Table Of ContentKırmızı ve Siyah
STENDHAL
BORDO-SİYAH
1. KISIM
BÖLÜM I
BİR KÜ ÇÜK ŞE HİR
Put thou sands to get her
Les bad.
But the ca ge less gay.
HOB BES
Ver rie res, Franc he-Com te’nin en zen gin ka sa ba la rın dan bi‐
ri dir de ni le bi lir. Siv ri dam la rı kır mı zı ki re mit le kap lan mış be‐
yaz ev le ri, en ha fif dö ne meç le ri bi le sık kes ta ne kü me le riy le
be lir miş bir te pe ci ğin üs tün de kat kat yük sel mek te dir. Vak ti
za ma nın da İs pan yol la rın kur du ğu, bu gün ha rap olan sur la rı‐
nın bir kaç yüz ka dem aşa ğı sın da Do ubs ça yı akar.
Ver rie res’in ku zey ta ra fı nı, Ju ra’n kol la rın dan bi ri olan yük‐
sek bir dağ ör ter. Bu Ver ra da ğı nın dal ga lı te pe le ri ni, Ekim
ayı nın da ha ilk so ğuk la rın da kar kap lar. Dağ dan ko pan bir sel,
Do ubs’a dö kül me den ön ce Ver rie re’den ge çe rek bir çok ke res‐
te bıç kı la rı nı ha re ke te ge ti rir. Ke res te ci lik ba sit sa nat lar dan dır.
Ver rie res’in, ka sa ba lı dan çok, köy lü ye ya kın hal kı nın ço ğu na
ol duk ça re fah sağ lar. Bu kü çük şeh ri zen gin leş ti ren, ke res te
bıç kı la rı de ğil dir. Ver rie res, Na pol yon’un düş me sin den çok
ön ce le ri aşa ğı yu ka rı bü tün ev le ri nin cep he le ri ni ye ni leş tir miş
bu lu nan yay gın re fa hı, Mul hou se be zi de ni len bez fab ri ka sı na
borç lu dur.
İn san şeh re gi rer gir mez gü rül tü cü ve kor kunç gö rü nüş lü bir
ma ki ne nin pa tır tı sı ile ser sem olur. Her dü şüş le rin de ye ri tit re‐
ten yir mi ağır çe kiç, sel su yu nun iş let ti ği çark la kal kıp kal kıp
iner. Bun lar dan her bi ri gün de bil mem kaç bin çi vi ya par mış.
Bu ko ca man çe kiç le rin dü şe ce ği ye re, ça bu cak çi vi şek li ne gi‐
ri ve re cek de mir par ça cık la rı nı, gü zel ve par lak ten li kız lar ko‐
yar. Gö rü nüş te pek ağır olan bu iş, Fran sa’yı İs viç re’den ayı‐
ran dağ la ra ilk yol gi ren gez gi ni en çok şa şır tan iş ler den bi ri‐
dir. Ver rie res’e gi ren yol cu, cad de den ge çen le ri sa ğır eden bu
gü zel çi vi fab ri ka sı nın ki min ol du ğu nu so rar sa ona yay van bir
ko nuş ma ile şu ce va bı ve rir ler: Ki min ola bi lir! Be le di ye Baş‐
ka nı mı zın!
Yol cu, Do ubs’un ke na rın dan baş la yıp te pe nin ta ucu na dek
gi den bu cad de de bi raz ol sun va kit ge çir mek is ter se öne mi ve
işi nin çok lu ğu dav ra nı şın dan an la şı lan bir “zat”ı gö re ce ğin den
hiç şüp he niz ol ma sı. O gö rü nür gö rün mez bü tün baş lar dan
şap ka lar çı kı ve rir. Saç la rı kır, gi yim le ri kur şu nî dir. Göğ sün de,
al dı ğı bir çok ni şa nın kur de lâ sı var dır. Ge niş alın lı ve ga ga
bu run lu dur. Öy le alı cı gö züy le ba kı lın ca çeh re sin de bir düz‐
gün lük ol du ğu gö rü lür; da ha sı, ona ilk de fa ba kan, bu yüz de,
köy be le di ye baş ka nı nın ağır baş lı lı ğıy la kırk se kiz el li ya şın‐
da ki kim se ler de de bu lu na bi len bir soy gü zel li ğin bir leş ti ği ni
söy le ye bi lir. Lâ kin onun ken di ni be ğen mek ve uka la lık la ka rı‐
şık dar ka fa lı lı ğı ve be ce rik siz li ği, ara sı geç me den, Pa ris li
yol cu nun gö zü ne çar par. So nun da. bu ada mın bü tün ka bi li ye‐
ti nin, ala ca ğı nı ta ma mıy la ala bil mek, ve re ce ği ni de elin den
gel di ğin ce geç ve re bil mek ten iba ret ol du ğu gö rü lür.
Ver rie res be le di ye baş ka nı M. de Re nal, iş te böy le bir adam‐
dır. So kak tan ka sı la ka sı la ge çip be le di ye ye gi rer.
Ve yol cu nun göz le rin den kay bo lur. Fa kat yol cu, gez me si ni
bı rak maz sa, yak la şık yüz adım öte de ol duk ça gü zel bir evin
önü ne ge lir ve bu evin ya nın da ki de mir par mak lı ğın ara sın dan
gör kem li bir bah çe gö rür. On la rın da ar dın da Bo ur gog ne te pe‐
le ri nin oluş tur du ğu ufuk çiz gi si ge lir ki bu da, göz le ri mi ze
tam is te di ği miz zev ki ver sin di ye ya ra tıl mış gi bi dir. Bu man‐
za ra yol cu ya kü çük pa ra çı kar la rı ha va sı nı, ar tık onu boğ ma ya
baş la yan bu kö tü ko ku lu ha va yı unut tu rur.
Yol cu bu evin, M. de Re nal’in ol du ğu nu öğ re nir. Ver rie res
Be le di ye Baş ka nı, he nüz bit mek te olan bu gü zel, kes me taş
bi na yı, bü yük çi vi fab ri ka sın dan ka zan dı ğı pa ray la yap tır mış‐
tır. M. de Re nal’in es ki bir İs pan yol ai le sin den gel di ği söy le‐
nir. Bu ai le mem le ket te he nüz XII I. Lou is ora la rı al ma dan çok
ön ce ge lip yer leş miş tir.
1815 yı lın dan be ri bir sa na yi ada mı ol du ğu na uta nır. Ay nı
yıl be le di ye baş ka nı ol du da on dan. Do ubs kı yı sı na dek set set
inen bu haş met li bah çe nin ay rı ay rı par ça la rı na des tek lik eden
du var lar da M. de Re nal’e de mir ti ca re tin de ki bil gi si nin mü‐
kâ fa tı ol muş tur..
Al man ya’nin Le ip zig, Frank furt, Nu rem berg gi bi tez gâh la‐
rıy la, ti ca re tiy le ta nın mış şe hir le ri nin çev re sin de ken di hal le‐
ri ne bı ra kıl mış, yi ne sey ri ne do yum ol ma yan bah çe ler var dır.
Fran sa’da on la rın eşi ni bu la bi le ce ği ni zi hiç san ma yın. Franc‐
he-Com te’de in san ne ka dar du var yap tı rır, top ra ğı nın dört ya‐
nı na bir bi ri üze ri ne sı ra lan mış taş la rı ne de re ce yı ğar sa kom‐
şu la rı nın sev gi si ni de o de re ce de çok ka za nır. M. de Re nal’in
du var la do lu bah çe le ri nin her ke sin ağ zı nın su yu nu ak tır ma sı‐
nın bir se be bi de, kap la dık la rı ar sa lar dan bir ka çı nın ağır lık la‐
rın ca al tı na alın mış ol ma dır. Söz ge li mi Ver rie res’e gi rer ken
Do ubs kı yı sın da ga rip du ru mu gö zü nü ze çar pan ve da mı nın
üze rin de yük se len tah ta lev ha da ko ca man ko ca man harf ler le
SO REL adı nı gör dü ğü nüz ke res te bıç kı sı, al tı yıl ön ce, şim di
M de Re nal’in bah çe le ri nin dör dün cü sed di nin ya pıl mak ta ol‐
du ğu ar sa da idi. Bur nu bü yük ol ma sı na rağ men M. de Re nal,
ka tı yü rek li ve inat çı bir köy lü olan ih ti yar So rel’e kaç de fa
gi dip gel di. Bıç kı kıs mı nı baş ka bir ye re ta şı ma ya ra zı edin ce‐
ye ka dar ona kaç avuç do lu su al tın ver di! Bıç kı yı iş le ten ve
her ke sin ma lı olan ça ya ge lin ce, M. de Re nal, Pa ris’te ha tı rı nı
sa yan la ra baş vu rup onun da yo lu nu de ğiş tirt ti. Bu lüt fu 1829
se çim le rin den son ra el de et ti.
So rel’e, al dı ğı bir fed dan (ar pent) top ra ğa kar şı lık, beş yüz
adım aşa ğı da, Do ubs kı yı sın da dört fed dan top rak ver di. Bu
yer, çam tah ta sı ti ca re ti ne çok da ha el ve riş li ol mak la be ra ber
So rel Ba ba -zen gin leş ti ğin den be ri onu bu ad la anar lar- kom‐
şu nun içi ne iş le miş olan mal sa hip li ği sev da sın dan ya rar la nıp
altı bin frank ko par dı.
Bu uyuş ma, mem le ke tin ile ri ge len le rin ce hay li eleş ti ril di.
Bir se fer de, bun dan dört yıl ön ce bir pa zar gü nü, M. de Re‐
nal, be le di ye baş ka nı kı ya fe tiy le ki li se den dö ner ken, So rel’in,
ya nın da üç oğ lu ile ken di si ne ba kıp gü lüm se di ği ni gör dü. Bu
gü lüm se me be le di ye baş ka nı na işin as lı nı acı acı öğ ret ti: O
gün den be ri bu de ğiş to ku şun da ha ucu za ya pıl ma sı nın müm‐
kün ol du ğu nu dü şü nüp ha yıf la nıp du rur.
Ver rie res’de hal kın say gı sı nı ka zan mak için ya pı la cak baş lı‐
ca şey, bir çok du var ör dür mek le be ra ber, ge tir dik le ri plân la ra
ka pıl ma mak tır. Böy le bir ye ni li ğe he ves le ne cek olan ih ti yat‐
sız mal sa hi bi nin ölün ce ye dek dik ka fa lı di ye anı la ca ğı nın ve
Franc he-Com te’de kim le re say gı gös te ri le ce ği nin, kim le re
gös te ri le me ye ce ği nin öte ki ki şi ler ya nın da hiç bir de ğe ri kal‐
ma ya ca ğı mu hak kak tır.
Sö zün doğ ru su, bu akıl lı us lu kim se ler en can sı kı cı bi rer
müs te bit tir. Pa ris de nen bü yük cum hu ri yet te ya şa mış olan la‐
rın kü çük şe hir ler de ki ya şa yı şa da ya na ma ma la rı hep bu çir kin
is tib dat sö zü yü zün den dir. Fran sa’nın kü çük şe hir le rin de
umu mî ka naa tin, hem de ne ka na at(!) baskısı, Ame ri ka Bir le‐
şik Dev let le rin de ki ka dar bu da la lık ko kar.
BÖLÜM II
BİR BE LE Dİ YE BAŞ KA NI
Öne mi, ba yım, be ğen me di niz mi?..
Ah mak la rın say gı sı nı, ço cuk la rın ağ zı açık
hay ran lı ğı nı, zen gin le rin çe ke mez li ği ni, arif
ki şi nin de kü çüm se me si ni hiç mi sa nır sı nız?
BAR NA VE
M. de Re nal’in yö ne ti ci lik te ünü nün ya yıl ma sı na en ya ra yan
iş ler den bi ri, Do ubs’m ya ta ğın dan yüz ka dem yu ka rı da, te pe‐
nin bo yun ca gi den gez me ye ri için ko ca man bir is ti nat du va rı‐
na ih ti yaç du yul ma sı ol du. O gez me ye ri, bu mev ki in den ötü‐
rü, Fran sa’nın en sey re de ğer ta bi at man za ra la rın dan bi ri ne
ba kar. An cak her ba har da yağ mur su la rı ya rık lar açı yor, çu‐
kur lar ka zı yor, ora sı nı ge çil mez bir hâ le ko yu yor du. Her ke sin
gör dü ğü bu ku sur M. de Re nal’i, yir mi ka dem yük sek li ğin de,
otuz ve ya kırk ku laç uzun lu ğun da bir du var yap tı rıp ida re si
dö ne mi ne ölüm süz bir ün ka zan dır mak mec bu ri ye ti ne, bu
mut lu mec bu ri ye te dü şür dü.
M. de Re nal, bu du var için tam üç yol Pa ris’e gi dip gel di,
çün kü vak tin İçiş le ri Ba ka nı Ver rie res gez me ye ri nin aman
bil mez bir düş ma nıy dı. Şim di du va rın kor ku lu ğu top rak tan
dört ka dem yük sek te dir. Son gün ler de de, gel miş ge le cek bü‐
tün ba kan la ra mey dan okur gi bi, onu yont ma Mal ta ta şıy la
dö şü yor lar.
Kaç yol, ma vi ye ça lan bu gü zel kur şu nî taş la ra göğ sü mü da‐
ya yıp, da ha bir gün ön ce bı ra kıp gel di ğim Pa ris ba lo la rı nı dü‐
şü nüp göz le ri mi Do ubs va di si ne dal dır dım! Da ha öte de sol ta‐
raf ta, yı lan ka vî gi den beş al tı va di da ha var dır ki bun la rın
için den de kü çük de re ler ak tı ğı nı göz pek iyi se çer. Bun la rın
bir çağ la yan dan öbü rü ne ko şup en son ra Do ubs’a dö kül dü ğü
gö rü lür. Bu dağ lar da gü neş pek sı cak tır. Tam te pe miz de par la‐
dı ğı sa at ler de yol cu nun yi ne sı ğı nıp ha yal ku ra bil me si için de
gök le re yük se len çı nar ağaç la rı var dır. Bu çı nar la rın ça bu cak
bü yü ye bil me si ve ma vi ye ça lan ye şil lik le ri, M. de Re nal’ın
ko ca da yan ma du va rı nın ar ka sı na yığ dır dı ğı ka tık top rak sa‐
ye sin de el de edil miş tir; zi ra baş kan, be le di ye mec li si nin kar şı
çık ma sı na al dır ma ya rak gez me ye ri ni al tı ka dem den faz la ge‐
niş let miş tir -o, kral lık ta raf ta rı dır, ben ise li be ra lim ama yi ne
de bu işi ni doğ ru bul du ğu mu giz le ye mem...
Bu nun için dir ki, ge rek M. de Re nal’in, ge rek Ver rie res di‐
len ci ba kı me vi nin bah ti yar mü dü rü M. Va le nod’nun dü şün ce‐
si ne gö re bu set, Sa int-Ger ma in-en-La ye sed diy le pekâlâ kı‐
yas la na bi lir
Bu “Sa dık lar me si re si” hak kın da söy le ye ce ğim bir tek söz
var dır: Bu ge zin ti ye ri nin res mî adı nın “Sa dık la rı me si re si”
ol du ğu on beş, yir mi yer de, mer mer lev ha lar la gös te ril miş tir.
Bu lev ha lar da M. de Re nal’e bir ni şan ka zan dır dı “Sa dık lar
me si re si” için ede ce ğim tek si tem, be le di ye nin o kos ko ca çı‐
nar la rı in saf sız ca ve âde ta de ri le ri ni yüz dü rür gi bi bu da tıp
kırk tır ma sı üze ri ne dir. Al ça cık, yu var lak ve yas sı baş la rıy la
en ba ya ğı bos tan bit ki le ri ni an dı ra cak yer de İn gi liz çı nar la rı‐
nın şek li ni al mak için on la rın da iç le ri tit rer. Ama be le di ye
baş ka nı nın de di ği de dik tir. Be le di ye nin ma lı olan bü tün ağaç‐
lar yıl da iki de fa hiç acın ma dan böy le sa kat edi lir. Ora da ki li‐
be ral ler: “Pa paz ve ki li M. Mas lon, bu da ma dan çı kan dal ve
yap rak la ra el at ma yı âdet edi ne li be ri be le di ye bah çı va nı nın
eli da ha in saf sız laş tı” di yor lar sa da abar tı yor lar.
Bu genç ra hip, bun dan bir kaç yıl ön ce, Ab be Che lan’a ve
ci var da ki bir kaç “cu re”ye göz ku lak ol sun di ye Be san çon’dan
gön de ril di. İtal ya sa va şın da hiz met edip son ra Ver rie res’e çe‐
kil miş olan ve be le di ye baş ka nın sö zü ne ba kı lır sa hem Ja co‐
bin, hem de Bo na part çı olan bir yaş lı baş ope ra tör, bir gün, bu
gü zel ağaç la rın iki de bir sa kat lan ma sın dan şi kâ ye ti gö zü ne al‐
dı. M. de Re nal, “Le gi on d’hon ne ur” ni şa nı al mış bir dok tor la
ko nu şur ken lazım ol du ğu de re ce de bö bür le ne rek ce vap ver di:
– Ben göl ge yi de se ve rim; ağaç la rı mı da, (bu ra da ağaç la rı
ken di ma lı say dı ğı nı se siy le de işa ret et ti) göl ge ver sin ler di ye
bu da tı yo rum. Bir ağa cın baş ka bir işe ya ra ya ca ğı na ak lım er‐
mez. Ola ki ce viz ağa cı gi bi pa ra ge tir sin!
Ver rie res’de her işin da yan dı ğı bü yük bir söz var dır: PA RA
GE TİR MEK. Yal nız ba şı na bu söz, hal kın dört te üçün den faz‐
la sı nın ka fa sı nı dai ma meş gul eden fi kir dir.
Pa ra ge tir mek, iş te pek şi rin gö zü ken bu kü çük şe hir de her
iş bu na gö re çö züm le nir. Ye ni ge len ya ban cı, şeh rin çev re si ni
sa ran se rin ve de rin va di le rin gü zel li ği ne ka pı la rak ora da ki in‐
san la rın da gü zel lik’ten an la dı ğı nı, ona de ğer ver di ği ni sa nır.
As lın da şe hir le ri nin gü zel li ğin den çok söz eder ler: Ona pek
önem ver dik le ri in kâr olu na maz; lâ kin bu ra da o gü zel lik bir‐
kaç ya ban cı çe kip otel ci le ri zen gin leş ti ri yor ve ok tru a va sı ta‐
sıy la şeh re pa ra ge ti ri yor di ye dir.
Gü zel bir son ba har gü nü M. de Re nal, ka rı sı nın ko lu na gir‐
miş, “Sa dık lar Me si re si”nde ge zi ni yor du. Va kar lı bir ta vır la
ko nu şan ko ca sı nı din le mek le be ra ber Ma da me de Re nal, üç
oğ lan ço cu ğu nun ha re ket le ri ni me rak la göz lü yor du. On bir
ya şın da ka dar gös te ren en bü yük le ri sık sık kor ku lu ğa yak la‐
şı yor ve üs tü ne çık ma ya kal kı şı yor du. O za man tat lı bir ses
Adolp he di ye ba ğı rı yor, ço cuk da bu bo yun dan bü yük iş ten
