Senaryoda Dialog - Michael Korz

243 Pages·2011·0.92 MB·Turkish

by  Michael Korz

ALTIKIRKBEŞ YAYIN
LULL/Sinema Kitapları - 12
Senaryoda Diyalog – Michael Korz
Temmuz- 2011
Yayın Yönetmenleri
Kaan Çaydamlı, Şenol Erdoğan
Editör
Kaan Çaydamlı
Kapak Tasarımı
Erol Egemen
©ALTIKIRKBEŞ YAYIN
Kadıköy’ün yağmurlu ve puslu sokaklarında hazırlanan
bu kitap sizi uçurumdan aşağı atabilecek güce sahip olabilir.
Herhangi bir şekilde ve özellikle izinsiz olarak iktibas edildiğinde
Kadıköy’ün o bilinen, serin ve rutubetli lâneti, yıllar boyunca bunu yapanı takip eder, saçları dökülür,
rüyasında sürekli olarak Kadıköy
sokaklarından akın akın geçerek yıllık intiharlarını
gerçekleştirmeye giden lemur sürüleri görür
ve derin bir yalnızlığa gömülür.
ALTIKIRKBEŞ YAYIN
bir Kaybedenler Kulübü tribidir.
Barbaros blv Marmara apt no 68/1 beşiktaş
Tel-Fax: [phone] – 21 68
www. Altikirkbes.wordpress.com
[email protected]
Senaryoda Diyalog
Michael Korz
Türkçesi: Gonca Gülbey

ALTIKIRKBEŞ YAYIN
çArşı
2011
1.Nasıl Konuşuruz?

Yazma ve konuşma
Diyalogları senaryolaştırırken, aslında, konuşmaları
senaryolaştırmış oluruz. Bu konuşma nerdeyse her zaman
kurgusaldır – bir kişinin herhangi belirli bir durumda aslında
söylemiş olduğu kelimelerin nadiren birebir karşılığı
olacaklardır. Yine de kullanılan senaryolaştırılmış diyalogun
üslubu her ne olursa olsun, insanların “gerçek yaşamda” nasıl
konuştuklarıyla her zaman bir şekilde de olsa alakalı
olacaktır. O halde yazar konuşmanın ve diyalogun nasıl
işlediği konusunda açık bir anlayışa sahip olmak zorundadır.
O yüzden, bu kitabın büyük bir bölümü diyalogu
senaryolaştırma meselesine odaklanacak olsa da, bu bölümde
ana odak hammadde üzerindedir: gerçek hayatta nasıl
konuştuğumuz gerçeği.
Konuşmayı gayet doğal karşılama eğilimdeyizdir. Bir
şeyler söylemek isteriz, o yüzden onları söyleriz; insanların
cevaplarını dinlememiz gerekir, o yüzden de dinleriz.
Genellikle, bunun üzerinde fazlaca düşünmeyiz. Gramer ve
noktalamaya dair kuralları olan yazılı dilin aksine, konuşma
genellikle öğretilmez ama bilinç dışı olarak öğrenilir; bunun
neticesinde de konuşmanın aslında ne kadar karmaşık ve
çeşitli olduğu gerçeğini görmezden geliriz. Pek çoğumuz için
bunun aslında düşündüğümüz gibi bir şey olmadığını
anlamamız için bir senaryodaki diyalog örneğinde olduğu gibi
konuşmayı yeniden üretmemiz gerekir. Tabii ki bir senaryo
yazarı için bir konuşmayı aynen olduğu gibi yeniden
üretmemesi için mantıklı nedenler de olabilir – ki bu konuya
daha sonra geleceğiz – ama bu bile bizim konuşmanın
senaryoyu oluşturmadan önce doğru biçimde anlamamız
gerektiği gerçeğini değiştirmeyecektir.
Konuşulan dil yazılı dilden çok farklıdır. Ton olarak
göreceli biçimde gayri resmi olan yazılı dil bile (bu kitapta
kullanılan dil) günlük konuşmalarımızda kullandığımız dilden
çok ama çok uzaktadır. Öyleyse tam olarak fark nedir? Temel
nokta yazılı dilin aksine konuşulan dilin bir karmaşa
olduğudur – öyle bir karmaşadır ki bu, tamamen bununla
uğraşmak zorundayızdır. Örneğin beraber sohbet ettiğimizde,
sık sık cümlelerimizi yarım bırakırız, ya da cümlenin tam
ortasında anlatmak istediğimiz şeyleri başka türlü daha iyi
anlatabileceğimizi fark ederiz; o yüzden de hata yapınca söze
yeniden başlarız:
Yolun orasında – A27 karayoluna girdik ve onları Brighton
yakınlarında yakaladık...
Devam ettikçe doğaçlama yaparız ve düşüncelerimizi – ya
da en azından düşüncelerimizi dile getirme biçimimizi –
gözden geçiririz.
Konuşmaya yapılan “tamir işleri”
Bu doğaçlama hiç de garip gelmez, aksine mükemmel
biçimde doğaldır. Gerçekten de, Hiçbir tereddüt ya da
düzeltme olmadan konuşan birey büyük ihtimalle yavaş yavaş
konuşacaktır ve mektepli gibi görünebilecektir; bu kişiler ya
çok sıkıcı olarak algılanacaklardır ya da en iyi ihtimalle
spontane olmaktan uzak olarak görüleceklerdir. Konuşma dili
normal şartlarda spontanlık, doğaçlama ve ilerlerken
değişebilme özelliklerine sahiptir; öte yandan yazılı dil bu
öğeleri düzeltme ve düzenleme aşamalarında törpüleyecektir.
Parlamentodaki ya da bir iş yemeğindeki (buralarda konuşma
en azından yazılı dildeki biçimde başlayacaktır) resmi bir
konuşma istisnası dışında, sözlü dilde düzenleme ya da
düzeltme işlemi yoktur.
Yukarıda verilen örneğe geri dönelim; bize bir araba
yolculuğu hakkında sözlü olarak bilgi verilmektedir. Bu yazılı
dille yapılmamaktadır, o yüzden şu şekilde devam
ettirebiliriz:
...Brighton’da, evet, Brighton yakınlarında bir yerde.
Berbat bir trafik... ve deli gibi de yağmur yağıyordu. Bir
yandan da hava kararmaya başlamıştı. Onların arabayı
görmek bile çok zordu.
Burada örneğin, ilk cümlede bir yüklem bile yok. İkincisi
ise tam anlamıyla bir cümle bile sayılamaz. Üstelik
tekrarlamalar var. Yine de konuştuğumuz zaman bu
söylenenler son derece doğal karşılanacaktır. Oysaki sayfa
üzerinde garip görünmektedir, çünkü sayfa üzerinde
cümlelerin daha doğru, daha düzenli olmalarına alışkınızdır.
Sorun şu ki konuşma burada sözlü de olsa, senaryolardaki
konuşmalar aynı zamanda yazılı dille yazılmışlardır –
konuşmak üzere tasarlanmış yazılı bir dille. Kelimeleri
sayfaya oturtma sürecinde, kendimizi bu kelimeleri
düzenlemeye çalışırken, kâğıt üzerinde daha düzgün
göstermeye uğraşırken bulabiliriz. Bir başka deyişle, yazılı
diyalogu yazılı dilin geri kalanı gibi göstermek için bir
dürtüyü içimizde hissedebiliriz. Bu yüzden, yolculuk üzerine
olan sözlü rapor bir senaryonun parçası olsaydı, yukarıdakinin
yerine şöyle yazacaktık:
Trafik berbattı ve sağanak yağmur yağıyordu ... Hangisinin
onların arabası olduğunu zorlukla ayırt edebiliyorduk.
Bir diyalogun parçası olarak bunda hiçbir sorun yoktur. Pek
çok durumda birçok insan kendilerini bu şekilde ifade
edebilirler; diğer durumlarda bazıları daha “doğru” biçimde
konuşabilirler; diğerleriyse her ikisinin tam ortasında bir yolu
tercih edebilirler ya da daha üslupçu bir deyişle ikisinden de
daha uç bir noktayı seçebilirler.
Müdahaleler ve simültane konuşma
Diyaloglarda, konuşmanın doğaçlama olması sıklıkla
cümlelerin bitirilmemesine ya da baştan başlamasına, fiillerin,
öznelerin veya konuşmaya dair diğer öğelerin unutulmasına
ve kelimeler ya da fikirlerin gereksiz yere tekrar edilmelerine
neden olur. Ek olarak konuşmada birden fazla kişi bulunması
gerçeğine bağlı olarak ortada bir karmaşa da söz konusu olur.
Birlikte konuşulduğunda, devamlı biçimde birbirimizin
sözünü keseriz ve diğerlerinin cümlelerinin üzerine
konuşuruz. Bize bunların pek de kibarca olmadığı
öğretilmiştir ama aslında bunu sürekli olarak yaparız ve çok
sık bir biçimde kimse bunların kabalık olduğunu da
düşünmez. Konuştuğunuzda konuşmanızı bitirene kadar
sessizlikle dinleniyorsanız, etkisi çok garip olabilir – sanki
sizinle röportaj yapılıyormuş gibi hissedebilirsiniz, ya da
dinleyicinin sizinle ilgilenmediğini ya da sizi anlamadığını
düşünebilirsiniz, hatta sizden sıkılmış veya rahatsız olmuş
bile olabilir. O yüzden çok sık bir biçimde dinleyici “Evet...”,
“Tabii ki...” ya da “Kesinlikle katılıyorum...” gibi tepkilerle
hâlâ sizi dinlediğini gösterebilmek ya da en azından
söylediklerinizi anladığını anlatabilmek amacıyla sözünüzü
kesecektir. Eğer size katılmıyorsa dinleyici “Hayır,
katılmıyorum...” diyebilir, ama bu müdahale bile genellikle
kabalık olarak algılanmayacaktır. Bazen bu ünlemlerden birisi
simültane konuşmada bir ya da iki saniyecik sürecektir. Bu
esnada ilk konuşmacı sözüne devam ederken, konuşmanın
diğer noktalarında müdahale yeni konuşmacının sözü anlık da
olsa devralmasına neden olacak ve söylenenler birkaç
kelimeliğine de olsa üst üste duyulacaktır. Sıklıkla
karşımızdakinin sözünün ne noktada biteceğini kestiririz ama
kendi söyleyeceğimizi sözünün bitmesine bir ya da iki saniye
kala söylemeye başlarız. Genellikle bu hiç de kabalık olarak
görülmeyecektir; bu günlük konuşmanın son derece
mükemmel bir öğesidir. Ne var ki diyalog yazarken, bu belki
de kendimizi bilincinde olmadan düzenlemeye çalıştığımız bir
şeye dönüşecektir. Hiç şüphesiz, bir yazarın bunu yapmak için
mükemmel nedenleri olabilir (bunun hakkında ilerideki
bölümlerde konuşacağız), ama burada hammaddenin – günlük
konuşmanın – beklediğimizden belki de çok daha dağınık
olduğunu fark etmemiz gerekmektedir. Kesinlikle yazılı
diyalogtan daha karışıktır ve bunun en önemli nedenlerinden
birisi de konuşmacılar arasındaki etkileşimdir.
David Mamet’in sıra dışı oyunu Oleana’nın temalarından
birisi iletişime geçerken yaşanan zorluklardır. Oyun bir
telefon görüşmesiyle başlar:
JOHN (telefonda): Bir de arazi meselesi var. (Sessizlik)
Arazi. Arazi ne oldu? (Sessizlik) Ne oldu? (Sessizlik) Hayır.
Anlamıyorum. Şey, evet, ben, ben... Hayır, eminim önem...
Eminim önemlidir. (Sessizlik) Çünkü önem... Jerry’yi aradın
mı? (Sessizlik) Çünkü... Hayır, hayır, hayır, hayır, hayır. Ne
dediler? Emlakçıyla konuştun mu? Neredeymiş? Şey, şey,
tamam. Notları nerede? Onunla aldığımız notlar? (Sessizlik)