Untitled - Muzaffer Ozak

559 Pages·2010·4.82 MB·Turkish

Cumhuriyet Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi
Cumhuriyet University
Theology Faculty

EDİTÖR TASHİH
Alim Yıldız – Ali Aksu Mehtap Erdoğan

ISBN :
978-605-61267-6-5 (TK.)
978-605-61267-7-2 (1.C)

YAYIMCI
Asitan Yayıncılık Ltd. Şti.
www.asitan.com
0346. 225 03 41

KAPAK-MİZANPAJ
Asitan Ltd. Şti.

BASKI
Es-Form Ofset Ltd. Şti.
www.esformofset.com
0346. 225 24 21

Bu kitap, Başbakanlık Tanıtma Fonu İLETİŞİM VE İSTEME ADRESİ
ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Cumhuriyet Üniversitesi
katkılarıyla İlahiyat Fakültesi
20-22 Mayıs 2010 tarihinde 58140 Kampüs/SİVAS
Cumhuriyet Üniversitesi 0346. 219 12 15 – 16
İlahiyat Fakültesi Belge geçer
tarafından düzenlenen 0346. 219 12 18
Uluslararası Kerbelâ Sempozyumu e-posta
bildirilerinden oluşmaktadır. [email protected]
İÇİNDEKİLER

KERBELA VAKASI (Tarihi Süreç)
Ünal Kılıç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

KERBELÂ OLAYI SÜRECİNDE TARAFLARIN YAZDIKLARI MEKTUPLARDA
VE OLUŞTURDUKLARI SÖYLEMLERDE KULLANDIKLARI ARGÜMANLAR
Gencal Şenyayla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

HZ. HÜSEYİN’İN MARUZ KALDIĞI FACİADA YEZİD’İN SORUMLULUĞU
Hüseyin Algül . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

KUTSAL(LAŞTIRILMIŞ) BİR MEKAN: KERBELA
Fatih Erkoçoğlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

MÜZAKERE
Adnan Gürbüz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

TAHRİFAT-I AŞURA
Tahara Rhimpour Azghadî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

ÇOCUK ve AŞÛRA
Mahdie Sadat Fakoor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

EMEVİ REJİMİNİN YOZLAŞMASINA VE ZORBALIĞINA KARŞI İSLAM’IN
SAVUNMASI OLARAK AŞURA
Abbas Yezdani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

KACARLAR DÖNEMİ İRAN HAC SEYAHATNAMELERİNDE KERBELA
HADİSESİ VE HZ. HÜSEYİN'İN KERBELA YOLU
Esra Doğan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

MÜZAKERE
Ali Ertuğrul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

HZ. HÜSEYİN İSYANININ GEREKÇELERİ ÜZERİNE BAZI MÜLAHAZALAR
Mehmet Azimli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

KERBELA HADİSESİ’NİN SİYASİ SEBEBİ YEZİD B. MUAVİYE’NİN VELİAHT
TAYİN EDİLMESİ MESELESİ ÜZERİNE TESPİT VE DEĞERLENDİRMELER
Adem Apak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
İKTİDAR ARACI OLARAK KAN TALEBİ OLGUSUNUN HZ. OSMAN-
HZ. HÜSEYİN PERSPEKTİFİNDE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZİ
Şaban Öz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

EHL-İ SÜNNET ÂLİMLERİNİN KERBELA OLAYINA YAKLAŞIMLARI
Adnan Demircan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295

EMEVÎ YÖNETİMİ KERBELÂ İLE İLGİLİ NEYİ AMAÇLADI VE NE OLDU?
Mustafa Özkan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

KERBELÂ VAK’ASI’NDA UBEYDULLAH B. ZİYÂD’IN ÖNEMLİ ROLÜ
Ahmet Turan Yüksel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

BÜVEYHÎLER DEVRİNDE BAĞDAT’TA KERBELA / AŞURE,
GADİR HUMM VE BENZERİ ŞİÎ UYGULAMALARI
Ahmet Güner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325

KERBELA LİTERATÜRÜ
Ali Aksu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341

MÜZAKERE
Galip Eken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377

ÇAĞDAŞ ŞÎA DÜŞÜNCESİNDE KERBELA’NIN PROBLEMLİ MİRASI: İMAM
HÜSEYİN KAZANMAK İÇİN Mİ YOKSA CANINI FEDA İÇİN Mİ AYAKLANDI?
Mehmet Ali Büyükkara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383

SİYASÎ VE DİNÎ OTORİTELERİN NECEF VE KERBELA’YA KUTSİYET
KAZANDIRMADAKİ ROLÜ, KİTÂBÜ’L-MEZÂR ÖRNEĞİ
Halil İbrahim Bulut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409

KERBELÂ VAKASINA YAKLAŞIMLARDA YÖNTEM SORUNU
Sönmez Kutlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427

MEDENİLİK VERSUS BEDEVİLİK; KERBELÂ KRİZİNİN EKONOMİ-POLİTİĞİ:
BAŞLANGICIN SONU - SONUN BAŞLANGICI
Halis Çetin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451

MÜZAKERE
M. Saffet Sarıkaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469

Şİİ-İMAMİ KAYNAKLARDA KERBELÂ’NIN MENKÂBEVİ ANLATIMI
Metin Bozan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
ZEYDÎ DÜŞÜNCEDE HZ. HÜSEYİN VE KERBELÂ
Mehmet Ümit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493

ŞİA’DA KERBELÂ MATEMİNİN ORTAYA ÇIKIŞI VE
ESKİ İRAN KÜLTÜRÜYLE İLİŞKİSİ
Fatih Topaloğlu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501

SAFEVÎ DEVLETİ HÜKÜMDARI ŞAH İSMAİL’İN ŞİİRLERİNDE
HZ. HÜSEYİN VE KERBELÂ
Mustafa Ekinci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 511

DİNİ BİR FENOMEN OLARAK KENDİNİ KIRBAÇLAMA VEYA
FLAGELLANT HAREKETİ
Dursun Ali Aykıt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517

KERBELÂNIN İTİKADİ SEMBOL HALİNE GELMESİNİN ARKA
PLANINDAKİ HERMETİK UNSURLAR
Hakan Coşar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531

TARİH, MİT VE RİTÜEL: ALEVİ BİLİNCİNİN OLUŞUMUNDA
KERBELA’NIN ROLÜ
Ali Selçuk - Sami Kılıç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551

ÖNSÖZ

Alim Yıldız

İslam tarihinin kara sayfalarından biri olan, Hz. Peygamber’in sevgili
torunu Hz. Hüseyin ve aile üyeleri ile etrafında yer alan sahabe ve tabiînden
bir çok kişinin şehit edildiği bir mekânın ismidir Kerbelâ.
Ehl-i Sünnet ve Şia arasında önemli bir ayrışma noktasıdır bu olay. Ehl-
i sünnet âlimlerinin “elimizin karışmadığı şeye dilimiz de karışmasın”
mantığıyla, yüksek sesle konuşmamayı ve içlerini yakan bu meş’um hadise
hakkında sessizce ağlamayı tercih ettikleri bu hadise, Şii dünyada çok daha
yüksek sesle tartışılmış ve ağıtı da o nispette olmuştur.
Amacımız, bu meselenin ilmî yönüyle ele alınması ve “ayrıştırıcı” gibi
görünen Kerbelâ hadisesinin aslında İslam dünyasını “birleştirici” bir unsur
olduğunu ortaya koymaktır. Sorun, bir araya gelip konuşmamaktan
kaynaklanmaktadır. İslam dünyasında Hz. Hüseyin’e ağıt yakmayan hiçbir
ülke olmadığı gibi bu zulmü alkışlayan bir Müslüman da bulunmamaktadır.
Müslümanların yaşamakta olduğu hemen her ülkede halk kültürü ve edebiyat
yönüyle Kerbelâ hakkında muazzam bir birikim oluşmuştur.
Musikî alanında da durum aynıdır. Müslümanların yaşadıkları
coğrafyanın tamamında Hz. Hüseyin ağıtı vardır. Acının ve ağıtın tonu farklı
olsa da rengi aynıdır. Bazen bir şiir, bir türkü ve bir ağıt sayfalar dolusu
bilgiden daha fazla tesir eder insanlara.
Aynı ağıtı Türkçe, Arapça, Farsça, Urduca, Azerice ve daha birçok
dilde söylüyorsak o halde kavgamız nedir?
Bu kitap 20-22 Mayıs 2010 tarihlerinde Cumhuriyet Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi tarafından gerçekleştirilen Uluslararası Kerbelâ
Sempozyumu’nda sunulan tebliğlerden oluşmaktadır.
Uluslararası anlamda dünyada ilk kez gerçekleştirilen bu sempozyuma
Türkiye, İran, Azerbaycan, Mısır, Ürdün, Makedonya ve Ürdün’den yetmiş
iki ilim adamı katılmıştır. Sivas’la birlikte çeşitli şehirlerden sempozyumu
takip etmek için gelen kalabalık ve seçkin bir dinleyici tarafından takip
edilen sempozyumda bir ilk daha gerçekleştirilmiş, Türkiye, İran,
Azerbaycan ve Suriyeli mersiyehanların katılımıyla 20 Mayıs akşamı bir de
“Çeşitli Dillerden Mersiyeler Konseri” gerçekleştirilmiştir. Böylece Kerbelâ
olayının İslam coğrafyasına yansıması musikî formuyla ortaya konulmuş,
farklı ülkelerden katılan ilim adamlarının sundukları tebliğlere ek olarak, bir
de bu ülkelerden gelen sanatçılar tarafından acının duygusal boyutu ve
Müslümanların yüreklerindeki algısı bir kez daha görülmüş, farklı dillerle
olsa da aslında aynı acıya aynı hüzünle ağladığımızın da farkına varılmış,
“Ayrıştırıcı” gibi görünen bu hadisenin aslında “birleştirici” olduğunu da
fark edilmiştir iki günün sonunda.
Türkiye, İran, Mısır, Azerbaycan, Pakistan, Ürdün ve Balkanlar’dan
katılan Sünnî ve Şii ilim adamlarının tarih, edebiyat, kelam, felsefe,
mezhepler tarihi, tefsir ve hadis, tasavvuf ve musikî gibi alanlarda sunmuş
oldukları tebliğler, konuları dikkate alınarak tasnif edilmiş ve üç cilt haline
getirilmiştir.
Birinci cilt, hadisenin tarihi boyutuna ayrılmıştır. Yedi bölümden
oluşan bu ciltte İslam Tarihi, Mezhepler Tarihi ve Dinler Tarihi alanında
sunulan yirmi sekiz tebliğe yer verilmiştir.
Hadise her ne kadar tarihî olsa da Müslümanların yaşamış oldukları
coğrafyaya yansıması en fazla edebiyat ve halk kültürü yönüyle olmuştur.
Hadisenin bu yönü İkinci ciltte yer almaktadır. Altı bölümden oluşan bu
ciltte toplam yirmi dört tebliğ bulunmaktadır.
Kitabımızın üçüncü cildi ise Temel İslam Bilimleri içerisine giren
Hadis, Kelam, Tefsir, İslam Hukuku gibi konularla birlikte Din Sosyolojisi,
Musikî gibi çeşitli bilim alanlarında sunulan tebliğlerden oluşmaktadır.
Şimdiye kadar birçok eserde daha çok sadece tarihî yönüyle işlenen
Kerbelâ hadisesi, yayına hazırlamış olduğumuz bu üç ciltlik kitapla
meselenin farklı zaviyelerden görünüşünü de okuyucuya sunmaktadır.
Kerbelâ ile ilgili önemli bir birikim içeren bu eserin, bir boşluğu
doldurması ve konuyla ilgili yeni çalışmalara vesile olması bizi mutlu
edecektir.
TAKDİM

Takdim edilen üç ciltlik bu eser, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi’nin ev sahipliğinde 20-22 Mayıs 2010 tarihilerinde gerçekleştirilen
“Uluslararası Kerbela Sumpozyumu”nun neticesi olarak ortaya çıkmıştır.
Sempozyumda 16’sı yurtdışından olmak üzere sekiz farklı ülkeden katılan
bilim insanları tarafından 72 bildiri sunulmuştur. Bildiriler, başta İslam Tarihi ve
Edebiyat olmak üzere İslam Mezhepleri Tarihi, Dinler Tarihi, Sosyoloji,
Tasavvuf, Hadis, Tefsir, Kelam, ve Musiki gibi bilim dallarında sunulmuş olup
olaya çok geniş bir çerçeveden bakılmıştır. Belki de bu anlamda “Kerbela”
konusunda böyle bir toplantının yapılıp bütün yönleriyle konunun tartışılarak üç
ciltlik bir eser halinde insanlığın hizmetine sunulması ülkemizde olduğu gibi
İslam dünyasında da bir ilktir.
İcra ettiğimiz “Kerbela Sempozyumu”, fakültemizin düzenlediği üçüncü
uluslararası bilimsel organizasyon olmuştur. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi, bundan önce 2002’de “Barış İçin Diyalog, Dinlerin bir arada
Yaşamaya Katkısı” konulu sempozyum ile 2008’de “Doğu-Batı İlişkisinin
Entelektüel Boyutu-İbn Rüşd Sempozyumu” düzenlemiştir. Her iki
sempozyumdan da ulusal ve uluslararası çapta çok olumlu tepkiler alınmıştır.
Ayrıca her iki toplantı metinleri kitaplaştırılarak araştırma-cıların hizmetine
sunulmuştur. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi tarafından Sivas’ta
gerçekleştirilen bu sempozyumda, özellikle Anadolu’da toplumun inanç
dünyasının şekillenmesinde önemli etkisi bulunan bu olay, geniş bir şekilde ele
alınmıştır.
Bu sempozyumda öncelikle
-Kerbela Olayı’nın öncesi,
-Bizzat yaşanması ve sonrasını kapsayan tarihsel süreç,
-Yaşanan bu acı olayın tarafları,
-Olay sonrasında oluşan inanç uygulamaları ve bunların günümüze
yansımaları,
-Kerbela’ya yaklaşımda yöntem sorunu,
-Türk Edebiyatın’da Maktel-i Hüseyinler,
-Farklı İslam Mezheplerinin Kerbela algısı gibi bir çok konu farklı
dallardan uzman araştırmacılar tarafından değerlendirilmiştir.
Millet ve toplumların tarihinde önemli kırılma ve dönüm noktaları
yaşanabilmekte, söz konusu durumlar tarihin seyrini bir şekilde etkilemektedir.
Kerbela olayı da İslam Tarihi açısından önemli bir kırılmaya neden olmuş,
Müslümanların vicdanında derin izler bırakmıştır. Dolayısıyla Müslümanlar
Kerbela olayını hiç unutmamışlar ve bu talihsiz olayı daima hüzünle ana
gelmişlerdir.
Diğer yandan tarihte nice menfi olaylar ibret alınmadığı için hep tekerrür
etmektedir. Tarih sahnesine çıktığından beri İslâmiyet en büyük muhalefeti;
kabilecilik, aşiret mantığı ve birtakım sahte ilahlara ibadeti öne çıkaran yanlış
inanç, zihniyet ve törelerden görmüştür.
Herkesçe malum olduğu üzere insan hakları evrensel beyannamesi
mahiyetindeki Veda Hutbesi’nde Hz. Peygamber, Arap’ın Arap olmayana bir
üstünlüğünün olmadığını, bütün İnsanların aynı atadan geldiğini, üstünlüğün
ancak takvada olabileceğini ilan ettikten sonra Müslümanları, kendisinden sonra
bir daha cahiliye adetlerine dönerek birbirlerinin kanlarını akıtmamaları
noktasında ikaz etmiştir.
Ancak vefatının üzerinden çok geçmeden altyapısını kabilecilik ve aşiret
mantı-ğının oluşturduğu iktidar mücadelesi bir şekilde nüksederek maalesef
İslam dünyasını teslim almış, Kerbela olayı gibi müessif hadiselerin yaşanmasına
neden olmuştur.
Aşiret ve kabilecilik zihniyeti, mezhepçilik, dini veya ideolojik fanatizm
üzerinden yürütülen iktidar mücadelesi, bugün de İslam dünyasının inanç, ahlak,
bilgi ve hukuktan hareketle ileri adımlar atmasının önünde, aşılması gerekli en
büyük engeli oluştur-maktadır. Artık sadece geçmişle övünerek veya geçmişe
ağıt yakarak tarihi inşa etmenin mümkün olmadığı kanaatindeyim.
Ülkemizin, İslam dünyası ve insanlığın geleceği için Kerbela olayı gibi
geçmişte meydana gelen önemli hadiseler üzerinde düşünmek, onları akıl, bilim
ve ahlak zaviyesinden analiz ederek ileri doğru atılacak müspet adımların
zeminlerini oluşturmak gibi tarihi bir sorumluluğumuz vardır.
İşte bu zamana kadar tüm Dünya Müslümanları tarafından derin bir üzüntü
ile gönüllerde anıla gelen Kerbela olayı, Bilhassa Şii ve Alevi-Bektaşi
topluluklar tarafından da resmi matem günü olarak kabul görmüştür. Ancak
bütün bu anma ve matemler yeterli olmayıp bu konuda ciddî bir bilgi
eksikliğinin bulunduğu kanaatiyle bu toplantı gerçekleştirilmiştir. Şunu
belirtmeliyim ki, günümüz insanının Kerbela’yı anmaktan çok anlamaya ihtiyacı
vardır. Dolayısıyla bu eserin bu konuda yaşanan bilgi boşluğunu dolduracağını
ve Hz. Hüseyin’i ve Kerbela olayını anlamaya öncülük edeceğini ümit ediyorum.
Nitelikli tebliğlerden müteşekkil bu eserin, dünya bilim tarihinde şimdiden yerini
alacağını düşünüyorum. Bu vesileyle katkıda bulunan tüm bilim adamlarına
şükranlarımı sunuyorum.