlerden de
kaynaklanıyordu: görülme korkusu, korkuyormuş gibi
görünmeme arzusu, kendinden memnuniyetsizliğin ve
sıkıntının yol açtığı hummalı telaş. Girip çıkarken görülmek
istemediği bazı kötü şöhretli yerlere gitmeyi alışkanlık
edindiğinden, buralara, o sırada yoldan geçebilecek kişilerin
düşmanca bakışlarına asgari derecede hedef olacak şekilde,
saldırıya geçercesine, hızla dalardı. Rüzgâr gibi hareket
etmek, onda alışkanlık haline gelmişti. Ayrıca, korkmadığını
göstermeye çalışan ve kendine düşünecek zaman tanımak
istemeyen kişinin yüzeysel gözüpekliğini de simgeliyordu
belki. Çözümlememizi tamamlamak için, yaşlandıkça genç
görünme arzusunu ve hattâ, yeteneklerini geliştirmeden
yaşadıkları görece aylak hayata göre fazla zeki olan, daima
sıkkın, bıkkın insanların sabırsızlığını da hesaba katmamız
gerekir. Hiç şüphesiz, bu tür insanlarda bile aylaklık,
gevşeklikte ifade bulabilir. Ne var ki, jimnastik bunca rağbet
görmeye başladığından beri, aylaklık, spor yapılan saatlerin
dışında bile sportif bir biçime büründü; artık aylaklık,
gevşeklikte değil, can sıkıntısının gelişmesine zaman ve yer
tanımamayı amaçlayan telaşlı bir hareketlilikte ifade buluyor.
Hafızamda, hattâ gayri iradi hafızamda bile, Albertine'e
aşkımdan eser kalmamıştı. Ama görünüşe bakılırsa, uzuvların
da bir gayri iradi hafızası mevcut ve diğerinin silik, kısır bir
taklidi olan bu hafıza, insandan daha uzun ömürlü, zekâdan
yoksun kimi hayvan ve bitkiler gibi, daha uzun süre yaşıyor.
Bacaklarımız ve kollarımız, uyuşuk hatıralarla dolu. Bir
keresinde, Gilberte'in yanından oldukça erken saatte
ayrılmıştım; gece yarısı Tansonville'deki odamda uyandım ve
yarı uykulu halde, "Albertine," diye seslendim. Albertine'i
düşünmemiş, rüyamda görmemiş, Gilberte'le
karıştırmamıştım; kolumda tomurcuklanan bir hatıra, tıpkı
Paris'teki odamda olduğu gibi, arkamdaki zili aratmıştı bana.
Zili bulamayınca, eskiden birçok akşam birlikte uyuduğum
merhum sevgilimin yine yanımda yattığını zannetmiş,
Françoise gelinceye kadar yeterince vakit geçeceği için benim
bulamadığım zili Albertine'in çalmasında bir sakınca
olmayacağını düşünmüş ve "Albertine," diye seslenmiştim.
Robert –en azından o tatsız dönem boyunca– çok daha katı
olmuştu; arkadaşlarına, örneğin bana karşı neredeyse hiç
duyarlılık göstermiyordu. Buna karşılık, Gilberte'e yönelik
sahte, hattâ gülünç denebilecek bir duyarlılık sergilemesi hiç
hoş değildi. Aslında Gilberte'e karşı kayıtsız sayılmazdı.
Hayır, Robert karısını seviyordu. Ama ona sürekli yalan
söylüyordu; yalanlarının özü olmasa da, yalancılığı sürekli
ortaya çıkıyordu. O da bu durumu telafi edebilmek için,
Gilberte'i üzmekten duyduğu gerçek kederi gülünç ölçüde
abartıyordu. Tansonville'e geliyor, ertesi sabah, o yöreden bir
beyefendi Paris'te bir iş görüşmesi için sözde kendisini
beklediğinden dönmek zorunda olduğunu söylüyordu; ne var
ki Robert'in bu konuda uyarmayı ihmal ettiği beyefendi, aynı
gece Combray yakınlarında karşılaştıklarında, bir ay
dinlenmek üzere memleketine döndüğünü ve Paris'e ancak
ondan sonra gideceğini söyleyerek, istemeden yalanı ortaya
çıkarmış oluyordu. Bu gafın üzerine Robert kızarıp bozarıyor,
Gilberte'in hüzünlü, gururlu tebessümünü görüyor, adama
hakaret edip başından savıyor, karısından önce eve dönüyor,
ona acıklı bir not yazıp, kendisini üzmemek için,
açıklayamayacağı bir nedenden ötürü gittiğinde onu
sevmediğini zannetmesin diye yalan söylediğini bildiriyor
(yazdıkları Robert'in gözünde yalan olmakla birlikte, özünde
doğruydu), sonra karısının odasına girmek için izin istiyor ve
hem gerçekten üzülerek, hem bu yaşayışına sinirlenerek, hem
de her defasında daha cüretkâr numaralar yaparak hıçkırıklara
boğuluyor, soğuk sulara dalıyor, yakında öleceğinden dem
vuruyor, bazen fenalaşmış gibi yere kapaklanıyordu. Gilberte
ona ne kadar inanması gerektiğini bilemiyor, tek tek her
olayda yalan söylediğini, ama genelde sevildiğini düşünüyor,
kocasının, belki bilmediği bir hastalığı olduğu için yakında
öleceği yolundaki sezgisinden ötürü endişeleniyor ve bu
yüzden de onunla zıtlaşıp seyahatlerinden vazgeçmesini
istemeye cesaret edemiyordu.
Morel'in, Bergotte'un yanı sıra, ister Paris'te olsunlar, ister
Tansonville'de, Saint-Loup'ların evinde daima evin oğlu gibi
ağırlanmasına ise hiç anlam veremiyordum. Morel'in Bergotte
taklidi olağanüstüydü. Hattâ bir süre sonra, taklit yapmasını
rica etmeye bile gerek kalmamıştı. Şu veya bu kişiliğe
bürünmeleri için uyutulmaları zorunlu olmayan isterikler gibi,
ansızın, kendiliğinden Bergotte şahsiyetine bürünüyordu .
Geçmişte M. de Charlus'ün Jupien için, şimdi de Robert de
Saint-Loup'nun Morel için yaptıklarına şahit olan Françoise,
bunun Guermantes'larda bazı nesillerde ortaya çıkan bir
özellik olduğuna hükmetmemiş, bütün ahlâkçılığına ve
önyargılarına rağmen, –Legrandin'in Theodore'a yardımlarını
da göz önünde bulundurarak– evrenselliği nedeniyle saygı
gösterilmesi gereken bir âdet olduğu sonucuna varmıştı.
Delikanlılardan söz ederken, ister Morel olsun, ister
Theodore, "Kendisine hep ilgi gösteren ve çok yardım eden
bir beyefendi buldu," derdi daima. Bu durumlarda hami
konumundaki kişi, seven, acı çeken, affeden kişi olduğu için
de, Françoise hamiyle baştan çıkardığı genci karşılaştırınca,
hiç tereddütsüz hamiyi bir kahraman, "iyi kalpli" bir insan
olarak görürdü. Yine hiç tereddüt etmeden, Legrandin'e nice
dolaplar çevirmiş olan Theodore'u kınardı, ama ilişkilerinin
niteliği konusunda en ufak bir şüphe beslemediğinden olsa
gerek, hemen ardından eklerdi: "Sonra delikanlı kendisinin de
biraz fedakârlık yapması gerektiğini anladı, 'Beni yanınıza
alın, sizi sevip şımartırım,' dedi; deli dolu Theodore'un, onun
yanında belki hak ettiğinden fazlasını bulacağı kesin, o kadar
iyi kalpli bir beyefendi ki, Jeannette'e (Theodore'un nişanlısı)
kaç kere söyledim: 'Bak yavrum, başınız sıkışırsa doğru bu
beyefendiye gidin. Kendi yerde yatar da yatağını size verir.
Çocuğu (Theodore'u) çok sevdi, asla kapıya koymaz. Hayat
boyu terk etmez onu,' dedim."
Güney'e yerleşmiş olan Theodore'un soyadını nezaketen
kız kardeşine sordum. Sautton olduğunu öğrenince, "Demek
Le Figaro'daki makalemle ilgili mektubu yazan oydu!" diye
haykırdım.
Françoise aynı şekilde Saint-Loup'ya da Morel'den çok
değer veriyor ve küçüğün (Morel'in) bütün yaptıklarına
rağmen, markinin onu asla darda bırakmayacağını
düşünüyordu, çünkü fazlasıyla iyi yürekliydi, böyle bir şey
olması için, Saint-Loup'nun başına büyük aksilikler gelmesi
gerekirdi.
Robert, Tansonville'de daha uzun kalmam için ısrar
ediyordu; artık beni memnun etmek için açıkça hiçbir gayret
göstermediği halde, bir keresinde, benim Tansonville'e
gelişimin karısı için büyük bir mutluluk olduğunu, habersiz
karşısına çıktığım akşam onu umutsuzluğa düşmekten mucize
eseri kurtardığımı Gilberte'in kendisine anlattığını ağzından
kaçırdı ve "belki daha da beterinden kurtardınız," diye ekledi.
Benden, karısını sevdiği konusunda Gilberte'i ikna etmemi
istiyor, metresini karısı kadar sevmediğini ve yakında ondan
ayrılacağını söylüyordu. "Oysa," diye, öyle bir gururla ve
sırlarını paylaşma ihtiyacıyla ekliyordu ki, Charlie adının,
Robert'in bütün gayretlerine rağmen, piyangodaki bir numara
gibi "çıkacağını" sanıyordum bir an, "benim için büyük bir
gurur kaynağıydı. Bana olan aşkını defalarca kanıtlayan,
Gilberte'e feda edeceğim bu kadın, daha önce hiçbir erkeğin
