Okulsuz Toplum - Ivan Illich

165 Pages·2005·0.72 MB·Turkish

by  Ivan Illich

IVAN D. ILLICH
Ivan lllich 1926 yılında Viyana’da doğdu. Roma Gregorian
Üniversiıesi’nde ilahiyat ve felsefe eğilimi gördü. Salzburg
Üniversitesi’nde tarih alanında doktorasını verdi. 1951 yılında
Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti. New York şehrindeki
İrlanda-Puerto Rico dînî bölgesinde yardımcı rahip olarak
görev aldı. 1956 yılından 1960 yılına kadar Puerto Rico
Katolik Üniversitesi’ne rektör yardımcısı olarak atandı. Bu
görevi sırasında, Latin Amerika’da görev yapan Amerikalı
rahipler için bir eğitim merkezinin çalışmalarını yönetti.
Illich, Cuernavaca’daki Uluslararası Dokümantasyon
Merkezi’nin (CIDOC) kuruluşunda rol aldı. 1964 yılından
beri özellikle “Latin Amerika Merkezli Bir Endüstriyel
Toplumdaki Kurumsal Alternatifler” üzerine araştırma
programları çalışmalarını yürüttü. Bilinç Kutlaması isimli
eseri 1971 yılında Penguin yayınevi tarafından yayımlandı.
‘Okulsuz Toplum’ A.B.D.’de Harper & Row Yayınevi
tarafından Dünya Perspektifleri Dizisi’nde yayınlandı.
Şule Yayınları : 264
Düşünce Dizisi : 20
Orijinal İsmi:
Deschooling Society
Editör:
A.Ali Ural
Ofset Hazırlık:
Şule
Kapak:
Ramazan Erkut
Baskı - Cilt:
Alioğlu Matbaacılık
Ivan D. Illich
OKULSUZ TOPLUM
Türkçesi:
Mehmet Özay
ŞULE YAYINLARI
Eylül 2013
SUNUŞ
Kötü haberi ne kadar tez ve teferruatlı verirsen o kadar iyi.
Bize iletilen bir haberin iyi mi, kötü mü olduğuna karar
verebilmemiz, düşüncemizin derinliği ve ufkumuzun
genişliğiyle bağlantılıdır. Sözgelimi eğitim fakültesinden
mezun olduğu haberini iyi; su ve elektrik tesisatı olmayan bir
dağ köyüne öğretmen olarak atandığı haberini kötü diye
niteleyen kişinin bir bildiği olsa gerek(!)
Elinizdeki kitapta Ivan İllich’in, öğrenimin
kurumlaştırılmasını sorguladığı makaleler yer alıyor. Henüz
küçük bir çocukken etimizin ve kemiğimizin ailemiz ile
öğretmenlerimiz arasında pay edilmesiyle başlayan okul
maceramızı farklı açılardan inceliyor ‘Don İvan’; öğretmenin
bir profesyonel olarak sahip olduğu yetkilerin, öğrenciyi
‘yaşken eğmeye’ yönelik kullanımından söz ediyor.
Hastanede doğup hastanede ölen, yani bir kurumun eline
doğan ve kurumlarla dolu bir dünyada yaşayıp bir kurumda
ölen insanlar olarak durumumuzun pek de iç açıcı olmadığını
vurguluyor İvan İlIich. Sertifikalar, makbuzlar, biletler ve
bunlar gibi bir sürü belge ile kayıt altına alınmış modern
insanı tanımak epey zor bir iş. Bizi ilgilendiren kadarı, gerekli
evrakta yazılı ve onaylı olmalı; kendisi hakkındaki bilgiyi o
da belgelerden alıyor, ah, bir de gazetelerden.
İllich, Türkçe’ye çevrilen bir kitabına yazdığı önsözde
“Sözlerimin bir gün Türkçe olarak okunacağı aklımın
ucundan bile geçmedi” diyor. Yazdıklarını “zihinleri Kur’ân
âyetleriyle ve Doğu anılarıyla dolu” olanları değil de, kısa bir
süre önce Amerika’ya yerleşmiş kişileri hesaba katarak
kaleme aldığını belirtiyor.
Bu kitap, kaçınılmaz olarak gecikmiş fakat teferruatlı bir
kötü haber sayılsa yeridir sayın okur; biri sana yardım elini
uzatıyorsa hemen kaçıp canını kurtar!
Şule
GİRİŞ
Kamu eğitimine ilgi duymamı Everett Reimer’a borçluyum.
1958 yılında Puerto Rico’da onunla karşılaşıncaya kadar
bütün insanları etkisi altına alan ve giderek genişlemekte olan
zorunlu eğitimin değerini sorgulamamıştım. Sayın Reimer’la
birlikte, insanların çoğunun öğrenme hakkının okula devam
mecburiyetiyle kısıtlandığını fark ettik. CIDOC’da ortaya
konulan ve bu kitapta toplanan çalışmalar ona sunduğum ve
1970’li yıllarda birlikte tartıştığımız anlaşma taslağının bir
sonucunu oluşturmaktadır. Kitabın son bölümü Bachofen’in
Mutterrecht isimli eseri üzerine Erich Fromm’la yaptığım bir
konuşmaya dayanan kendi düşüncelerimin bir ürünüdür.
1967 yılından beri Meksika’daki Cuernavaca’da
Kültürlerarası Dokümantasyon Merkezi’nde Reimer’la
düzenli aralıklarla biraraya geliyorduk. Merkezin yöneticisi
Valentine Borremans da bizim bu toplantılarımıza iştirak
ediyor ve zaman zaman Latin Amerika ve Afrika gerçekleri
karşısında düşüncelerimi gözden geçirmemi ısrarla tavsiye
ediyordu.
Elinizdeki kitap, aynı zamanda, Bayan Borremans’ın
sadece toplum kurumlarının değil, yaşam felsefesinin de
‘okulsuzlaştırılması’ gerektiği yolundaki inancını
yansıtmaktadır.
Okullaştırma yoluyla uluslararası eğitim uygulanamaz.
Eğitim işine günümüz okulları tipinde inşa edilmiş alternatif
kurumlar aracılığıyla teşebbüs edilmiş olsa, bu durum
uygulanabilir bir hale gelecektir. Ne öğretmenlerin
öğrencilerine karşı sergiledikleri yeni tavırlar, ne eğitimsel
birimlerin (sınıfların) hızla yayılması, ne de pedagojik
sorumluluğu öğrencilerin tüm yaşamlarını içine alacak
derecede genişletme teşebbüsleri evrensel eğitim için
vadedilen sonuçlara ulaşabilecektir. Yeni eğitim olanakları
için yapılan çalışmalar, kurumsal karşıtlık ilkesi
doğrultusundaki araştırmalara dönüştürülmek zorundadır.
Ancak, kurumsal olmayan yapılar her insanın yaşamının her
anında öğrenme, paylaşma ve umursama şansını artıracak
olan eğitim ağlarıdır. Eğitim hakkında bu yönde araştırmalar
yürüten ve diğer kurulu hizmet sektörlerine alternatifler
arayan kişilerce ihtiyaç duyulan kavramların oluşum ve
açılımına yardımda bulunacağımızı ümit ediyoruz.
1970 yılının ilkbahar ve yaz mevsimi boyunca her
çarşamba bu kitabın çeşitli bölümlerini Cuernavaca’daki
CIDOC programlarına katılanlarla paylaştım. İştirak edenler
birtakım öneriler yanında eleştirilerini de ortaya koydular.
Joseph Fitzpatrick, John Holt, Angel Quintero, Layman
Allen, Fred Goodman, Gerhard Ladner, Didier Piveteau, Joel
Spring, Augusto Salazar Bondy ve Dennis Sullivan’ın yanı
sıra özellikle Paulo Freire, Peter Berger ve Jose Maria
Bulnes’in görüşlerine de bu kitapta yer verilmektedir.
Eleştiride bulunanlar arasında özellikle Paul Goodman
düşüncemin değişmesinde radikal bir tavırla etkili oldu. 1., 3.
ve 6. Bölümlerde Robert Silvers’ın önemli katkılarını
gördüm.
Reimer ve ben ortak gerçekleştirdiğimiz araştırmamızın
sonuçlarını ayrı ayrı yayınlamayı kararlaştırdık. Reimer
kapsamlı ve dokümanlarla zenginleştirdiği eserini 1971
yılında Doubleday & Company ve Penguin Eğitim serisinde
School is Dead- Okul Öldü- başlığıyla yayınladı. Reimer ile
yaptığım görüşmeler sırasında tanıdığım ve onun sekreterlik
hizmetini yerine getiren Dennis Sullivan, Amerika Birleşik
Devletleri’ndeki kamu okulları hakkında yapılan gündemdeki
tartışmalarla ilgili düşüncelerinin yer aldığı bir kitabı yayıma
hazırlamaktadır. Bu çalışmaların Cuernavaca’da bulunan
CIDOC’daki ‘Alternatif Eğitim’ başlıklı seminerler dizisine
[eleştirel bir yaklaşım olması bakımından katkı] sunacağını
ümit ediyorum.
Toplumun okulsuzlaştırılması hipotezine yürekten inanır ve
desteklerken, ortaya çıkan bazı karmaşık ve anlaşılması zor
konuları tartışmak, gelişmeyi hak eden kurumlan ayırt
etmemize yardımcı olabilecek kriterleri araştırmak ve hizmet
sektörünün hakimiyetindeki bir ekonomiyle tezat teşkil eden
‘Boş Zaman Çağı’nın gelişimini hızlandıracak bu kişisel
amaçları aydınlığa kavuşturmak niyetindeyim. Çünkü bunlar
okullaştırılma sürecinin yaşandığı toplumsal çevrelerde
öğrenmeyi desteklemektedir.
Kasım, 1970
1- OKULU NEDEN DEVLET KURUMU OLMAKTAN
ÇIKARMALIYIZ?
Öğrencilerin pek çoğu, özellikle fakir olanları, okulun
kendilerine kazandırdığı şeyi sezgisel olarak bilmektedir. Bu
fakir öğrencilere, içine girdikleri süreci ve gerçek yaşama
ilişkin olanı birbirine karıştırmalarına neden olacak bir eğitim
veriyorlar. Bu durum, bir kez belirsiz bir hâl aldığında yeni
bir mantık devreye giriyor: Bu sürece ne kadar çok dahil
edilirlerse, o kadar iyi sonuç alınmaktadır. Öğrencilerin
“okullulaştırılmasına” sebep öğretmeyle öğrenim, büyük
gelişmeyle eğitim, diploma ile yeterlilik, akıcılıkla yeni bir
şey ortaya koyma arasında bir karışıklık yaratılmak
istenmesidir. Öğrencinin imgelem gücü, değer yerine
hizmetin muteber kabul edilmesi sebebiyle
“okullulaştırılmaktadır”. Sağlıklı bir yaşam için tıbbi tedavi,
toplum yaşamında gelişme sağlamak için sosyal çalışma,
emniyetin tesisi için polis teşkilatı, ulusal güvenlik için
askeriye, üretkenlik için iş rekabeti gerektiği yönündeki
çıkarımların neden-sonuç ilişkileri [bağlamları] yanlış
anlaşılmaktadır. Sağlık, eğitim, mevki-makam, bağımsızlık ve
yaratıcı çaba bu hizmetleri verdiğini iddia eden kurumların
performansına göre tanımlanmaktadır. Bu tür hizmetlerin
gelişmesi hastanelerin, okulların ve bu sorun içerisinde yer