Pendekatan Saintifik Kurikulum 2013

189 Pages·2015·1.64 MB·Indonesian

Pendekatan Saintifik Kurikulum 2013
Hak Cipta © 2014 pada Kementerian Agama Republik Indonesia
Dilindungi Undang-Undang
MILIK NEGARA
TIDAK DIPERDAGANGKAN
Disklaimer: Buku Guru ini dipersiapkan Pemerintah dalam rangka implementasi
Kurikulum 2013. Buku ini disusun dan ditelaah oleh berbagai pihak di bawah
koordinasi Kementerian Agama, dan dipergunakan dalam penerapan Kurikulum
2013. Buku ini merupakan “Dokumen Hidup” yang senantiasa diperbaiki,
diperbaharui, dan dimutakhirkan sesuai dengan dinamika perubahan zaman.
Masukan dari berbagai kalangan diharapkan dapat meningkatkan kualitas buku
ini.
Katalog Dalam Terbitan (KDT)
INDONESIA, KEMENTERIAN AGAMA
Fikih- Ushul Fikih/ Kementerian Agama,- Jakarta : Kementerian Agama 2014. xxiv,
165 hlm ; ilus ; 28 cm
Untuk MA/ MAK Kelas X
ISBN 978-602-293-006-8 (jilid lengkap)
ISBN 978-602-293-007-5 (jilid 1)
1. Fikih- Ushul Fikih- Studi dan Pengajaran 1. Judul
II. Kementerian Agama Republik Indonesia
Kontributor Naskah : Andi S dan Ulfah Hayati M
Penelaah : Fakhurrozi dan Sarmidi Husna
Penyelia Penerbitan : Direktorat Pendidikan Madrasah
Direktorat Jenderal Pendidikan Islam
Kementerian Agama Republik Indonesia
Cetakan Ke-I 2014
Disusun dengan huruf Times New Roman 12pt dan Traditional Arabic,18pt
ii Buku Guru Kelas X MA Fikih-Ushul Fikih Kurikulum 2013 iii
KATA PENGANTAR
Bismillahirraḥmanirraḥim
Puji syukur al-ḥamdulillah kehadlirat Allah Swt., yang menciptakan, mengatur dan menguasai
seluruh makhluk di dunia dan akhirat. Semoga kita senantiasa mendapatkan limpahan rahmat
dan ridha-Nya. Shalawat dan salam semoga tetap tercurahkan kepada Rasulullah Muhammad
Saw., beserta keluarganya yang telah membimbing manusia untuk meniti jalan lurus menuju
kejayaan dan kemuliaan.
Fungsi pendidikan agama Islam untuk membentuk manusia Indonesia yang beriman dan
bertakwa kepada Tuhan Yang Maha Esa serta berakhlak mulia dan mampu menjaga kedamaian
dan kerukunan hubungan inter dan antar umat beragama, dan ditujukan untuk berkembangnya
kemampuan peserta didik dalam memahami, menghayati, dan mengamalkan nilai-nilai agama
yang menyerasikan penguasaannya dalam ilmu pengetahuan, teknologi dan seni.
Untuk merespons beragam kebutuhan masyarakat modern, seluruh elemen dan komponen
bangsa harus menyiapkan generasi masa depan yang tangguh melalui beragam ikhtiar
komprehensif. Hal ini dilakukan agar seluruh potensi generasi dapat tumbuh kembang menjadi
hamba Allah yang dengan karakteristik beragama secara baik, memiliki cita rasa religiusitas,
mampu memancarkan kedamaian dalam totalitas kehidupannya. Aktivitas beragama bukan
hanya yang berkaitan dengan aktivitas yang tampak dan dapat dilihat dengan mata, tetapi juga
aktivitas yang tidak tampak yang terjadi dalam diri seseorang dalam beragam dimensinya.
Sebagai ajaran yang sempurna dan fungsional, agama Islam harus diajarkan dan diamalkan
dalam kehidupan nyata, sehingga akan menjamin terciptanya kehidupan yang damai dan
tenteram. Oleh karenanya, untuk mengoptimalkan layanan pendidikan Islam di Madrasah,
ajaran Islam yang begitu sempurna dan luas perlu dikemas menjadi beberapa mata pelajaran
yang secara linear akan dipelajari menurut jenjangnya.
Pengemasan ajaran Islam dalam bentuk mata pelajaran di lingkungan Madrasah
dikelompokkan sebagai berikut; diajarkan mulai jenjang Madrasah Ibtidaiyah, Madrasah
Tsanawiyah dan Madrasah Aliyah Peminatan Matematika dan Ilmu Pengetahuan Alam,
Ilmu-ilmu Sosial, Ilmu-ilmu Bahasa dan Budaya, serta Madrasah Aliyah Kejuruan (MAK)
meliputi; a) al-Qur’an-Hadis b) Akidah Akhlak c) Fikih d) Sejarah Kebudayaan Islam. Pada
jenjang Madrasah Aliyah Peminatan Ilmu-ilmu Keagamaan dikembangkan kajian khusus mata
pelajaran yaitu: a) Tafsir-Ilmu Tafsir b) Hadis-Ilmu Hadis c) Fikih-Ushul Fikih d) Ilmu Kalam
dan e) Akhlak. Untuk mendukung pendalaman kajian ilmu-ilmu keagamaan pada peminatan
keagamaan, peserta didik dibekali dengan pelajaran Sejarah Kebudayaan Islam (SKI) dan
Bahasa Arab.
Sebagai panduan dalam pelaksanaan Kurikulum 2013 di Madrasah, Kementerian Agama
ii Buku Guru Kelas X MA Fikih-Ushul Fikih Kurikulum 2013 iii
RI telah menyiapkan model Silabus Pembelajaran PAI di Madrasah dan menerbitkan Buku
Pegangan Siswa dan Buku Pedoman Guru. Kehadiran buku bagi siswa ataupun guru menjadi
kebutuhan pokok dalam menerapkan Kurikulum 2013 di Madrasah.
Sebagaimana kaidah Ushul Fikih, mālā yatimmu al-wājibu illā bihī fahuwa wājibun, (suatu
kewajiban tidak menjadi sempurna tanpa adanya hal lain yang menjadi pendukungnya, maka
hal lain tersebut menjadi wajib). Atau menurut kaidah Ushul Fikih lainnya, yaitu al-amru bi
asy-syai’i amrun bi wasāilihī (perintah untuk melakukan sesuatu berarti juga perintah untuk
menyediakan sarananya).
Perintah menuntut ilmu berarti juga mengandung perintah untuk menyedikan sarana
pendukungnya, salah satu diantaranya Buku Ajar. Karena itu, Buku Pedoman Guru dan Buku
Pegangan Siswa ini disusun dengan Pendekatan Saintifik, yang terangkum dalam proses
mengamati, menanya, mengeksplorasi, mengasosiasi dan mengkomunikasikan.
Keberadaan Buku Ajar dalam penerapan Kurikulum 2013 di Madrasah menjadi sangat
penting dan menentukan, karena dengan Buku Ajar, siswa ataupun guru dapat menggali nilai-
nilai secara mandiri, mencari dan menemukan inspirasi, aspirasi, motivasi, atau bahkan dengan
buku akan dapat menumbuhkan semangat berinovasi dan berkreasi yang bermanfaat bagi masa
depan.
Buku yang ada di hadapan pembaca ini merupakan cetakan pertama, tentu masih terdapat
kekurangan dan kelemahan. Oleh karena itu sangat terbuka untuk terus-menerus dilakukan
perbaikan dan penyempurnaan. Kami berharap kepada berbagai pihak untuk memberikan
saran, masukan dan kritik konstruktif untuk perbaikan dan penyempurnaan di masa-masa yang
akan datang.
Atas perhatian, kepedulian, kontribusi, bantuan dan budi baik dari semua pihak yang
terlibat dalam penyusunan dan penerbitan buku-buku ini, kami mengucapkan terima kasih.
Jazākumullah Khairan Kaśīran.
Jakarta, 02 April 2014
Direktur Jenderal Pendidikan Islam
Nur Syam
iv Buku Guru Kelas X MA Fikih-Ushul Fikih Kurikulum 2013 v
DAFTAR ISI
Kata Pengantar ................................................................................................................... iii
Daftar Isi ............................................................................................................................ v
Bagian I ............................................................................................................................. xi
Petunjuk Umum ............................................................................................................... xi
A. Maksud dan Tujuan Mata Pelajaran Fikih .................................................................... xi
B. Struktur KI dan KD Mapel Fikih .................................................................................. xii
C. Metode Pembelajaran .................................................................................................... xv
D. Perencanaan Pembelajaran ............................................................................................. xix
Bagian II ............................................................................................................................
Petunjuk Khusus Pelajaran per Bab ...............................................................................
Bab 1
Konsep Fikih dan Ibadah dalam Islam
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 1
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 1
III. Indikator ..................................................................................................................... 1
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 2
V. Materi Esensi .............................................................................................................. 2
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 4
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 6
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 12
IX. Remedial ...................................................................................................................... 12
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 12
iv Buku Guru Kelas X MA Fikih-Ushul Fikih Kurikulum 2013 v
Bab 2
Pengurusan Jenazah dan Hikmahnya
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 13
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 13
III. Indikator ..................................................................................................................... 13
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 14
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 14
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 15
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 17
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 23
IX. Remedial ...................................................................................................................... 23
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 23
Bab 3
Zakat dan Hikmahnya
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 24
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 24
III. Indikator ..................................................................................................................... 24
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 25
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 25
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 26
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 28
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 33
IX. Remedial ...................................................................................................................... 34
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 34
Bab 4
Haji dan Umrah
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 35
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 35
III. Indikator ..................................................................................................................... 35
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 36
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 36
vi Buku Guru Kelas X MA Fikih-Ushul Fikih Kurikulum 2013 vii
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 39
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 40
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 47
IX. Remedial ...................................................................................................................... 47
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 47
Bab 5
Qurban dan Aqiqah
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 48
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 48
III. Indikator ..................................................................................................................... 48
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 49
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 49
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 51
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 53
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 59
IX. Remedial ...................................................................................................................... 59
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 59
BAB 6
Ushul Fikih
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 60
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 60
III. Indikator ..................................................................................................................... 60
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 61
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 61
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 61
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 63
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 66
IX. Remedial ...................................................................................................................... 66
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 66
Ujian Akhir Semester Ganjil ........................................................................................... 67
vi Buku Guru Kelas X MA Fikih-Ushul Fikih Kurikulum 2013 vii
Bab 7
Kepemilikan (Milkiyyah) dalam Islam
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 76
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 76
III. Indikator ..................................................................................................................... 76
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 77
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 77
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 78
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 80
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 86
IX. Remedial ...................................................................................................................... 86
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 86
Bab 8
Perekonomian dalam Islam
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 87
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 87
III. Indikator ..................................................................................................................... 87
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 88
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 88
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 93
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 95
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 101
IX. Remedial ...................................................................................................................... 101
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 101
Bab 9
Pelepasan dan Perubahan Kepemilikan Harta
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 102
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 102
III. Indikator ..................................................................................................................... 102
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 103
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 103
viii Buku Guru Kelas X MA Fikih-Ushul Fikih Kurikulum 2013 ix
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 106
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 108
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 114
IX. Remedial ...................................................................................................................... 114
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 114
Bab10
Wakalah dan Ṣulḥu
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 115
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 115
III. Indikator Pembelajaran ................................................................................................ 115
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 116
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 116
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 118
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 119
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 125
IX. Remedial ...................................................................................................................... 125
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 125
Bab 11
Ḍaman dan Kafalah
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 126
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 126
III. Indikator Pembelajaran ................................................................................................ 126
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 127
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 127
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 128
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 129
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 135
IX. Remedial ...................................................................................................................... 135
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 135
viii Buku Guru Kelas X MA Fikih-Ushul Fikih Kurikulum 2013 ix
Bab 12
Riba, Bank dan Asuransi
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 136
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 136
III. Indikator ..................................................................................................................... 136
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 137
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 137
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 140
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 142
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 149
IX. Remedial ...................................................................................................................... 149
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 149
BAB 13
Sumber Hukum yang Disepakati Ulama
I. . Kompetensi Inti (KI) .................................................................................................. 150
II. Kompetensi Dasar (KD) ............................................................................................. 150
III. Indikator Pembelajaran ............................................................................................... 151
IV. Tujuan Pembelajaran .................................................................................................. 151
V. Materi Pembelajaran ................................................................................................... 151
VI. Proses Pembelajaran .................................................................................................... 152
VII. Tugas Terstruktur/Mandiri dan Penilaian ................................................................... 153
VIII.Pengayaan .................................................................................................................. 156
IX. Remedial ...................................................................................................................... 156
X. Interaksi Guru dan Orang Tua .................................................................................... 156
Ujian Akhir Semester Genap ............................................................................................. 157
x Buku Guru Kelas X MA Fikih-Ushul Fikih Kurikulum 2013 xi