selçuklu medeniyeti araştırmaları dergisi

319 Pages·2017·4.23 MB·Turkish

SELÇUKLU MEDENİYETİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ
(SEMA)

JOURNAL OF SELJUK CIVILIZATIONAL STUDIES
(JSCS)

YIL: 2016 SAYI: 1 ISSN: 2548-0367

Konya, 2016
Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA)
Journal of Seljuk Civilizational Studies (JSCS)

Yıl: 1 Sayı: 1 2016
Sahibi / Owner of Journal

Necmettin Erbakan Üniversitesi Selçuklu Kültür ve Medeniyeti
Uygulama ve Araştır ma Merkezi Adına
PErdoift.o Dr r/. MEduiztaofrfe irn Ş CEhKiEeRf
Editör YaPrdroımf. Dcırl.a Arıh m/ eAts sÇiAsYtaCnI t Editors

Prof. Dr. Ayşe Dudu KUŞÇU
Yrd. Doç. Dr. Zekeriya ŞİMŞİR
Yrd. Doç. Dr. Murat AK
YazışmYar Ad.d Dreosçi. D/ rC. oAmli mFuuant iBcaAtYiSoAnL A dress

Prof. Dr. Ahmet ÇAYCI
Necmettin Erbakan Üniversitesi Rektörlüğü Nişantaşı Mah. Dr. Hulusi
Baybal Cad. No:12 Kat: 25 Post Kodu: 42060 Selçuklu/Konya
0332-280-81-19
www.konya.edu.tr/selcuklukultur
[email protected]

ISSN:
Tasarım & Dizayn / Graphic & Design

Mustafa ALTINTEPE
Kapak DeSesrepniil Y/ ACKoUveTr Design

Sahib Ata Türbesi Kemer Karnındaki Çini Tezyinat
Çizim: YrdB. aDsokçı. /D Pr.r Zinektienrgiy a ŞİMŞİR

Erman Ofset Matbaacılık Ltd. Şti.
Fevzi Çakmak Mah. Özlem Cad. No: 33/G
Karatay / KONYA – Tel: [phone]
Sertifika No: 15409
İÇİNDEKİLER / CONTENTS

Takdim ........................................................................................................................ 7
Önsöz ........................................................................................................................... 8
Salim Koca

Türkiye Selçuklu Hükümdarlarının Temel İç ve Dış Politikaları ve
Mehmet Şeker
Bu Politikalardan Güttükleri Amaçlar.............................................................9

Mikail Bayram
Süleyman Şah (I), Rukne’d-din Süleyman Şah b. Kutalmış ................. 39

Anadolu Ahiliğinin Teşekkülündeki Rolü Açısından Fütüvvet
Fatih Yahya Ayaz
Hareketi ve Tarihi ................................................................................................. 51

İlyas Gökhan
Memlük-Türkiye (Anadolu) Selçuklu Münasebetleri............................ 73
Ayşe Dudu Kuşçu
Türkiye Selçukluları Zamanında Maraş Uç Beyliği.............................. 115

Selçuklu Devlet Yönetiminde Kadının Yeri ve Altuncan Hatun
Altay Tayfun Özcan
Örneği ...................................................................................................................... 173

Lübeckli Arnold’un Chronica Slavorum Adlı Eserinde Arslan
Bilal Kuşpınar
Heinrich’in II. Kılıç Arslan’ı Ziyareti........................................................... 191

An Analysis of the Views of al-Ghazâlî, İbn al-‘Arabî and Mawlânâ
Rüçhan Arık
Rûmî on the Concept of Justice .................................................................... 217

Selçuk Mülayim
Malazgirt ve Çevresi Yüzey Araştırması................................................... 249

İlhanlı Dönemi Anadolu Plastiğinde Asya Çağrışımları..................... 275
KİTAP TANITIMI

ETKİNLİKLER/KONFERANS
Oluş Arık’la Asya’dan Anadolu’ya ............................................................... 297
VEFEYÂT
Anadolu'nun Vatanlaşmasında Selçukluların Rolü ............................. 303
Muhterem Hocamız Prof. Dr. Ahmet Saim Arıtan ............................... 309

Prof. Dr. Yıldız Demiriz’i Kaybettik ............................................................ 313

4
Yayın Kurulu/Editorial Board
Prof. Dr. Ahmet ÇAYCI (N.E.Ü. Sosyal ve Beşeri Bilimler Fak.)
Prof. Dr. Ayşe Dudu KUŞÇU (N.E.Ü. Sosyal ve Beşeri Bilimler Fak.)
Doç. Dr. M. Ali HACIGÖKMEN (S.Ü. Edebiyat Fak.)
Doç. Dr. Bekir BİÇER (N.E.Ü. Sosyal ve Beşeri Bilimler Fak.)
Yrd. Doç. Dr. Erkan AYGÖR (N.E.Ü. Sosyal ve Beşeri Bilimler Fak.)
Yrd. Doç. Dr. A. Fuat BAYSAL (N.E.Ü. Güzel Sanatlar Fak.)
Yrd. Doç. Dr. İ. Mete MİMİROĞLU (N.E.Ü. Sosyal ve Beşeri Bilimler Fak.)
Yrd. Doç. Dr. Murat AK (N.E.Ü. A. K. İlahiyat Fak.)
Yrd. Doç. Dr. Mustafa AKKUŞ (N.E.Ü. Sosyal ve Beşeri Bilimler Fak.)
Yrd. Doç. Dr. Sefer SOLMAZ (S.Ü. Edebiyat Fak.)
Yrd. Doç. Dr. Zekeriya ŞİMŞİR (N.E.Ü. Sosyal ve Beşeri Bilimler Fak.)
Öğr. Gör. Ahmet YAVUZYILMAZ (N.E.Ü. Sosyal ve Beşeri Bilimler Fak.)
BAruş. SGaöry. ıCnaıhnit HKAaRkAeKmÖKle ri/ Acade(mN.Eic.Ü R. Seofseyrael vees Boeşf eTrih Biisli Imslseur Fea k.)

Prof. Dr. Ahmet Turan YÜKSEL (Necmettin Erbakan Üniversitesi)
Prof. Dr. Ayşe Dudu KUŞÇU (Necmettin Erbakan Üniversitesi)
Prof. Dr. Caner ARABACI (Necmettin Erbakan Üniversitesi)
Prof. Dr. Fatih Yahya AYAZ (Çukurova Üniversitesi)
Prof. Dr. Haşim KARPUZ (Karatay Üniversitesi)
Prof. Dr. İlyas GÖKHAN (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi)
Prof. Dr. İsmail YİĞİT (Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi)
Prof. Dr. Mikail BAYRAM (Selçuk Üniversitesi Emekli Öğretim Üyesi)
Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ (Selçuk Üniversitesi)
Prof. Dr. Naim ŞAHİN (Necmettin Erbakan Üniversitesi)
Prof. Dr. Ömer Soner HUNKAN (Trakya Üniversitesi)
Prof. Dr. Remzi DURAN (Selçuk Üniversitesi)
Prof. Dr. Salim KOCA (Gazi Üniversitesi)
Prof. Dr. Yıldıray ÖZBEK (Akdeniz Üniversitesi)
Doç. Dr. Adnan ÇEVİK (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi)
Doç. Dr. Bekir BİÇER (Necmettin Erbakan Üniversitesi)
Doç. Dr. M. Ali HACIGÖKMEN (Selçuk Üniversitesi)
Doç. Dr. Muharrem KESİK (İstanbul Üniversitesi)
Yrd. Doç. Dr. Zekeriya ŞİMŞİR (Necmettin Erbakan Üniversitesi)

5
Danışma ve Hakem Kurulu/Advisory Board and Referees
Prof. Dr. Abdullah ATİYYE (Mansura Üniversitesi, Mısır)
Prof. Dr. Abdülhalik BAKIR (Bilecik Üniversitesi)
Prof. Dr. Abdülkerim ÖZAYDIN (İstanbul Üniversitesi)
Prof. Dr. Abdullahil AHSAN (International Islamic University, Malezya)
Prof. Dr. Ahmet Yaşar OCAK (TOBB Üniversitesi)
Prof. Dr. Ahmet Turan YÜKSEL (Necmettin Erbakan Üniversitesi)
Prof. Dr. Ali AKTAN (Erciyes Üniversitesi)
Prof. Dr. Caner ARABACI (Necmettin Erbakan Üniversitesi)
Prof. Dr. Bayram ÜREKLİ (Selçuk Üniversitesi)
Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR (Necmettin Erbakan Üniversitesi)
Prof. Dr. Cüneyt KANAT (Ege Üniversitesi)
Prof. Dr. Fatih Yahya AYAZ (Çukurova Üniversitesi)
Prof. Dr. Gülay Öğün BEZER (Marmara Üniversitesi)
Prof. Dr. Hanefi PALABIYIK (Atatürk Üniversitesi)
Prof. Dr. Hakki ACUN (Gazi Üniversitesi Emekli Öğretim Üyesi)
Prof. Dr. Haşim KARPUZ (Karatay Üniversitesi)
Prof. Dr. İhsan FAZLIOĞLU (Medeniyet Üniversitesi)
Prof. Dr. İlyas GÖKHAN (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi)
Prof. Dr. İsmail YİĞİT (Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi)
Prof. Dr. Kemal ÖZCAN (Necmettin Erbakan Üniversitesi)
Prof. Dr. M. Ali KAPAR (Necmettin Erbakan Üniversitesi)
Prof. Dr. Mehmet KIRBIYIK (Necmettin Erbakan Üniversitesi)
Prof. Dr. Mehmet ŞEKER (Uşak Üniversitesi)
Prof. Dr. Mikail BAYRAM (Selçuk Üniversitesi Emekli Öğretim Üyesi)
Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ (Selçuk Üniversitesi)
Prof. Dr. Mustafa DAŞ (Dokuz Eylül Üniversitesi)
Prof. Dr. Osman BAKAR (University Brunei, Darussalam, Brunei)
Prof. Dr. Ömer Soner HUNKAN (Trakya Üniversitesi)
Prof. Dr. Ömür BAKIRER (ODTÜ Emekli Öğretim Üyesi)
Prof. Dr. Refik TURAN (Gazi Üniversitesi)
Prof. Dr. Remzi DURAN (Selçuk Üniversitesi)
Prof. Dr. Salim CÖHCE (İnönü Üniversitesi)
Prof. Dr. Salim KOCA (Gazi Üniversitesi)
Prof. Dr. Selçuk MÜLAYİM (Marmara Üniversitesi Emekli Öğretim Üyesi)
Prof. Dr. Stephen P. BLAKE (St. Olaf College, Northfield, Minnesota, USA)
Prof. Dr. Tuncer BAYKARA (Uşak Üniversitesi Emekli Öğretim Üyesi)
Prof. Dr. Yıldıray ÖZBEK (Akdeniz Üniversitesi)
Doç. Dr. Adnan ÇEVİK (Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi)
Doç. Dr. Ali TEMİZEL (Selçuk Üniversitesi)
Doç. Dr. Altay Tayfun ÖZCAN (Dumlupınar Üniversitesi)
Doç. Dr. İbrahim KUNT (Selçuk Üniversitesi)
Doç. Dr. Muharrem KESİK (İstanbul Üniversitesi)
Doç. Dr. Shahriar HASSANZADEH (Islamic Azad University, İran)
TAKDİM

1040 yılındaki Dandanakan Savaşı ile bağımsızlığını ilan eden
Selçuklu Devleti çok kısa süre zarfında fetih faaliyetlerini genişleterek
Anadolu topraklarına kadar ilerlemiştir. 1071 yılındaki zafer ile birlikte
Anadolu topraklarında yeni bir vatan teşekkül etmeye başlamış, İznik
ve Konya şehirlerinin başkent ilan edilmeleriyle birlikte idari mekaniz-
ma sistemli bir hal almıştır.
Medreselerin ilk banisi olarak kabul edilen Selçuklu Devleti, bu
girişimini bütün topraklarına yaymış, kısa süre zarfında Selçuklu şehir-
lerini birer medrese şehirleri haline dönüştürmüştür. Medreselerdeki
eğitim ve öğretim bin yıllık Türk-İslam Tarihinin en önemli muharriki
olmuştur. Medreselerde eğitim alan gençler, saray yönetiminden baş-
layarak devletin diğer kurumlarına kadar oldukça geniş bir sahada gö-
rev ifa etmiş ve ülkenin geleceğinde söz sahibi olmuşlardır. Tamamen
eğitim sistemine odaklanan bu gelişmeler, Selçuklu devletinin bekası
ve Osmanlının teşekkülüne mesnet teşkil etmiştir.
Anadolu Selçuklu bakiyesi/başkenti üzerinde yaklaşık beş yıl
önce kurulmuş bulunan Necmettin Erbakan Üniversitesi, ülkemizin
geçmişine ve geleceğine ışık tutacak araştırmalar yapmak üzere kurul-
muştur. Üniversitemiz bünyesinde, kısa süre zarfında, çok sayıda Araş-
tırma Merkezi kurmuş bulunmaktayız. Bu merkezlerden biri durumun-
daki Selçuklu Kültür ve Medeniyetini Uygulama ve Araştırma Merkezi;
Selçuklunun tarih, edebiyat, felsefe, tasavvuf, bilim ve sanatı üzerine
araştırma ve incelemelere rehberlik yanında bu araştırmaların neşre-
dilmesine yönelik katkı sağlamayı amaçlamaktadır. İşte böyle bir yakla-
şımın ürünü olan mevcut çalışma, Selçuklunun bilinmeyenlerini ortaya
çıkarma konusunda yardımcı olacaktır. Bu derginin hazırlanmasında
emeği geçenlere teşekkürlerimi bildirir, dergimizin ülkemize ve Kon-
ya’mıza hayırlı olmasını dilerim.

Prof. Muzaffer Şeker
Necmettin Erbakan Üniversitesi
Rektörü
7
ÖNSÖZ

Çin sınırından başlayarak Ege Denizi’ne kadar uzanan geniş
coğrafyada hakimiyet kuran bir devletin, başta siyasi tarihi olmak üzere
çok geniş bir bakış açısıyla ele alınarak incelenmesi gerekmektedir. Bu
güne kadar bu alanda birçok araştırma ve inceleme ortaya konulmuş-
tur. Bununla birlikte mevcut araştırmalarla iktifa etmek, tarihin akışını
statik bir mecraya sürüklemek demektir. Bu cümleden olmak üzere,
Selçuklu coğrafi yapısından ordu teşkilatına kadar geniş bir alanda
araştırma ve inceleme yapmanın zarureti ortada durmaktadır. Konuyu
bilimsel çerçeve ve akademik disiplin anlayışı içerisinde ele alarak ana-
liz edecek çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Bu alandaki eksikliklerin
giderilmesine yönelik, Türkiye üniversitelerinde mevcut bulunan aka-
demisyenlerin bilgi birikimini bir araya toplayarak, Selçuklunun gizli
kalan yönlerini ifşa etmek amacıyla yola çıkmış bulunuyoruz. Sabır ve
metanete muhtaç durumdaki bu yolculuğun hayırlara vesile olmasını
diliyoruz.
Selçuklu yolculuğunda esas gayemiz konunun özellikle Anadolu
boyutunun ele alınmasıdır. Anadolu coğrafyasının merkezinde bulunan
Konya şehrindeki bir üniversitede görev ifa ediyor oluşumuz tereddüde
mahal vermeksizin bize böyle bir sorumluğu yüklemiştir. Daha açık
ifadesiyle Anadolu Selçuklu başkentinde henüz teşekkül etmiş olan
Necmettin Erbakan Üniversitesi, Selçuklu Kültür ve Medeniyetini Uygu-
lama ve Araştırma Merkezi kurumsal kimliğiyle böyle bir vazifeye gi-
rişmiş bulunmaktayız.
Uzun soluklu ve sabır isteyen bu yolculukta bizden desteklerini
esirgemeyen Necmettin Erbakan Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Muzaf-
fer Şeker Bey başta olmak üzere; dergimizin ilk sayısına makaleleri ile
katkı sağlayan Türkiye’nin güzide bilim insanlarına ve derginin teşekkü-
lünde zahmet çeken yayın ekibine teşekkürlerimi sunmak isterim.

Prof. Dr. Ahmet Çaycı

8
TÜRKİYE SELÇUKLU HÜKÜMDARLARININ TEMEL İÇ
VE DIŞ POLİTİKALARI VE BU POLİTİKALARDAN
GÜTTÜKLERİ AMAÇLAR

The Fundamental Domestic and Foreign Policies of
Anatolian Seljuk Rulers and Their Purposes
Salim Koca 1

Öz
Malazgirt Zaferi’nin en önemli siyasî sonucu, hiç kuşkusuz
Türklüğe ve Türk kültürüne yeni bir vatan kazandırmış olmasıdır.
Bu zaferden sonra Selçuklu ve Türkmen beyleri, 15-20 yıl içinde
Orta Anadolu, Kuzey-Batı Anadolu, Doğu Anadolu ve Güney-Doğu
Anadolu bölgelerini fethederek, bu bölgelerde yan yana kendi dev-
letlerini ve beyliklerini kurmuşlardır. Fakat bu genç Türk devletleri
ve beylikleri, Anadolu’ya tamamen hâkim olma fırsatı bulamadan
Bizans ile Batı dünyasının tehdidi ve tehlikesiyle karşı karşıya gel-
mişlerdir. Hem Bizans’ın hem de Batı dünyasının gayesi, Türkleri,
Anadolu’dan tamamen geldikleri yere atmak veya burada imha
etmekti. Türkiye Selçuklu hükümdarları, Anadolu’daki varlıklarını
korumak, savunmak ve devam ettirmek için şu temel iç ve dış poli-
tika ve faaliyetleri göstermişlerdir: 1-) Devletin sınırlarını doğal
sınırlarına ulaştırmak, 2-) Anadolu’da Türk varlığını korumak ve
devam ettirmek, 3-) Türkiye Selçuklu hâkimiyeti altında Anado-
lu’da Türk siyasî birliğini kurmak, 4-) Anadolu Türk halkını bütü-
nüyle refaha ulaştırmak ve refah içinde yaşatmak.

1 Prof. Dr., G.Ü. Edebiyat Fak. Tarih Böl. Öğretim Üyesi, [email protected]
Salim Koca
Bu küçük incelemenin amacı, Türkiye Selçuklu hükümdarla-
rının bu politika ve faaliyetlerini yeniden ele alıp bu hususlarda
neleriA ynaaphıpt ayra pKaemliamdeıkllearr:ı nı tespit etmektir.
Türkiye Selçuklu Hükümdarları (I. Süleymanşâh, I. Kılıç Ars-
lan, Sultan I. Mesud, Sultan I. Gıyâseddîn Keyhüsrev, Sultan I. İz-
zeddîn Keykâvus, Sultan I. Alâeddîn Keykubaâd), Doğal Sınırlar,
Vatan Savunması, Anadolu Türk Siyasî Birliği, Selçuklu Ekonomisini
Dış DüAnbysatyraa Actç: ma, Bizans’ın ve Batı Dünyasının Amacı.
The most significant political result of the Battle of Manzikert
is, without doubt, that it helped Turks and Turkish culture to ac-
quire a new homeland. Following this victory, within 15-20 years,
Seljuk and Turkmen begs conquered the regions of Central, North-
western, Eastern and Southeastern Anatolia, founding their own
states and principalities next to each other. However, before being
able to dominate all of Anatolia, these young Turkish states and
principalities were faced with the threats and dangers of Byzanti-
um and the Western world. The purpose of both Byzantium and the
Western world was to expel the Turks entirely from Anatolia back
to where they came from, or annihilate them entirely in this region.
Anatolian Seljuk rulers pursued these fundamental domestic and
foreign policies and activities in order to protect, defend and pre-
serve their presence in Anatolia: 1-) Expanding the sultanate to-
wards its natural borders, 2-) Protecting and preserving Turkish
presence in Anatolia, 3-) Establishing Turkish political union in
Anatolia under Anatolian Seljuk rule, 4-) Helping the Anatolian
population to reach prosperity and have them live in abundance.
The purpose of this short study is to reexamine these policies
and activities of Anatolian Seljuk rulers and determine what they
did and could not do in this respect.
10