İnekler, Domuzlar, Savaşlar ve Cadılar - Marvin Harris

259 Pages·2010·1.32 MB·Turkish

by  Marvin Harris

Marvin Harris, Columbia Üniversitesi'nde akademik görevine 1953 yılında başlamış, 1963’ten 1966'ya değin
Antropoloji Bölümü Başkanlığı yapmış, sonraki yıllarda da aynı bölümdeki derslerini sürdürmüştür.
Harris'in başlıca yapıtları:
The Rise of Anthropological Theory: A History of Theories of Culture (1968)
Culture, People, Nature: An Introduction to General Anthropology (1975) Cultural
Materialism: The Struggle for a Science of Culture (1979)
Yamyamlar ue Krallar (1994, İmge Kitabevi Yayınları)
Marvin Harris Cows, Pigs, Wars and Witches. The Riddles of Culture © İmge Kitabevi
Yayınları, 1995 Bu çevirinin tüm haklan saklıdır.
ISBN 975-533-119-0 1. Baskı: 1995
Kapak Tasarımı Fatma Korkut
Dizgi İmge Ajans
Kapak Baskısı Pelin Ofset 418 70 93
İç Baskı ve Cilt CEM Web-Ofset Ltd. Şti. - 385 37 26 - 385 37 27 Ankara
İmge Kitabevi Yayıncılık Paz. San. ve Tic. Ltd. Şti. Konur
Sok. No: 3 Kızılay 06650 Ankara Tel: [phone]
46 11 Faks: (312) 425 65 32
Marvin Harris
İnekler, Domuzlar, Savaşlar ve
Cadılar
Kültür Bilmeceleri
Çeviren: M.Fatih Gümüş
İçindekiler
Önsöz 7
Giriş 10
Ana inek 14
Domuz Sevenler ve
Domuzdan Tiksinenler
İlkel Savaş 56
Yabanıl Erkek 74
Potlaç 97
Hayalet Kargo 116
Mesihler 134
Barış Prensinin Gizi 153
Süpürgeler ve Sabbatlar 176
Büyük Cadı Çılgınlığı 189
Cadıların Dönüşü 203
Sondeyiş 217
Göndermeler ve Teşekkürler 224
Önsöz
Sınıfta üniversite öğrencilerini ineklerin kesilmesine
ilişkin Hint tabusunun ussal bir açıklaması bulunduğuna
inandırma çabalarımı henüz bitirmiştim. Akla gelebilecek her
karşı çıkışı önlemiş olduğumdan hiç kuşkum yoktu. Güven
dolu bir gülümsemeyle onlara soruları olup olmadığını
sordum. Kaygılı görünen bir genç elini kaldırdı. "Peki ama
Yahudilerin domuz hakkındaki tabusuna ne demeli?"
Bir kaç ay sonra gerek Yahudilerin gerekse
Müslümanların domuzdan neden tiksindiklerini açıklamayı
amaçlayan bir araştırmayı yapmaya başladım. Bir grup
meslektaş üzerinde görüşlerimin etkisini sınama hazırlığım
yaklaşık bir yılımı aldı. Konuşmamı bitirmem üzerine, Güney
Amerikalı Kızılderililer konusunda bir uzman olan bir
arkadaşım dedi ki, "Peki ama geyik eti hakkındaki Tapirape
tabusuna ne demeli?"
Ve uygun bir açıklama bularak çözmeye çalıştığım bu
bilmecelerin her biri için durum böyle sürüp gitmekteydi.
Önceleri hiç akıl sır ermez bir adet ya da yaşam biçimini
açıklamayı ben bitirir bitirmez, bir başkası bir başka olguyla
hemen ona karşı çıkar.
"Evet, belki Kwakiutl'lerin potlaç'ı için bu geçerlidir, ama
Yanomamo'lar arasındaki savaşı nasıl açıklayacaksınız?"
"Sanırım orada bir protein eksikliği söz konusu olabilir..."
"Peki ama New Hebrides'deki kargo çılgınlıklarına ne
demeli?" Yaşam biçimlerine değgin açıklamalar patates
çiplerine benzer. İnsanlar torba dolusu çipi bitirinceye değin
yemeyi sürdürürler.
Bu kitabın konudan konuya geçip durmasının
nedenlerinden biri işte budur. Hindistan'dan Amazon'a ve
İsa'dan Carlos Castaneda'ya uzanıyoruz. Ama sıradan bir
patates çipi torbasıyla karşılaştırma yapınca arada bazı
ayrımlar olduğu görülür. Her şeyden önce, hoşunuza giden ilk
parçayı ele almanıza karşı olduğumu belirtirim. Benim
büyücü kadınlara değgin açıklamam mesihlere (kurtarıcılara)
değgin açıklamama dayanır ve mesihlere değgin açıklama
"büyük adamlar"a değgin açıklamaya dayanır, o da cinsiyet
ayrımcılığına dayanan açıklamaya dayanır, o da domuz
sevgisine değgin açıklamaya dayanır, o da domuzdan
tiksinmeye değgin açıklamaya dayanır, o da inek sevgisine
değgin açıklamaya dayanır. Dünyada yaşam inek sevgisiyle
başladı demek istemiyorum, ama yaşam biçimlerinin
nedenlerini anlamak üzere yaptığım girişimde işe oradan
başladım. Bu nedenle lütfen konulan rastgele ele alıp okuma
sırasını bozmayın.
Bu kitaptaki bölümlerin birbirine dayanarak gelişen ve
birikimli bir etki yaratan bir yapı olarak görülmesi önemlidir.
Aksi halde, sayısı bir düzineyi bulan çeşitli alan ve
disiplinlerdeki uzmanların bana kesinlikle yöneltmek
isteyecekleri vuruşların karşısında savunmasız kalırım.
Uzmanlara saygı duyarım ve onlardan bilgilenmek isterim.
Ama, çalışmanızda bir çok uzmanın hepsine birden aynı
zamanda dayanmak zorunda kalırsanız onların size
yükleyeceği sıkıntı sağlayacağı kazanç kadar büyük olabilir.
Siz acaba Hinduizm konusundaki bir uzmana Yeni Gine'deki
domuz sevgisine ilişkin bir soru, ya da Yeni Gine
konusundaki bir yetkeye Yahudilerde görülen domuz
tiksintisine ilişkin bir soru, ya da Yahudilik konusundaki bir
uzmana Yeni Gine'deki mesihlere ilişkin bir soruyu hiç
sordunuz mu? (Bütün yaşamı boyunca aynı patates çipini
yemek uzmanın doğasında var.)
Benim disiplinler, anakaralar, ve yüzyıllar arasındaki
serüveni göze almamın nedeni dünyanın disiplinler,
anakaralar ve yüzyıllar arasında uzayıp gitmesidir. Doğadaki
hiç bir şey oylumlu iki inceleme kadar birbirinden ayrımlı
değildir.
Tek bir yüzyıla, oymaya, ya da kişiliğe ilişkin bilgilerini
sabırla genişletip yetkinleştiren bilginlerin bireysel
çalışmalarına saygı duyarım, ama sanırım bu tür çabalar
gene) ve karşılaştırmayı kapsayan sorunları daha çok
yanıtlayacak biçimde yönlendirilmelidir. Bizim aşırı
uzmanlaşmış bilimsel kurumlarımızın yaşam biçimlerinin
nedenlerine ilişkin tutarlı bir şeyler söyleme konusunda
açıkça görülen yetersizlikleri yaşam biçimi olgularındaki bir
özsel kargaşadan doğmuyor. Aslında, sanırım bu durum bir
olguyu bir kuramla hiç zorlamayan uzmanlara onur ödülleri
verilmesinin sonucudur. Toplumsal araştırmanın oylumu ile
toplumsal karışıklığın boyutu arasında bir süredir varolduğu
görülen orantılı bağıntının anlamı ancak şu olabilir: Bütün o
araştırmaların tüm toplumsal işlevi insanların kendi toplumsal
yaşamının nedenlerini anlamalarına engel olmaktır.
Kurumsal bilginin büyük bilginleri şunu ısrarla belirtirler
ki bu karışıklık ortamının nedeni yapılan araştırmaların
azlığıdır. Çok geçmeden on bin yeni alan gezisi hakkında
ayaklan havada bir seminer düzenlenir. Ama eğer bu bilginler
kendi bildikleri yolda giderlerse, öğreneceğimiz bilgi, daha
çok değil, daha az olacaktır. Uzmanlıklar arasındaki boşluğu
doldurmayı ve varolan bilgiyi kuramsal olarak tutarlı
çizgilerle örgütlemeyi amaçlayan bir stratejiyi kullanmaksızın
yapılacak yeni araştırmalar yaşam biçimlerinin daha iyi
anlaşılmasına yol açmayacaktır. Eğer biz içtenlikle kasıtsız
açıklamalar yapmayı istiyorsak, doğanın ve kültürün o bitip
tükenmez olguları arasında nereye bakacağımıza ilişkin hiç
olmazsa kabaca bir görüşe sahip olmamız gerekir. Umarım ki
bir gün yaptığım çalışmaların böyle bir stratejinin
geliştirilmesine - nereye bakılacağını göstermeye - katkı
sağlamış bulunduğu anlaşılacaktır.
Giriş
Bu kitap görünüşte usdışı ve açıklanamaz yaşam
biçimlerinin nedenlerine ilişkindir. Bu gizemli adetlerin
bazıları henüz yazıya geçmemiş ya da "ilkel" topluluklarda
görülür - örneğin, Amerikanın övüngen Kızılderili şefleri ne
denli zengin olduklarını göstermek için mal varlıklarını yakıp
yokederler. Başka örneklere gelişmekte olan toplumlarda
rastlanır; bunlardan benim seçerek ele aldığım Hindular
ölümcül bir açlık çekerlerken bile sığır eti yemeyi
reddederler. Daha başka örnekler ise mesihlerle ve büyücü
cadılarla ilgilidir ki bunlar bizim kendi uygarlığımızın temel
görüşünün ayrılmaz birer parçasıdırlar. Görüşümü açıklamak
için, çözümü olanaksız bilmeceler gibi görünen acayip ve
tartışmalı örnek olayları özellikle seçtim.
Bizimki öyle bir çağ ki kendisinin aşırı dozda bir akıl
gücünün kurbanı olduğu savında bulunur. İnsanın yaşam
biçimlerindeki değişmeleri bilimin ve aklın
açıklayamayacağını göstermek üzere bilginler kin dolu bir
ruhla harıl harıl çalışmakla meşguldürler. Ve bundan sonraki
bölümlerde incelenmiş olan bilmecelerin çözümsüz oldukları
görüşünü dayatmak artık moda olmuştur. Yaşam biçiminin
bilmecelerine ilişkin olup günümüzde etkisini sürdüren bu
düşünüşün ortamı "Patterns of Culture" (Kültür Modelleri)
adlı kitabında ağırlıklı olarak Ruth Benedict tarafından
hazırlanmıştır. Kwakiutl, Dobuan, ve Zuni topluluklarının
kültürleri arasındaki çarpıcı ayrımları açıklamak amacıyla
Benedict kaynağını Digger Kızılderililerine dayandırdığı bir
söylenceye sarılmıştır. Söylence şöyle: "Tanrı her bir halka
bir kase verdi, kilden bir kase, ve onlar bu kaseden
yaşamlarını içtiler... Hepsi paylarına düşen suyu aldılar ama