Table Of Contentरश्मिरथी
- याभधायी ससहॊ "ददनकय"
'जय ' जग जऱ ज , न न न अनऱ ,
ज नर , र न न ज , ऱ
र ऱ न , र, न य ऱ,
ज न , ग , ऱ
च-न च न न , न ,
य - ज , य
य , र ज न य ग,
, ज - य ग
ज न ज न ग ऱ ,
जग अ न र ऱ
न ऱ ओर जग गऱ य ,
र च र र ऱ
ज य , र ,
ऱन र र र
- ऱ , च न जन न र,
न ऱ य अ र
न र र, न , न ,
ज -ग न , ऱ , अ न
न- य न, , र य अ य ,
अ न ग य न य
अरग नगय के कोराहर से, अरग ऩुयी-ऩुयजन से,
कदिन साधना भें उद्मोगी रगा हुआ तन-भन से।
ननज सभाधध भें ननयत, सदा ननज कभमिता भें चयू ,
वन्मकु सुभ-सा खिरा कण,म जग की आॉिों से दयू ।
नहीॊ पूरते कु सुभ भात्र याजाओ ॊके उऩवन भें,
असभत फाय खिरते वे ऩुय से दयू कु ञ्ज-कानन भें।
सभझे कौन यहस्म ? प्रकृनत का फडा अनोिा हार,
गुदडी भें यिती चुन-चुन कय फडे कीभती रार।
जरद-ऩटर भें निऩा, ककन्तु यवव कफ तक यह सकता है?
मुग की अवहेरना शूयभा कफ तक सह सकता है?
ऩाकय सभम एक ददन आखिय उिी जवानी जाग,
पूट ऩडी सफके सभऺ ऩौरुष की ऩहरी आग।
यॊग-बूसभ भें अजुमन था जफ सभाॉ अनोिा फाॉधे,
फढा बीड-बीतय से सहसा कण मशयासन साधे।
कहता हुआ, 'तासरमों से क्मा यहा गवम भें पूर?
अजुमन! तेया सुमश अबी ऺण भें होता है धरू ।'
'तूने जो-जो ककमा, उसे भैं बी ददिरा सकता हूॉ,
चाहे तो कु ि नमी कराएॉ बी ससिरा सकता हूॉ।
आॉि िोर कय देि, कण मके हाथों का व्माऩाय,
पूरे सस्ता सुमश प्राप्त कय, उस नय को धधक्काय।'
इस प्रकाय कह रगा ददिाने कण मकराएॉ यण की,
सबा स्तब्ध यह गमी, गमी यह आॉि टॉगी जन-जन की।
भन्त्र-भुग्ध-सा भौन चतुददमक् जन का ऩायावाय,
गॉजू यही थी भात्र कण मकी धन्वा की टॊकाय।
र , य ' - ' ऱ नर-न र ,
र ज न ओ र अ र
, , अज न, , र ,
ए य न , ऱ ए, ' र! !'
-य ऱए र न ऱऱ र ,
अज न च र न ग न य र
च य न - ' न र य अनज न'
र - -अ अज न न
' य , य र ज , य न ऱ ग ,
ज - ग ?
अज न ऱ न ग न,
न - छ , ओ ज न?'
'ज ! य र ज !' य ऱ ,
य ओर र ऱ
'ज -ज र , जन ज ऱ ,
य ज न ज ? ज य र ज
' र र र न -छ , र ऱ - - ऱ ,
र न जग ज छन ऱ
, ऱ न न?
, ऱ न र ज ओ न
' च य , ज न ऱय चऱ ,
र, अ य ऱ ऱ
अ ज य र- र र ,
छऱ ग ऱय र अ ग न
' छ र ज , , र ज ऱ '
र - न ऱऱ और च- ऱ ,
ज झऱ र झ ज- ,
र र -र अ र
'अज न र य , ग ,
य ज जर झ ऱ
अ छ न र ज र र- न,
अ न ज ग च न '
च य न ' ए ज ,
र - , झ न
र ज ऱ न अगर अ ज,
अ ज रन च य ऱ र ज '
न , न- - न छ र य ,
न अ य य , य न र ग य
ऱ -' रन , र, अ न,
नर ज र च च, य न
' ऱ ज नन न न य , र ,
न छ र और ग य र र ?
न ऱ ऱ र र,
'ज -ज ' र च ऱ यर र
' न न , ज न ऱ य ,
अन य ए र छ य
ऱ , अ च, च र,
ऱन, गर, ग र र ज र
कयना क्मा अऩभान िीक है इस अनभोर यतन का,
भानवता की इस ववबूनत का, धयती के इस धन का।
बफना याज्म मदद नहीॊ वीयता का इसको अधधकाय,
तो भेयी मह िुरी घोषणा सुने सकर सॊसाय।
'अॊगदेश का भुकु ट कण मके भस्तक ऩय धयता हूॉ।
एक याज्म इस भहावीय के दहत अवऩमत कयता हूॉ।'
यिा कण मके ससय ऩय उसने अऩना भुकु ट उताय,
गॉजू ा यॊगबूसभ भें दुमोधन का जम-जमकाय।
कण मचककत यह गमा सुमोधन की इस ऩयभ कृऩा से,
पूट ऩडा भाये कृतऻता के बय उसे बुजा से।
दुमोधन ने हृदम रगा कय कहा-'फन्धु! हो शान्त,
भेये इस ऺुद्रोऩहाय से क्मों होता उद् भ्रान्त?
'ककमा कौन-सा त्माग अनोिा, ददमा याज मदद तुझको!
अये, धन्म हो जामॉ प्राण, तू ग्रहण कये मदद भुझको ।'
कण मऔय गर गमा,' हाम, भुझ ऩय बी इतना स्नेह!
वीय फन्धु! हभ हुए आज से एक प्राण, दो देह।
'बयी सबा के फीच आज तूने जो भान ददमा है,
ऩहरे-ऩहर भुझ ेजीवन भें जो उत्थान ददमा है।
उऋण बरा होऊॉगा उससे चुका कौन-सा दाभ?
कृऩा कयें ददनभान कक आऊॉ तेये कोई काभ।'
घेय िडे हो गमे कण मको भुददत, भुग्ध ऩुयवासी,
होते ही हैं रोग शूयता-ऩूजन के असबराषी।
चाहे जो बी कहे द्वेष, ईर्षमाम, सभथ्मा असबभान,
जनता ननज आयाध्म वीय को, ऩय रेती ऩहचान।
ऱग ऱ ग जन और ऱ ,
र ग- र गय च ऱ ऱ ऱ ऱ
नय न य झ ,
जन ऱ र , 'जय र ज अ ग
' र ज अ ग !' र- ऱग य ज ,
ऱ न और न छ
' य झ छ, ज र य ज,
- र चऱ य ग र ज?'
य न न -' ! झ र ,
ऱ , न र
य , य ?
नर ग ज ऱ च र , न - न- न
' च च न , न , ऱ ,
जन र ? , र य य ऱ ?
अ न अ ग न , अज जग ऱ,
नज न झ , च अ न ऱ
च य च , ऱ ' छ ! य य ?
ऱ ग च न य न य ?
चऱ , चऱ घर , ; न य ,
ए ग , च ए र '
र ग- चऱ र न ,
, -ग ग
अऱग चऱ अज न ऱए ए ग ,
ए -' ! च य र नय र न?
'जन न जग अज न! ऱ र ,
ग र ए र य न ज र
ए ऱ य ऱय अ ग , न ,
र च न ! र र
' गर, ज ज छ , रज ऱ ,
झ चर र ऱ ऱ
गय अगर न य ऱ,
अज न! र ऱय य ऱ!
' च र य य, ग ,
च ज ग ?
य न ग न , य न च ;
र न य न , र !'
र ग- ऱय , र ज ,
चऱ झ ए ग , ज न
चन य ग ऱ- र- ग , घर ,
गऱ चऱ र र य न औ'
य ऱ अ चऱ र ,
च र अ ग न - ऱ र
ज न य य अ न,
र गय ए ज र ग छ न
और य, र न चऱ ज र ज न ,
छ चऱ ए ऱ न
ज गय न ज र गय ,
न य
ऱ, रऱ ए नन अ य र,
- च , झर नझर
ज ऱ, र , न न,
रय ऱ च , ए ज न
- छ ए ऱ न ,
, , गऱ र , र घ -घ
छ ऱ, अऱ , छ र ऱ न,
छ य, र ग न
न-अ न झ च , ग य , अ , र, ,
न - न च ,
- च च ऱग य छ न ?
झ र अऱ जर र ऱ चन ज
ए ग र न र ,
न ज र र चर
र च र, र ऱ न झ नय र,
न च र ए ग - च न र
अ जन, , ऱ , ऱ -ए ओर न,
ए ओर ग न , र, र, रझ
च र - - र र ए र ऱ ,
ऱ - र ज , न , अ अ ऱ
अ जन- र, र न र ,
य - र य य , झ न छ
न- ज य य य न - र?
ज न य , ऱ र?
य र न य य न ?
य य न जग न ?
न न न -य अ य ?
य र य ग य न य ?
र और , य न र ग र,
ऱ न र , न ऱ र
न ज य न , र ऱ ,
न र- ऱ न, ग र
, न नर न य न रन ऱ ?
ए य न और अ ज रन ऱ ?
, जग ए नर ,
र ऱ ऱ- य -ज !
, र र , र न र ऱ,
और र, न , ज न ऱ
य र न र र ऱ ऱ ,
ग र न र, , र, ऱ
- , , ज घ र अ न र र,
य र न च , च र
छन-छन र घ ,
न र और न
कण मभुग्ध हो बक्क्त-बाव भें भग्न हुआ-सा जाता है,
कबी जटा ऩय हाथ पे यता, ऩीि कबी सहराता है,
चढें नहीॊ चीदटमाॉ फदन ऩय, ऩडे नहीॊ तृण-ऩात कहीॊ,
कण मसजग है, उचट जाम गुरुवय की कच्ची नीॊद नहीॊ।
'वृद्ध देह, तऩ से कृश कामा , उस ऩय आमुध-सञ्चारन,
हाथ, ऩडा श्रभ-बाय देव ऩय असभम मह भेये कायण।
ककन्तु, वृद्ध होने ऩय बी अॊगों भें है ऺभता ककतनी,
औय यात-ददन भुझ ऩय ददिराने यहते भभता ककतनी।
'कहते हैं , 'ओ वत्स! ऩुक्र्षटकय बोग न तू मदद िामेगा,
भेये सशऺण की किोयता को कैसे सह ऩामेगा?
अनुगाभी मदद फना कहीॊ तू िान-ऩान भें बी भेया,
सूि जामगा रहू, फचेगा हड्डी-बय ढाॉचा तेया।
'जया सोच, ककतनी किोयता से भैं तुझे चराता हूॉ,
औय नहीॊ तो एक ऩाव ददन बय भें यक्त जराता हूॉ।
इसकी ऩूनत मकहाॉ से होगी, फना अगय तू सॊन्मासी,
इस प्रकाय तो चफा जामगी तुझे बूि सत्मानाशी।
'ऩत्थय-सी हों भाॊस-ऩेसशमाॉ, रोहे-से बुज-दण्ड अबम,
नस-नस भें हो रहय आग की, तबी जवानी ऩाती जम।
ववप्र हुआ तो क्मा, यक्िेगा योक अबी से िाने ऩय?
कय रेना घनघोय तऩस्मा वम चतुथ मके आने ऩय।
'ब्राह्भण का है धभम त्माग, ऩय, क्मा फारक बी त्मागी हों?
जन्भ साथ , सशरोञ्िवृक्त्त के ही क्मा वे अनुयागी हों?
क्मा ववधचत्र यचना सभाज की? धगया ऻान ब्राह्भण-घय भें,
भोती फयसा वैश्म-वेश्भ भें, ऩडा िड् ग ऺबत्रम-कय भें।
ग , र ज ,
ऱए न र र ज
और र न य ? अ - न न र ,
र ज न, र र
' न न य , र अ न न ,
र ऱ र
औ' र ऱए? न जग - य ग न ,
र , - न ज न र ऱ न
'र ऱ ऱए र ज और , न ,
और ज ए ऱ , और अ अ न
र ऱ ऱए अ छ ,
र य , ज अ जन ऱ
'र ऱ ऱए , न ऱ ,
र न , , , छ ऱ
य - य ऱ जय, अ नर ज ,
और ज र ज र र च ज
'अ य ज छ , र ज ऱ ,
न ऱ ऱए -गग जऱ
ज , अ र ज र ,
र र ज ,
'और न न ?
य र ज र ज अ न र
चऱ न य , चऱ न ,
जय र ज र - न र ज जय य !
' र ज र ज , अन र
ज ऱ ऱ, ज र च ज
च र ओर ऱ ऱ , च र ओर ग जय;
- र - ज र र ऱ- ऱ न चय
'ज ग ज ओ न ऱ य ग ,
न, य ग, न ज य ग
अ न- न न, न ज न रन ऱ
र अ न न ज च रन ऱ ,
' , , न- र , ऱ र, , न ,
न न , न , न, ऱ च र अ न ,
न य ज र न च न ग ,
र ज ओ अ य ज न न ग ,
' ग र , र अ ऱ य ग ,
च ज र , छ न य ग
ज झ र, ग र ऱग अ ऱ ,
झ न और छ, छ ग
'र - न न ग , न ज अ च र ,
र, न र र य अ र
ऱए , अर नय ! ग र ,
र न ज , र
' न य र ग र, ' ग य र ,
न जग र ए न अ र
, ज र , ऱ ,
ज र , र और य ऱ
' र ज र ज ग ,
न ग ऱ न ज
ज र ग , न ,
