Table Of ContentAZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №2 BEYNƏLXALQ TƏCRÜBƏ
1980’den günümüze Türk eğitim
sisteminde yeniden yapılandırma
girişimleri
Neriman Martı Emel
Yazar: Özet. Bilim, teknoloji ve kültürel anlamda dünyada yaşanan
Neriman Martı Emel, gelişmeler, Türkiye’de de nitelikli eğitim ihtiyacını doğurmuş ve
Ankara Üniversitesi bu bağlamda arayışlara neden olmuştur. Türk eğitim sistemini
Eğitim Bilimleri Enstitüsü. geliştirmek maksadıyla farklı dönemlerde pek çok yeniliğe
Türkiye, Ankara. gidilmiştir. Söz konusu yenilemelere rağmen, eğitimin kalitesinde
E-mail: ve yapısal dönüşümlerde beklenen gelişmeyi görmek mümkün
[email protected] olmamıştır. Bu durum Türk eğitim sisteminin gelişimini olumsuz
etkilemektedir. Bu çalışmada, 1980’li yıllardan günümüze kadar
olan süreçte öne çıkan eğitim uygulamaları ele alınmaktadır.
Eğitim sistemi, «çağın gereklerine» göre yeniden düzenlendiğinde,
diğer kamusal hizmet alanlarının bu düzenlemeye kendiliğinden
uyum sağlayabileceği düşünüldüğü için, eğitim sistemi, diğer
kamu alanlarının yeniden oluşturulması için lokomotif görevi
görebilir. Bu nedenle, «eğitim sisteminde yeniden yapılanma»
bir bütün olarak sistemin kendisini yenileyebilmesi için büyük
önem taşımaktadır. Peki Türk eğitim sisteminde son dönemlerde
gerçekleştirilen reformlar, bu sürece ne derece katkıda
bulunmaktadır? Türk eğitim sisteminde gerçekleştirilen
reformların, eğitim sistemine yeniden yapılanma sürecine nasıl
etki ettiğini ve eğitim sisteminin genel performansına ne tür
katkılarda bulunduğunu anlayabilmek için; politik açıdan karak-
Anahtar Kelimeler: teristik dönemlerin ayrı ayrı ele alınıp anlaşılması gereklidir. Bu
Türk eğitim sistemi, çalışmada 1980’den günümüze kadar Türk Eğitim Sisteminin
yeniden yapılandırma, yeniden yapılandırma faaliyetleri ele alınmış, bu süre zarfında
istikrar, yasal eğitim alanında görülen niceliksel ve niteliksel değişim ve
düzenlemler. gelişimler tespit edilmeye çalışılmıştır.
DOI: 10.32906/AJES/683.2018.02.10
Makaleden alıntı:Emel N. (2018) 1980’den günümüze Türk eğitim sisteminde yeniden yapılandırma girişimleri.
«Azərbaycan məktəbi». № 2 (683), səh. 139–150
Makale Tarihçesi
Gönderim Tarihi: 24.05.2018; Kabul Tarihi: 10.08.2018
http://journal.edu.az 139
Azerbaijan Journal of Educational Studies. 2018. №2
Restructuring Initiatives in the Turkish
Education System from 1980 until
todays
Neriman Martı Emel
Author: Abstract.The emerging developments in the world in the fields
Neriman Martı Emel, of science, technology and culture have composed the need of
Institute of Educational qualified education and caused new ways of searching in Turkey
Sciences of Ankara as well. Many innovations have been made in different political
University. periods in order to improve the Turkish education system. De-
Turkey, Ankara. spite the aforementioned renewals, it is not possible to see the
E-mail: expected improvement in educational quality and structural
[email protected] transformations. This situation negatively affects the develop-
ment of the Turkish education system. This study examines the
educational practices that have emerged from the time of 1980s
until today. When the education system is rebuilt in accordance
with the «requirements of the time», the education system can
serve as a locomotive for the reconstruction of other public
spaces, since it is believed that other areas of the civil service
can adapt to this agreement spontaneously. For this reason, «re-
structuring in the education system» is of great importance for
updating the system as a whole. How did recent reforms in
Turkey’s education system contribute to this process? To under-
stand how reforms in Turkey’s education system influence the
restructuring of the education system and what contribution it
has made to the overall work of the education system; it is nec-
essary to understand and understand the periods of the political
Keywords: characteristics separately. This study discussed measures to re-
Turkish education system, structure the Turkish education system from 1980s to the present
restructuring, stability, day. During this period quantitative and qualitative changes and
legal regulations. improvements in the field of education were determined.
DOI: 10.32906/AJES/683.2018.02.10
To cite this article:Emel N. (2018) Restructuring Initiatives in the Turkish Education System from 1980 until todays.
Azerbaijan Journal of Educational Studies. Vol. 683, Issue II, pp. 139–150
Article history
Received: 24.05.2018; Accepted: 10.08.2018
140 http://journal.edu.az
Neriman Martı Emel
1980’den günümüze Türk eğitim sisteminde yeniden yapılandırma girişimleri
Giriş katkıyı anlayabilmek için, öncelikle Turgut
Özal’ın vizyonunu anlamak gerekir. Genel an-
Bilim ve teknoloji alanında yaşanan geliş- lamda baktığımızda; Özal, özel sektördeki
meler ile toplumların sosyal, ekonomik ve pragmatist çalışma şeklini büyük ölçüde devlete
kültürel alanlarda yaşadığı değişimler; nitelikli taşımıştır. Kamu bürokrasisini, gelişmenin
bir eğitim ihtiyacı doğurmaktadır. Günümüz önündeki en büyük engellerden biri olarak
dünyasında insan kaynağı, en önemli zenginlik görmüştür. Değişimin faturasına çok fazla
olarak görülürken, insanın niteliği ise aldırdığı söylenemez. Başbakanlığının ilk döne-
gelişmişlik göstergesi olarak kabul edilmektedir. minde bir çok alanda dünyaya açılmış
Toplumsal kalkınma için gerekli olan insan Türkiye’yi, artık istense de yeniden kendi içine
gücünün eğitimi, gençlerin ilgi ve yeteneklerinin uzun süre kapatılamaz noktaya getirmiştir.
ortaya çıkarılması ve yönlendirmesi ile doğru [V.Bozkurt, 2001]. Dünyanın dönüşmekte
orantılıdır. [Dinçer, 2012]. Dolayısıyla, insan olduğu istikametin farkında olan Özal, bir
niteliklerinin doğru yönlendirilip geliştirilmesi nevi Türkiye’yi buna hazırlamıştır.
önemsenmektedir. İnsanların, yetenekleri Öte yandan Özal’lı yıllar, tarım toplumu
doğrultusunda biçimlenip bilinçlenerek onurlu, yönü baskın olan Türkiye’nin, endüstriyel
saygın ve sağlıklı bir kişiliğe kavuşabilmesi; dönüşüm için gerekli alt yapısını tamamlama
ülkelerinse çağdaş uygarlığın seçkin, katılımcı çalışmaları yanında, yüksek teknolojinin ege-
ve etkin bir üyesi olabilmesi eğitimin görevleri men olduğu endüstri-sonrası bir dünya ile
sırasında ön sırada yer almaktadır. [H.İbrahim bütünleşme çabası içinde geçmiştir. Batı Avrupa
Özsoy ve A.Ataünal, 2001]. Bu bağlamda nite- ülkelerinin birkaç yüzyılda geçtikleri süreci
likli insan yetiştirme görevi, günümüz eğitim daha kısa bir döneme sığdırmak istemiştir.
sisteminin görevleri arasında ilk sırada yer [V.Bozkurt, 2001]. Ancak, dünyada ve
almaktadır. Bu görevin yerine getirilmesinde Türkiye’de yaşanan dönüşüm ve Özal’ın viz-
eğitimin çağın gereklerine göre yeniden yonunun etkilerini Türk eğitim sistemi üzerinde
yapılandırılması faaliyetleri büyük önem direkt olarak görmek mümkündür.
arzetmektedir. Özal döneminde, insanların yetenekleri ve
Eğitimin yeniden yapılandırılması, eğitim girişim eğilimlerinin önü açılmaya, onlara bu
sisteminin önceden belirlenmiş ekonomik, alanda gerekli özgürlük sağlanmaya çalışıl-
politik hatta ideolojik hedefler doğrultusunda mıştır. Çünkü ‘sivil toplum’ olma yönündeki
yapısı ve işlevleri bakımından yeniden yapısal dönüşümü sağlayabilmek için; kendine
tanımlanarak örgütlenmesidir. Bu durum güvenen, kendini ifade etmekten çekinmeyen,
kendiliğinden değil, yeniden yapılandırılacak girişim yeteneğini hayata geçirme azmi ve
alana yönelik doğrudan, bilinçli bir müdahale heyecanı içinde olan insanların yetişmesine
ile sistemin yenilenmesini, bir anlamda ken- imkan tanınması istenmemekteydi. [İ.Doğan,
disini yeniden inşa etmesini ifade etmektedir. 1997]. Dolayısıyla, bu tür insanların yetişe-
bilmesi için, özelleştirme uygulamaları eğitim
Özallı Yıllar (1980 Sonrası Dönem) kurumlarına da yansımıştır. Eskiyi devirmek
ve yeni bir yapı kurmaktan son derece
Turgut Özal, 1983-1989 yılları arasında hoşlandığı ifade edilen Özal, hayal ettiği birey
başbakanlık; 1989-1993 yılları arasında ise tipini oluşturmak amacıyla eğitim sistemini
cumhurbaşkanlığı görevini icra etmiştir. Turgut de bu doğrultuda dönüştürmeye çalışmıştır.
Özal’ın Anavatan Partisi ile 1980 darbesinden Bu doğrultuda uygulanan en önemli politi-
sonra tek başına iktidar olduğu dönemde kalardan biri özel okulların önünün açılmasıdır.
Türkiye’de her alanda olduğu gibi eğitim Özel okullara devlet tarafından verilen desteğin
alanında da yeni bir süreç başlamıştır. Özal artması tüm öğretim kademelerinde özel
döneminin Türk eğitim sistemine yaptığı okulların yaygınlaşmasına neden olmuştur.
http://journal.edu.az 141
BEYNƏLXALQ TƏCRÜBƏ
[F.Ercan, 1999]. Böylece tek tip bir eğitim ku- başarısız olan öğrencilerin diğerlerinden de
rumu profilinden uzaklaşılmış, yabancı dil önemli ölçüde eksikliklerinin kalacağı
öğrenimine verilen destekle Anadolu Liseleri varsayımları üzerine kurulmuştur. [Y.Baykul,
ve Süper Liseler, özel okullarla yarışacak 1993]. Ders geçme sisteminde ise bir dersle
düzeyde öğretim programlarına kavuşmuştur. ilgili başarı veya başarısızlık kararı diğer ders-
Anadolu liseleri, verilen kaliteli eğitim ve lerden bağımsızdır.
öğretilen yabancı dillerden dolayı özel okullara 1991-1992 eğitim-öğretim yılında uygu-
rakip olarak görülmüştür. Öyle ki, sekiz yıllık lamaya konulan ders geçme ve kredi sistemi,
kesintisiz eğitime geçilmesi ile birlikte orta XV. Milli Eğitim Şurasından sonra uygulamadan
kısımları ilköğretime dahil olan Anadolu kaldırılmıştır. 1995-1996 eğitim-öğretim yılın-
Liseleri, sadece lise kısmından ibaret kalınca; dan itibaren «sınıf geçme sistemi» kademeli
paralı hale getirilmeleri dahi teklif edilmiştir. olarak yeniden uygulamaya konulmuştur.
Özel okullardaki ücret kadar olmasa da en Ders geçme ve kredili sistemle İmam-Hatip
azından piyasa ortalamasının yarısı ya da Liseleri, ortak kültür, ortak meslek ve seçmeli
1/3’ü kadar ücret alınması teklif edilmiş fakat ders programlarının uygulandığı sekiz dönem-
kabul görmemiştir. Öte yandan, ilçelere kadar lik okullar olarak yeniden yapılandırılmıştır.
açılan Anadolu Liseleri, çoğaldıkça bu ‘Alan belirleme’ konusunda ise tartışmalar
verimliliğini kaybetmiştir. yaşanmış ve İmam-Hatip Lisesi diplomalarının
Ayrıca, 1985-1986 eğitim-öğretim yılından alan bölümüne ‘Sosyal Bilimler ve Edebiyat’
itibaren ortaöğretimdeki yeni yapılanmalar ibaresi yazılmıştır. 1995-1996 Eğitim-öğretim
doğrultusunda Anadolu İmam Hatip Liseleri yılında ise diğer okullarda olduğu gibi İmam-
açılmaya başlanmıştır. Program ve statü yönün- Hatip Liselerinde de sınıf geçme sistemine
den ortaöğretim kurumu özelliği taşıyan dönülmüştür. [R.Buyrukçu, 2007]. Ders Geçme
Anadolu İmam Hatip Liseleri bünyesindeki ve Kredili Sistem uygulamasında, Milli Eğitim
ortaokullarda normal ortaokul programı Kanunu’nda belirtilen genel amaç ve ilkeler
uygulanmış, Kuran-ı Kerim ve Arapça dersleri doğrultusunda bütün öğrencilere ortaöğretim
zorunlu seçmeli dersler olarak programa seviyesinde asgari, ortak bir genel kültür ver-
eklenmiştir. Lise kısmında ise İmam-Hatip mek; onları ilgi, yetenek ve tercihleri
Liseleri ders ve öğretim programı bir ders doğrultusunda yükseköğretime veya hem
(Yabancı Dil) fazlasıyla aynen uygulanmıştır mesleğe hem de yükseköğretime hazırlamak;
[R. Buyrukçu, 2007]. İleriki dönemde, Anadolu hayata ve iş alanlarına başarılı bir şekilde
İmam Hatip Liseleri, Anadolu liseleri ve süper uyumlarını sağlamak amaçlanmıştır. [A.Feray
liselerdeki öğrencilerle yarışacak hatta onları Karaçeleb]. Demokrasinin bir yaşam biçimi
geçecek nitelikte öğrenciler çıkarmış; fakat olarak öğrenciye kazandırılması da bu amaçlar
bu öğrenciler üniversiteye girişte katsayı en- arasındadır. [S.Taş, 1998]. Ancak Türkiye
geline takılmıştır. Özallı yıllarda öne çıkan şartlarında bu amaçlara ulaşabilmek mümkün
eğitim uygulamalarından biri de ders geçme olmamıştır. Fiziksel imkanların sınırlılığı, boş
ve kredili sistemdir. Ders geçme ve kredili zaman değerlendirme sorunu ve gençlerin
sistem, ortaöğretim kademesinde gerçek- neye yönelmek istediklerinin farkında
leştirilen ve Özal dönemine damgasını vuran olmamaları gibi nedenlerle kredili sistem
eğitim reformlarından biridir. Uygulanmaya uygulaması rafa kaldırılarak; «alan seçmeli
konulduğu yıla kadar sınıf geçme ve sınav program» uygulaması devreye sokulmuştur.
sistemi uygulanmıştır. Sınıf geçme sistemi,
öğrencinin gelişiminin bir bütün olduğu ve 28 Şubat Süreci
öğretim programlarında yer alan derslerin
bir yıla ait kısmının buna göre düzenlendiği; 28 Şubat 1997’de yaşanan ve Türkiye tari-
belli bir yıla ait derslerin bir veya birkaçından hine postmodern darbe olarak geçen askeri
142 AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №2
Neriman Martı Emel
1980’den günümüze Türk eğitim sisteminde yeniden yapılandırma girişimleri
müdahale, Türk eğitim sisteminde de pek çok tarih ve 4306 sayılı Sekiz Yıllık Kesintisiz
değişikliğe sebep olmuştur. Bu süreçte Zorunlu Temel Eğitim Yasası ise, eğitim sis-
ilköğretimin süresi kesintisiz sekiz yıla temini tekrar laik çizgiye oturtmaya çalışan
çıkarılarak zorunlu hale getirilmiş; böylelikle bir adımdır. [Ş.Yamaner, 1999 İstanbul]. Bu
İmam-Hatip Liselerinin orta kısmı kapanmak Türk eğitim sistemi için büyük bir adımdır.
durumunda kalmıştır. Esasında orta kısmı ka- Çünkü, Sekiz Yıllık Kesintisiz Zorunlu Temel
panan tek okul türü İmam-Hatip Liseleri Eğitim Yasası’nın gerekçesi, iyi yurttaş, özgür
değildir. Aynı uygulama Anadolu Liselerini de düşünceli birey, milli kültür değerlerini
etkilemiş, öğrenciler yoğun yabancı dil benimsemiş meslek sahibi insan yetiştirmektir.
öğrenimine küçük yaşta başlayabilme şansını Özgür düşünceli ve ulusal kültür değerlerine
kaybetmişlerdir. Ayrıca, yükseköğrenime girişte sahip bir insan yetiştirmek için de 5 yıllık
alan dışı tercihler için farklı katsayı uygulaması süre yeterli değildir. Ayrıca, bu kanun çıktığında
ve başörtüsü ile ilgili yasaklar da bu dönemin Türkiye zorunlu temel eğitimin 5 yıl olduğu
getirdiği uygulamalardır. dünyadaki yalnızca 12 ülkeden biridir [Ş.Ya-
Dönemin eğitim-öğretime yansımaları ele maner, 1999]. Sonraki süreçte zorunlu eğitim
alındığında, alınan en etkili kararın sekiz yıllık kavramının kapsamı gittikçe genişlemiştir.
kesintisiz zorunlu ilköğretim olduğu görülmek- Önce 5 yıl olan zorunlu eğitim, daha sonra 8
tedir. İlköğretimin kesintisiz olarak 8 yıla yıl, günümüzde ise 12 yıl olmuştur. Zorunlu
çıkarılması, ANAP-DSP-DTP Koalisyon eğitimden, her çocuğun okula gitme
Hükümeti tarafından 18.08.1997 tarihinde zorunluluğu değil, devletin her çocuk için
çıkarılan kanunla olmuştur. [Y.Akyü, 2011]. eğitim imkanları hazırlaması anlaşılmalıdır.
1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda Çünkü eğitim herkesin hakkıdır, ödevi değildir.
öngörülen sekiz yıllık temel eğitimin kararı, [N.Bilgen, 1994]. Bu durum başlangıçta fırsat
IV. Beş Yıllık Kalkınma Planında saptanan poli- eşitliği sağlıyor, çocuk işçi sayısını azaltıyor
tika ve ilkelere dayandırılarak, X.Milli Eğitim ve kız çocuklarını eğitim-öğretime daha çok
Şurasında (1981) oluşturulan ‘Yeni Türk Milli dahil ediyor gibi görünse de; süreç içerisinde
Eğitim Sistemi’ adlı modelin tartışılması ile devletin eğitim hakkına bakışının daha farklı
pekiştirilmiştir. Buna göre ilk ve ortaokul bir boyut kazandığı da söylenebilir. İleriki
programları, çocuğun gelişim özelliklerine uy- süreçte, belirgin bir biçimde özel okul seçeneği
gun olarak temel eğitim programları halinde sunulup teşvik edilerek eğitim hakkı konusunda
bütünleştirilmiş, öğretmen seçimi ile ilgili devletin omuzlarındaki yük hafifletilmek
kriterler getirilmiş ve ikinci kademede bir üst istenmiştir. Ayrıca, vatandaşlar bu hakka daima
öğrenime ve çalışma hayatına yönlendirecek devletin sunduğu imkanlar dâhilinde sahip
işlevsel program düzenlemesi yapılmasının olabilmişlerdir. Yani sınava girilmesi gereki-
yanı sıra, liseye devam etmeyecek öğrenciler yorsa sınava girerek, imam hatip lisesi veya
için de kazandırılacak bilgi, beceri ve yöresel diğer meslek liselerine gitmeye mecbur
özelliklerin dikkate alınmasına karar verilmiştir. bırakılarak, ya da adrese dayalı kayıt sistemi
[M.Gültekin, 1999]. Dolayısıyla, sekiz yıllık sebebi ile, özel okula kayıt yaptırmaya parası
kesintisiz zorunlu temel eğitimin alt yapısı olmayan öğrenciler okul seçme hakkına sahip
zaten yıllar öncesinden hazırlanmıştır. 28 olamamışlardır.
Şubat sürecinde yapılan, bunu yurt geneline Özellikle 2000’li yıllardan sonra genel
yaygınlaştırmak olmuştur. ortaöğretim kurumları yerine sınavla öğrenci
Eğitimin, dinsel kurallara dayalı bir devlet alan ortaöğretim okullarına sosyo-ekonomik
ve toplum yapısının oluşturulmasında bir araç düzeyi yüksek çocukların erişim düzeyi daha
olarak görülmesi ve kullanılması 28 Şubat yüksek olmuştur. [S.Polat, 2009]. Ekonomik
1997 tarihi ile başlayan sürecin başlıca nedeni açıdan rahatlıkları dolayısıyla hem bu tür
olmuştur. Ardından gelen 18 Ağustos 1997 sınavlara hazırlık için kurslara/dershanelere
http://journal.edu.az 143
BEYNƏLXALQ TƏCRÜBƏ
gitme imkanları olmuş; hem de özel okul programlarında yer alan kazanımlarla sınırlı
seçeneğine sahip olmuşlardır. Sosyo-ekonomik olmak üzere, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından
açıdan daha düşük seviyede bulunan çocuklar merkezi olarak uygulanmış ve 2010 yılından
ise bu tür imkanlardan yararlanamadıkları ve itibaren kademeli olarak kaldırılmıştır. [A.Seda
olumsuz hayat koşulları ile mücadele ettikleri Saracaloğlu, A.Yakar ve B.Altay 2014]. Bu tar-
için genel sınavlarda bu kadar başarılı ihten sonra ise TEOG uygulamasına başlan-
olamamaktadır. mıştır. TEOG 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin eğitim
Öte yandan, ilköğretimden ortaöğretime öğretim yılı içerisinde her dönem girdikleri
geçerken, Fen ve Anadolu Liselerine üst sınavlardan elde edilen puanlarla ortaöğretim
düzeyde başarı gösteren öğrenciler seçilmek- kurumlarına yerleştirildikleri bir uygulamadır.
teydi. Fakat seçilerek gelen bu öğrenciler, layık Farklı eğitim programları, farklı yeterlilik-
oldukları ilgiden ziyade, kendilerini sıradan lerin kazanılmasına, yükseköğretime ya da
bir öğretim ortamının içinde bulmuşlardı. işe geçme noktasında farklı beklentilerin
Böyle bir ortamdan bir ust kademeye potan- oluştuğu değişik türdeki eğitimlerin olduğu
siyellerini daha da düşürerek bir üst kademeye farklı mekanizmalar içermektedir. Akademik
geçtikleri daha söyelebilir. Çünkü okulları, alanlar yükseköğretime geçişi daha kolay
onların potansiyellerine cevap verecek nitelikte sağlarken; mesleki alanlar, işgücü piyasasındaki
bir eğitim öğretim sunma konusunda zorlayan belirli işlere geçişi kolaylaştırmaktadır. [S.Polat,
bir mekanizma bulunmamaktadır. [İ.Erdoğan, 2009]. Türkiye’de ailelerin çocukları için önce-
2006]. Kazanılan okullarda da standarta yakın likli tercihi, sınavla girilen, akademik eğitim
bir program uygulanmakta; belki birkaç ders verilen ve yükseköğretime geçişte kolaylık
fazlalığı ile fark yaratılmaya çalışılmaktadır. sağlayan okullar olmuştur. Bu yüzden meslek
Bu tür okullarda hali hazırda uygulanan yön- liselerine tabiri caizse ‘okumaya niyeti olmayan,
temler ya da verilen derslerden ziyade, başarıyı yükseköğretime geçiş sınavlarında başarı
orada bulunan öğrencilerin azmi sağlamaktadır. sağlayabileceği düşünülmeyen’ gençler en
Bu azmin hak ettiği tatmini elde ettiğini söyle- azından bir meslek edinsinler düşüncesi ile
mek ise mümkün değildir. Çünkü başarı olarak yönlendirilmektedir. Meslek liselerinden mezun
nitelendirilen şey, öğrencilerin genel anlamdaki olan öğrencilerin bu dönemde yükseköğretime
donanımı değil; sadece sınav başarısıdır. geçme konusunda herhangi bir engeli bulun-
1997 yılına kadar ilkokuldan sonra sınavla mamakla beraber, puanlar hesaplanırken uygu-
geçilen ortaokullara geçiş, ilkokul sonunda lanan katsayı farkı dezavantaj oluşturmuştur.
uygulanan merkezi seçme ve yerleştirme sınavı Bu durum tüm meslek liseleri açısından aynı
sonuçlarına göre yapılmıştır. 1997 yılındaki olduğu halde sanki sadece imam hatip liselerine
düzenlemelerden sonra ise, seçme ve özelmiş gibi de yansıtılmıştır. Katsayı düzen-
yerleştirme sınavı, ortaöğretim okullarına lemesindeki amaç, yükseköğretimde kendi
geçiş için yapılmaya başlanmıştır. Ortaöğretime alanında ilerleyecekler için destek sağlamaktır.
geçiş, Ortaöğretim Kurumları Sınavı (OKS) Kendi alanında tercih yapmayanlar için bu
adı altında her yıl Milli Eğitim Bakanlığı durum olumsuzluk teşkil etmektedir.
tarafından yapılan ve 8. sınıf öğrencilerinin Zorunlu ilköğretimin süresinin sekiz yıla
katıldığı liselere giriş sınavı sonuçlarına göre çıkması yabancı dil eğitimini de etkilemiştir.
yapılmıştır. 2008 yılında ise OKS kaldırılarak Genel anlamda yabancı dil eğitimi sorununa
Ortaöğretim Kurumlarına Geçiş Sistemi (OGES) bakıldığında, Türkiye’de yabancı dil eğitiminin
kapsamında Seviye Belirleme Sınavları (SBS) 2000’li yıllara kadar daha iyi düzeyde olduğu
uygulanmaya başlamıştır. Ortaöğretime görülmektedir. Çünkü bu döneme kadar,
yerleşme puanı ise SBS puanları ve okul başarı Anadolu Liseleri 5 yıl ilkokulun üzerine 1
puanlarının ağırlıklı bileşkesinden oluşmak- yıllık hazırlık sınıfı, 3 yıl ortaokul ve 3 yıl lise
tadır. SBS 6,7 ve 8. sınıf sonunda o yılın öğretim eğitimi veren eğitim kurumları olarak hizmet
144 AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №2
Neriman Martı Emel
1980’den günümüze Türk eğitim sisteminde yeniden yapılandırma girişimleri
vermiştir. Sekiz yıllık zorunlu ilköğretim AKP, genel eğitim politikaları ile sosyal
uygulaması ile birlikte orta kısımları kapatılan politikaların uyumlu hale getirilmesi alanında
Anadolu Liseleri’nin, 2004 yılında ise hazırlık Türkiye’nin önemli bir mesafe almasını
sınıflarının kaldırılması, yabancı dil eğitimi sağlamış; parti programı ve Onuncu Kalkınma
için bir dezavantaj olmuştur. Her ne kadar Planında yer alan birçok vaadi gerçekleş-
2007 yılında 4. ve 5. sınıflarda okutulan 2 tirmiştir. Ücretsiz ders kitabı ve okul sütü
saatlik yabancı dil dersi 3 saate çıkarılmış ve dağıtımı, okullardaki kayıt çevrelerinin ve
sonraki yıllarda yabancı dil öğretimi daha alt işlemlerinin elektronik ortamda belirlenmesi,
sınıflara da inmişse de yeterli verim köy okullarındaki internet erişimi ve bilişim
alınamamıştır. teknolojisi araçlarının tedariki, ilköğretim
müfredatının yenilenmesi, teftişin tek çatı
AKP Dönemi altında birleştirilmesi, yabancı dil öğretim
süresinin ilkokul 2. Sınıfa çekilmesi, derslik
AKP, iktidarda olduğu 58. Hükümetten 65. ve öğretmen başına düşen öğrenci sayısının
Hükümet’e kadar olan süreçte eğitim konusun- azaltılması, özellikle kız çocuklarında okul
daki hedeflerinde kararlı olmuş ve uygulanan terki oranının düşürülmesi, engelli ve bakıma
projelerin devamlılığını sağlamıştır. AKP muhtaç çocuklara verilen desteklerin artı-
Hükümeti, iktidarda olduğu üç dönem boyunca rılması, özel eğitim hizmetlerinin yaygın-
28 Şubat sürecinde alınan kararlarla neredeyse laşması, anadilde eğitim faaliyetlerinin özel
tamamen zıt uygulamalar ortaya koymuştur. öğretim kurumlarında serbest bırakılması,
Özellikle «ustalık dönemi» olarak isimlendirilen FATİH Projesi, taşımalı eğitim, uzaktan eğitim
üçüncü dönemde Türk eğitim sisteminde köklü imkânları, öğretmenlerin yurtdışı hareketliliği
değişiklikler yapılmıştır. Liselerin 4 yıla gibi alanlarda AKP Hükümetleri önemli adımlar
çıkarılması, Yeni İlköğretim Programı, zorunlu atmıştır. [M.Emin Usta, 2015]. Ücretsiz ders
eğitim süresinin kesintili 4+4+4 şeklinde 12 kitabı uygulaması öncelikle ilköğretim
yıla çıkarılması, resmi törenlerin kutlanmasına okullarında başlatılmış; sonraki yıllarda
dair değişiklikler, katsayı düzenlemesi, Kur’an ortaöğretim kurumlarını da kapsayacak şekilde
kurslarına gidebilme şartlarındaki değişiklik, genişletilmiştir. Ayrıca, değişime ve gelişime
1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda açık bir eğitim sistemi politikası sürdüren
yapılan değişiklik, Milli Güvenlik Bilgisi Der- AKP Hükümeti, okullara 550 bin bilgisayar
si’nin kaldırılması gibi uygulamalar bu dönemin desteği ve internet sağlanması ile ilgili gereken
getirdiği uygulamaların özeti niteliğindedir. adımları atmıştır. Çünkü, kalkınmanın ve
Ülkelerin eğitim sistemleri önemli ölçüde, gelişmenin temel şartının yaygın ve kaliteli
ülkeyi yöneten siyasi partilerin politikaları ile eğitimden geçtiğine inanmaktadır. ‘Haydi Kızlar
şekillenmektedir. Parti politikalarının ana be- Okula Kampanyası’ ve ‘Eğitime %100 Destek
lirleyicisi de siyasi partilerin ideolojik eğilim- Projesi’ de bu inancın ürünleridir.
leridir. Bu ideolojik eğilimin yazılı hali de parti AKP Hükümeti döneminde, milli eğitim
programlarıdır. Eğitim felsefesi açısından sisteminde 2004 yılından itibaren bir program
AKP’nin felsefi idealizme yakın bir çizgide geliştirme süreci yaşanmıştır. İlk ve ortaöğretim
durduğu söylenebilir. Din eğitimi ve başörtüsü programlarının tamamı değiştirilmiştir. Bu
özgürlüğü ele alındığında, AKP’nin önemli süreçte yaşanan ilk problem kademeli geçişle
ölçüde muhafazakârlaştığı hatta İslamcılaştığı; ilgili olmuştur. Programın ülke genelinde uygu-
eğitimin sosyal destekleri söz konusu olduğun- lanmaya başlanması epey gecikmeli bir şekilde
da sosyal demokrat bir çizgiye yakın durduğu; olmuştur. [İ.Erdoğan, 2009]. Eğitimin niteliğini
özel eğitime yönelik tutumundaki mali özendir- artırmak, ezberci eğitim yaklaşımından
meler nedeniyle ise oldukça liberal bir noktada sorgulayıcı, eleştirici ve araştırmacı bir yak-
durduğu söylenebilir. [M. Emin Usta, 2015]. laşıma geçmek amacı ile yapılandırmacı eğitim
http://journal.edu.az 145
BEYNƏLXALQ TƏCRÜBƏ
gündeme getirilmiş ve buna bağlı olarak ‘doğrusal’, ‘tekçi’ vb. şeklinde bir mantığa
anaokulundan üniversiteye kadar bütün müfre- dayalı Newton tarzı bir bilim anlayışına değil,
dat kademeli bir şekilde değiştirilmiştir. ‘olasılıkçı’, ‘çok yönlü nedensellikçi’, ‘eğitimsel’
Türk eğitim sisteminde program geliştirme vs. Kuantum teorisi üzerine kurulmuştur.
süreci ele alındığında, 2004 yılına kadar, [K.İnan, 2006]. Ayrıca bakanlık, bu yeni
ilköğretimde 1968 tarihli İlkokul Programının programın dünyada yaşanan değişimler ve
kullanılmaya devam edildiği görülmektedir. gelişmelerle birlikte Avrupa Birliği normlarını
2004 yılında 9 ilde pilot uygulama ile denenen ve eğitim anlayışını, mevcut programların
ilköğretim programı ile bir reform girişimi değerlendirmelerine ilişkin sonuçları ve ihtiyaç
olmuştur. Yapılandırmacı yaklaşım esas alınarak analizlerini dikkate aldığını belirtmektedir.
hazırlanan 2005 programı, ezberci ve öğretmen [K.İnan, 2006]. Milli Eğitim Bakanlığı, 2005
merkezli öğretim anlayışını eleştirmekte ve yılından bu yana uyguladığı yeni programlarla
öğrencinin merkezde olduğu öğretim yöntem bilgiyi araştıran, etkili kullanan, üreten ve
ve tekniklerini benimsemektedir. Ders içerik- kendini sürekli geliştiren bireyler yetiştirmeyi
leri, kazanımlar, öğretim yöntem ve teknikleri amaçlamıştır. Çoklu zeka, öğrenci merkezli
bakımından diğer programlardan oldukça eğitim, beyin temelli öğrenme, bireysel
farklı olan 2005 öğretim programı için öğ- farklılıklara duyarlılık, sarmal ve tematik
renciye gerekli bilgileri verip uygun davranışı yaklaşım, beceri ve etkinlik yaklaşımı gibi
beklemek yerine, öğrencinin bilgiyi yapılan- yaklaşım ve modellerden yararlanılmıştır.
dırması için gerekli donanımı oluşturabilecek [F.Güneş, 2014]. Ücretsiz dağıtılan ders kitapları
öğretmenlere ihtiyaç duyulmuştur. Öğretmen ve ileriki dönemde oluşturulacak olan EBA
bilgi aktaran kişi değil; öğrencilere nasıl içerikleri de buna göre oluşturulmuştur.
öğreneceklerini öğreten bir rehber konu- Türkçeyi doğru kullanma, eleştirel ve
mundadır. Teoride çağın ihtiyaçlarına uygun, yaratıcı düşünme, iletişim, problem çözme,
düşünen, eleştiren bireyler yetiştirilmek istense araştırma, bilgi teknolojilerini kullanma,
de; pratikte bunun ne derece gerçekleştiği girişimcilik ve karar verme gibi tüm dersler
görecelidir. PISA gibi uluslararası sınavlar için için ortak beceriler saptanmıştır. 2005
bir umut ışığı olarak görülen yeni müfredat, programları ile birlikte katı, konu merkezli
2006’daki ilk sınav sonuçları ile bekleneni ve davranışçı programdan zihinsel, bilişsel ve
vermeyince, kazanımların uzun vadede görünür yapılandırıcı anlayışa geçilmiştir. Programların
hale geleceği iddia edilmiştir. öncelikli amacı, öğrencilerin temel yaşam be-
2005-2006 yılında uygulamaya konulan ve cerilerini kazanmalarına ve olumlu kişisel
yapılandırmacı yaklaşımı esas alan yeni nitelikler geliştirmelerine yardımcı olmak
ilköğretim programı, neo-liberal ekonomi olarak belirlenmiştir. [F.Güneş, 2014]. 2005
politikalarının bir sonucu ve gereği olarak or- programları ile öğrenci edilgen bir öğrenme
taya çıkmıştır. Küreselleşen dünyada ekonomik sürecinden katılımcı olduğu, yorum yapabildiği,
çıkar ve mantık temelinde yer almanın, insan bilgi ve becerilerini kullanabildiği aktif bir
sermayesinin geliştirilmesi ve bireyci- öğrenme ortamına geçirilmek istenmiştir.
leştirilmesinden geçtiğini açıkça ortaya koyan Yapılandırmacı yaklaşımda, derslerin içerik-
yeni program; AKP hükümetinin Milli Eğitim lerinin ezberlenmesi yerine öğrencilerin
Bakanı ve TTK Başkanlığı tarafından eğitimde araştırmaya yönlendirilmeleri, daha önceki
çok ciddi bir ‘reform’ hatta ‘devrim’ olarak bildikleri ile yeni öğrenecekleri arasında bağ
tanıtılmış ve medyada geniş yankılar uyan- kurmaları ve öğrencilerin düşünme becerilerini
dırmıştır. Yapılan değişikliğin reform ya da geliştirmelerini sağlayan öğretim yöntemlerinin
devrim olduğu iddiası, Türk eğitim sisteminin kullanılması esastır. Öğretmen sınıfta rehberlik
eğitim felsefesinin değiştirildiği savı ile yapan ve öğrencilerinin bilgiyi yapılan-
açıklanmıştır. Buna göre yeni program ‘düz’, dırmalarında onları yönlendiren kişidir.
146 AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №2
Neriman Martı Emel
1980’den günümüze Türk eğitim sisteminde yeniden yapılandırma girişimleri
Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımına göre çıkarılması ise AKP’nin sekiz yıl olan zorunlu
şekillendirilen Yeni İlköğretim Programı eğitim eğitimin süresini uzatma hedefleri ile doğrudan
felsefesi olarak bireyselliği öne çıkaran ve ilintilidir.
bireysel çalışmaya önem veren ilerlemeci Bu yeni sistem ile, 8 yıllık kesintisiz eğitim,
eğitim felsefesine dayalıdır. [H.Ünder, 2009]. 12 yıllık zorunlu ama kesintili bir hal almıştır.
Yeni program ile sonucun değil sürecin İlkokul beş yıldan dört yıla düşerken, ortaokul
değerlendirilip gözlendiği bir ölçme değer- kademesi ise yeniden gündeme gelmiştir.
lendirme anlayışı uygulamaya konulmuştur. İlkokula başlama yaşı ile ilgili yaşanan
Bu süreçte öğrencinin gelişimi ile ilgili bilgiler sıkıntılardan sonra başlama yaşı 6 olarak da
toplama, öğrenci merkezli etkinliklere ağırlık kabul görmüştür. Bina yetersizliğinden dolayı
verme, öğrencinin kendisini geliştirmesine çoğu okulda ikili öğretim yapılması nedeniyle
yardımcı olma gibi çalışmalar yer almaktadır. dersler karanlıkta başlayıp karanlıkta sona
[F.Güneş, 2014]. Ders kitaplarında da her ermektedir.
ünitenin sonuna öğrencinin kendi kendini 4+4+4 sitemi ile ilgili destekleyici bir tutum
değerlendirebileceği bir ölçek konulmuştur. sergileyenlerin başında Eğitim-Bir Sen gelmek-
Böylece öğrenci, verilen kazanımlar konusunda tedir. 18. Milli Eğitim Şurasında Eğitim-Bir
ne kadar gelişme kaydettiğini kendisi Sen’in yükseköğretime kadar eğitim sürecinin
değerlendirebilmekte ve eksiklerinin farkına 1+4+4+4 şeklinde 13 yıl olması yönündeki
varabilmektedir. önergesi kabul edilerek şura kararına
Yeni programda, sadece öğretim değil, dönüşmüştür. [B.Odabaşı, 2014]. Genelde
eğitim de vurgulanmıştır. Öğrenciyi ezberci- tavsiye niteliğinde olan şura kararlarının bu
likten kurtararak; eleştirel ve yaratıcı düşünen, kadar hızlı bir şekilde kanunlaştırılıp; 8 yıllık
problemlere çözüm getirebilen bireyler kesintisiz eğitime bir an önce son verme
yetiştirmek hedeflenmiştir. İlkokulda okuma konusunda atılan adım ise «vesayetçi zihniyet»i
fişleri kaldırılmış; öğrenciler okuma-yazma bitiren «millet iradesi» olarak nitelendirilmiştir.
öğrenimine cümlelerle değil seslerle baş- 28 Şubat ile getirilen 8 yıllık kesintisiz eğitim
lamışlardır. Sesler de alfabetik sıraya göre uygulamasından tekrar kesintili eğitime
öğretilmemektedir. Yani alışılagelmişin dışında, dönülmesi teklifinin hükümet yanlısı olarak
çok farklı bir uygulama başlamıştır. bilinen sivil toplum örgütü (Eğitim Bir Sen)
Yeni programın uygulanabilirliği profesyonel tarafından gündeme getirilmesi, [A.Dinçer,
anlamda göz önüne alındığında, altyapı 2012] 4+4+4 yasasının, 28 Şubatın izlerini
yetersizliği, klasik yöntemlerle yetişmiş olan silmek adına yapıldığı şeklinde spekülasyona
öğretmenlerin yeterli hizmetiçi eğitimden yol açmıştır.
geçmeden bu uygulamanın içine bırakılması Eğitim kademelerini ilkokul, ortaokul ve
–hatta ölçme değerlendirme yöntemlerinin lise şeklinde üç ayrı parçaya bölüp kesintili
çeşitliliği karşısında dahi bocalanması- mevcut olmasına neden olan 4+4+4 düzenlemesi ile
eğitim sisteminde öğretmenin rolünün Türk eğitim sistemi sil baştan yenilenmek
rehberliğe, yönlendiriciliğe indirgenmesinin istenmiştir. Fakat bu ‘yenilenme’ kavramı, sis-
zorluğu bu programın uygulanabilirliği temin veya yapının ilerici bir dönüşüm geçirdiği
konusunda birer dezavantaj olmuştur. ya da geçireceği anlamına gelmez. [K.İnal,
AKP döneminin, Türk eğitim sisteminde 2012]. Yine altyapısı hazırlanmadan bir anda
ciddi değişiklik yaratan bir başka uygulaması karar verilen bir süreçle karşı karşıya
da 4+4+4 sistemidir. «05.01.1961 tarihli ve kalınmıştır. Okula başlama yaşından bina
222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanununun 7. yetersizliğine, öğretmenlerin normundan ders
maddesinin 1. fırkasındaki» değişiklikle zorunlu içeriklerinin yeniden düzenlenmesine kadar
eğitim süresi 12 yıla çıkarılıp kademeleri pek çok yeni sorunla karşılaşılmıştır.
4+4+4 şeklinde ayrılmıştır. Liselerin dört yıla 4+4+4 sistemi her ne kadar taraftar
http://journal.edu.az 147
BEYNƏLXALQ TƏCRÜBƏ
bulmuşsa da; aldığı eleştiriler her zaman daha Sonuç
fazla olmuştur. Demokratik kitle örgütlerinin
yanı sıra üniversitelerden de olumsuz tepkiler Çalışmaya konu olan 1980’den günümüze
sosyal medyaya ve basına yansımıştır. Olumsuz kadar olan dönemde Türk eğitim sisteminin
eleştiriye en çok tabi olan konular: okula gelişmesini sağlama, eksiklerini giderme,
başlama yaşı, mesleğe erken yönlendirme, olumsuzluklarını bertaraf etme ve ihtiyaçlarını
uzaktan eğitim, seçmeli dersler ve öğretmen- temin etme amacıyla çeşitli eğitim reformları
lerin durumudur. uygulanmıştır. Farklı dönemlerde yapılan re-
1. sınıfa başlama yaşının bir yıl öne formlar ile okulların fiziki yapısı ve teknolojik
alınmasıyla 60-72 ay çocuklarının okulöncesi donanımının yanısıra sınıf mevcutları ve
eğitim yerine ilkokula başlamaları pedagojik öğretmen-öğrenci oranı gibi nicel gelişmeler
açıdan sakıncalı bulunduğu için çok tepki sağlandığı gibi; öğretim programları ve yön-
toplamış ve bu tepkiler sayesinde konuya es- temleri de yenilenmiştir. Bu yenilemelere
neklik getirilmiştir. rağmen, eğitimin kalitesinde ve yapısında bek-
Kanun, ancak ergenlik döneminin sonunda lenen gelişmeyi sağlamak mümkün olmamıştır.
daha berrak hale gelen yetenek, ilgi, yaşamdan Nitekim gerek 1980 sonrası hükümetlerin,
beklenti gibi temel eğitimle de şekillenen un- gerekse de AKP’nin 2002’den bu yana reform
surlar için yönlendirmenin 4. sınıfta adı altında uyguladığı münferit değişikliklerin
başlamasını ve 5. sınıftan itibaren de mesleki eğitim-öğretim sorunlarına yapısal çözüm ge-
eğitim veren programlara devam edebilmeyi tirmekte yetersiz kaldığı gözlenmiştir. Bu du-
mümkün kılmaktadır. Oysa yeteneklerinin rum, öğrencilerin performanslarını değer-
farkında olmayan, henüz meslek seçimi için lendiren ulusal ve uluslararası çalışmalarda
uygun donanıma sahip olmayan çocuklar için belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
bu çok erken bir dönemdir. Çocuğun doğasına Eğitimin yeniden yapılandırma süreci
uygun olmayan böyle bir uygulama, özellikle kapsamında gerçekleştirilen reformların yapısal
İmam Hatip Liselerinin orta kısmını açma sorunlara yönelimden daha ziyade günü
hevesi ile yapıldığı düşünülerek olumsuz birlik tartışma konularına yönelik düzenleme
eleştiriler almıştır. çalışmaları çerçevesinde yapıldığı görülmek-
Kanunla ilgili tatmin etmeyen bir başka tedir. Öte yandan sürekli yapılan değişikliklerle
konu ise ‘uzaktan eğitim’ meselesidir. Yaygın Türk eğitim sisteminde istikrarın sağlanması
eğitimin, zorunlu ortaöğretimin içinde yer da mümkün olmamıştır. Çünkü alınan kararlar,
alması, öğrencilerin lise kademesinde açık deneme çalışmaları yaparak, uzun süreye ya-
öğretim ve evde eğitim gibi olanaklara sahip yarak, tartışılıp olgunlaştırılarak uygulanma-
olmasını mümkün kılmıştır. Bu durum, eğitimin makta; sonuçları sağlıklı bir şekilde görülüp
niteliğini ve kontrolünü tehlike altına sokmakla değerlendirilmeden yeni değişikliklere
beraber, çocuğun birey olarak toplum içinde gidilmektedir. Öte yandan yerel koşullar hesaba
ayakta durması ve sosyalleşmesi yönünden katılmadan, Batılı ülkelerin ürettiği eğitim
de bir dezavantaj olarak düşünülebilir. düşüncesinin uygulanması da; ne eğitimde
Özetlemek gerekirse, 4+4+4 sistemi ile niteliği yükseltmiş, ne de öğretimin yapısal
zorunlu eğitimin 12 yıla çıkarılması, rehberlik sorunlarını çözebilmiştir. Okullaşmada AB
hizmetinin ilkokul birinci kademeye inmesi, ülkeleri gibi %100 oranı hala yakalanamadığı
yabancı dil ve seçmeli dersin ilkokul düzeyinde gibi; semt, il, bölge, sınıf, etnik topluluk ve
ele alınıp çeşitlendirilmesi, farklı-yerel dillerde cinsiyetler arasında fırsat eşitsizlikleri devam
seçmeli eğitime imkan tanınması olumlu etmektedir. Sınav sistemleri sürekli değiştiği
gelişmeler olarak görülebilir. için öğretmen–veli–öğrenci üçlüsünü sorunlarla
karşı karşıya bırakmıştır. Anadolu liseleri
sıradanlaşmış ve yabancı dil hala istenilen
148 AZƏRBAYCAN MƏKTƏBİ. 2018. №2
