Mahpus - Marcel Proust

517 Pages·2001·1.87 MB·Turkish

by  Marcel Proust

Kayıp Zamanın İzinde
Mahpus
Kitap 5
Marcel Proust
Fransızca aslından çeviren: Roza Hakmen
Şiir çevirileri: Ahmet Güntan
Yapı Kredi Yayınları
Marcel Proust
10 Temmuz 1871'de Auteuil'de doğdu. Bütün yaşamını
etkileyecek astım krizlerinin ilkini 1881'de geçirdi. 1890'da
Hukuk Fakültesi'ne ve Siyasal Bilgiler Okulu'na kaydoldu.
Aynı yıl Maupassant'la tanıştı. Arkadaşlarıyla birlikte Le
Banquet yayınlarını kurdu; burada edebiyat eleştirileri
yayımladı. 1893'te, Swann'ınBir Aşk'ının "eskizi" olabilecek
nitelikte bir metin yazdı. 1894'te Dreyfus olayı başladı.
Marcel Proust, babasıyla birlikte, Dreyfus yanlıları arasında
yer aldı. 1895'te felsefe lisansı diplomasını aldı. 1898'te
Dreyfus olayı büyüdü. Aynı yıl Zola'nın "J'accuse" adlı açık
mektubu L'Aurore gazetesinde yayımlandı. Proust 1908'de
büyük yapıtını (Kayıp Zamanın İzinde) yazmaya koyuldu.
1914'te Guermantes Tarafı'nı Grassef'ye hazırlamaya başladı.
30 Kasım 1918'de Çiçek Açmış Genç Kızların Gölgesinde
yayımlandı. 10 Aralık 1919'da bu kitap Goncourt ödülü aldı.
30 Nisan 1921'de Guermantes Tarafı II ile Sodom ve
Gomorra yayımlandı. Aynı yıl Proust Gallimard'a Sodom ve
Gomorra II ile Sodom III'ün elyazmalarını verdi. 1922'de
Mahpus ile Kaçak (Sodom III) daktiloya çekilmeye başlandı.
Proust, Ekim ayı başında bir bronşit krizi geçirdi, bunu
zatürre izledi. Yazar, 18 Ekim'de öldü.
Roza Hakmen
1956'da İzmir'de doğdu. 1974'te İzmir Amerikan Kız
Koleji'ni, 1979'da ODTÜ Ekonomi Bölümü'nü bitirdi. Başlıca
çevirileri: Ernest Hemingway, Çanlar Kimin için Çalıyor;
Mario Vargas Llosa, Kent ve Köpekler; Nina Berberova, Eşlik
Eden: Soneçka Antonovskaya; Juan Benet, Madrid'de
Sonbahar; Oscar Wilde, De Profundis; Marguerite Duras,
Mavi Gözler Siyah Saçlar; Anthony Burgess, Bir Elin Sesi
Var; Carson McCullers, Yelkovansız Saat; Tama Janowitz,
New York Köleleri. Mircea Eliade, Matmazel Christina; Anne
Rice, Vampirle Konuşma; Miguel de Cervantes Saavedra,
Don Quijote; Marcel Proust, Çiçek Açmış Genç Kızların
Gölgesinde, Guermantes Tarafı, Sodom ve Gomorra,
Swann'ların Tarafı.
Mahpus
Sabahları, yüzüm hâlâ duvara çevriliyken, penceredeki ağır
perdelerin tepesinden gün ışığının rengini daha görmeden,
havanın o gün nasıl olduğunu hemen anlardım. Bana bu
konuda, sabahın ilk sesleri bilgi verirdi; hava rutubetliyse,
sesler bana boğularak, çarpılarak ulaşırdı; ferah, buz gibi ve
berrak sabahlardaysa, çınlayan boş havada, sesler birer ok
gibi titreşirdi; daha ilk tramvay geçerken, tekerlek
seslerinden, soğuk bir yağmur mu yağdığını, yoksa sabahın,
masmavi bir gökyüzüne doğru mu yol aldığını anlardım. Bu
seslerden de önce, daha süratli ve keskin bir dalga, uykumun
arasına sızıp kar habercisi bir hüzün yaymış olabilirdi
uykuma; ya da bir görülüp bir kaybolan minik bir şahsiyete,
peş peşe o kadar çok sayıda güneşe övgü ilahisi söyletirdi ki,
sonunda bu şarkılar, beni daha uykumda gülümseterek, kapalı
gözlerimi kamaşmaya hazırlayarak, sersemletici bir müzikle
uyandırırlardı. Zaten o dönemde, dış dünyayı daha çok
odamdan algılıyordum. Duyduğuma göre Bloch, akşamlan
beni ziyarete geldiğinde, içeride konuşmalar duyduğunu
söylüyormuş; annem o sırada Combray'de olduğu ve odamda
da hiçbir defasında kimseyle karşılaşmadığı için, kendi
kendime konuştuğum sonucunu çıkarmış. Çok daha sonraları,
Albertine'in o sıralar benimle birlikte oturduğunu öğrenince,
bunu herkesten gizlediğimi kavrayarak, o dönemde niçin
evden çıkmayı hiç istemediğimi nihayet anladığını bildirmişti.
Yaralıyordu. Yanılması da doğaldı, çünkü gerçeklik, zorunlu
olsa da, bir bütün olarak öngörülemez; bir başkasının hayatına
ilişkin doğru bir ayrıntıyı öğrenen kişi, derhal bundan yanlış
sonuçlar çıkarır ve yeni keşfettiği gerçeği, aslında onunla hiç
ilgisi olmayan meselelerin açıklaması olarak görür.
Kız arkadaşımın, Balbec dönüşü Paris'te benimle aynı çatı
altında yaşamak üzere evime gelişini, gemi yoluculuğundan
vazgeçişini, odasının, benim odamdan yirmi adım ötede,
koridorun sonunda bulunan, babamın duvar halılarıyla kaplı
çalışma odası olduğunu ve her gece, çok geç saatte, yanımdan
ayrılmadan önce, dilini, günlük ekmeğimi verircesine, onun
yüzünden çektiğimiz acılar sebebiyle giderek manevi bir
hoşluk kazanan her beden gibi, neredeyse kutsal nitelikte,
besleyici bir gıda misali ağzıma kaydırışını şimdi
düşündüğümde, aklıma gelen karşılaştırma, Yüzbaşı
Borodino'nun, esasen geçici bir rahatsızlığa çare olan özel
izni sayesinde karargâhta geçirdiğim gece değil de, babamın
annemi benim yatağımın yanındaki küçük yatakta uyumak
üzere, odama gönderdiği gecedir. Hayat, kaçınılmaz gibi
görünen bir ıstıraptan bizi bir kere daha kurtaracaksa eğer,
bunu farklı koşullarda, hatta bazen, bahşedilen lütuflar
arasında özdeşlik kurmanın neredeyse günah sayılabileceği
kadar zıt koşullarda gerçekleştirir!
Albertine, perdeleri hâlâ kapalı odam karanlık olduğu halde
uyumadığımı Françoise'dan öğrenmişse, kendi banyosunda
yıkanırken biraz gürültü etmekten çekinmezdi. Böyle
günlerde, çoğunlukla ben de, daha geç bir saati
bekleyeceğime, onunkine bitişik bir başka banyoya girerdim;
burası hoş bir yerdi. Bir zamanlar tiyatro yöneticileri, yüz
binlerce frank harcayıp imparatoriçe rolü oynayan ünlü
yıldızın tahtını gerçek zümrütlerle süslerlerdi. Rus Balesi
bize, gerektiği şekilde yönlendirilen basit ışık oyunları
sayesinde, gerçek zümrütler kadar şatafatlı ve daha çeşitli
mücevherler elde edilebileceğini öğretti. Ne var ki, önceki
kadar maddi olmayan bu süsleme bile, yataktan öğleyin
kalkmaya alışkın birinin, genellikle gördüğü dekorun yerine
saat sekizdeki sabah güneşinin koyduğu dekor kadar zarif
değildir. İki banyonun da pencerelerinde, içerisi dışarıdan
görülmesin diye, düz cam değil, eski moda, yapay bir
kırağıyla kaplı, pürtük pürtük camlar vardı. Güneş birdenbire
bu incecik camı sarartır, yaldızla kaplar ve alışkanlığın uzun
zaman gizlediği, eskiden kalma delikanlıyı benliğimde usul
usul açığa çıkarır, beni hatıralarla kendimden geçirirdi; adeta
tabiatın ortasında, altın sarısı yaprakların arasındaymışım gibi
hissederdim kendimi, hatta bir kuş da eksik olmazdı bu
dekordan. Çünkü Albertine'in, ıslıkla aralıksız çaldığı şarkıyı
işitirdim:
Keder deli,
Onu dinleyen ondan da deli.
Müzik konusundaki zevksizliğine neşeyle gülümsemekten
kendimi alamayacak kadar çok seviyordum onu. Bir önceki
yaz mevsiminde, Mme Bontemps bu şarkıya bayılmıştı; ama
kısa bir süre sonra, saçma sapan bir şarkı diye
nitelendirildiğini duymuş ve bunun üzerine, misafirleri
olduğu zaman, Albertine'e onu söyletmekten vazgeçip yerine
şunu koymuştu:
"Ayrılık şarkılarının kaynağı bulanık sudur"
Zamanı gelince, bu şarkı da, "bizim kazın diline doladığı,
Masenet'nin eski bir nakaratı" diye nitelendirildi.
Gökyüzünden iri bir bulut geçer, güneşi karartırdı; edepli
ve yapraklı cam perde solar, tekdüze bir griliğe bürünürdü.
İki banyoyu (benimkinin eşi olan Albertine'in banyosu,
dairenin karşı tarafından bir başka banyosu olan annemin, ben
gürültüden rahatsız olmayayım diye hiç kullanmadığı bir
yerdi) birbirinden ayıran bölme o kadar inceydi ki, her birimiz
kendi banyomuzda yıkanırken, birbirimizle konuşabiliyorduk;
sohbetimizi bir tek suyun sesi bölerdi, otellerde genellikle
yerin darlığı ve odaların birbirine yakınlığı sebebiyle
rastlanan, ama Paris'te çok ender bulunan bir samimiyet
içindeydik.
Bazı günler de, yatağımdan kalkmaz, canımın istediği
kadar hayal kurardım, çünkü ben zili çalmadan odama
girilmesi kesinlikle yasaktı; yatağımın tepesindeki elektrik
düğmesinin yeri çok ters olduğundan, zili çalmam o kadar
uzun sürerdi ki, çoğunlukla düğmeye erişmek için
çabalamaktan sıkılır, yalnızlık da hoşuma gittiğinden, birkaç
dakika tekrar uykuya dalar gibi olurdum. Albertine'in bizim
evde kalmasına tamamen kayıtsız değildim oysa. Onun kız
arkadaşlarından ayrı olması, kalbimi yeni acılardan
koruyordu. Bu ayrılık, kalbimi, iyileşmesine yardıma olacak
bir dinlenme, neredeyse kıpırtısızlık halinde tutuyordu. Ama
sonuçta, kız arkadaşımın bana sağladığı huzur, mutluluktan
ziyade ıstırabın yatışmasıydı. Gerçi ıstırabımın fazlasıyla
derin olduğu zamanlar bana yasak olan birçok mutluluğu, bu
huzur sayesinde tadabiliyordum, ama bu mutlulukları
Albertine'e borçlu olmak şöyle dursun, onları, doğrusu artık
pek de güzel bulmadığım, yanında sıkıldığım, açıkça
sevmediğim duygusuna kapıldığım Albertine yanımda
olmadığı zamanlarda yaşıyordum. Bu yüzden de, güne
başlarken, özellikle hava güneşliyse, onu derhal odama
çağırtmazdım. Birkaç dakika boyunca, beni Albertine'den
daha çok mutlu edeceğini bildiğim ve daha önce de sözünü
ettiğim, güneşi şarkı söyleyerek selamlayan, içimdeki o minik
şahsiyetle baş başa kalırdım. Kişiliğimizi oluşturan
şahsiyetler arasında en temel olanlar, en çok görünenler
değildir. Benim kişiliğimde, hastalık hepsini peş peşe yere
yıktıktan sonra, ötekilerden daha dayanıklı iki üç şahsiyet
kalacak geriye; bunlardan biri de, ancak iki eser arasında, iki
duygu arasında bir özdeşlik bulduğu zaman mutlu olabilen bir
filozof. Yine de, en sona kalacak olan şahsiyet, Combray'deki
gözlükçünün vitrininde duran ve güneş açtığında kukuletasını
çıkarıp yağmur gelirken takarak hava durumunu bildiren
küçük adama çok benzeyen o minik şahsiyet mi acaba diye
düşündüğüm olur. O küçük adamın bencilliğini iyi bilirim;
ben ancak yağmurun yağmasıyla geçebilecek bir nefes darlığı
çekerken, o buna hiç aldırmaz ve onca sabırsızlıkla beklenen
ilk damlaların düşmesiyle birlikte keyfi kaçarak, somurta
somurta kukuletasını kafasına geçirir. Buna karşılık, eminim
ben can çekişirken, diğer bütün "benlik" lerim ölmüşken, son
nefesimi verdiğim esnada bir güneş ışını parıldarsa, küçük
barometrik şahsiyet halinden pek memnun olacak ve
kukuletasını çıkarıp, "Oh! Nihayet güneş açtı," diye şarkı
söyleyecektir.
Françoise'ı çağırmak üzere zile basardım. Le Figaro'yu
açardım. Bu gazeteye gönderdiğim makaleyi (ya da makale
özentisini), yani bir zamanlar Doktor Percepied'nin
arabasında, Martinville'in çan kulelerine bakarak yazdığım ve
kısa süre önce bulup biraz düzelttiğim bir sayfalık yazıyı arar,
yayımlanmamış olduğunu görürdüm. Sonra, annemden gelen
mektubu okurdum. Bir genç kızın, tek başına benimle
oturmasını, annem tuhaf buluyor, tasvip etmiyordu. İlk gün,
Balbec'ten ayrıldığımız sırada, annem beni öylesine bedbaht
görüp beni yalnız bıraktığı için endişelendiğinde, Albertine'in
de bizimle geldiğini öğrenince belki de sevinmişti; trende
bizim bavulların (Balbec Oteli'nde bütün geceyi yanlarında
ağlayarak geçirdiğim bavulların) yanına, Albertine'in dar,
siyah, tabuta benzettiğim bavullarını koymuşlardı; bu
bavulların evimize hayat mı, ölüm mü getireceğini
bilmiyordum. Ama bu soruyu kendi kendime sormamıştım
bile; o pırıl pırıl güneşli sabah vaktinde, Balbec'te kalma
korkusundan sonra, Albertine'i de yanımda götürdüğüm için
mutlulukla dolup taşıyordum. Ama annem, başlangıçta bu
projeye itiraz etmediyse de, (kız arkadaşımla, ağır yaralanan
oğluna hemşirelik eden, genç, vefalı metrese minnet duyan bir
anne gibi, tatlı tatlı konuşmuştu), proje fazlasıyla gerçekleşip
genç kızın evimizde, üstelik de annem babam yokken kalışı
uzayınca, meseleye olumsuz bakmaya başlamıştı. Bununla
birlikte, annemin bu itirazını herhangi bir şekilde dile
getirdiğini de söyleyemem. Tıpkı bir zamanlar, sinirli
mizacım ve tembelliğim konusunda bana sitem etmekten
vazgeçtiği gibi, şimdi de aynı titizlikle, –o sırada belki bunu
tam olarak görememiş, ya da görmek istememiştim– benim
nişanlanacağımı söylediğim genç kız hakkındaki kuşkularını
belirtmekten kaçınıyor, hayatımı karartmak, ileride karıma
bağlılığımı azaltmak istemiyor, belki kendisi öldükten sonra
da, Albertine'le evlenerek onu üzdüğüme pişman olmamı
önlemeye çalışıyordu. Annem, beni vazgeçiremeyeceğini
hissettiği bu kararımı onaylarmış gibi görünmeyi tercih
ediyordu. Ama kendisini o dönemde görmüş olan herkes,
annesini kaybetmiş olmanın üzüntüsüne, sürekli bir kaygının
da eşlik ettiğini söyler. Bu zihinsel çaba, bu iç tartışma,
annemin şakaklarını alev alev yakıyordu; serinlemek için
sürekli pencereleri açıyordu. Ama beni yanlış yönde
etkilemekten ve mutluluğum zannettiği şeyi bozmaktan