Senecae Maioris oratorum et rhetorum sententia, divisiones, colores

408 Pages·1989·13.637 MB·Latin

by  L. Annaeus Seneca (Maior NULL), Lennart Hakanson (editor)

AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN DER DDR
ZENTRALINSTITUT
FÜR ALTE GESCHICHTE UND ARCHÄOLOGIE
B I B L I O T H E CA
SCRIPTORYM GRAECORVM ET ROMANORVM
T E V B N E R I A NA
m
umia
BSB Β. G. TEUBNER VERLAGSGESELLSCHAFT
1989
L. ANNAEVS SENECA MAIOR
ORATORVM ET RHETORVM
SENTENTIAE, DIVISIONES, COLORES
RECENSVIT
LENNART HÀKANSON
BSB B.G. TEUBNER VERLAGSGESELLSCHAFT
1989
Bibliotheca
scriptorum Craecorum et Romanorum
Teubneriana
ISSN 0233-1160
Redaktor: Günther Christian Hansen
Redaktor dieses Bandee: Günther Christian Hansen
ISBN 3-322-00668-9
© BSB B. C. Teubner Verlagegesellschaft, Leipzig, 1989
X. Auflage
VLN 294/375/7/89 · LSV 0886
Lektor: Dr. phil. Elisabeth Schuhmann
Printed in the German Democratic Republio
Gesamtherstellung : INTERDRUCK Graphischer Großbetrieb Leipzig,
Betrieb der auegezeichneten Qualitätsarbeit, III/18/97
Bestell-Nr. 666 504 0
07800
ΡRAEFAT IO
libri decern contraversiarum et liber suasoriarum Senecae maioris hac
nobis ratione traditi sunt : quidam codices integrum textum libri suaso-
riarum1) et lib. I, II, VII, IX, X controversiarum necnon praefationes
lib. VII, IX, X continent, exeunte autem, ut videtur, antiquitate ignotus
aliquis e controversiarum libris excerptorum librum confecit, cui etiam
integras praefationes lib. I, II, III, IV, VII, X addidit. sequitur, ut prae-
fationes lib. VII et X duobus modis nobis traditae sint ; interierunt autem
praefationes lib. V, VI, VIII. hue accedit, quod veri simillimum videtur
etiam suasoriarum librum praefationem (nunc prorsus deperditam) ha-
buisse.
Brevitatis gratia in sequentibus de textu integro et de excerptis simpli-
citer loquar, licet haec vocabula ad verum non prorsus convenient.
De codicibus textus integri
Stemma codicum
É(xcerpta)
Α Β V
dett. omnes
1) Initium tamen libri suasoriarum interiit (cf. p. 331). quod liber ille in codd.
primo loco ponitur, constat earn post controversiarum libros conscriptum ; cf.
V
PEAEFATIO
lam statim ab initio breviter ea comprehendam quae de recensionis
fundamentis dieenda sunt, ut e praemisso stemmate meo apparet, textus
cod. α deperditi (de quo infra p. XII plura dicam) trium codicum auxilio
restituendus est. ceteri omnes, ut e cod. Y (de quo infra plura) fluentes,
nullius pretii sunt, nisi quod hic illic textum emendatum praebent. locis
nonnullis corruptelae cod. « excerptorum ope emendari possunt, licet in
hac re summa cautio adhibenda sit ; cf. infra p. XV.
Tres illi codices hi sunt:
Antverpiensis (A) bibliothecae publicae 411, saec. X vel XI1), liber
membranaceus 130 foliorum (e quibus nunc sex desiderantur).2) manus
recentior pluribus locis librum correxit.
Bruxellensis (B) bibliothecae regiae 9581 — 9595, saec. IX, qui liber
inembranaceus opera Senecae fol. 88r — 167v continet.3) a duobus librarne
conscriptus est. suasoriarum liber, qui, ut dixi, in codd. primum locum
obtinet, manu recentiore passim emendatus est; quae manus etiam alibi,
sed raro, textum correxit.
Vaticanus (V)Latinus 3872, saec. IX, liber membranaceus 142 foliorum.
permultis locis manus paulo recentior textum emendavit.
Horum librorum imagines phototypicas ipse Upsaliae contuli.
Ceteros textus integri codices (quos in sequentibus deteriores vocabo)
enumeraturus initium ab iis capio, quorum imagines phototypicas ipse
vel saepe vel singulis tantum in locis inspexi ; quod ad ceteros attinet, ea
quae proponam imprimis investigationi viri docti Vervliet debeo, qui
abhinc aliquot annos dissertationem suam mihi benignissime commo-
davit.
Bruxellensis (olim Toletanus) (T) bibliothecae regiae 2025, saec. XIII, quem con-
stat apographum esse codicis Y (cf. Müller XI adnot. 2; XlIIsqq.). liber tribus
manibus recentioribus correctus est, e quibus unam Andxeae Schotti esse testatur
Vervliet (contulit enim olim ille Romae hunc codicem). ego, cum has tres manus
II 4, 8 quae dixerit (sc. Latro) suo loco reddam, cum ad suasorias venero. Coelius Curio,
qui anno 1573 emendatam editionem Hervagenianam publici iuris fecit, primus
suasoriarum librum post controversias posuit, sed mutavit ordinem Schottus, quem
secuti sunt editores ante Müllerum omnes.
1) Cum Mülleri (Xsq.) opinio aliquantulum différât ab iis quae de aetate horum
trium codicum dico, e dissertatione viri docti H. D. L. Vervliet (quam typis im-
pressam non esse maxime dolendum est) iudicium adhibeo doctissimi illustrissi-
mi que viri B. Bischoff (p. 69) : 'Nur zu einer der drei mir in Photos vorgelegten
Hss. ist mir bisher die Zuweisung an ein bestimmtes Scriptorium möglich: ich habe
keinen Zweifel, daß der Vaticanus in Corbie, in der I. Hälfte des IX. Jhs. geschrieben
ist; auch die Tafel bei Chatelain, Paléographie des classiques latins, CLXVIa zeigt
durchaus die Elemente, die eine solche Bestimmung rechtfertigen. Den Bruxellensis
mit seiner eigenartig schmalen Schrift.. . würde ich .. . um die Mitte des IX. Jhs.
ansetzen. Zweifellos die jüngste der drei Hss. ist die Antwerpener, wohl saec. XI.'
2) Cf. adnot. ad p. 84, 21 ; 249, 27; 372,4.
3) Interiit tarnen unum folium, vide adnot. ad p. 319,15.
VI
PRAEFATIO
haud facile discemere possem, r siglo (sicut Müller) omnes has correctiones com-
prehendi. sequitur, ut pars multarum earum coniecturarum, quae r in apparatu
attribuuntur, re vera editori illi Schotto debeatur. cum autem in apparatu meo
emendatio quaedam aperte Schotto adscripta est, in editione eius invenitur. ima-
ginem codicie Τ persaepe adhibui.
Bruxellensis (D) bibliothecae regiae 9144, saec. XV. plurimis locis manus eiusdem
fere aetatis textum emendavit. hunc librum e V quidem fluxiese sed etiam lectioni-
bus codicis Β contaminatum esse monstrat Vervliet. huius quoque libri imaginem
saepe inspexi.
Leidensis Vossianus Latinus 72 (L), saec. XV exeuntis.
Vaticanus Latinus 5219, saec. XV, qui liber non nisi summo cum labore summa-
que molestia legitur. perpaucis locis libri imaginem inspexi.
Bruxellensis bibliothecae regiae 9768, saec. XV.
Florentinus bibliothecae Riccardianae 1179 III, saec. XV.
Textus integri codicibus enumeratis breviterque descriptis ad praemis-
sum stemma revertor ac primo ostendam deteriores omnes e V fluxisse.
qua in re lectionibus utar e collatione viri docti Vervliet selectis; quae
collatio omnium qui extant codicum lectiones libri suasoriarum continet.
confer sis hos locos:
p. 333, 19 autem om. V dett. omnes; 334, 8 veneratio om. V dett. omnes; 334,13
belle] bene V dett. omnes; 334,18 an sed} sed V dett. omnes; 335,4 Alexandri B2:
-ria AB: -ro\ dett. omnes; 339,4 insuetaque arma] insuetoque arma AB: insueto
armaque V dett. omnes; 339, 19 habere nos] nos habere nos (sed nos2 del.) V: nos
habere dett. omnes; 361, 19 quidem es«e] esse quidem, V dett. omnes. plura afierre, ut
in re prorsus indubitata, non tanti est.
Quod ad earn rationem, quae inter A, Β, V intercedit, et quod ad ho-
rum librorum naturam attinet, iam dudum constat V ex apographo co-
dicis at correcto et interpolato exscriptum esse (cf. Müller Xlisq.). ad
quod infra revertar, primo autem conabor ostendere nullam certam cau-
sam esse, cur putemus AB e communi apographo codicis « fluxisse (quo
efficeretur, ut e stemmate bipartito lectiones codicis α restituendae
essent) ; nam haec communis fere opinio videtur esse. cf. Müller loc.
cit.1): 'AB enim multo artiore cognationis vinculo inter se quam cum V
coniuncti sunt, et illorum quidem vel in minimis tanta est convenientia,
ut dubitari non possit, quin ex eodem exemplari (x) originerà duxerint.'
ut prioribus his verbis prorsus assentior, ita non video, cur illud 'idem
exemplar' ipse codex et fuisse non possit, cum omnia (ni fallor) ea quae
codicis V propria sunt correctori vel correctoribus parentis eius ascribi
posse videantur, praesertim si ille vel illi correctores adnotationes suas
interdum e codice quodam nobis ignoto sumpserint (quod utrum fecerint
necne, infra tractabo). sed confíteor totam hanc quaestionem ad textum
Senecae restituendum haud ita magni momenti esse ; nam utut se habet,
lectiones codicum AB in locis dubiis multo pluris aestimandas esse quam
quas V exhibet, nemo est qui non videat.
1) Vide etiam Winterbottom XXVIII.
VII
PRAEFATIO
Ac primum de omissionibus singularum vel plurium vocum codicum
Α, Β, V, quippe quae ad hanc rem diiudicandam maximi momenti sint,
pauca adferam. omnium iam earum omissionum rationem reddam,
quae in lib. I, II, VII controversiarum inveniuntur (omissis praefationi-
bus lib. I et II, quae non nisi in excerptis exstant, et p. 84, 21—90, 20,
ubi A deest). de sententiis Graecis hac in re non curo.
omissiones codd. ABY communes 345
omiseiones codd. AB communes 28
omissiones codd. AV communes 3
omiseiones codd. BY communes 3
omissiones cod. A propriae 38
omissiones cod. Β propriae 21
omissiones cod. V propriae 94
Non dubito, quin fortuitus sit consensus codd. AV et BV in communibus eorum
omissionibus; sunt autem hae: II 6,1 me velis] me om. AY; VII 1,17 patri parere]
parere om. AV; VII 3,10 ut ad] ad om. AV. I 1,19 huic (KiessI.)] « A, om. BV;
II 1, 12 et interdiu et node] et1 om. BV; II 1, 36 cubiculum. cum] cum om. BV.1)
Quod ad omissiones cod. V proprias attinet, satis magnus numerus
earum ex duabus his rebus pendet : (1) rhetorum nomina hie illic in libris I
et II omissa sunt (vide adnot. 1). (2) verba singula corrupta haud raro
de industria omisit V vel parens eius, si sic textum meliorem fieri puta-
bat.2) nihilominus omissiones fortuitae cod. V propriae plures esse viden-
tur quam eae, quae vel in A vel in Β inveniuntur. quod facile explicatur,
si ponimus A et Β ex α, V ex apographo cod. « exscriptum esse.
Transeamus iam ad 283) illas omissiones codd. AB communes, quae,
si stemma meum recte se habet, iam in α factae erant. in AB omissa
sunt haec:
1) Accedunt hi loci, quos supra praetermisi, cum aliter iudicandi sint: I 5, 4 si
is te ante rapuisset (Kiessling)] te om. AV, ante om. B, is om. E (archetypum hoc loco
turbatum fuisse suspicor) ; I 7, 9 - 10 sic torsit. Porci Latronis om. A, Porci Latronis
om. V; cum in lib. I et II rhetorum nomina admodum saepe V omittat (nempe ut
postea alio atramenti colore adscriberentur, id quod hic illic factum non est), haec
omissio re vera codicis A propria est; VII praef. 9 fiat: audite (E)] audite fiat B, fiat
om. AV, post audile suppl. A. sine dubio illud fiat vel in margine vel supra lineam in
α additum erat.
2) Vide e. g. locos hos: II 6, 11 aeque licenti cultu] etqve licenter cultu AB, etque
om. V; VII 2, 9 non sit tarnen iqnoscendum] nos sit etc. AB, nos om. V; VII δ, 11
illud et venustissime adiciebat] illud est venustissime etc. AB, est om. V; VII 7,19
quidam auditor eius] q. a. est A B, est om. V. similia saepe occurrunt.
3) Omisi hos locos qui aliter se habent : (a) ubi V nihil nisi interpolata praebet, ita ut
omissio re vera codd. ABV communis sit: I 5, 8 Fuscus in haec divisit] haec om. AB,
hoc V ; I 8, 7 totiens fortiter fecit] fortiter fecit om. AB, fortiter egit V ; VII 2,3; VII 5
argum.; VII 6 argum., quos locos rogo ipse adeas. (b) ubi omissio codd. AB plus
minusve a V eo differt quod V vel potius parens eius e Consilio plura quam AB
omisit, ut textus sanus videretur. ne longus sim, lectorem ad ipsos locos refero:
II1, 36 (fin.); II 7,1 ; VII praef. 4. (c) II 7, 9 ab adulescente] ab om. AB, ad- om.V;
ab
credo α adulescente vel sim. habuisse.
VIII
PRAEFATIO
a) praepositiones (9ie5): II 1,15 α; II 1,21 in; II 5, 20 ad (bis)1); VII 2, 8 in
(coatra bis scripsit V); VII 5, 8 α; VII δ, 14 α; VII 6,13 (fin.) de; VIT 7, 2 de. haec
omnia, ut puto, interpolator aliquis facile suo ingenio usus addere potuit (excerpta
his locis ad manum non sunt).
b) cetera monosyllaba (12lcs): I 1,17 ut; II 3,10 si (habent excerpta); II 4,13
(fin.) si; II5,1 non; ib. ut; II5, 4 et (habent excerpta) ; II6, 2 si; II6, 4 «e; ib. (fin.)
non (habent excerpta); II 6, 7 non (habent excerpta); II 6, 9 sed et sum; VII 4,10
ut; VII 6, 23 -que. etiam haec interpolator per se adicere potuit, licet de II 6, 9 (et
sed et sum) fortasse dubites.2)
c) varia (7ics), quae propius inspicienda sunt: I 5, 7 aut <mortem auty nuptias
optabunt aut altera mortem, altera nuptias; si nuptias futraque aut altera mortem,
altera nuptiasy optaverint etc. AB etiam verba si nuptias omittunt. credo hoc ob-
iectum verbi optaverint in parente cod. V felici coniectura interpolatum esse (nisi
cum Gertzio si aut nuptias legendum). I 6, 2 artius nos fortuna alligavit, [nisi
corpus omnia vinculis] quam ut orba posset divellere, vidisses tectum pannis corpus,
omnia membra vinculis pressa, vocem membra omiserunt AB. Winterbottom (1974,
21) de hoc loco sic iudicavit: 'The conclusion is clear: when (in the archetype or
behind it) (pan)nis corpus omnia vinculis intruded into the previous sentence,
membra was not present to be carried along with the intruders. V or its ancestor
χ1 will be responsible for the addition - and, I should judge, acting suo Marte,
though no doubt correctly.' his assentior, pauca tarnen addam: cum falsae voces
nisi — vinculis in ABV inveniantur, sequitur, ut etiam in α fuerint — et ex hoc
etiam sequitur, ut vox q. e. membra ne in parente quidem codicis α fuerit. in ex-
cerptis tamen vox q. e. membra legitur. ex quo efficitur, ut parens codicis a non
idem liber atque parens codicis β fuerit3) — nisi credimus tam scribam codicis β
(vel excerptorem huius libri) quam scribam parentis codicis V unum idemque voca-
bulum per coniecturam addidisse, id quod veri simile vix videtur. II 1, 3 quid ab
eo, qui adoptabit, sperare possum? verba ab eo qui omiserunt AB. utrum libro quodam
opus fuerit, ut haec verba in parente codicis V supplerentur necne, haud facile di-
iudicatur. II 1, 34 opus erat aliqw colore, cum in cubiculo visa esset (sc. uxor) cum
servo et marito, cum in om. A, in om. B. fortasse hoc loco textus codicis a turbatus
erat. II 5, 19 non privatis sed publicis malls'] publicis omiserunt AB, sed perfacile
ab interpolatore addi poterai. VII 6, argum. itti pervenerunt ad crucifixum im-
peratorem. ad cruci- omiserunt AB, sed propter praecedentia verba filium suum
crucifixum facile addi poterai.
Ex his 28 locis uno alterove loco fortasse libro opus erat ad textum
emendandum, sed paene adducor, ut credam interpolatorem omnia haec
suo ingenio usum addidisse. certe non ostendunt hi loci AB ex apographo
codicis <x et non ex ipso codice « exscriptos esse.
Ne eos quidem locos considerans, quibus vel AV contra Β vel BV con-
tra A consentiunt (nam tales loci hic illic inveniuntur, licet saepius AB
1) II 5, 20 ita legimus: videtis, quo veniat tyrannus: non ad amicum meum, non
adtservum sed ad istam, quae etc. ad1 et ad2 om. AB, sed praeeunte verbo veniat
et sequente ad3 interpolatori haud magno ingenio opus erat ad duas lias praeposi-
tiones supplendas.
2) Ibi sic legitur: non accusaturus patrem sed me dejensurus sum, ne uliena luxuria
•male audiam.
3) De codice β vide stemma (p. V). inter sigla eum non posui, cum in apparata
numquam de eo mentionem faciam.
IX
PRAEFATIO
contra Y consentiant), persuadere mihi possum AB ex communi hypar-
chetypo fluxisse. confer sis hos locos:
legendum AV Β
12,14 esse themata esset hera a esset h erat
12,15 e de e
12,16 sic si sic
II 1,25 nam dum nondum nandum
IX 2,22 animadvertit animadverti animadvertit
X 3,7 regere recedere recere
Suas. 2, 21 rhetori thore hore
Suas. 6, 3 civitatem civitate vitatem
Suas. 6, 3 quem modo quo quo modo
legendum BY A
1111,,77 me amavit me amabit meam habit
II 11,,1155 aiebat aiebant agebant
11,19 in hac in hanc inquam
14,6 verba oportuit - occidere bis semel1)
14,10 non et nocit nocet
I 6,3 facere tacere fecere
II1, 26 delectant ignoti delectatis noti delectatis non
II1, 36 narrares, feci narrares tunc (te Β) narrares fecit
II 2, 4 amat virum amaturum amat virum
II 7,8 viro viri viro
X 4,9 severitati reum fuerit atreum fuerit aureum
Suas. 1, 4 suum suam sua
Suas. 1,12 Homeri cum (h)omeri tum momert cum
Suas. 1, 13 abiecti suis abiectis vis abiecti suus
Suas. 2, 9 Hispani spatini spani
Suas. 5, 5 enum<eratio> omnium enim
Suas. 6,12 subegerunt subiecerunt subierunt
Hi loci singuli fortasse parvi momenti videntur esse; si vero univer-
sum numerum consideramus, necesse est, ut puto, multo veri similius
iudicemus esse AB ex uno eodemque codice atque parentem codicis Y
fluxisse quam ex apographo eius.
Si iam ad permultas eas lectiones transimus, quas V solus praebet,
apparet parentem eius non solum coniecturis et interpolationibus sed
etiam lectionibus alterius cuiusdam libri instructum esse, et fortasse
plures manus ei operam adhibuerant. licet saepe haud facile diiudicetur,
utrum emendatio quaedam in libro manu scripto inventa ex altero libro
sumpta sit necne, credo selectas has emendationes codicis Y re vera non
coniecturas esse sed lectiones:
cum V legendum habent AB
I 1,22 arbitrum odia arbitriudi odia
I 2, 3 quod ( = virgo) semper fuit qua (quam) semper fuit
1 ) Cf. X 4,14 ubi verba non potest, inquit, res publica in AV quater, in Β ter scripta
sunt.
X