İsteme ve Tasarım Olarak Dünya - Arthur Schopenhauer

392 Pages·2005·1.77 MB·Turkish

by  Arthur Schopenhauer

İsteme ve Tasarım Olarak Dünya - Arthur
Schopenhauer

Çeviren: Levent Özşar

Ama araştırmalarımdan çıkan büyük buluş
Schopenhauer'di... Evrenin temellerinde her şeyin en iyi
olmadığını gören en az bir filozof vardı...
Schopenhauer'in karanlık dünya resmini tamı tamına
onayladım; ama soruna getirdiği çözümü
onaylamadım...
C. G.Jung
Schopenhauer'in bireyler konusunda söyledikleri -
onların kör bir var olma, esenlik isteğinin dile gelişi
olduğu- şimdi tüm dünyadaki toplumsal, siyasal, ırksal
gruplarda gözle görünür oluyor. Onun öğretisinin bana
gerçeğe uygun bir düşünce gibi görünmesinin bir nedeni
de bu. Yanılsamalardan bağımsız oluşu onun
aydınlanmış politikalarla paylaştığı bir şey. Dünyanın
Schopenhauer'inkilerden daha fazla gerek duyduğu pek
az düşünce var.- Toptan umutsuzlukla yüzleştikleri için
başka umutlardan daha fazlasını bilen düşünceler.
Max Horkheimer

Biblos
Özgün adı: Die Welt als Wille und Vorstellung
Yazar: Arthur Schopenhauer
Yayın tarihi: 1844
Çevirmen: Levent Özşar
Redaktör: Münevver Özgen
ISBN 978-975-92791-4-1
Basım Yeri: Özal Matbaası - İstanbul
2. Basım 2009
Biblos Kitabevi / Yayınları Altıparmak Cad. No:86
BURSA
Tel: 224 - 223 71 95 [email protected]
Çevirmenin Sözü.

Schopehauer'in başyapıtı "İsteme ve Tasarım Olarak
Dünya"nın (Die Wellt als Wille und Vorstellung)
Türkçede olmaması, birçok kişi gibi benim için de
kanıksanmış bir eksiklik gibiydi. Düşünürün önemini
Jung okumalarım sırasında daha iyi fark edip kitabı
çevirmeye yöneldim. Ne ki, metindeki dipnotların, eski
çağ, orta çağ düşünürlerinden, yeni çağ kaynaklarından
yapılan alıntıların çok fazla olduğunu gördüm. Ayrıca
filozof bir konuyu genellikle birden fazla örnekle
açıklamış, yinelemelerden kaçınmamıştı. Kant, Fichte,
Schelling, Hegel, Scleimacher gibi filozoflarla
hesaplaşmaya ayrılmış bölümler okurun Schopehauer'in
bu yapıtındaki ana temalarını izlemesini alabildiğine
güçleştiriyordu. Bunlar, Schopenhauer'in yaşamı
boyunca verip veriştirdiği okul felsefecileri dışında kalan
geniş okur kitlesi için kitabı caydırıcı kılacaktı. Bu
nedenle kısaltılmış bir metni Türkçeye çevirmeyi uygun
gördüm. Böylece yapıt geniş bir okur kitlesine açılmış
oldu sanıyorum.
Bu durumda bile okur elindeki kitabın "çetin bir metin"
olduğundan hiç kuşkulanmasın. Kitabın sunduğu
aydınlığı hak etmek için oldukça büyük bir emek
vermesi gerekecek. Kitaba kendini vermeyen birinin
ondan bir şey alması olanaksız gibi.
"İsteme ve Tasarım Olarak Dünya" hem çağdaş
psikolojiye hem de çağdaş felsefeye önemli katkısı olan
bir yapıt. Nietzsche, Wittgenstein gibi filozoflar, Freud,
Jung gibi psikanalistler, Wagner gibi sanatçılar
Schopenhauer'-den şöyle ya da böyle etkilenenlerden
bazıları. Onun etkilendikleri içinde en önemli kişi Kant
oba gerek. Bununla birlikte filozofun önemli bir özelliği
de Doğu felsefesini ilk kez Batı felsefesinde özümsemiş
olması. Bir orkestrasyon harikası sayılan bu yapıtta
ana temanın "birlik" olduğu söylenebilir. Kitap kendinde
isteme olan tek dünya olduğu anlayışına dayanıyor. Bu
isteme, belli kalıplar aracılığı ile bilen öznenin
tasarımında dünyaya dönüşüyor. Ama kitapta yer alan,
bilgi felsefesinden etiğe, sanata genişleyen görüşler
konusunda daha fazla bir şey söylemek bu yazının,
çevirmenin amacını aşacaktır.
"Wille"sözcüğünü isteme diye çevirdim. Türkçede bu
sözcüğü karşılamak için istenç, istem, irade, istek
sözcükleri de var. Bunlar iktisat, psikoloji gibi bilimler
tarafından da kullanıldığı için; metinde doğrudan istenci,
isteği karşılayan kullanımlar zaten olması nedeniyle ben
isteme sözcüğünü yeğledim.

Levent Özşar

İçindekiler
İsteme ve Tasarım Olarak Dünya - Arthur
Schopenhauer 1
Çevirmenin Sözü. 1
BİRİNCİ KİTAP -Tasarım olarak Dünya 2
BİRİNCİ YÖN -Yeter sebep ilkesine bağlı tasarım:
Deney ile bilimin nesnesi. 2
BİRİNCİ KİTABA EK -İdealizmin Bakış Açısı 4
İKİNCİ KİTAP -İsteme olarak Dünya 7
BİRİNCİ YÖN -İstemenin nesneleşmesi 7
İKİNCİ KİTABA EK -Kendini Bilmede İstemenin
Önceliği Üzerine 21
ÜÇÜNCÜ KİTAP -Tasarım olarak Dünya 23
İKİNCİ YÖN -Yeter sebep ilkesinden bağımsız bir
tasarım: Platoncu İdea: Sanatın nesnesi 23
DÖRDÜNCÜ KİTAP -İsteme olarak Dünya 40
İKİNCİ YÖN -Kendini bilmeye ulaşıldığında yaşama
isteğinin onaylanması ile yadsınması 40
DÖRDÜNCÜ KİTABA EK -Eşeysel Sevinin Metafiziği
Üzerine 61
BiRiNCi KiTAP -Tasarım Olarak Dünya
BİRİNCİ YÖN -Yeter sebep ilkesine bağlı tasarım:
Deney ile bilimin nesnesi.

Çocukluğundan çık da uyan arkadaşım!
Jean-Jacques Rousseau

§ 1. "Dünya, benim tasarımımdır'." Bu, yaşayan, bilen
her şey için geçerli bir doğruluktur. Gelgelelim, bu
doğruluğu düşünülmüş olmaya, soyut bilince ancak
insan getirebilir. İnsan bunu gerçekten yaparsa, onda
felsefi yargı gücü gelişmiş olur. O zaman da insan için
şunlar açıklık kazanır, kesinleşir: O, güneşi, yeryüzünü
bilmemekte, yalnızca güneşi gören gözü, yeryüzünü
duyumsayan eli bilmektedir, onu kuşatan dünya olsa
olsa tasarım olarak vardır - açıkçası, dünya, ancak
başka bir şeyle ilişkisi içinde, tasarımı kavrayan biriyle
ilişkisinde vardır, bu da kendisidir.
A priori söylenebilen bir doğruluk varsa o da budur.
Çünkü bu doğruluk, olanaklı, düşünülebilir bütün
deneylerin kalıbını dile getirir. O, bütün ötekilerden,
zamandan, uzamdan ya da nedensellikten daha genel
bir kalıptır; çünkü ötekilerin hepsi onu gerektirir. Yeter
sebep ilkesinin çok sayıda özel biçimi olduğunu kabul
ettiğimiz bu kalıplar, yalnızca tasarımların belli bir sınıfı
için geçerlidir. Oysa, özne ile nesne ayrımı, bütün bu
sınıfların ortak kalıbıdır. O, soyut ya da sezgisel; saf ya
da görgül her tasarımın altında olanaklı, kavranabilir
olduğu tek kalıptır. Dolayısıyla şundan daha kesin bir
doğruluk yoktur, bütün ötekilerden daha bağımsız olan,
en az kanıtlama gerektiren doğruluk şudur: Bilme
bakımından bütün var olanlar, -açıkçası tüm dünya -
ancak özneyle ilişkisinde, algılayanın algısıyla ilişkisinde
nesnedir, tek sözcükle, tasarımdır. Elbette bu geçmişin
tümünde doğruydu, geleceğin tümünde de doğru
olacaktır. En uzaktaki için doğru olduğu gibi yakında,
neredeyse avucumuzun içinde olan için de doğrudur.
Çünkü, bu, uzam ile zamanın kendisi için doğrudur. Bu
ayrımlar, ancak onların içinde doğar. Şöyle ya da böyle
dünyaya ait olan ya da olabilen her şey, kaçınılmaz
biçimde şundan etkilenir: O, özne tarafından koşullanır,
yalnızca özne için vardır. Dünya, tasarımdır.
Bu doğruluk hiç de yeni değildir. O, Descartes'in
ortaya koyduğu kuşkucu düşüncelerde içkindi. Gelin
görün ki ondan kesin olarak ilk kez Berkeley söz etti.
Öğretisinin geri kalanı zamanın sınamasına direnemese
bile, onun felsefeye bu yöndeki hizmeti
unutulmayacaktır. Kant'ın ilk yanlışı, bu ilkeyi
yadsımaktı. Öte yanda, bu doğruluk, Hindistan'ın bilge
kişilerince çok çok önce saptanmıştı. Çünkü, o,
Vyasa'ya bağlanan Vedanta felsefesinin temel ilkesini
ortaya koyar. Sir William Jones, asyalıların felsefesi
üzerine son denemesinde (Asiatic Researches, cilt ıv, s.
164) bunu göstermektedir: "Vedanta okulunun temel
ilkesi, özdeğin varlığına karşı çıkmaya, açıkçası katı,
içine girilmez, yer kaplayan öğeyi yadsımaya dayanmaz
(bunu yadsımak delilik olur). Tersine bu öğretinin temel
ilkesi, özdeğe ilişkin gözde anlayışı düzeltmeğe,
özdeğin ansal algıdan bağımsız bir özü olmadığını,
varolma ile algılanabilir olmanın birbirinin yerine geçen
terimler olduğunu ileri süremeğe dayanır. Bu sözler,
deneysel gerçeklikle aşkın tasarımsallığın
bağdaştığını bol bol anlatır.
O zaman, bu ilk kitapta, biz dünyayı salt bu yönünden,
tasarım olduğu kadarıyla göz önüne alacağız. Dünyayı
yalnızca kendi düşüncesi sayan birinin içinde, bu
konuda bir ikircik vardır. Bu ikircik, ona, doğru olup
olmaması bir yana, bu görüşün tek yanlı olduğunu
anlatır; bu görüşün birtakım keyfi soyutlamalar aracılığı
ile ortaya çıkarılmış olması gerektiğini söyler. Gene de o
bizim kendimizi hiçbir zaman kurtaramayacağımız bir
varsayımdır. Bu görüşün tek yanlılığı, bundan sonraki
kitaptaki bir doğrulukla dengelenecektir. O, bizim burada
yola çıktığımız doğruluk ölçüsünde kesin, doğrudan
değildir. Bizi bu doğruluğa ancak derin bir araştırma,
daha zor bir soyutlama, değişik olanı ayırma, özdeş
olanı birleştirme götürebilir. Bu, saygı uyandıran önemli
bir doğruluktur, korku vermese bile herkes için ciddi,
kendine getirici olmalıdır. O, herkesin, her birimizin,
"Dünya benim istememdir." diyebilmesini, zorunlu olarak
da demesini gerektirir. Gelin görün ki, şimdilik, bu ilk
kitapta, olanca dikkatimizi, onu dağıtmadan dünyanın
bilinebilir yönüne vermeliyiz. Bu yön, araştırmanın çıkış
noktasıdır. Buna göre, hangi biçimde var olurlarsa
olsunlar, bütün nesnelere - aşağıda daha ayrıntılı
tartışacağımız gibi kendi gövdemize bile - yalnızca
tasarımlar diye bakmaktan, onları yalnızca tasarımlar
diye adlandırmaktan çekinmeyeceğiz. Biz böyle
yaparak, her zaman olsa olsa onu öteki yönü kuran
istemeden soyutlarız. (Daha sonra bunun herkese kesin
görüneceğini umuyoruz) Çünkü, dünya, bir yönüyle