TBMM Gizli Celse Zabıtları

28 Pages·2006·3.1 MB·Turkish

C İ L T : 3 İÇTİMA SENESt : III
T. B. M. M.
Gizli Celse Zabıtları
26 Temmuz 1338 (1922)
Münderecat
Sayfa
1. — ZAPTI SABIK HULÂSASI 606
2 — MÜZAKERE EDİLEN MEVAD 606
/. — Yeni bir İstiklâl Mahkemesi teş­
kiline dari İcra Vekilleri Heyeti tezkeresi. 606:612
Cilt : 21
80 nci İnikat, 2, 3, 4 ncü Celse
İ : 80 26 . 7 . 1338 C : 2
SEKSENİNCİ İNİKAT
26 Temmuz 1338 Çarşamba
İKİNCİ CELSE
REİS : Reisi Sani Dr. Adnan Beyefendi.
KÂTİPLER : Atıf Bey (Kayseri), Hakkı Bey (Van)
REİS — Efendim; celsei hafiye kuşat edildi. Bu babda bir tezkeresi vardır. Bu müzakerenin hafi
Hafi celse icrası hakkında buyurun Rauf Beye­ celsede müzakeresini teklif ediyorum. Eğer heyeti
fendi. celileniz kabul ederse hafi celsede ceryan etsin.
RAUF BEY (Heyeti Vekile Reisi) (Sivas) — REİS — Müsaade buyurun efendim; bu mesele­
Efendim, Heyeti Vekile Amasya'nın vaziyeti mah- nin hafi celsede müzakeresini kabul edenler lütfen el
susasjnı nazarı dikkate alarak heyeti aliyenize müs- kaldırsın... Hafi celsede müzakeresi kabul edildi.
tacelen, saha ve hududu sabit olmak üzere .bir İstik­ Efendim, evvelâ hafi celse zaptı sabık hulâsa­
lâl Mahkemesinin intihap ve izamını teklif ediyor. sını okuyacağız.
1. — ZAPTI SA3IK HULÂSASI
YETMİŞ DOKUZUNCU İNİKAT müzakeresine geçilmiş ise de mezkûr kanunun red-
dile ahkâmı kanuniyenin tatbikinin emredilmesine
24 Temmuz 1338 Pazartesi
dair Hüseyin Avni Beyin takriri kabul ve takriri izah
İKİNCİ CELSE eden Kırşehir Mebusu Müfit Efendinin beyanatı da­
Musa Kâzım Efendi Hazretlerinin tahtı riyasetle­ hi tasdik edilerek celsei aleniyeye geçildi.
rinde bilinikat zaptı sabık hülâsası aynen kabul olun­ Kâtip
duktan sonra Müdafaai Milliye Bütçesinin heyeti Reissâni Kayseri
umumiyesi hakkında müzakere cereyan etti. Müza­ Dr. Adnan Atıf
kere kâfi görülerek celsei aleniyeye geçilmesi kabul Kâtip
edildi ise de celsei aleniyeye geçmeden evvel İktisat Van
Vekâleti bütçesine tahsisat ilâvesi hakkındaki lâyihai Hakkı
kanuniyenin müzakeresi icra edilerek maddeleri ay­ REİS — Zaptı sabık hulâsası hakkında söz iste­
nen kabul olundu. Bilâhara Adana vilâyetinde kuyu- yen var mı? Olmadığına göre zaptı sabık aynen ka
du hakkaniyenin tashihine dair lâyihai kanuniyenin bul edildi.
2. — MÜZAKERE EDİLEN MEVAD
/. — Yeni hır İstiklâl Malikanesi teşkiline dair sına ve neticesinin iş'arına müsadei devletlerini istir­
İara Vekilleri Heyeti tezkeresi. ham eylerim efendim.
REİS — Tezkereyi okutuyorum. Türkiye Büyük Millet Meclisi
18 Temmuz 1338 İcra Vekilleri Heyeti Reisi
Hüseyin Rauf
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Riyaseti Celilesine REİS — Buyurun Ali Beyefendi.
Amasya ve havalisinde görülen lüzuma menbi bir ALİ BEY (Dahiliye Vekaieli Vekili) (Niğde) —
İstiklâl mahkemesi tesis ve dairei kazanın sabık İs­ Samsun, Amasya. Tokat, havalisinde eşkiya olduğu
tiklâl mahkemesi hududu dahili bulunması hususu­ malumu âlinizdir, bir çok eşhas derdest ediliyor, bun­
nun arzı İcra Vekilleri Heyetinin 18 . 7 . 1338 tari­ lardan bir kısmı Divanı Harbe verilmek istenilmiş,
hindeki içtimamda takarrür etmekle, ifayı mukteza- bir kısmı derdest edilmiş mehakimi nizamiyeye ve-
— 606
İ : 80 26 . 7 . 1338 C : 2
rilmek istenilmiş. (İşitmiyoru/ sesİeri) Muhabere edi­ teden başka kimse yoktu. Bilâhare kuvayı muntaza-
yoruz. bu eşkiyanm biran evvel cezalarını görebilmek maya tahvil zaruretini hisseden Meclisi Âliniz kuvayı
için seri bir muameleye tabi tutulmak ieabetmektedir. muntazama tesis ettiği zaman, yanı başında gayri
Bu da birtakım merasimi kanııniyeye tabi olmayan muntazam bir çete istediği zaman işe giriyor, onları
bir mahkemei fevkalâde tarafından yapılması lâzım zabtü rabıtının temin gayri kabil olmakla be­
geliyor. Bunun için Samsun mutasarrıfı ve Şark Cep­ raber, bunların yanı başında muntazam bir kıta tut­
hesi kumandanı lüzum gösteriyor, tahtı tevkifine alı­ mak gayri mümkün olduğu cihetle, şiddet gösterme­
nan eşhas nerede muhakeme edilecektir, yani tahtı ye mecburiyet hissetmiştir ve bu şiddeti de kim ya­
tevkifine alınan eşhas gibi muamele görecektir? Bun­ pabiliyor? İşte kabul ettiğiniz istiklâl mahkemeleri
ların işlerinin görülmesi pek uzamaktadır. İmkân yok. kanuniyle o şiddet kayboldu. Bidayeten ve filhakika
muamele de bunu gösteriyor. Bunun için Amasya istiklâl mahkemeleri ilk faaliyete geçtiği zaman as­
merkezinde bu işlere bakmak üzere bir İstiklâl mah­ ker firarilerinijn firarına bulundukları mıntakada ol­
kemesinin bulunmasını muvafık buluyoruz. dukça mani olunmuş ve faideleri de görülmüştür.
Fakat sonradan sonraya itiraf etmek lâzımdır ki on­
SALİH EFENDİ (Erzurum) — Bu eşkiya hangi
lar da maalesef hiçbir şey yapamamıştır. Yani bugün
sınıf eşkıyadır?
kemali teessürle ve teessüfle söylemek mecburiyetin­
ALİ BEY (Devamla) — Pontüs eşkıyaları. Bunu
deyiz ki hâlâ istiklâl mahkemelerinin bulundukları
biran evvel intaç etmek ve haklarında lâzım gelen
memleket dahilinde muhtelif mıntakalarda hali faa­
cezayı tatbik etmek ve Amasya şehrinde bulunmak
liyette bulunmalarına rağmen, iştigal edilmiyecek de­
ve sırf bu işlerle iştigal etmek üzere bir mahkemenin
recede asker firarileri vardır. Şu halde istiklâl mah­
gitmesine lüzum göstermekteyiz.
kemesinin hiçbir kıymeti yoktur ve tesiri kalmamış­
SALÂHATTİN BEY (Mersin) — Sabık mahke­
tır.
meyi dinleyelim, bir kanaatları var mı?
YAHYA GALİP BEY (Kırşehir) — Meğer ki
HAKKI HAMİ BEY (Sinop) — Şimdi efendim;
jandarma da...
Dahiliye Vekâleti Vekili Ali Beyefendi Amasya'ya
bir İstiklâl Mahkemesinin gitmesine lüzum gösteri­ HAKKI HAMİ BEY (Devamla) — Sonra efen­
yorlar ve diyorlar ki, Pontüs komitesine mensup bir diler; istiklâl mahkemelerine takibata zamimeten, zan­
çok eşhas derdest edilmiştir. Bu eşhasın muhakeme­ nederim 26 Ağustos 1336 tarihli bir zeyl ile bir va­
sini icra etmek için bir mahkemeye ihtiyaç vardır ve zife daha verilmiş ve maatteessüf mehakimi en za-
sonra tabii bunda sür'at de lâzımdır. Derdest edi­ iyade ademi muvaffakiyete sevkeden sebep bu zeyl
lenlerin muhakemesi ve bu muhakemenin sür'atle in­ olmuştur.. Çünkü o kadar gariptir ki, bendeniz bu
taç olunması. Zannederim, esbabı mucibe olarak gös­ hususta istiklâl mahkemelerini mazur görüyorum, ka­
terdikleri budur. Eğer Dahiliye Vekili Ali Beyefendi nun o kadar elâstiki, o kadar şümullü, o kadar yani
buyursalardı ki. Samsun İstiklâl Mahkemesi Pontüs hukuka mugayir tarzda tanzim edilmiştir ki; bir ha­
cemiyetine mensup, dağlarda dolaşan eşkiyanm ev­ reket vaki olduktan sonra o hareketin failine «senin
velce derdestinde de hir muvaffakiyet gösterememiş­ yaptığın hareket bir cürümdür» diyor. Canım bu ka­
tir ve bundan sonra da bunları takip edip derdest nunda da bunun bir cürüm olduğu yoktur. «Bilmem
edecektir dese idi: bir jandarma mahiyetinde ona bir şu kanun ile Meclis bana salâhiyet vermiştir. Ben
diyeceğim yoklu. Fakat derdest edilmiş bir adamı diyorum ki bu bir cürümdür.» Canım efendim ka­
mahkûm edecek bir mahkeme yoktur, serian icrai nunda bunun cürüm olduğuna dair bir şey yoktur.»
muhakeme etmek lâzım geldiğine nazaran, muhake­ «Ben orayı bilmem, işte salâhiyet» diyor. Hakikaten
menin serian intacile matlup olan şeyi temin edecek o cürüm bu salâhiyete binaen cürmiyeti mevcut ol-
kanunumuz yoktur demesini bendeniz katiyen muva­ mıyanlar dahi cürüm gösterilmiştir. îstirham ederim,
fık bulmadım. Çünkü bu kavanini mevzua ve mev- cürüm olmıyan bir hareketten dolayı beni tecziye
cudayi inkâr mahiyetindedir. Efendiler istiklâl mah­ ve muhazeye kıyam ederseniz, benim ne kabahatim
kemelerinin tesis edildiği tarihi gözönüne getirecek vardır? Sen dediğin halde ben yaparsam tecziye eder­
ve bu mahkemeleri faaliyete sevkedecek saiki düşü­ sin, sen yap yapma diye bir şey dememişsin. Böyle
necek olursak yegâne asker firarileri olduğunu göre­ bir tabir mevcut değilken ben buradan kalkıp git­
ceğiz. Biliyorsunuz ki Meclisi Âliniz burada toplan­ mişim. sen buradan gittin diye bir cürüm isnat edi­
dığı zaman elinde kuwet olarak elinde beş. on çe- liyor. Bu Devletin kuvayı maneviyesini kesrcder. Bi-
— 607
1 : 80 26 . 7 . 1338
naenaleyh seni üç ay hapsediyorum, demek kadar çuk sene uzatmışlardır ve zannederim ki bunu kim­
mantıksızlık olmaz. Böyle verilen bir zeyil ile istik­ se inkâr edemez. Sürat istiklâl mahkemelerinde mi­
lâl mahkemeleri maalesef tavuk hırsızlarına kadar dir, bidayet pıahkemelerinde midir? Bidayet mahke­
el uzatmış ve bu dereceye gelmesine sebebiyet ver­ melerinin sürat itibariyle istiklâl mahkemelerinden far­
miş ve en nihayet kıymetlerini sıfıra indirmiştir. Ya­ kı yoktur. Sürat bidayet mahkemelerinden daha mı
ni bunu istiklâl mahkemelerinde bulunan arkadaşla­ ziyadedir? Bu itibarla Dahiliye Vekilinin mütalâası
rımızın kendileri de itiraf ediyorlar. Ellerindeki ka­ varit değildir efendiler. Sonra mevkufin... On gün ev­
nun tamamen bu vaziyete kadar düşürmüştür. Bende­ vel idam edilecek adamı on gün sonra idam eder.
niz bunun hakkında bir şey söylemiyorum. Bidayet mahkemesi, idam edilecek adamın muhake­
mesini 20 gün zarfında hükme rabtedecek. Halbuki.
!Şimdi istiklâl mahkemelerine lüzum var mıdır,
Samsun'dan mahkemenin Amasya'ya gitmesi ve gel­
yok mudur? Cenabı Hakka hamdederek söylerim ki,
mesiyle 40 günde neticelenecek. Mücrim ele geçse
şimdilik memleketimizin hiçbir tarafında istiklâl
anasının, babasının ismini sormadan maksat ipe çek­
mahkemeleri, belki teskini müteassir, fevkalâde heye­
mek ise istiklâl mahkemesine lüzum yoktur. 4 - 5
canı teskin için ve fevkalâde ihtiyaçlar için saklana­
manga adam. asker gönderiniz, rast geleni vursun­
cak bir âlettir. Yoksa hiçbir tesiri olamıyacaktır. Bu
lar. Mahkemeye lüzum yoktur. Lüzum varsa.-ada­
mahakimi alelade bir mahkeme gibi tutacak olursak.
let noktai nazarından bunu gösteriyorsanız memleke­
efendiler, bunun hiçbir hükmü kalmıyacaktır ve son­
tin teşkilâtında ve cihan nazarında adlî teşkilâttan
raki hadisat da bunu bize gösteriyor.
oimak üzere mahkeme gönderilir. Esasen ona da lâ­
Şimdi mevkufinin süratle muhakemesi meselesine zım gelen kanun eline verilmiştir. Kanun vardır. Bi­
gelelim. Efendim, mevkufinin süratle muhakemesi naenaleyh buna istiklâl mahkemesi bakar. Yoksa 500
hususunda mahakimi nizamiye istiklâl mahkemelerin­ mevkuf vardır, Samsun bidayet mahkemesi buna ba­
den daha elverişlidir. Derlerse ki mevkufini adliye kamıyor. binaenaleyh bir istiklâl mahkemesi göndere­
çoktur. Meselâ Samsun'da bin tane mevkufini adliye ceğiz demeyi esbabı mucibe olarak bendeniz muva­
varsa efendiler bidayet mahkemesi buna daha sürat­ fık görmüyorum ve demek zaittir. Bu itibarla bende­
le bakar. Efendiler bir mahkeme varsa bir daha gön­ niz rica ediyorum. Eğer Samsun'daki bidayet mahke­
deriniz, istiklâl mahkemesi göndereceğimize. Bir ise mesi kifayet etmiyorsa oralarda miktarı kâfi bidayet
iki yapalım, iki ise üç yapalım. Süratle işlerini bitir­ mahkemesi tesis edelim. Kâfi ise istiklâl mahkemesi
sinler. Fakat böyle mahakimi seksen şekle sokmtya- göndermeye lüzum yoktur. İstirham ediyorum, istik­
lım. lâl mahkemelerini. Allah bizi fevkalâde ahval kar­
şısında bırakmasın, fevkalâde hale karşı kullanalım.
Pontüscülerin hareketine gelince; bunların Hare­
ahvali fevkalâdeye saklıyalım; sonra lâzım olur.
keti hiyaneti vataniye kanununa tabidir. Hiyancti va­
taniye kanunu ahkâmına tabi muhakemelerin size te­ Arkadaşlar, sonra ahvali fevkalâdeye karşı isti­
min ederim ki istiklâl mahkemelerinden zivade bida­ mal edecek silâhımız yoktur. Bidayet mahkemelerin-
yet mahakimi neticelendiriyor. Biliyorsunuz ki bida­ Je muhakeme cereyan etsin ve neticelendirilsin. Ben­
yet mahakimindc hiyaneti vataniye mücrimlerinin deniz Heyeti Celileden rica ediyorum, istiklâl mah­
muhakemesini 20 günde intaç zaruridir. Binaenaleyh kemelerinin kıymetini mütemadiyen millet nazarında
bidayet mahakimi 20 gün zarfında muhakemeyi ne­ düşurmiyelim. İstiklâl mahkemelerinin muvakkaten
ticelendirmek zaruretindedir. Neticelendirmediği tak­ iUası hakkında bizim takririmiz, vardır. Bu maha-
dirde, orada bir kayıt vardır, o kayıt mucibince hak­ kım muvakkaten faaliyetten alınsın. Heyeti Vekileden
larında muamele yapılacaktır. Halbuki hıyaneti vata­ de istirham ediyoruz; onların maksadına muhalif de­
niye cürmünden dolayı iki senedir mevkuf olanları ğiliz. süratle bitirilmesi bizim de matlûbumuzdur.
gösterebilirim. Şimdi bidayet mahkemelerinde mi sü­ Oralarda bir iki bidayet mahkemesi daha teşkil ede­
rat bulunuyor, istiklâl mahkemelerinde mi? Sürat lim, o işleri süratle b.tirsinler ve harice karşı da
bidayet mahakiminde daha ziyadedir. İşte size mad­ terör yani tedhiş usulünün memleketten kaldırılacak
di olarak arz ediyorum. Bidayet mahakimi 20 günde kadar hali tahinin avdet etmiş bulunduğu hissini ve­
neticelendirmek mecburiyetinde olduğu hakle, istik­ relim. ki hiç olmazsa onlar da bizimle münasebatı ik-
lâl mahkemeleri hiçbir kanunun tesirine tabi değiliz tisadiyede bulunsunlar. [Efendiler istiklâl mahkemele­
diyerek, demek ki onlar da kc\fî olarak uzatmışlar­ ri memleketimizde baki kaldıkça bizimle kimse ti­
dır, bittabi bazı nevakısı ikmal edeceği/ diye bir bu- cari muamJeyc girişmez. İtiraf etmek lâzım aelir
ı
608
İ : 80 26 . 7 . 1338 C : 2
ki adeta Rusya'daki Çekalara benziyor. Neden ben­ Hükümet kalktı, mütareke akdetti ve bununla hep­
ziyor? Neden benzediğini söyliyeceğim. Rusya'da, sinin imzası tahtında mütareke akdettik diye bütün
biliyorsunuz ki, herhangi bir yerde bir istiklâl mah­ cihane ilân etti. Demek ki bu millette isyan istidadı
kemesi cürüm olmadığına kanaat getirdiği halde, di­ olsa değil T.B.M.M., memleketin elli tarafına... hiç
ğer yerde idam ediliyor. Yine istiklâl mahkemeleri kıymeti yoktur. Bu, halkın kabiliyetidir. Tezvirat ve
bîr meseleden dolayı on sene küreğe koyduğu halde tasniatı 40 günde anladı. Bütün sadakatiyle bize itaat
diğer taraftan alelade bir teb'idle iktifa ediliyor. Rica eden, merbut kalan haklımıza karşı itimatsızlık edip
ederim, bunlar nedir? Bu adeta Çek a mahiyetinde bir de, daha doğrusu iş edinmek, iş görüyoruz diye görün­
şeydir. Eğer Rusya'da onların iyi bir hizmet ifa et­ mek, tarihte gülünç bir sahife teşkil edecektir ve is­
tiklerine kani bulunuyorsanız ve Rusya'nın o halde tikbalde bize ne iş gördünüz diye hesap sorarlarsa
devamı münasebatı hariciyenin devamını temine me­ cevap vermekten âciz kalacağımıza kaniim.
dar olacağına kani bulunuyorsanız bunu biz de bı­ Pontüs meselesine gelince; efendiler burada kuv-
rakalım. Fakat bendeniz diyorum ki, gerek münasa- vei adliye vardır diyoruz. Daha kendi milletini ida­
batı siyasiyenin tesisi ve betahsis münasebatı iktisa- reden âciz, halkın da inkılâp nerede? İstanbul'dan
diyenin haricî cereyanının sıkı bir surette temini için buraya kadar geldik yine o eski kanun, yine o millet,
dahilde hali tabiinin avdetini gösterecek emareler o insanlar. Yalnız kendimize bir fevkalâdelik verdik.
gösteremezsek Avrupalılar da bizimle münasebat pey- Büyük bir inkılâp yapıyoruz, asker topladık bununla
dah etmez. Onun için çok rica ediyorum, istiklâl mah­ cepheyi tutuyoruz. Esasen muhtemel bir tehlikeyi
kemelerini muvakkaten faaliyetten alalım ve tekrar• anlamazsak sonra bunun üzerindeki fevkalâdelik ne­
ediyorum oraya icabediyorsa bir iki mahkeme daha dir? Cihana karşı bunu istimal edecek insan yok.
gönderelim. Bizden adli teşkilât yoktur demek, bu da kapitülâs­
yonları vazetmek demektir. Herkes bir his altında­
HÜSEYİN AVNİ BEY (Erzurum) — Efendim,
dır. Samimi söylüyorum. Efendiler Ruslar'da görüyo­
birinci gündenberi istiklâl mahkemelerinin aleyhinde-
ruz. Tarihlerde vardır. Fakat tarihteki bizim gibi de­
yim. Bir kere T.B.M.M. ne Allah'ın vermediği salâ­
ğil. Sonra efendiler onlarda bir zaman içindi. Mem­
hiyeti kendisi başkasına verdiğine hayretteyim. Yani
leketlerinin istidadı ona göre idi. Memleketimiz üç
Cenabı Hak T.B.M.M. ne hiç kimsenin reyi hudiyle
istiklâl mahkemesiyle mi idare ediliyor? Efendiler her
bir kimseyi asmak ve kanaati zatisiyle asmak ve öl­
kazada bidayet mahkemeleriniz vardır. Cinayet mah­
dürmek için o salâhiyeti peygamberlerine dahi ver­
kemeleriniz vardır. Memleketin bir tarafında kanaati
memiştir. Fakat T.B.M.M. bunun fevkinde her salâ­
vicdaniyesiyle üç adamı idam eder, diğer tarafında
hiyeti vermiştir. Binaenaleyh aslen bâtıl olduğunu id­
hayatını idame eder. Ne güzel müsavat, ne güzel ada­
dia ederim.
let... Buna insan hayret eder. Bunlardan sonra millet
Sonra, Amasya meselesine gelince: biz ahvali fev­
bizden hesap sorduğu vakit cevaptan âciz kalırız.
kalâde geçiriyoruz diye kendimize böyle bakarız.
Efendiler; üç istiklâl mahkemesi midir bu memleketi
Fransız bunu yapmıştır, filân bunu yapmıştır. Ha­
idare e"den? Efendiler, senede 30 bin firari vardır. Üç
yır efendiler onların milletleri bunu mecbur etmiştir.
istiklâl mahkemesine ne isabet eder? Yanlış ve daha
Biz her türlü harekâtı teskin ettiktentsonra, her tür­
doğrusu hissî, az düşünce ile husul bulmuş şeylerdir.
lü galeyanı teskin ettikten sonra asker firarisi dola-
Temadis için bir kanaat edinecek delil yoktur. Bel­
yısiyle fevkalâde bir mahkeme teşkil ettik.
ki o hissin esiri, o duygunun arkasından koşmaktan
Sonra şu casus geldi, bu geldi. Bugün istiklâl mah­ başka bir manası kalmamıştır. Biz kendi hatalarımı­
kemelerinin evrakını tetkik ederseniz Pontüs mesele­ zı tashih edersek daha ziyade baziletkâr oluruz. Hı­
si cidden ehemmiyetli, fakat ehemmiyetten sakıt bir yaneti vataniye için bit kanunumuz vardır, Eğer ad­
takım köylüler, fakirler, kalaycılar iş edinmek için limiz kâfi değilse, bütün millet seyyanen yapalım. On
mahkemelere doldurulmuş. Adliyemizi muattal bırak­ günde tatbik edilsin ve neticelensin. Halbuki adaleti
mış ve Adliye bunun gölgesinde kemali istirahatle tatbik edesekseniz böyle mahkemeleri kaldıralım.
uyumuştur. Memleketin asayiş ve ehemmiyeti maddi memlekette bir adam kalmıyacak surette hepsini öl­
ve manevi olarak artık namütenahi söz ki ne kanu­ dürmek kudretiniz varsa bunu yapabiliriz. Eğer hü­
na girer, ne hiçbir salâhiyete. Hal böyle iken vasi kümetiz diye siyanet ediyoruz ve biz şu mahkeme­
mikyasta halka karşı bir itimatsızlık, uyuşmazlık. Ne­ lerle iftihar ediyoruz diyorsanız mahkemelerinizi her
tice itibariyle zannediyoruz ki asayiş mahfuz. Bir yere gönderin. Pontüsten ne şikâyet ediyorsunuz?
İ : 80 26 . 7 1338 C : 2
Pontüsciiler hain imiş. İdare edin efendiler. Siz kel­ HÜSEYİN AVNİ BEY (Devamla) — Efendiler,
leyi beyinle idare edemediniz; demek kabiliyet yok. kanun hâkimdir. B.M.M. ordusunun kuvvetini sui­
RAGİP BEY (Kütahya) - Avrupa da böyle si­ istimal etmemeli. Kanun hâkim olmalı. Şahısların hâ­
zin gibi söylüyor. kimiyeti payidar olamaz. Yarın gelirler üzerimize kül
HÜSEYİN AVNİ BEY (Devamla) — Evet, ben ekerler. Samsun ve havalisinde lâakal 30 - 40 mahke­
Yunanlıyım, teşekkür ederim. memiz vardır. Bu mahkemeler ilimle mücehhezdir. -
RAGİP BEY (Kütahya) — Efendim, Pontüsü biz Bu mahkemeler hâkim hakkını bihakkın haizdir ve
mi çıkardık? bu meslekte çalışan adamlardır. Bu vazifeyi meslek
HÜSEYİN AVNİ BEY (Devamla) — Bunları ter­ edinmişlerdir. Herhangi bir şahıs sanat yapamazsa
biye edelim efendim, rica ederim. mahkemeyi de yapamaz. Bu daha incedir, daha da­
kiktir, daha mantıkidir. Sellemehesselâm adam seç­
RAGİP BEY (Kütahya) — Kanaatinizi değiştiri­
mek, intihap etmek, gününü yaşıyorum zannetmek
niz, yanlıştır.
ihtilâl doğurur efendiler. İhtilâli bastıracağız. Cihana
HÜSEYİN AVNİ BEY (Devamla) — Benim
asayiş getireceğiz. Hayır asayişsizlik değil, asayişe
maksadım sizin düşünceniz gibi değildir. Jandarma­
doğru gidiyoruz. Asayişe ne derece takarrüp ederse­
nı tesis et, hükümetini tesis et. Daha kendimize iti­
niz efendiler, sulha da o kadar takarrüp etmiş olur­
matsızlık yapıyoruz. Adliyeye itimadım yok diyen
sunuz. Refaha da o nispette yaklaşmış olursunuz.
bir millet... (Gürültüler) Rica ederim, nasıl üç kişi
Düşününüz ki efendiler, Türk olarak 5 milyon nüfu­
ile bu memleketi idare edersin?
sumuz vardır. İslâm olarak 100 milyon nüfus vardır.
RAGİP BEY (Kütahya) — Pontüsün mahiyetini Onun için hedefinizi isteyin. Elinizde bir kanun var­
iyi anla. dır. Bunu seyyanen tatbik ile mükellefsiniz. İçinizde
HÜSEYİN AVNİ BEY (Devamla) — Ben pon­ hususi emel taşıyan, Hükümetinizi yıkmak istiyen bu
tüsün mahiyetini bilirim. Ermenilerin de mahiyetini gibi kimselere kanunu cezamız gayet vasi cezalar ta­
bilirim. yin etmiştir. Bunları ehline tevdi ile ve mütehassisi­
Şimdi efendiler; bendenizin kanaatime göre bu ni adaletle muvafık bir şekilde tatbikata muvaffak
suretle kendi hukuku adlimizin olmadığını iddia et­ olursanız, hükümet manası çıkar. Yoksa onlara kar­
mektir. Bu millet ümıım adliyesi için iki buçuk mil­ şı muamele yaparsak hükümet sisteminden ayrılmış
yon lira sarfediyor. Mekteplere para veriyor. Mek­ oluruz, ki millet onu bizden istemez.
tepte okutuyor ve yetiştiriyor. Mebus olmakla her Millet hükümetten adalet ister. O vakit meşru ve­
türlü evsafı âliyesi, her türlü ilmi iktisap mı eder, kil olduğumuzu is'oat edebiliriz. Müstacel olarak is­
rica ederim? Lalettayin üç kişiye kanaati zatiyenizle tiklâl mahkemesini hükümet namına vuku bulan şu
siz hükmü verin deyip salâhiyet veren millet, ilmi in­ ahvali fevkalâdeden haricin ne dereceye kadar mü­
kâr etmek, hukukunu tepelemek demektir. İhtilâlin j teessir olacağını Hariciye Vekâletinin neden haberi
de bir hukuku vardır. Her milletin her zaman bir yok? Umuru dahiliyede fevkalâdelik devam ettikçe
hukuku vardır. Hüner isyan ettirmemektedir. İsyan ı bu adaletsizlik artar mı. eksilir mi? Umuru Dahiliye.
ettirdiği zamanda onun bir kararı vardır. Kars'tan bunu nasıl telâkki ediyor? Niçin bunun farkına var­
Ermenistana hicret ediyorlar Beyefendi. Yarayı teda- | mıyor? Adliye Vekâleti neden böyle memlekette
vi edin. Ben de bu milletin bir unsuruyum. Avrupa­ umuru adliyenin refi manasında olan fevkalâde şey­
lılar da böyle diyor. Avrupalıların söylemesini ihtar | lere ehemmiyet vermiyor? Neden Seriye Vekâleıi
etmek lâzımdır. Avrupalılara dedirtmemek hünerdir. böyle meşru olmayan ve Kavanini Umumiyeye mu­
Ali Kemalin sözlerini tasdik ettirmeyin. gayir olan muameleye mani olmuyor? Ledelhace hü­
RAGİP BEY (Kütahya) — Ali Kemal de sizin küm verir diyerek siz bu hakkınızı nasıl ahara ve­
gibi söylüyor. riyorsunuz? Allah, Peygamberlerine bile bu kudre'M
HÜSEYİN AVNİ BEY (Devamla) — Ben biraz j vermemiştir. S'z nasıl hangi salâhiyetle veriyorsu­
küçük kalmışım. Affedersiniz. İdareden siz memnun nuz? Onun İçin demin Hakkı Hami Beyin dermeyan
musunuz Beyefendi? Rica ederim. İdaremizi tashih buyurduğu mütalâatın ekserisine iştirak ediyorum.
edeceğiz. Bundan ben de mesulüm. Yine kendinizi Herhalde memlekette artık istiklâl mahkemelerinin
başka görüyorsunuz. vazifelerine hitam verilmelidir. Memlekette kanunu
SALİH EEENDİ (Erzurum) — Sen devam et ca­ hâkim kılmalıyı/.. Bütün âlemi medeniyete karşı me­
nım. Seni anlamadan ne görebilecek? deni sima ile vehçe ile atılarak onların bizim aley-
— 610
İ : 80 26 . 7 . 1338 C 2
himizde propaganda etmesine, söz söylemesine ini- j dersem bunun müzakeresi akşama kadar sürecek.
kân ve meydan bırakmamaya gayret ermeliyiz. Mil­ Hakkı Hami Bey bir şeyler söylemişlerdi. O muva­
letimizin kabiliyeti gayet yüksektir. Öyle ihtilâl yapı­ fıktır. O da eski İstiklâl mahkemeleri hakkında bir
yoruz zihniyetiyle, kendimizi iş görüyoruz zanniyie takrir verdi, onunla beraber birleşmelidir. Onunla
aldatmıyahm. İş göreceksek cephede görelim. Bun­ beraber müzakere edilmelidir. Ancak şu kadar varki
larda fevkalâdelik göstermeyin. Bunlar, hem mem­ bu meselede Baş Kumandan Mustafa Kemal Paşa'
leketin siyasiyatına, hem istikbaline azim bir darbe­ da alâkadardır, o geldikten sonra müzakere edilmek
dir. Bu darbeler telâfi edilmez, zararlar doğurur. üzere tehir'"ediniz. Cepheden gelinceye kadar tehirini
Herhalde Hükümet müteyakkız olmalıdır. Bu fevka teklif ediyorum.
lâdeliğe nihayet vererek hali talrriyi iade kılmaya sai ZİYA HI/RŞİT BEY (La/İstan! — Başkuman­
olmalıdır. Bunun aksi memleket içinde /ararı malız j danlığın alâkası geçti, o ikinci madde uyudu.
tevlit eder. REŞİT AĞA (Devamla! — Askerlik meselesi
REİS — Efendim; Nizamnamei Dahilî ahkâmın­ vardır efendini.
ca: böyle çok söz alan olduğu takdirde. Heyeti Ali- VASIF BEY (Sivas:- -••• Vlüdafaai Milh'ye Vekili
yenin reyine müracaat etmek Riyasetin vazifesidir. buradadır. (Gürültüler)
Yirmiyi mütecaviz arkadaş söz almıştır. Eğer mu\a-
REŞİT AGA (Devamla,• — Bazı zevatın nuzuru
fık görüyorsanız söz alan zevatı lehte ve aleyhte ola- j
şarttır. (Ordumuz ayrı yoktur sesleri) O yine olsun.
rak tefrik edelim, ona göre söylesinler. Sonra çok
Ondan .sonra müzakere olunsun. Sonraya kabul veya
şey olacak.. Efendim, leh ve aleyh suretiyle tefriki
ı'ed edersin:/. Cepheden geldikten sonra her ikisi bir­
kabul edenler lütfen el kaldırsın... Kabul edilmiştir.
leşerek müzakere olunsun. Eğer Dahiliye Vekilinin
Söz alan azayı kiramın leh ve aleyhte soyiiyecek-
teklifi müstacel ise Adiive oradaki mahkemelere emir
leri tefrik etmek zarureti vardır. Söz alan arkadaş­
verir. Diğer maddelere tereihan onlara bakar, onun
ların esamisini okuyorum. Lehinde ve aleyhinde
;ç,n bendeni/. 11 küf ediyorum. İstersertiz kabul edi­
olanlar lütfen söylesinler.
niz. isterseniz kabul etmeyiniz.
Salih efendi; aleyhinde; Basri Bey, lehinde: İs­
MAZİÎAR MÜFİT BEY (Hakkâri) — Reis Bey
mail Şükrü Bey (yok sesleri); Hamdı Namık, hak­
usule dair bir keiime buradan söyliyeyim. Mevaddı
kında: Muhittin Baha Bey, hakkında; Saib Bey.
müstacele iyin ayrı olarak cumartesi günümüz var­
aleyhinde; Dursun Bey, aleyhinde. Ömer Lütfü Bey.
dır. Bu gün bütçe günüdür. Niye bunu müzakere edi­
ÖMER LÜTFÜ BEY (Amasya) — Bendeniz
yoruz? Bütçe daha mı az mühimdir?
asayişin iadesi hakkında söyliyeceğim. İstiklâl mah­
REİS - Efendini: hükümet teklif ediyor.
kemeleri ister gitsin, ister gitmesin (o başka sesleri)
(hakkında sedaları) j MAZH\R Mİ'Tİr BEY /Devamla) — Bütçe gü­
REİS — Rifat Bey, hakkında. Nebi! Efendi (Yok I rültüye gitti.
sesleri) geldiğinde sorarız. Mazhar Be)' (Yok sesleri) REİS — Bütçe gürültüye girmemiştir, niçin böy­
ona da sorarız. Durak Bey, aleyhinde; Ragıp Bey. le söylüyorsunuz?
hakkında; Hilmi Bey, lehinde; Hamdi Bey, lehinde, MAZHAR MÜFİT BEV (Devamla) — Evet,
Müfit Efendi, aleyhinde. ama hafi celse deyince biz bunu zannetmedik. Eğer
REİS — Reşit Ağa buyurunuz, usulü müzakere İstiklâl Mahkeme:..1 meselesi meydana çıksa idli bel-
hakkında söyliyeceksiniz buyurunuz söyleyiniz. 'ki böyle olmazdı.
HÜSEYİN AVNİ BEY (Erzurum) — Arkadaşla­ REİS — Ne olurdu?
rımız arasında sui tefehhüm var. İdaresizlik deme- MAZHAR MÜFİT BEY (Devamla) — Bunu cu-
mişimdir, yalan söylüyorlar. İfadem vardır orada. martesi günü müzakere edei'm.
Ben Öyle demedim. İdaresizlik yüzünden Mekke'den REİS —•• Efendim; iki zat aleyhinde söyledi, onun
de kovulduk dedim. Yanlış anlıyorlar. Onu kabul 'için Basri Bey lehinde söylıyecektir.
cıtmiyorum. İdare bilmiyoruz, onu söylüyorum. İyice BASRİ BEY (Karesi) — Efendim; İstiklâl Mah­
anlaşılsın ve arkadaşım tashih buyursun. Ali Kemal kemelerinin ilgası ve şu müracaatın. reddini teklif
de böyle diyor bana arkadaşım. Bunu her halde tas­ eden arkadaşlarımın dermeyan ettikleri bütün esbabı
hih buyurmalarını şiddetle taiep ederim. j mucibeyı ben de tasvib eder ve bunlara tamamen iş-
REŞİT AĞA (Malatya) — Efendiler, bu mesele i | tirak eylerim. Yalnız, acaba bahsettikleri mahkemei
hakkında söz istiyen rüfekai kiram çoktur. Zanne- ! j rrzarniye bu memiekeıte vukua gelen hadisatı fevka-
— 6!
I : 80 26 . 7 . 1338 C : 2
İadeye karşı şimdiye kadar nâfi olabil m ismidir, ola- den örf mahkemeleri vardı. Örf mahkemeleri anın­
mamışmıdır? Zannediyorum ki olamamıştır. Şu mü­ da cezaları verir, hainleri asar, esbabı mesalihi öyle
racaatın aleyhinde idarei kelâm eden muhterem ar­ aylarca günlerce süründürmezdi. Örf mahkemelerine
kadaşlarımız inkâr etmezler ki bütün müessesatı res­ karşı 'köylünün ruhu tamamiyle ve ötedenberi alış­
mi yemiz gibi müessesatı adliyemiz de baştan başa mış ve bu ma ha kim e karşı köylü büyük bir aşk sak­
muhtacı tens'ik ve ıslahdır. Falkat bu ihtiyacı müh'im- lamıştır. Bu aşkın inkişafına hizmet eden şey de zan­
mi temin edebilmek, oldukça uzun zamana mütevak­ nederim, müessesatı idaniyei adliyemizin şekli hazı­
kıftır. Bu uzun zamanı acaba hadisat bekler mi? Ve rıdır. Adaleti biran evvel tecelli ettirmek en mühim
acaba memleketimiz dahilinde davai millimizin aley­ bir vazifedir ve bu mühim vazifeyi köylü her halde
hinde çalışan bir takım anasır yok mudur? Efendi­ istiyor ve bunu istem ek d e de haklıdır. Eğer İstiklâl
ler; İstiklâl Mahkemeleriınün ilk teklifi zamanında ben­ Mahkemelerinde aylarca, yıllarca kalan evrak varsa
deniz bu teşkilâtın ne lehinde ve ne de aleyhinde o evrakı çıkarmıyan veyahut insanları hapseden.
'idim. Müstenkiftim. Katî bir kanaatim yoktu ve bu saklıyan arkadaşlarımız varsa bunlar hakkında bir
gün şunu arzedeyiım ki İstiklâl Mahkemeleri dahi muamelei intibah! ye yapmak lâzımdır. Eğer böyle
memlekette arzu ettiğimiz gayeyi tamamiyle temin mahkemeler varsa, heyetlerini değiştiririz; bunlar bi­
edememiştir. Fakat bu gayeyi tamamiyle temin ede­ zim elimizdedir. Hatta benim kanaatime göre, İs­
memiş olan İstiklâl Mahkemelerini bu mahzurdan tiklâl mahakiminin mehakimi adiye menzilesine in­
dolayı ilga etmekte katiyen doğru değildir. memesi matlub i-e - ki matlubdur - derhal es*, i. yani
mevcut İstiklâl Mahkemeleri yerine, ya yine onlar­
HAKKI HAMİ BEY (Sinop) — Muvakkaten
dan veyahut diğer rüfekadan olmak üzere yeniden
efendim; tamam'iyle değil.
intihabat yapabiliriz. Bazı yerlerdeki İstiklâl Mahke­
BASRİ BEY (Devamla) — Ben de itiraf ederim meleri hakikaten iyi bir tesir bırakmıştır. Bazı yer­
ki bu memleket cebir ile. zorla, sopa ile yürümez. lerde de makûs tecelli yat görülmüştür. Demek ki. İs­
Bu memleketi hakkiyie idare etmek için memlekette tiklâl mahakimine intihap ettiğimiz zevat, şeraiti mat-
yaşıyan insanların ruhlarına göre idareyi temin etmek lubeyi haiz ve B. M. M. nin bihakkın mümessili olur­
ve ruhlarını kazanmak lâzımdır. Bu hususta tama­ sa, memlekete daha çok müfit olabilir. Aksi halde
miyle arkadaşlarımla beraberim. Fakat bu gün mües­ B. M. M. de bundan müteessir oluyor. Eğer bu nok­
sesatı idariyemiz lamamen bozuk bir halde durup du­ ta muhterem Meclisçe de şayanı nazar ise. derhal İs­
rurken bir de İstiklâl Mahkemelerini kaldırmak, zan­ tiklâl mahakimine tecdiden intihap ederiz. Ben buna
nederim memleket için pek de hayırlı olmaz. taraftarım. Fakat İstiklâl mahakirnin'i umumiyetle
kaldırmak lâzımdır, Amasya mıntıkasında da İstiklâl
Heyeti Vekile Reisi ve Dahiliye Vekili diyorlar
Mahkemesi zaittir denirse, bunun aksini ve bu iddia­
ki; memlekette ve bilhassa bahsettikleri mıntakada
nın doğruluğunu isbat edecek katî delâil göstermek
İstiklâl Mahkemesine lüzum vardır. Bu söz. zanne­
lâzımdır.
derim ki salâh'yettar bir sözdür. Mesuliyeti icraiye-
yi tekabül eden bir Heyeti Ve'kile, Amasya mıntıka­ HAMDİ BEY (Biga) — Hükümet, oradaki' İstik­
sında İstiklâl Mahkemesine lüzum vardır derse, bu­ lâl Mahkemesini kaldırdıktan sonra bu ana kadar
nun aksini, daha vazıh, daha açık ve daha katî de- mahkemenin lüzumu vardır diye bir teklifte bulun­
lail ile isbat etmek lâzımdır. mamıştır.
İstiklâl Mahkemeleri sürekli bir surette devam REİS — Hatibin sözünü kesmeyin efendim.
ederse acaba mahakimi adiyeden farkı kalır mı? BASRİ BEY (Devamla) — Müsaade buyurun:
Efev kalmazı ve nitekim kalmamıştır. Fakat İstiklâl hatta ben de - açık söyliyeyim - kısmen İstiklâl Mah­
Mahkemelerini mahakimi sairei nizamiye ile muka­ kemelerinin aleyhinde idim. Fakat Fevzi Paşanın bir
yese edecek olursak efendiler: her halde tasdik ede­ cümlesi vardır : «Ordudan bazı efrat köylere mektup
riz ki; İstiklâl Mahkemelerinin tesiri öbür mahakim- yazıyor. İstiklâl Mahkemeleri kalktı mı kalkmadı mı
den çok fazladır. Efendiler; köylerde bir söz vardır diye soruyorlar, eğer kalktı ise firar için bir fırsat
ve bilhassa köy ihtiyarları söylerler. Derler ki eski­ gözlüyorlar. Kalkmadı ise burada kalacaklar... demiş-
— 612 —
İ : 80 26 . 7 . 1338 C : 3
ti» Fevzi Paşanın bu sözü benim hâlâ kulağımdadır REİS — Efendim; on dakika teneffüs için celse­
ve haf izamdadır. Eğer böyle bir mahzur varsa İs­ yi tatil ediyorum.
tiklâl Mahkemelerini lağviyle memlekete iyilik yapa­ İkinci Hafi Celsenin Hitamı
cağız derken memlekete fenalık etmiş oluruz. 3,12 sonraaa
ÜÇÜNCÜ CELSE
Kuşat Saati : 3,37
REİS : Musa Kâzım Efendi
KÂTİP : Atıf Bey (Kayseri)
REİS — Efendim Celseyi küsat ediyorum. Söz Biz görüyoruz ki yapmıyor. Biz onun için İstiklâl
Ali Şükrü Beyindir. Mahkemelerini şimdilik, şöyle rafa koymak istiyoruz.
MUSTAFA BEY (Dersim) — Reis Bey ekseri­ Dursun. İnşallah lüzum olmaz. Fakat lâzım olacak
yet yoktur •efendim. o'ursa muvakkaten tatil ettiğimiz mahkemeyi yeni­
RAGIP BEY (Kütahya) — Usulü müzakere hak­ den hali faaliyete getiririz. Lâğvetmediğimizin sebebi
kında bir şey arzedeceğim. Vlalumuâliniz lehte ve Hükümetin talep ettiği yerlerde tekrar açabilmekliği-
aleyhte olmak üzere tasnif edilmişti. Şimdiye kadar miz içindir. Yalnız bu hususta bendenizin söylemek
aleyhinde söylendi. Bundan sonra da lehinde ve hak­ isUdiğ:m bir iki nokta vardır. Bir defa İstiklâl Maha-
kında söylemek lâzımdır. kimi sırf firariler için. yani firarın önünü alma'k için
ALİ ŞÜKRÜ BEY (Trabzon) — Efendiler; İs­ teşkil edilmiştir. Eğer İstiklâl mahakimi kanununun
tiklâl m a hak imi hakkında söz istiyen arkadaşların bidayeti neşrinden itibaren şu maksattan ayrılmayıp
kısmı azamı aleyhinde ve ben de aleyhinde söz iste­ ta kanuna sonradan yapmış olduğumuz bir zeyl ile
dim. Leh'inde söz istiyenlerden yalnız Basri Beyefen­ belli olmıyan .bir çok vazaif de kendisine vermesey­
di söz söyledi. Görülüyor ki esas itibariyle aykırı dik, ıhtimalki bugün İstiklâl mahakimine lüzum var­
bir fikirde bulunmuyorlar. Lehinde bulunan arka­ dır, yoktur meselesi mev/uubahis olmazdı. Biz hıya­
daşımızın nikatı nazarını istinadettirmiiş" olduğu ci­ neti vataniye cürmiyle askerin firarını birleştirdik.
het İstiklâl Mahakiminin lağvıdır ve bütün mütalâatı- İsciklâl Mahkemesine verdik. Efendiler, bu doğru de-
nı bu esas üzerine söyledi. Halbuki aleyhinde bulu­ ğ'ldir ve bu itibarla bir çok yanlışlıklar yapılmıştır.
nanlar İstiklâl mahakiminin lağvını istemiyor ve ben Üç gün evvel .muttali olduğum birisini arzedeyim.
de talep etmiyorum. Biz muvakkaten tatil olmasını Efendim, üç gün. evvel bendenize kadit halinde bir
istiyoruz ve arkadaşlarımızdan bir çoğu da bu mu­ asker geldi. Tabiî tanıyamadım ve sordum. Ben sizin
vakkaten tatilin icabettiğine dair söz söylediler. Bun­ kc;rr;unuzıırn dedi. Bu ne haldir. Efendim, 11 aydır
lardan en mühimini inkâra mahal yoktur ki İstiklâl hapiste yatıyordum. İsticvap edildim. Hasta oldum.
mahakiminin bugünkü tesir ve nüfuzu ile bidayeti te- Zavallı verem olduğunu bilmiyor, ben raporunda gör­
şekküiündeki tesir ve nüfuzu arasındaki şekildir. Çün- düm. Şimdi hastanede bunu terhis etmiş, gidiyor. Oğ­
ki bu uzun müddet devam ettiği cihetle, bununla halk lum hapse girmene sebep nedir diye sordum. Sebebi
istinas peyda etmiştir. Bizim fevkalâdelik itibariyle bu adam yaralı olarak cepheden geliyormuş. Dikkat
•istihdaf ettiğimiz gayeyi bugün iktitaf edemiyor. fluyuıun. hastaneye girmiş, tedaviden sonra hali ne-
Kimse inkâr edemez ki memleket hali tabiiye avdet kahatteyken bir çavuş gelir, okumak yazmak bilmi­
etmiştir, tedabire lüzum yoktur, iddiasında bulunacak yor. bir tezkere yazarmısın der. Bu adam da yazmış.
kimse yoktur. Yalnız fevkalâde ahvale karşı fevka­ Sonra çavuş bu tezkereyi bir liraya - fazla paraya
lâde tedabir ittihazı ve bunun müsmir olması lâzım­ değil - satmış. Vay sen bunun şeriki cürmüsün diye­
dır. Halk üzerinde. icabeden tesiri yapması lâzımdır. rek bunu hapse tıkmışlar. Bu arslan gibi adam cep
613
İ : 80 26 . 7 . 1338 C : 3
nede vazifesini ifa etmiş, yaralanmış, hastaneye gel­ memlekette fevkalâdelik olması da bir engeldir. Bi­
miş ve şu cürümden dolayı bilâsual verem olmuş. 11 naenaleyh biz bu istiklâl mahakimini memlekette
ay hapishanede kalmış, şimdi memleketine gidiyor. devam ettirdikçe memlekette fevkalâdelik olduğunu
Şimdi bu muvafık mıdır, rica ederim oidırmu bu? itiraf etmiş bulunuyoruz.
RAGIP BEY (Kütahya) — Bunu hapis edeni de Sonra arkadaşlarımızdan birisinin işaret ettiği
dinlediniz mi? veçhile, memleketin ahvali iktisadiyesi, iktisadiyatı
ŞÜKRÜ BEY (Devamla) — Müsaade buyuru­ da bundan müteessir oluyor. Çünki böyle ahvali fev­
nu/ onu da ar/edeceğim. kalâde olduğu sabit olan bir memlekette hiçbir ta­
AHMET HİLM! BEY (Kayseri) — Hangi mah­ raftan on para girmez efendiler. Binaenaleyh harbin
keme onu hapsetmiş, kim hüküm vermiş? de, darbın da hepsinin temeli para olduğuna göre,
bu iktisat noktai nazarından da böyledir. Bu maha­
AL.İ ŞÜKRÜ BEY (Devamla) — Hüküm yoktur
kimi fevkalâdenin, delâletindeki fenalık İtibariyle, hiç
efendim, yatıyor. Efendim bendeniz bunu sordum.
olmazsa bir zamanı muvakkat için tatili lâzımdır.
Acaba bu adam gidiyor, yine mahkûm olacak mı?
Şimdi meseleyi bendeniz ikiye ayırıyorum ve di­
Kes-bi ifakat bulursa tekrar mahkemesine bakılmıya-
yorum ki; Hükümetin bugün talep etmiş olduğu,
cağını öğrendim. Bilâ muhakeme yattığı müddet kâfi
fevkalâde ahval için talep eylediği İstiklâl Mahkemesi
görülerek bilâ muhakeme affedilmiş. Yani - 10 ay
yerine bidayet ınahakiminin - zaten hiyaneti vatani­
yattığı kâfi görülmüş. Bir kısmı verem olmuş. Diğer
ye kanuniyle bu gibi cürümleri rüyete salâhiyattar-
kısmı da bunlarla beraber affedilmiş. Kim affediyor,
dır - ifayı vazife etmesini kabul edelim ve böyle ya­
onu da bilmiyorum. Affedenleri de bilmiyorum. Bu
palım. Emin Bey biraderimiz söylüyordu ki, Samsun
mesail bu kadar girift ve karışık oldukça ve bu yol­
havalisindeki bidayet mahakiminden, zannederim ki,
suzluklar devam ettikçe bir çok gürbüz evlâdı vata­
yalnız Bafra mahakimi bu kanuna tevfikan icrayı
nın verem olmasını ve hatta bir çok hastalıklara gi­
hükmediyor ve hükmü de Meclise gönderiyor. Di­
riftar oimasını intaç edecektir.
ğerleri yapmıyormuş. Yani diğer havalide mevcut
Şimdi efendiler, bendeniz asıl meseleye geliyo­ bidayet mahakimi hiyaneti vataniye kanununa tev­
rum. Bugün Hükümet geliyor, bize diyor ki Pontüs fikan muamele yapmıyormuş. Bu suretle bir çok ma­
eşkiyalarından bir kısmı yakalandı. Bunların muha­ sumların muhakemesi uzayıp gidiyor ve bunların te­
kemelerinin süratle intaç edilmesi lâzımdır ve bunun madi! mağduriyetleri devam edip gidiyor. Halbuki
için de Amasya'ya bir İstiklâl Mahkemesi gönderiniz. Meclisi Âliye gelir ve Meclis te bunu tasdik eder. Bi­
Pontüs eşkıyasının cürmü bir hıyaneti vataniye cür- naenaleyh İstiklâl Mahkemesinde'ki merasimi kanu­
müdür. Bizim şu mecmuai kavaninin ikinci maddesi ni yenin uzun zaman devam etmemesi bunda da mev­
de hıyaneti vataniye kanunudur. Hiyaneti vataniye cuttur. (/ı'mki onda da istinaf yoktur. Mesele yine
cürmünün mahkemesi de kaza bidayet mahkemesi­ buraya geliyor. Binaenaleyh bendeniz teklif ediyo­
dir ve kanunun 7 nci maddesinde hiyaneti vataniye rum. O havalide hiyaneti vataniye cürmüne 'bakmı-
mücrimlerine ait muhakemat, bir sebebi mücbir ol­ yan diğer mahakim de bu işlere bakar, bir tamim
madıkça. azamî 20 günde hükme raptolunacaktır. di­ yapılır, bunlar maznunları alarak mahkemelerine
yor. Bendeniz zannediyorum ki İstiklâl Mahkemesi­ bakarlar. Şayet bunlar Muhakemat Kanununun bah­
nin sürati de ancak 2 gün olabilir, fazla olamaz. Yal­ şettiği zaman zarfında intaç edemezlerse, yani iş da­
nız şu cihet kalıyor ki, acaba o havalide bulunan ha çok olursa bir iki bidayet mahkemesi daha gön­
bidayet mahkemesi yakalanan eşkiyalarm adedinin derilir. muavin gönderilir v.s. bunu bu şekilde haile­
çokluğu itibariyle bunları az zamanda hükme rapte­ de! im.
decek miktarda mıdır? Değilse efendiler o mahaki-
Diğerlerine gelince : Aslına rücu etmelidir. Böyle
min adedini artırınız. Bunun en mühim faidesi, fai-
birisine bir vesika yazdın dive evlâdı vatan hapsedi­
dei siyasiyedir. Bir memlekette mahakimi fevkalâ­
lip kalmamalıdır. Sırf firariler için İstiklâl Mahkeme­
denin vücudu, şüphesizdir ki, o memlekette fevka­
leri teşkil edilmelidir ve zaten İstiklâl Mahkemeleri­
lâde ahvalin cereyan ettiğine bir delildir. Biz bu­
nin teşkilinden maksat ta firarilerin önünü almak
gün mesaimizi yalnız harekâtı harbiyeye hasretmiş
içindir. Fakat bu firarilerin önünü almak mesele­
bulunmuyoruz. Tabii Hükümetimiz'bir takım siyasi
sinden böyle İstiklâl Mahkemelerinin fevkalâde işe
işler de görüyor ve görme'k istiyor. Hükümetin bu
yarayacağına bendeniz kani değlilim. Fiilen belki bun­
işlerde muvaffak olabilmesi için. zannediyorum ki.
ların vücudu iyi bir tesir yapar. Firarın önüne geçer.
— 61 4 —