İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı: Osmanli Toplumunda Kitliklar 1560-1660

359 Pages·2014·26.92 MB·Turkish

by  Zafer Karademir

KiTAP YAYINEVI -301
TARiVHE c oeRAFYDAİ ZİS-İ9 5
IMPARATORLuAeÇuLNI KİLAM TİHANO!S:M ANLTIO PLUMUNDKAI TLIK(L1A5R6 0-1660)
.
IZ AFEKRA RADEMİR
() 2014Z,A FEKRA RADEMİR
() 2014K,İ TAYPA YINELVTID .
TANITIİMÇ İYNA PILACKAIKS AAL INTILDAIRŞ INDHAİ ÇBiYRÖ NTEMLçEo eALTILAMAZ
KİTATPA SARIMI
YETKİBNA ŞARIBRE,K
TASARIDMA NIŞMANUCI
BEK
KAPATKA SARIMI
DiLEÇKE TINKAYA
GRAFİUKY GULAMAV EI ASKI
MASM ATBAACIAL.IŞK.
K.l.eıHTA NEB İNASI
HAMİDIYMEA HALLESsİo,e uKSCUA DDESNiO .3
3440K8A eıTHANE
SERTiFNiOK.A1 2055
T:0 2122 941000 F:2 122 9490 80
E: [email protected]
1.B ASIM
EYLÜ2L0 14İ,S TANIUL
ISBN9 78-605-105-134-5
YAYINY ÖNETMENİ
ÇAeATAAYN A.DOL
IC.İTAYPA YINBVLTİD .
KACıT HANEB İNA.Si
llAMİDİMYAEH A1LESi, soeuıcsu CADDESİN O. 3/1-A
34408 KACITHANEİ STANBUL
S•RTİFİKA NO.1 2348
T: 212 294 65 55 F: 212 294 65 56
E: [email protected]
w: www.kitapyayinevi.com
İmparatorluğun
Açlıkla imtihanı
OsmanTloıp lumunKdıat lı(k1l5a6r0 -1660)
ZAFER KARADEMİR
KitapvAYINEVi

İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR 7
ÔNSÖZ 9
GİRİŞ 11
1. DARLIK VE KITLIKLARIN NEDENLERİ 4I
DoeAL NEDENLER 43
I· KURAKLIK 44
2-AŞIRI soeuKLAR VE ŞİDDETLİ KIŞ ŞARTI.ARI 52
3-SEL 64
4-ÇEKİRGE İSTİLASI 7I
5-CoeRAFİ GÜÇLÜKLER 77
BEŞERİ NEDENLER 85
I· DEMOGRAFİK YAPIDA DEeİŞİM 86
2-EŞKIYALIK HAREKETLERİ 99
3-SAVAŞI.AR 113
4-İHTİKAR 119
5-KAÇAKÇILIK I3I
6-İDARİ HATA VE SUİSTİMALLER I47
7-TOPRAKLARIN EKİMİ VE SUI.ANMASINDAKİ SORUNLAR I58
il. DARLIK VE KITLIKLARIN OLUŞ_l!M SÜRECİNİ HIZ!ANDIRAN VE
!lJKİSİNİ ARTIRAN NEDENLER I66
SALGIN HASTALIKLAR I66
NARH VE ENFLASYON 173
SELEMCİLİK I85
KOLTUKÇULUK VE SİMSARLIK I88
ULAŞIM VE NAKLİYE ZORLUKLARI I9I
TOPRAKLARIN TERK EDİLMESİ VE BÜYÜK ÇİFTLİKLERİN OLUŞUMU I99
AŞIRI BORÇLANMA VE FAİZCİLİK 2IO
III. DAR_ı.ıeı VEYA KITLleI YASANAN GIDA MADDELERİ 2I5
BueDAY VE MAMULLERİ 2I5
HAYVANSAL GIDALAR 224
Tuz 23I
JV. DARLIK VE KITLIKLARIA �ÜCADELE 234
DARLIK VE KITLIK DÖNEMLERİNDE DEVLET 234
I-ZAHİRE TEDARİKİ MESELESİ VE ZAHİRE TEDARİK EDİLEN KAYNAKLAR 238
2-VERGİ AFFI VE İNDİRİMİ 266
3-TOHUM YARDIMI 273
4-DİtER DESTEKLER VE ÖNLEMLER 275
DARLIK VE KITLIK DÖNEMLERİNDE ÜSMANLI REAYASI 276
I-YENİ TOPRAKLAR AÇMA 277
2-ÜRÜN ÇEŞİTLENDİRME VE BESLENME ALIŞKANLitINDA DEtİŞİM 279
3-DARLIK VE KITLIK DÖNEMLERİNDE VAKIFIAR VE İMARETLER 290
4-DARLIK VE KITLIK DÖNEMLERİNDE TARIM DIŞI ÇALIŞMA HAYATI 305
V. DARLIK VE KITLIK DÖNEMLEJ!İNDE SOSYAL VE KÜLTÜREL HAYAT 310
DARLIK VE KITLIK DÖNEMLERİNDE SOSYAL HAYAT 310
I-KİTLESEL ÖLÜMLER 3I3
2-DARLIK VE KITLIK DÖNEMLERİNDE AİLE KURUMU 317
DARLIK VE KITLIK DÖNEMLERİNDE KÜLTÜREL HAYAT 321
I-DARLIK VE KITLıtA DİNİ YAKIAŞIM 321
2-DARLIKIAR-KıTLIKLAR VE HAC 330
3-EDEBİ METİNLERDE DARLIK VE KITLIKIAR 332
SONUÇ 336
KAYNAKÇA 340
DizİN 360
KISALTMALAR
AÜ DTCF Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi
BOA Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Bkz Bakınız
c. Cilt
Çev. Çeviren
Der. Derleyen
DİA Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
Ed. Editör
H. Hicri Yıl
Haz. Hazırlayan/lar
İA Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi
M. Miladi Yıl
MEB Milli Eğitim Bakanlığı
MÖ Milattan Önce
MS Milattan Sonra
s. Sayı
s. sayfa
TOEM Tarihi Osmani Encümeni Mecmuası
TIK Türk Tarih Kurumu
TVYY Tarih Vakfı Yurt Yayınlan
Vd. ve devamı
Yay. Yayınlayan
IMPARATORLU�UN AÇLIKLA iMTİHAN!

ÖN SÖZ
eniçağda insanların iktisadi hayattaki gayelerinin başında temel gıda
maddelerini herhangi bir darlığa düşmeden temin edebilmek ve bu
Y
konuda istikrarlı bir düzeni sağlayabilmek geliyordu. Ancak gerek
doğal gerekse beşeri sebepler yüzünden toplumların darlık ve kıtlık olaylan
ile sıkça karşılaşmasının önüne geçilememiştir. Bunlardan uzak olmayan
Osmanlılar temel gıda maddelerinin arzında yaşanan daralmalar ile sıkça
mücadele etmek zorunda kalmışhr. İmparatorluğun özellikle 16. yüzyılın
ikinci yarısından itibaren yaşamaya başladığı ekonomik sıkıntılar ve çeşitli
iklim problemleri, kimi idarecilerin suistimalleri ile birleşince içinden çıkıl­
ması zor olan maişet problemleri görülmeye başlamışhr. Aynı dönemlerde
ortaya çıkan bazı çıkar gruplarının arzda yaşanan daralma dönemlerini ken­
dileri için fırsata çevirmeye gayret ettiği sıralarda halkın bundan ziyadesiyle
muzdarip olduğu anlaşılmaktadır.
İşte bu çalışmada Osmanlı iktisadi göstergelerinin zirve değerler­
den dönüş yapmaya başladığı 16. yüzyılın ikinci yarısından makro verilerin
toparlanma sürecine girdiği 17. yüzyılın ikinci yarısının başlarına kadar ge­
çen bir asırlık sürede Osmanlı coğrafyasında varlığı açıkça görülen darlık
ve kıtlık vakaları incelenmiştir. Araşhrma zaman bakımından bu şekilde
sınırlandırılırken mekan açısından Anadolu yarımadası ile Ege Adalarında
yaşanan krizler çalışmanın odak noktasını oluşturmuştur.
Çalışmanın üzerinde inşa edildiği ana kaynakların başında Başbakan­
lık Osmanlı Arşivinden elde edilen arşiv dokümanları ile Ankara Milli Kütüp­
hanede yer alan Şeriyye Sicilleri gelmektedir. Aynca yayınlanmış ya da tez
çalışması olarak incelenmiş olan çeşitli arşiv malzemeleri de incelemenin
ihtiyaç duyduğu kaynaklan sağlama bakımından oldukça faydalı olmuştur.
Yine döneme ait vakayinameler ve kronikler pek çok konunun aydınlahlma­
sı için vazgeçilmez temel kaynaklar arasında yer almıştır. Bunlardan başka
yerli ve yabancı seyahatnameler, sıradan halkın dertlerine tercüman olması
nedeniyle çalışmaya büyük katkı sağlamışhr. Nihayet konu ile alakalı yayın­
lanmış inceleme ve araştırmalar çalışmanın daha iyi anlaşılması ve anlatıl­
ması yolunda çok yararlı olmuştur.
IMPARATORLUl:IUN AÇLIKLA IMTİHANI 9
Bu çalışmada söz konusu kaynak ve eserlerin yardımıyla elde edilen
nicel ve nitel verilerin rehberliğinde, incelenen zaman diliminde Osman­
lı insanının temel besin maddelerinde yaşadığı darlık ve kıtlıkların neden
ortaya çıktığı ve bunların nasıl yaşandığı konusu açıklanmaya çalışılmışhr.
Toplumun ve ida.recilerin kısa ya da uzun süreli gelişmeler neticesinde or­
taya çıkan iaşe krizlerine direnip direnemedikleri şayet bunu başardılarsa
nasıl başardıkları gibi temel sorulara cevaplar aranmışhr.
Son olarak çalışmanın plan aşamasından son noktası konuncaya ka­
dar geçen sürede özverili desteğini eksik etmeyen danışman hocam Prof.
Dr. Hasan Yüksel'e, yapıcı eleştirileri ve zengin kitaplıkları ile çalışmanın
şekillenmesine büyük katkı sağlayan Cumhuriyet Üniversitesi Tarih bölü­
mündeki hocalarıma, aynca teknik-akademik bilgi ve becerilerini benimle
paylaşan değerli meslektaşlarım Yrd. Doç. Dr. Ahmet Yüksel ve Arş. Gör.
M. Hilmi Anç'a sonsuz teşekkürler ediyorum.
ZAFER l<ARADEMİR
Sivas 2014
10 ÔNSÖZ