SEMİH KAPLANOĞLU'NUN YUMURTA, SÜT VE BAL ÜÇLEMESİNDE MİNİMALİZM Yüksek Lisans ...

213 Pages·2015·7.18 MB·Turkish

T.C
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO TELEVİZYON VE SİNEMA ANABİLİM DALI

SEMİH KAPLANOĞLU’NUN YUMURTA, SÜT VE BAL ÜÇLEMESİNDE
MİNİMALİZM

Yüksek Lisans Tezi

Abdurrahim YALÇIN

Ankara-2015
T.C
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO TELEVİZYON VE SİNEMA ANABİLİM DALI

SEMİH KAPLANOĞLU’NUN YUMURTA, SÜT VE BAL ÜÇLEMESİNDE
MİNİMALİZM

Yüksek Lisans Tezi

Abdurrahim YALÇIN

Tez Danışmanı
Prof. Dr. Nejat ULUSAY

Ankara-2015
T.C
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO TELEVİZYON VE SİNEMA ANABİLİM DALI

SEMİH KAPLANOĞLU’NUN YUMURTA, SÜT VE BAL ÜÇLEMESİNDE
MİNİMALİZM

Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Nejat ULUSAY

Tez Jürisi Üyeleri
Adı ve Soyadı İmzası
........................................... …………………………
…………………………... …………………………
…………………………... …………………………
…………………………... …………………………

Tez Sınav Tarihi ……………………..
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış
ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin
gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı
ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (…../…../200…)

Tezi hazırlayan Öğrencinin
Adı ve Soyadı
…………………………….
İmzası
...……………………………
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ..................................................................................................... iii
GİRİŞ ...................................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM .................................................................................................. 7
1.1. SADELİĞİN GERÇEKLİĞİ: MİNİMALİZM .........................................................7
1.2. SANATTA MİNİMALİZM .....................................................................................8
1.2.1. Resimde Minimalizm .................................................................................. 14
1.2.2. Heykelde Minimalizm ................................................................................. 19
1.2.3. Müzikte Minimalizm ................................................................................... 24
1.3. SİNEMADA MİNİMALİZM................................................................................. 28
1.3.1.Minimalist Yönetmenler ................................................................................ 36
1.3.1.1. Yasujiro Ozu................................................................................ 37
1.3.1.2. Robert Bresson ............................................................................ 41
1.3.1.3. Satyajit Ray ................................................................................. 45
1.3.1.4. Abbas Kiarostami ........................................................................ 49
1.3.1.5. Mohsen Makhmalbaf ................................................................... 52
1.4. TÜRK SİNEMASI ve MİNİMALİZM ..................................................................... 55
1.4.1. Nuri Bilge Ceylan Sinemasında Minimalizm ................................................ 66
1.4.2. Zeki Demirkubuz Sinemasında Minimalizm ................................................. 74
1.4.3. Ahmet Uluçay Sinemasında Minimalizm ...................................................... 81
İKİNCİ BÖLÜM ................................................................................................... 85
2.1. SEMİH KAPLANOĞLU SİNEMASINDA MİNİMALİZM................................... 85
2.1.1. Yusuf Üçlemesi........................................................................................... 92
2.1.2. Yumurta Filminin Analizi ............................................................................ 94
2.1.2.1. Ölüm: Yeniden Doğuş ................................................................. 94
2.1.2.2. Yusuf’un Yalnızlığı ..................................................................... 97
2.1.2.3. Ruha Yolculuk ........................................................................... 101
2.1.2.4. Yusuf: Evdeki Yabancı .............................................................. 108
2.1.2.5. Hamam: Arınma ........................................................................ 114
2.1.2.6. Aşkın Taşrası ............................................................................. 115
2.1.2.7. Yusuf’un Rüyası: Kuyu.............................................................. 117
2.1.2.8. Aşkın Seyri ................................................................................ 119
2.1.2.9. Sisler İçinde Aşk ........................................................................ 122
2.1.2.10. Kader: Çoban Köpeği................................................................. 124
2.1.2.11. Follukta Yumurta: Kendini Buluş ............................................... 125
2.1.3. Süt Filminin Analizi .................................................................................. 127
2.1.3.1. Sütle Arınma: Günahkar Kadın .................................................. 127
2.1.3.2. Yusuf’un İlgisi ........................................................................... 129
2.1.3.3. Nar: Yenilenme.......................................................................... 131
2.1.3.4. Şairin Yalnızlığı ......................................................................... 135
2.1.3.5. Tanrısal Güç .............................................................................. 137
2.1.3.6. Yusuf’un Değişimi ..................................................................... 138
2.1.3.7. Dergideki Şiir: Kendini Kanıtlama ............................................. 139
2.1.3.8. Kahve Fincanı: Görücü .............................................................. 142
2.1.3.9. Anne: Uzağındaki Yakın ............................................................ 143
2.1.3.10. Çürük Raporu ............................................................................ 146
2.1.3.11. Hazzın Resmi............................................................................. 151
2.1.3.12. Kask Feneri ............................................................................... 153
2.1.4. Bal Filminin Analizi .................................................................................. 154
2.1.4.1. Hayat Ağacı ............................................................................... 154
2.1.4.2. Gizli Rüyalar: “Rüyanı Kimseye Anlatma” ................................ 157
2.1.4.3. Okuma Sıkıntısı: Kekeleme ........................................................ 161
2.1.4.4. Elma: Babanın Yakınlığı ............................................................ 165
2.1.4.5. Epilepsi: Yusuf’taki İz ............................................................... 168
2.1.4.6. Kavanozdaki Kurdele ................................................................. 169
2.1.4.7. Haberci Arılar ............................................................................ 173
2.1.4.8. Şiirle Tanışma ............................................................................ 175
2.1.4.9. Günah Çıkarma: Oyuncak Gemi................................................. 178
2.1.4.10. Hüzünlü Bekleyiş....................................................................... 179
2.1.4.11. Ölü Arılar .................................................................................. 181
2.1.4.12. Yokluğun Ayrımı ....................................................................... 183
2.1.4.13. Yusuf’un Miracı ........................................................................ 184
2.1.4.14. Dolunay: Temsil-i Suret ............................................................. 185
2.1.4.15. Buruk Sevinç ............................................................................. 187
2.1.4.16. Orman: Ana Rahmi .................................................................... 189
SONUÇ ................................................................................................................ 191
KAYNAKÇA....................................................................................................... 197
ÖZET .................................................................................................................. 205
ABSTRACT ........................................................................................................ 206
GİRİŞ
“Minimalizm” ya da “minimal sanat” terimi, ilk kez 1961’de düşünür Richard
Wollheim tarafından kullanılmıştır. Wollheim’a göre “minimal sanat”, “içeriği en
aza indirgenmiş sanat” anlamına gelmektedir (aktaran Erzen, 1997b: 1260). Ayrıca
sanat eleştirmeni Barbara Rose’un 1965 yılında Art in America dergisinde
yayımladığı “ABC Art” başlıklı yazısında yeni bir sanat eğiliminden söz ederken
kullanmış olduğu “minimum” sözcüğü, “minimalizm”e ait ilk kullanımlardandır
(Özdoğru, 2004: 49).
Minimalizmin 1920’lerde hemen bütün sanat dallarını güçlü biçimde
etkileyen modernist hareketle birlikte önem kazandığı söylenebilir. Ardından
dışavurumcu akımlar ortaya çıkmış, iki savaş sonrası dönemde ise çağdaş sanat adı
altında figüratif ve soyut sanat anlayışları gündemde olmuştur. 1960’lı yıllardaki
gerçekçiliğe dönüş eğilimi, politik ortamın da etkisiyle minimalizm gibi akımları
yeniden etkili bir konuma taşımıştır (Özdoğru, 2004: 49).
Minimalizm sinema sanatı üzerinde de etkili olmuş ve bu çerçevede
minimalizmin çeşitli tanımları yapılmıştır. Film çalışmalarının önde gelen
isimlerinden András Bálint Kovács’a göre minimalizm, “ifade unsurlarının
sistematik biçimde azaltılması”dır. Kovács, Modernizmi Seyretmek isimli eserinde bu
tanımlamayı şöyle sürdürür:
Minimalizm aynı türden duygusal etkileri çoğaltarak motiflerin gücünü
artırmak yerine motiflerin sistematik çeşitlemesi kuralını kullanarak
1
anlamsal zenginliği elde eder. Gelişigüzel çeşitliliği elemenin yanı sıra
fazlalığı azaltmayı da içerir. Minimalizm 1950’lerde Dreyer’in, Bresson’un,
Ozu’nun ve Antonioni’nin filmlerinde tanımlandı. Ancak 1959’dan itibaren
stilistik sadelik ve indirgemecilik moda oldu ve minimalizm modern
sinemanın en güçlü ve etkili eğilimi haline geldi (2000: 149).
Sinemada minimalist etki, çalışmanın ilk bölümünde de belirtileceği gibi,
yeni bir olgu değildir. Ancak günümüzde dünya sineması bu anlamda iki temel
eğilimle belirlenir olmuştur. Bunlardan ilki, Hollywood’un başını çektiği ve ‘hızlı
sinema’ olarak tanımlayabileceğimiz, hikayenin önemini kaybettiği, psikolojik
derinlikten çok eylemin hakim olduğu, süresi çok kısa çekimlerden oluşan, epizodik
bir anlatıma sahip, aksiyon, dehşet ve bilim-kurgu gibi türlerin önem kazandığı
popüler bir sinema anlayışına karşılık olmaktadır. Bu hakim yaklaşımın karşısında
ise, sanki ona bir muhalefet olarak değerlendirilebilecek olan ‘yavaş sinema’ yer
almaktadır. Süresi uzun çekimlerden oluşan, karakterlerin iç dünyalarına odaklanan,
minimalist bir yaklaşımı benimsemiş, genel olarak gerçekçi, ancak kimi örneklerinde
fantastik eğilimlerin de yer aldığı filmlerin oluşturduğu bu sinema, aynı zamanda
‘yavaş sinema’ (slow cinema), ‘zımni sinema’ (unspoken cinema), ‘düşünümsel
sinema’ ya da ‘tefekkür sineması’ (contemplative cinema) gibi başlıklar altında da
anılmaktadır.1 Dünyanın hemen her coğrafyasından sinemacıların filmleriyle
örnekleri her geçen gün artan ‘yavaş sinema’ ya da bu ‘yeni minimalist sinema’,
daha çok seyirciye ulaşmak için tanınmış oyuncularla, ilgi çeken aksiyon dolu
sahnelerle, modern yaşamın ve teknolojinin baş döndürücü hızını takip eden ve
izleyicinin perdede gördüklerini düşünmeden, sorgulamadan, özümsemeden sadece
tüketmesini öncelikli amaç edinen ana akım sinema kültürüne karşı, izleyicinin
gerçekliği zamansal anlamda duyumsayabildiği, olayların çok katmanlı anlatısı

1 Daha fazla bilgi için bakınız: http://unspokencinema.blogspot.com.tr/
2
üzerinde düşünme olanağı tanıyan, aktarılmak istenen duyguların daha çok
hissedilebildiği, düşük bütçeli, kendi dilini yaratan bir sinema anlayışını temsil
etmektedir.2
Kariyerini bu sinema anlayışına uygun filmlerle sürdüren dünyadaki çok
sayıda yönetmenden biri de Semih Kaplanoğlu’dur. Filmlerinde müzik kullanmayan
ve diyaloglara mümkün olduğunca az yer veren Kaplanoğlu, sinemasında sadelik
peşinde olduğunu ve daha saf bir dünya kurmak istediğini belirtmektedir.3
Sadeleşmenin sinematografinin dilinin sürekliliği açısından gerekli olduğunu
vurgulayan yönetmen, popüler sinema kültürünün zamansal ve mekânsal algıyı çok
fazla parçalayarak gerçekliği de yok ettiğini savunmaktadır (Pay, 2011c: 86).
Filmlerinde sade bir oyunculuk yaklaşımını tercih eden, düşünce ve
duyguların aktarımında doğanın görüntü ve seslerinden faydalanarak konuyu
aktarma çabasında olan Semih Kaplanoğlu, kendine has biçim ve bakış açısıyla son
dönem Türk sinemasında önemli ve uluslararası alanda da kabul gören bol ödüllü
örnekler vermiştir. Yönetmen, filmlerinde hareketi öne çıkarmaktan ziyade zamanı
izleyiciye duyumsatma çabasında olan bir sinema diliyle, rüya ve gerçekliğin iç içe
olduğu şiirsel bir anlatım tarzını benimsemektedir.

2 Günümüz dünya sinemasında, filmleri minimalist bir çerçevede değerlendirilen yönetmenler
arasında şu isimleri saymak mümkündür: Abbas Kiarostami (İran), Aleksander Sokurov (Rusya
Federasyonu), Apichatpong Weerasethakul (Tayland), Bruno Dumont (Fransa), Carlos Reygadas
(Meksika), Chantal Akerman (Belçika), Hou Hsiao-Hsien (Tayvan), Nuri Bilge Ceylan (Türkiye),
Pedro Costa (Portekiz), Bela Tarr (Macaristan), Tsai Ming-Liang (Malezya).
3 Yönetmenin Aysel Yaşa’ya verdiği Filmlerimde Manevi Alanlar Açıyorum başlıklı röportajından
alınmıştır (http://www.kaplanfilm.com/tr/basindan.php# Erişim Tarihi: 21.11.2014).
3