Table Of ContentJoseph Heller Madde Madde 22 bugüne kadar okuduğunuz
hiçbir romana benzemiyor. Kendine has bir mantığı,
bambaşka karakterleri var. Joseph Heller ın acı gerçekleri
sipsivri bir alayla iğnelediği bu 20. yüzyıl klasiğini okurken
savaşı, yaşamın acımasızlığını, iktidarın yeri geldiğinde nasıl
bir canavara dönüştüğünü görüp kimi zaman korkacak kimi
zaman kahkahalar atacaksınız.
2. Dünya Savaşı sırasında Amerikan ordusunda
bombardıman pilotu olarak görev yapan Yossarian'ın
öyküsü, çivisi çıkmış bir dünyanın küçücük bir modeli
aslında. Okurken bugün dünyada yaşananlarla kitaptaki
öykü arasındaki bağlantıyı kurup aslında ne kadar absürd,
çılgın, ürkütücü ve kin dolu bir dünyada yaşadığınızı fark
edeceksiniz.
"Tek bir açmaz vardı, o da Madde 22. Bu madde, insanın
gerçek ve yakın tehlike karşısında kendi güvenliği için
endişelenmesinin zihnin rasyonel bir süreci olduğunu
belirtiyordu. Orr deliydi ve uçuştan men edilebilirdi. Tek
yapması gereken uçuştan men edilmesini talep etmekti; ve
bunu yapar yapmaz, deli olmadığı anlaşılacaktı ve başka
görevlerde uçması gerekecekti. Orr un başka görevlerde
uçması için deli olması gerekirdi, aklı başında olsa uçmazdı;
ama aklı başındaysa uçmak zorundaydı. Uçarsa deli demekti
ve uçmak zorunda değildi; ama uçmak istemiyorsa aklı
başındaydı ve uçmak zorundaydı. Madde 22'deki bu şartın
mutlak basitliği Yossarian ı derinden etkiledi. Saygıyla ıslık
çaldı."
Joseph Heller, 1 Mayıs 1923te dogan Joseph Heller,
Brooklyn, New Yorkta geçen çocukluğu ve gençliği boyunca
hep yazar olmak istemişti. 2. Dünya Savaşı sırasında
Amerikan ordusunda bombardıman pilotu olarak İtalya'da
görev yapıp altmış uçuş gerçekleştirdi. Burada yaşadığı
deneyimler, daha sonra yazacağı Madde 22'nin zeminini
oluşturdu. 1945 yılında terhis edilen yazar, New York
Ûniversitesi'ne girip İngiliz Edebiyatı öğrenimi gördü.
Columbia Üniversitesi'ndeki master eğitiminden sonra
Fullbright bursuyla İngiltere'ye gidip Oxford Ûniversitesi'ne
devam etti. 1950-1952 yılları arasmda Pennsylvania
Üniversitesi'nde profesör olarak ders verdikten sonra Time ve
Look dergilerinde metin yazan olarak çalıştı. ilk evliliğinden
iki çocuğu olan Heller, boşanma sürecini yine aynı o alaycı
üslubuyla No Laughing Matter adlı kitabına döktü. 1989
yılında hastayken tanıştığı bir hemşireyle yeniden evlenen
yazar, 13 Aralık 1999'da geçirdiği bir kalp krizi sonucu Long
Is-land'daki evinde yaşama veda etti.
Orijinal adı: Catch 22 İthaki Yayınları: Redaksiyon:
Süreyyya Evren Düzelti: Esen Gür Kapak Tasarımı:
İthaki Sayfa Düzeni ve Baskıya Hazırlık: İthaki 3. Baskı,
Ekim 2012, İstanbul ISBN 978-975-273-181-Türkçe
Çeviri © Niran Elçi, 2006 © İthaki Yayınları,
2Yayıncının izni olmadan herhangi bir alıntı yapılamaz.
Bu kitabın yayın hakları Kesim Telif Hakları Ajansı
aracılığıyla alınmıştır.
İthaki™ Penguen Kitap-Kaset Bas. Yay. Paz. Tic. Ltd.
Şti.nin yan kuruluşudur. Bahariye Cad. Dr. İhsan Ünlüer
Sok. Ersoy Apt. A Blok No: 16/15 Kadıköy - İstanbul Tel:
(0216) 348 36 97 - 449 12 83 Faks: (0216) 449 98 34
[email protected] - www.ithaki.com.tr -
www.ilknokta.com
Kapak, İç Baskı: Deniz Ofset Matbaacılık Gümüşsüyü
Cad. Topkapı Center, Odin İş Merkezi No: 403/2
Topkapı-İstanbul Tel: 0212 613 30 06 - Faks: 0212 613 51
Joseph Heller MADDE
Çeviren NİRAN ELÇİ
Anneme Ve eşim Shirley'e Ve çocuklarım Erica ile Ted'e
Yalnızca bir açmaz vardı... Madde 22.
Pianosa Adası Akdeniz'de, Elba'nın 13 kilometre
güneyindedir. Çok küçük bir adadır ve doğal olarak bu kitapta
tarif edilen türden eylemleri barındıramaz. Bu roman da, tıpkı
arka plan gibi, karakterler de gerçek değildir.
ÖNSÖZ
1961'de, The New York Times sekiz sütunlu bir gazeteydi. Ve
o senenin 11 Kasım'mda, Catch-22 nin resmi yayın tarihinden
bir gün sonra, gazetenin kitap tanıtım sayfasında beş sütun
genişliğinde, sayfayı boylu boyunca kaplayan sıradışı bir ilan
yayınlandı. Uanm görüntüsü müthişti. O günkü, bir başka
yazara ait kitabın tanıtımı, çapraz bulmaca ve başka her şey
kat yerine doğru sıkışmıştı. İlanın başlığı şuydu: AÇMAZ
NEREDE? Ve ilanın tepesinde, yüzünde bir panik ifadesi ile,
yan taraftaki belirsiz tehlikeye bakarak kaçmakta olan
üniformalı bir adam karikatürü vardı.
Bu Catch-22’nın ilanıydı. İlan metnine yirmi bir kişinin,
çoğu edebiyat ve yayın dünyası ile ilişkili, tanınmış insanların
övgüleri serpiştirilmişti. Bu kişiler yayınlanmadan önce
romanı almış, okumuş ve övgü dolu yorumlar yapmışlardı.
Romanın yayınlanmasından birkaç gün sonra, The Nation da,
Nelson Algren'in romanla ilgili bir yazısı çıktı (Nelson Algren
benim temsilcimin müşterilerindendi ve temsilcim romanımı
okumasını istemişti). Algren o yazıda Catch-22'den,
"senelerdir yayınlanan en iyi roman" diye bahsediyordu.
Chicago'da yayınlanan bir gündelik gazeteden Studs Terkel de
aynı ölçüde iltifatlarla dolu sözcüklerle kitabı okuyucularına
tavsiye etmişti.
Romanın yayınlanmasına bu kadar ilgi gösterilmesi, daha
çok temsilcim Candida Donadio ile editörüm Robert
Gottlieb'in çalışkan hevesi ve takdiri sayesindeydi. Bu yeni
baskıyı, paha biçilmez yeteneklere sahip meslektaşlarım ve
yandaşlanm olarak, onlara adıyorum.
O gün Times'da romanla ilgili bir yazı çıkmadı. Ancak, The
Herald Tribune'da Maurice Dolbier roman hakkında şöyle
diyordu: "Vahşi, etkileyici, şok edici, komik, fırtına gibi esen,
heyecan verici, devasa, macera treni gibi bir kitap."
Bilinmeyen bir yazann yazdığı bu savaş romanının The
Herald rribune yazsa tarafından tanıtılmış olması, tamamen
bir tesadüftü. Bay Dolbier'in röportaj yaptığı, daha çok
tanınmış bir yazar olan S. J. Perelman tam da o günlerde yeni
kitabını yayınlamıştı. Yayıncısı Simon & Schuster benim de
yayıncımdı ve onun kitabından sorumlu editör benim de
editörümdü; Bob Gottlieb. Dolbier'in röportajda sorduğu bir
soruya yanıt olarak Bay Perelman, editörünün tavsiye ettiği
Catch-22 adlı bir romana dalmış olduğunu söylemişti. Daha
sonra bana anlattığına göre Bay Dolbier ofisine dönmüş,
kitabı, hakkında bir yazı yazmak için okumaya zaman
ayıramayacagına karar verdiği kitaplardan oluşan bir yığının
içinde bulmuştu. Gottlieb olmasaydı Perelman olmazdı ve
Perelman olmasa Dolbier'in yazısı da olmazdı.
Dolbier olmasa Times da olmazdı. İki hafta sonra, Bay
Dolbier sayesinde, gündelik Times'ın yazarı Orville Prescott
da kitaptan övgüyle bahsetti. Prescott, okuyanların romanı
kolay kolay unutamayacağını söyledi ve onu şu sözlerle
tanımladı: "Keyif verdiği kadar öfkelendirecek, göz
kamaştıncı bir roman."
İstesek, anlatılanların devamına tarih diyebiliriz; ama
kolayca yanlış anlaşılabilecek bir tarih.
Roman ödül kazanmadı, çok satanlar listelerine de
giremedi.
Ve Bay Prescott'un öngördüğü gibi, aldığı her övgüye
karşılık bir de yergi gördü. Yirmi beş sene sonra, geriye
dönüp romana baktığında bana göre yıllardır Amerikan
edebiyatı üzerine yazan en sezgili, en ısrarlı yorumcu olan
John Alridge, The New Republic'de çıkan son derece zeki
yorumu ile ilgili olarak Robert Brustein'ı, kendisinden sonraki
eleştirilere söyleyecek söz bırakmadığı için kutladı. Bay
Alridge, Catch-22'yi ilk okuyanların, "kitabı sevmelerini
sağlayan sebeplerin, diğerlerinin nefret etmesine yol açan
sebeplerle aynı olduğunu" söyledi.
Romanı kötüleyenler genelde zehir gibi bir dil
kullanıyorlardı. Times'ın Pazar gazetesinde, arka tarafta,
ancak takip edenlerin fark edebileceği kadar küçük bir yazıda,
yazar (tesadüf eseri benim temsilcimin müşterisi olan bir
yazar) romanın "yetenek ve sağduyu yoksunluğundan
muzdarip", "tekrara düşen ve tekdüze", "başansız", "duygusal
bir çorba" olduğuna ve aslında roman sayılamayacağına karar
vermişti; ve saygıdeğer The New Yorker'da, normalde caz
müziği hakkında yazılar yazan bir gazeteci, kitabı Mitchell
Goodman'ın benzer bir arka plana sahip romanına benzetip
kitabın "yazılmış gibi bile durmadığına; bunun yerine kağıda
haykırıldığı izlenimini bıraktığına", romanı okuduktan sonra
akılda kalanın "ekşi esprilerden bir çerçöp yığını" olduğuna,
ve yorumun sonunda Heller'ın "kendi kahkahaları içinde
yüzerek, sonunda kendi kahkahaları içinde boğulduğuna"
karar verdi. (Bunu yazarken de kahkaya boğulmak üzereyim.)
Romanın o sene, Times'ın yayınladığı, Noel tatili için tavsiye
edilen yüzlerce kitabın arasına girdiğini, ya da yaz kitabı
olarak seçilen diğer yüzlerce kitap arasında yer aldığını
hatırlamıyorum.
Ama 1962 yazının sonlarına doğru, Times'ın Pazar
gazetesinin, çok satanlar sayfasında, o sırada "In and Out
ojBooks" adlı düzenli bir köşesi olan Raymond Walters, New
Yorkluların en çok konuştuğu underground kitabın Catch-22
olduğunu bildirdi. (O sene en çok reklamı yapılan kitaptı, ama
yine de underground sayılıyordu.) Kısa süre sonra,
Newsweefe aynı minvalde, bir sayfadan uzun bir yazı
yayınladı. Daha sonra o yaz ilk defa bir televizyon prog
ramına çagırıldım. Davet edildiğim program, o sıralar daha
çok bir varyete gösterisi olan Today Show du. O aralar
programda geçici sunuculuk yapan John Chancellor, Kremlin
deki muhabirlik görevinden yeni dönmüştü ve sunuculuk
görevini, yalnızca kendi seçtiği kişilerle röportaj yapma
şartıyla kabul etmişti.
Programdan sonra, stüdyonun yakınında bir barda, bugüne
dek hiç olmadığı kadar erken bir saatte kadeh kadeh martini
içiyordum ki Chancellor içeri girip bana, kendi bastırdığı
yapış-kanh etiketlerden bir paket verdi. Etiketlerin üzerinde,
YOSSA-RIAN YAŞİYOR yazıyordu. Bu etiketleri gizlice
NBC binasının koridorlarına, yönetici tuvaletlerine
yapıştırdığını itiraf etti.
Sonra Eylül geldi, kitabın karton kapaklı edisyonu basıldı ve
nihayet, halkın ilgisi öyle çoğaldı ki, tüm o detaylı tanıtım ve
dağıtım stratejilerine ragmen yayıncı firma Dell, hayretler
içinde kaldı. Orada çalışanlar bir süre, satış rakamlarına
inanmakta ve baskı yetiştirmekte güçlük çektiler.
Karton kapaklı edisyonu basan yayıncılar, yüz binlerce
basıyorlardı. 300,000 adetlik ilk baskıdan sonra, Eylül ile
sene sonu arasında beş baskıya daha girdiler ve Kasım ile
Aralıkta ikişer baskı yaptılar; 1963 yılının sonuna
gelindiğinde çoktan on birinci baskıya ulaşılmıştı.
İngiltere'de, genç, girişimci editör Tom Maschler'in
gözetiminde, en baştan itibaren böyle oldu. O sıralarda,
İngiltere çok satanlar listesi henüz yeniydi ve gelişmemişti,
ama Catch-22 hızla tepeye tırmanmıştı.
Benim için Catch-22'nun geçmişi 1953'e kadar uzanıyor.
Romanı o sene yazmaya başlamıştım. O sıralar bir
yüksekokul olan Pennsylvania Üniversitesinin İngilizce
kompozisyon bölümünde iki sene eğitmenliğin ardından, New
York'ta, küçük bir reklam ajansında metin yazan olarak
çalışıyordum, ilk önce, dehşet bir onaylanma ihtiyacıyla,
Esquire ve The Atlantic dergilerinde yazdığım kısa öyküler
sayesinde tanıdığım edebi temsilcilere giriş bö lümünü
gönderdim. Temsilciler yazdıklarımdan etkilenmedi ama
oradaki genç bir asistan, Bayan Candida Donadio etkilenmişti
ve gönderdiğim bölümü, "yazılış sürecindeki romanlardan
özetler yayınlayan birkaç dergiye göndermek için izin aldı.
Giriş bölümü, 1955'te, üç ayda bir yayınlanan New York
Writing’ın 7. sayısında çıktı (o sayıda aynı zamanda, takma
isim altında, yazılış sürecindeki bir başka romanın özeti
çıkmıştı -Jack Kerouac'ın Yoldaşı.) Tanınmış yayınevlerinden
birkaç editör ilgilendiklerini belirten, övgü dolu mektuplar
gönderip çalışmama devam etmem için beni
cesaretlendirdiler. Artık romanı tamamlamanın, başta
öngördüğümden çok daha uzun bir zaman gerektireceğini
gerçekçi bir biçimde görebiliyordum.
1957'de, 270 daktilo sayfası yazdığım sırada, Time
dergisinde çalışmaya başladım. Gündüz, gizli gizli romanımla
ilgili notlar almadığım zamanlarda reklam-satış sunumları
yazıyor, geceleri de romanım üzerinde çalışıyordum. Bu arada
Candida Donadio seçkin bir temsilci olarak ün yapıyor,
Amerikan yazarlarından son derece etkileyici bir müşteri
portföyü oluşturuyordu. Bitmemiş müsveddeyi birkaç
yayıncıya göndermenin akıllıca olacağı konusunda anlaştık.
İkimizin de çok önemsediği bu romanın yayın potansiyeli
hakkında bir fikir edinmek istiyorduk. Candida Simón &
Schuster'dan, yeni, genç bir editörle görüştü. Onun yeniliklere
diğerlerinden daha açık olacağını düşünüyordu. Editörün adı
Robert Gottlieb idi; ve Candida haklı çıktı.
Gottlieb müsveddeyle meşgul olurken, ben cömert Time
dergisinin verdiği dört haftalık yaz tatilinde kitabı yeniden
yazmaya başladım. Gottlieb ve ben öğle yemeği için
buluştuğumuzda esas amacının mizacımı tartmak ve birlikte
çalışacağı bir yazar olarak ne kadar yumuşakbaşlı olduğumu
belirlemek olduğunu anladım. Gottlieb'in daha sonra yapmak
zorunda olacağını düşündüğü birtakım genel değişiklik
önerilerinden incelikle bahsetmesi ni dinledikten sonra
böbürlenerek, onların hepsini zaten yaptığıma inandığımı
söyledim ve yeni yazdığım sayfalan uzattım.
Bu kadar genç biriyle çalışmayı kabul etmem konusundaki
endişesi ile beni şaşırttı -sanırım o yirmi altı yaşındaydı, ben
ise otuz dört. Daha sonra, hem onun hem de Simon &
Schuster'daki yakın arkadaşı Nina Bourne'un, benim sahip
olduğumu bile bilmediğim kuşkumdan ürktüklerini
duyduğumda çok daha fazla şaşırdım. En başından beri
Gottlieb'den hiçbir zaman kuşku duymamıştım ve daha sonra
Alfred A. Knopfun başına geçen, sonra da The New Yorker
dergisinin editörü olan Gottlieb'in bir daha herhangi birinden
ürktüğünü de hiç sanmıyorum.
Onun hakkında hâlâ hatırladığım en hoş şey, benden bir
taslak istememesi ve sadece üçte birini gördüğü bu romanın
nereye gittiğini sormamasıydı. Yaptığım sözleşme on beş bin
Description:Madde 22 bugüne kadar okuduğunuz hiçbir romana benzemiyor. Kendine has bir mantığı, bambaşka karakterleri var. Joseph Heller’ın acı gerçekleri sipsivri bir alayla iğnelediği bu 20. yüzyıl klasiğini okurken savaşı, yaşamın acımasızlığını, iktidarın yeri geldiğinde nasıl
