Sedimantoloji ve Stratigrafi Temel İlkeleri

601 Pages·2014·158.913 MB·Turkish

by  Sam Boggs, Jr., Muhittin Görmüş

Be(cid:2)inci Bas(cid:3)mdan Çeviri

S S
ED(cid:2)MANTOLOJ(cid:2) VE TRAT(cid:2)GRAF(cid:2)

T (cid:2)
EMEL LKELER(cid:2)

P S
RINCIPLES OF EDIMENTOLOGY

S
AND TRATIGRAPHY

Sam Boggs, Jr.

Oregon Üniversitesi

Çeviri: Muhittin GÖRMÜ(cid:3)
Ankara Üniversitesi

Prentice Hall
(cid:2)
(cid:2)
Boston Columbus Indianapolis New York San Fransisko Upper Saddle River
(cid:2)
Amsterdam Cape Town Dubai Londra Madrid Milan Munih Paris Montréa Toronto
(cid:2)
Delhi Meksika City São Paulo Sidney Hong Kong Seul Singapur Taipei Tokyo
Kütüphane Kataloglama Bilgileri/ Ankara Üniversitesi Yay(cid:2)nlar(cid:2) No: 415
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data
Ankara Üniversitesi Yay(cid:2)nevi Yay(cid:2)n No: 13

Boggs, Sam.

Sedimantoloji ve Stratigrafi Temel (cid:2)lkeleri / Sam Boggs – 5. bask(cid:3)
Principles of sedimentology and stratigraphy / Sam Boggs. — 5th ed.
p. cm.
Sedimantoloji ve Stratigrafi
Bibliyografik referans ve indeksleme (cid:4)u bilgileri içermektedir
Includes bibliographical references and index. ISBN-13: 978-0-321- Temel (cid:3)lkeleri
64318-6 Çeviri: Muhittin Görmü(cid:4)

ISBN-10: 0-321-64318-6

1. Sedimantasyon ve çökelme, 2. Jeoloji, Stratigrafi. I. Ba(cid:4)l(cid:3)k
1. Sedimentation and deposition. 2. Geology, Stratigraphic. I. Title.
QE571.B66 2012

552'.5—dc22
Ankara Üniversitesi Yay(cid:2)nevi
2010041477
Ankara Üniversitesi Tando(cid:5)an Yerle(cid:4)kesi Ö(cid:5)renme Merkezi,

(cid:4)irket Editörü /Acquisitions Editor: Andrew Dunaway Dögol Caddesi 06100
Pazarlama Menejeri / Marketing Manager: Maureen McLaughlin Tando(cid:5)an / Ankara / Türkiye
Proje Editörü / Project Editor: Crissy Dudonis
Tel: [phone]
Asistan Editör / Editorial Assistant: Michelle White
Faks: [phone]
Pazarlama Asistan(cid:3) / Marketing Assistant: Nicola Houston Sertifika No: 25394

Yönetim Editörü, Yerbilimleri ve Jeokimya / Managing Editor,
Geosciences and Chemistry: Gina M. Cheselka
Proje Menejeri / Project Manager, Production: Shari Toron

K(cid:3)demli Pazarlama ve Operasyon Menejeri / Senior Manufacturing and
Operations Manager: Nick Sklitsis Operasyon Uzman(cid:3) / Operations
Specialist: Maura Zaldivar

Birinci Bas(cid:2)m: Haziran 2014
Sanat Yönetmeni / Art Director: Jayne Conte
Kapak Tasar(cid:3)mc(cid:3)s(cid:3) / Cover Designer: Suzanne Behnke
Genel Yay(cid:2)n Yönetmeni: Prof. Dr. Do(cid:5)an At(cid:2)lgan
K(cid:3)demli Teknik Sanat Uzman(cid:3) / Senior Technical Art Specialist:
Connie Long
Tasar(cid:3)m Stüdyosu / Art Studio: Tam / Precision

Tüm-Servis Proje Yönetmeni / Full-Service Project Management and
Composition: Chitra Ganesan/PreMediaGlobal

Kapak Foto(cid:5)raf(cid:3) / Cover Photo Credit: Grand Teton National Park. Mt.
Meek, Battleship Mountain (Butte). View to southwest from near summit

of Grand Teton. Teton County. Wyoming. August 1966. U.S. Geological
Survey Photographic Library/D.L. Gaskill
© Ankara Üniversitesi Yay(cid:2)nevi

© 2012, 2006, 1995 Pearson Education, Inc.
Tüm haklar(cid:2) sakl(cid:2)d(cid:2)r. Yay(cid:2)nevinden yaz(cid:2)l(cid:2) izin al(cid:2)nmadan
Pearson Prentice Hall k(cid:2)smen veya tamamen al(cid:2)nt(cid:2) yap(cid:2)lamaz, hiçbir (cid:4)ekilde kopya

edilemez, ço(cid:5)alt(cid:2)lamaz ve yay(cid:2)mlanamaz.
Pearson Education, Inc.

Upper Saddle River, New Jersey 07458

All rights reserved. No part of this book may be reproduced, in any form
or by any means, without permission in writing from the publisher.

Türkçe bas(cid:3)m, Ankara Üniversitesi Yay(cid:3)nevi ISBN: 978-605-136-153-6
(cid:2)ngilizce bas(cid:3)m Amerika Birle(cid:4)ik Devletleri

Printed in the United States of America 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
Pearson Prentice Hall™ Pearson E(cid:5)itim (cid:6)irketinin bir ticari markas(cid:3)d(cid:3)r.
Pearson Prentice Hall™ is a trademark of Pearson Education, Inc.

ISBN-10: 0-321-64318-6

ISBN-13: 978-0-321-64318-6

Bask(cid:2) Yeri:

Ankara Üniversitesi Bas(cid:2)mevi

(cid:3)ncita(cid:4)(cid:2) Sokak No.10, 06510, Be(cid:4)evler/ANKARA

Tel: [phone]
(cid:2)
Bas(cid:2)m Tarihi: 27.06.2014
Her (cid:2)eyimi minnettar oldu(cid:3)um annem,
Lucinda Caudill Boggs’a ithaf olunmu(cid:2)tur
(cid:2)
(cid:2)

(cid:2) (cid:2) (cid:2)
Ç NDEK LER
Önsöz xiii
(cid:2)
Üst Bölüm I Sedimanter Malzemelerin Kökeni ve Ta(cid:3)ınması 1
Bölüm 1 Bozu(cid:3)ma, Ayrı(cid:3)ma ve Topraklar 3
1.1 Giri(cid:2) 3
1.2 Yeryüzü Bozu(cid:2)ma, Ayrı(cid:2)ma Süreçleri 3
Fiziksel Ayrı(cid:2)ma 3
Kimyasal Bozu(cid:2)ma 6
1.3 Denizaltı Bozu(cid:2)ma Süreçleri ve Ürünleri 12
1.4 Topraklar 13
Toprak Olu(cid:2)um Süreçleri 13
Toprak Profilleri ve Sınıflaması 14
1.5 Son Açıklamalar 17
Bölüm 2 Silisiklastik Çökellerin Ta(cid:3)ınması ve Çökelimi 19
2.1 Giri(cid:2) 19
2.2 Sıvı Akı(cid:2)ının Temel (cid:3)lkeleri 19
Laminar - Türbülans Akıntı (cid:3)li(cid:2)kisi 21
Reynold Sayısı 22
Sınır Tabakaları ve Hız Profilleri 22
Froude Sayısı 23
2.3 Akı(cid:2)kanlarla Tane Ta(cid:2)ınması 24
Akıntılarla Tane Sürüklenmesi 24
Ta(cid:2)ınmada Tane Yerle(cid:2)me Hızının Rolü 27
Çökel Yükleri ve Ta(cid:2)ınma Yolları 29
Rüzgârlarla Ta(cid:2)ınma 30
Buzul Kütleleri ile Ta(cid:2)ınma 30
Akı(cid:2)kan Akıntılarının Çökelleri 30
2.4 Sediman Yo(cid:4)unluk Akıntılarıyla Tane Ta(cid:2)ınması 31
Türbiditik Akıntılar 33
Türbiditik Akıntı Çökelleri 36
Sıvı Akıntılar 38
Tane Akması 38
Moloz Akmaları ve Çamur Akıntıları 39
Üst Bölüm II Sedimanter Kayaların Fiziksel Özellikleri 43
Bölüm 3 Sedimanter Dokular 45
3.1 Giri(cid:2) 45
3.2 Tane Büyüklü(cid:4)ü 45
Tane Büyüklük Ölçekleri 45
Tane Büyüklü(cid:4)ünün Ölçülmesi 47
Tane Büyüklü(cid:4)ü Verilerinin Grafiksel ve Matematiksel Uygulamaları 48
Tane Büyüklü(cid:4)ü Verilerinin Önemi ve Uygulamaları 54

iv
(cid:2)
(cid:2)
(cid:3)çindekiler v

3.3 Tane (cid:5)ekli 56
Tane Görünümü (Küresellik) 57
Tane Yuvarlaklı(cid:4)ı 57
Fourier (cid:5)ekil Analizi 58
Tane (cid:5)eklinin Önemi 58
Yüzey Dokusu 59
3.4 Doku 60
Tane Yönlenmesi 60
Tane Paketlenmesi, Tane- Tane (cid:3)li(cid:2)kileri ve Gözeneklilik 61
Bölüm 4 Sedimanter Yapılar 65
4.1 Giri(cid:2) 65
4.2 Birincil Sedimanter Yapıların Çe(cid:2)itleri 65
4.3 Tabakalanma ve Tabaka (cid:5)ekilleri 65
Tabakalanma ve Laminasyon 65
Düzensiz (cid:3)stiflenme 80
4.4 Tabakalanma Düzlemi (cid:3)(cid:2)aretleri 84
Erozyon ve Çökelmeden Kaynaklanan (cid:3)(cid:2)aretleri 84
Deformasyonla Olu(cid:2)an Yapılar: Yük Kalıpları 86
Biyojenik Yapılar 87
De(cid:4)i(cid:2)ik Kökenli Tabakalanma-Düzlem (cid:3)(cid:2)aretleri 94
4.5 Di(cid:4)er Yapılar 96
4.6 Sedimanter Yapılardaki Eski Akıntı (Paleocurrent) Analizi 97
Üst Bölüm III Sedimanter Kayaların Bile(cid:3)imi, Sınıflandırması ve Diyajenezi 99
Bölüm 5 Silisiklastik Sedimanter Kayalar 101
5.1 Giri(cid:2) 101
5.2 Kumta(cid:2)ları 101
Ana Çatı Mineralojisi 102
Mineral Çimentoları 106
Matriks Mineralleri 107
Kimyasal Bile(cid:2)im 107
Kumta(cid:2)larının Sınıflaması 108
Kumta(cid:2)ı Olgunlu(cid:4)u 110
Kumta(cid:2)larının Ana Sınıflarının Genel Özellikleri 110
5.3 Konglomeralar 114
Tane Bile(cid:2)imi 115
Sınıflama 115
Konglomeraların Kökeni ve Olu(cid:2)umu 116
5.4 Çamurta(cid:2)ları ve (cid:5)eyller 117
Terminoloji 117
Bile(cid:2)im 119
Çamurta(cid:2)ları ve (cid:5)eyllerin Sınıflaması 121
Çamurta(cid:2)ları ve (cid:5)eyllerin Kökeni ve Olu(cid:2)umu 122
5.5 Silisiklastik Kayaların Diyajenezi 122
Diyajenez Realmleri ve A(cid:2)amaları 123
(cid:2)
(cid:2)
vi (cid:3)çindekiler

Temel Diyajenetik Süreçler ve Etkileri 124
5.6 Mineral Bile(cid:2)iminin Kökensel Önemi 129
Bölüm 6 Karbonatlı Sedimanter Kayalar 135
6.1 Giri(cid:2) 135
6.2 Karbonatlı Sedimanter Kayaların Kimyası ve Mineralojisi 135
6.3 Kireçta(cid:2)ı Dokuları 137
Karbonat Taneleri 137
Mikrokristalin kalsit 140
Spar kalsit 141
6.4 Dolomit Dokuları 141
6.5 Karbonatlı Kayalardaki Yapılar 142
6.6 Karbonatlı Kayaların Sınıflaması 143
6.7 Karbonatlı Kayaların Kökeni 147
Kireçta(cid:2)ları 147
Dolomit 154
6.8 Diyajenez 159
Karbonat Diyajenezinin Rejimleri 159
Temel Diyajenetik Süreçler ve De(cid:4)i(cid:2)imler 160
Karbonat Diyajenez Bulgularının Özeti 164
Bölüm 7 Di(cid:4)er Kimyasal/Biyokimyasal ve Karbonlu Çökel Kayalar 168
7.1 Giri(cid:2) 168
7.2 Evaporitler 168
Evaporit Çe(cid:2)itleri 170
Evaporit Çökellerinin Kökeni 173
Evaporitlerin Diyajenezi 175
7.3 Silisli Çökel Kayalar (Çörtler) 175
Çört Çe(cid:2)itleri 176
Çörtlerin Kökeni 178
7.4 Demir Bulunduran Sedimanter Kayalar 183
Demirce Zengin Sedimanter Kayaların Çe(cid:2)itleri 183
Demir Formasyonlarının ve Demirta(cid:2)larının Kökeni 187
7.5 Sedimanter Fosforitler 189
Mineraloji ve Kimya 190
Ayırt Edici Özellikler 190
Fosforit Çökellerinin Ba(cid:2)lıca Çe(cid:2)itleri 191
Fosforitlerin Kökeni 192
Fosfat Çökeliminin Özeti 193
7.6 Karbonlu Çökel Kayalar: Kömürler, Petrollü (cid:5)eyller, Bitümler 194
Sedimanter Kayalardaki Organik Madde Çe(cid:2)itleri 194
Karbonlu Sedimanter Kayaların Sınıflaması 194
Üst Bölüm IV Çökelme Ortamları 207
Bölüm 8 Karasal (Terrestrial) Ortamlar 211
8.1 Giri(cid:2) 211
8.2 Flüviyal Sistemler 211
(cid:2)
(cid:2)
(cid:3)çindekiler vii

Alüvyal Yelpazeler 211
Nehir Sistemleri 215
8.3 Eoliyen (Rüzgâr, Çöl) Sistemleri 220,
Çöllerdeki Ta(cid:2)ınma ve Çökelme Süreçleri 221
Günümüz Çöl Çökelleri 222
Rüzgâr Sistemlerinin Çe(cid:2)itleri 225
Eski Çöl Çökelleri 226
8.4 Göl Sistemleri 228
Göllerin Büyüklü(cid:4)ü ve Kökeni 228
Göl Alanları ve Göllerin Ba(cid:2)lıca Çe(cid:2)itleri 229
Göl Sedimantasyonunu Kontrol Eden Faktörler 230
Göl Çökellerinin Özellikleri 231
Eski Göl Çökelleri 233
8.5 Buzul Sistemler 235
Ortamsal Konum 235
Buzul Ortamlarında Ta(cid:2)ınma ve Çökelme 236
Buzul Fasiyesi 238
Kıtasal Buzul Fasiyesi 239
Buzul Önü ve Buzul Yanı Ortamların Fasiyesleri 241
Denizel Buzul Fasiyesi 241
Dü(cid:2)ey Fasiyes (cid:3)stifleri 242
Eski Buzul Çökelleri 242
Bölüm 9 Geçi(cid:3)-Deniz Ortamları 246
9.1 Giri(cid:2) 246
9.2 Delta Sistemleri 247
Delta Sınıflaması ve Sedimantasyon Süreçleri 248
Deltaların Fizyografik ve Çökel
Özellikleri 254
Delta Döngüleri 256
Eski Delta Sistemleri 257
9.3 Plaj ve Bariyer Adaları Sistemleri 260
Çökelme Alanı 261
Plajlar 261
Bariyer Ada Sistemleri 263
Günümüz Plajları ve Bariyer Ada Sistemlerinin Özellikleri 264
Eski Plaj ve Bariyer Ada Sedimanları 266
9.4 Haliç Sistemleri 268
Haliçlerin Fizyografik, Hidrolojik ve Sediman Özellikleri 268
Eski Haliç Fasiyesleri 269
9.5 Lagün Sistemleri 269
Genel Özellikler 269
Eski Lagün Çökelleri 272
9.6 Gelgit Düzlü(cid:4)ü Sistemleri 272
Çökelme Alanı 273
(cid:2)
(cid:2)
viii (cid:3)çindekiler

Gelgitlerin Sediman Özellikleri ve Sedimanter Süreçler 274
Eski Gel-git Düzlü(cid:4)ü Çökelleri 276
Bölüm 10 Silisiklastik Denizel Ortamlar 280
10.1 Giri(cid:2) 280
10.2 (cid:5)elf Ortamı 280
Fizyografya ve Çökelme Alanı 281
(cid:5)elf Sediman Ta(cid:2)ınması ve Çökelimi 282
Dalga ve Fırtına Egemen (cid:5)elfler 283
Gelgit Egemen (cid:5)elfler 287
Okyanus Akıntılarının Zorla Girmesinden Etkilenen (cid:5)elfler 289
Yo(cid:4)unluk Akıntılarıyla (cid:5)elf Ta(cid:2)ınması 290
(cid:5)elf Ta(cid:2)ınmasında Deniz Seviye De(cid:4)i(cid:2)iminin Etkileri 290
(cid:5)elflerdeki Biyoloji Aktiviteler 290
Eski Silisiklastik (cid:5)elf Çökelleri 291
10.3 Okyanus (Derin Deniz) Ortamı 292
Çökelme Alanları 293
Derin Denizlerde Ta(cid:2)ınma ve Çökelme Süreçleri 295
Sediman Kümeleri, Rüzgâr Ta(cid:2)ıması, Buzul Kaydırması (Raftingi),
ve Bulutlarla (Nepheloid) Ta(cid:2)ınma 296
Günümüz Derin-Deniz Çökellerinin Ba(cid:2)lıca Çe(cid:2)itleri 298
Eski Derin-Deniz Çökelleri 304
Bölüm 11 Karbonat ve Evaporit Ortamlar 308
11.1 Giri(cid:2) 308
Karbonatlar 308
Evaporitler 308
11.2 Karbonat (cid:5)elf (Resif olmayan) Ortamlar 309
Çökelme Alanı 309
Sedimantasyon Süreçleri 312
Karbonat Çökellerinin (cid:3)skeletsel ve Çökel Özellikleri 313
Günümüz Karbonat Platformlarının Örnekleri 315
Eski Karbonat (cid:5)elf (cid:3)stiflerine Örnekleri 317
11.3 Yamaç/Havza Karbonatları 319
11.4 Organik Resif Ortamları 321
Günümüz Resifleri ve Resif Ortamları 321
Eski Resifler 325
11.5 Karbonatlı – Silis Kırıntılı Karı(cid:2)ık Sistemler 328
11.6 Evaporit Ortamlar 328
Günümüz Evaporit Ortamlar 328
Eski Evaporit Ortamlar 329
Üst Bölüm V Stratigrafi ve Havza Analizi 335
Bölüm 12 Litostratigrafi 337
12.1 Giri(cid:2) 337
12.2 Litostratigrafik Birimlerin Çe(cid:2)itleri 337
(cid:2)
(cid:2)
(cid:3)çindekiler ix

12.3 Stratigrafik (cid:3)li(cid:2)kiler 338
Uyumlu Tabakalar Arasındaki Dokanaklar 338
Yatay Yönde Biti(cid:2)ik Litostratigrafik Birimler Arasındaki Dokanaklar 340
Uyumsuz Dokanaklar 340
12.4 Dü(cid:2)ey ve Yanal Tabaka (cid:3)stifleri 342
Dü(cid:2)ey (cid:3)stiflerin Özellikleri 342
Döngülü (cid:3)stifler 342
Sedimanter Fasiyesler 346
Fasiyes Diziliminde Walter Kuralı 351
12.5 Litostratigrafik Birimlerin Sınıflaması ve Adlama Kuralları 351
Stratigrafik Adlama Yasasının Geli(cid:2)imi 351
Stratigrafik Birimlerin Ba(cid:2)lıca Çe(cid:2)itleri 351
Resmi Litostratigrafi Birimler 552
12.6 Litostratigrafik Birimlerin Korelasyonu 354
Korelasyonun Tanımı 355
Litolojik Korelasyon 357
Bölüm 13 Sismik, Sekans ve Manyetik Stratigrafi 365
13.1 Giri(cid:2) 365
13.2 Sismik Stratigrafi 365
Sismik Yöntemlerin (cid:3)lk Geli(cid:2)imleri 365
Sismik Yansıma Yöntemlerin Temel (cid:3)lkeleri 366
Sismik Yansıma Yöntemlerin Stratigrafik Analizlere Uygulaması 369
13.3 Sekans Stratigrafisi 380
Temel (cid:3)lkeler 380
Sekans Stratigrafisinin Temel Birimleri 381
Sekans Stratigrafisinin Yöntemleri ve Uygulamaları 383
Özet 388
13.4 Manyetostratigrafi 389
Genel (cid:3)lkeler 389
Örnekleme, Ölçme ve Kalıcı Manyetizmanın Gösterilmesi 391
Manyetik Kutup (Polarity) Zaman Çizelgeleri 392
Manyetostratigrafide Terminoloji 394
Paleomanyetizma ve Manyetostratigrafi Uygulamaları 396
Bölüm 14 Biyostratigrafi 406
14.1 Giri(cid:2) 406
14.2 Stratigrafik Alt Bölümleme (cid:3)çin Fosil Kullanımları 406
Faunal Dizilimdeki (cid:3)lkeler 407
Kat (Stage) Kavramı 407
Zon Kavramı 408
14.3 Biyostratigrafik Birimler 409
Zonların Temel Kategorileri 410
Biyostratigrafik Birimlerin Sıralaması 411
Biyostratigrafik Birimlerin (cid:3)simlendirmesi 411
14.4 Biyostratigrafik Zonlamadaki Temel (cid:3)lkeler: Zaman (cid:3)çerisinde Organizmalardaki De(cid:4)i(cid:2)imler 411