Ilmî, harsî ve içtimaî arastırmalar dergisi

484 Pages·2017·7.8 MB·Turkish

harsiyat
.
Ilmî, harsî ve içtimaî aras.tırmalar dergisi
E-ISSN: 0106000
Harsiyât - İlmî, Harsî ve İçtimaî Araştırmalar Dergisi
Hakemli, Elektronik, Süreli Dergi
Yayın Türü: Yılda en az iki kere yayınlanır ulusal, hakemli, yaygın, elektronik dergidir.
Yönetim Merkezi ve Adresi : Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü
Emek Mahallesi, 6. Sokak, Nu: 2 06490 ÇANKAYA-ANKARA
Tel : [phone]
Faks :
Web : http://www.harsiyat.com
E-posta : [email protected]
Yayımcı
Prof. Dr. Ersin Özarslan, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, Türkiye
Bilim, Danışma ve Editörler Kurulu
Doç. Dr. Serpil AYDOS, Gazi Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Halit ÇAL, Gazi Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Selçuk ÇIKLA, Erzincan Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Zülfikar DAMLAPINAR, Gazi Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. A. Merthan DÜNDAR, Ankara Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Ayten ER, Gazi Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Erdoğan ERBAY, Erzurum Atatürk Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Rıza FİLİZOK, Gediz Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. İsmail GÖRKEM, Erciyes Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Osman GÜNDÜZ, Erzurum Atatürk Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Nurettin GÜZ, Gazi Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Murat KOÇ, Marmara Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Şahin KÖKTÜRK, Samsun Ondokuzmayıs Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Mehmet KÜÇÜKKURT, Gazi Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Ersin ÖZARSLAN, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, Türkiye
Prof. Dr. Gülcan SEÇKİN, Gazi Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Orhan SÖYLEMEZ, Ardahan Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Yaşar ŞENLER, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Rahim TARIM, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK, Atatürk Üniversitesi, Türkiye
Prof. Dr. Veli URHAN, Gazi Üniversitesi, Türkiye
Doç. Dr. İbrahim Hakan DÖNMEZ, Gazi Üniversitesi
Doç. Dr. Betül MUTLU, Bülent Ecevit Üniversitesi, Türkiye
Doç. Dr. Rabia Gülin ÖĞÜT-EKER, Hacettepe Üniversitesi, Türkiye
Doç. Dr. Recai ÖZCAN, Düzce Üniversitesi, Türkiye
Y. Doç. Dr. İbrahim ATABEY, Gazi Üniversitesi, Türkiye
Y. Doç. Dr. Sertaç Timur DEMİR, Gümüşhane Üniversitesi, Türkiye
Y. Doç. Dr. Erol GÜNGÖRDÜ, Gazi Üniversitesi, Türkiye
Y. Doç. Dr. Zübeyde ŞENDERİN, Kırıkkale Üniversitesi, Türkiye
Harsiyât - İlmî, Harsî ve İçtimaî Araştırmalar Dergisi
harsiyat
Hakemli, Elektronik, Süreli Dergi
[email protected]
. Cilt:1 Sayı:1, Güz/2017, E-ISSN:
.
İçindekiler
Makaleler
Türk Millî Kimliğinin İnşasında Balkan Bozgununun Etkisi: Yavuz Bülent Bakiler’in
Üsküpten Kosova’ya Adlı Eseri Üzerinden Bir Değerlendirme
Serpil AYDOS
1-16
Kırşehirli Şair ve Romancı Osman Hilmi’nin
Nakşü’l-Midâd ve Nâliş-i Sevdâ Adlı İki Eseri
İsmail KASAP
17-31
“İçi Dışı Bir” Gazeteci Ergun Göze:
Gazete Fıkralarının Fihristi
Ozan KOCABAŞ
32-234
Peyami Safa’nın Harf İnkılabından Sonraki Gazete Yazılarının Fihristi - (1929-1961)
Ömer Faruk YÜCEL
235-446
M. Yusuf Akyurt’un
Resimli Türk Âbideleri Külliyatı’nda Adana
Yusuf Turan GÜNAYDIN
447-460
Tanıtım ve Değerlendirmeler
Her Şey Bana Karşı
Cantürk COŞKUN
461-462
Hazine-i Evrak
Dil Alanı Üzerine
Hüseyin SESLİ
463-478
Harsiyât - İlmî, Harsî ve İçtimaî Araştırmalar Dergisi
harsiyat
Hakemli, Elektronik, Süreli Dergi
[email protected]
. Cilt:1 Sayı:1, Güz/2017, E-ISSN:
.
Takdim
“Harsiyât … Ama Niçin?”
Harsiyât kavramı
Harsiyât kelimesi, hars kökünden, «harsiyye, hars ile ilgili» anlamındaki
kelimenin çokluk eki almış şekliyle harѕiyyât, Türkçe’ye mahsus bir türetmedir.
Kültür işleri, kültüre dair, kültüre mahsus, kültüre has yahut özgü, kültürle ilgili
husus veya konular, bir milletin millî ve mânevî değerlerinin tamâmı, Tanpınar’ın
ifadesiyle “vatanın manevî çehresi” anlamlarına karşılık gelir.
Ziya Gök Alp’ın Latince culture kelimesinin karşılığı olarak teklif edip
kullandığı “hars” kelimesinin çokluk şeklidir. Gök Alp, Köprülü ve muakkipleri
ilim kavramlarını eserlerinde ve mecmualarında -iyyât eki ile oluşturmuşlardı.
Türkiyât, halkiyât, edebiyât, bediiyât hatta seririyât gibi… Devrin maarif vekâleti
bir “Hars Müdürlüğü” ihdas ettiği gibi muallim mektepleri ve liselerde halkiyât
ve harsiyât malzemesinin derlenmesi için valilikler bir tamim bile göndermişti.
1924 (1340)’te Ahmed Talat [Onay] Bolu Livâsı Salnâmesi’nin harsiyât ve edebiyât
kısımlarını yazmış, Sadeddin Nüzhet ve Mehmed Ferid 1926’da Konya Vilâyeti
Halkiyât ve Harsiyâtı’nı yayımlamışlar, Rıza Erdem 1928’de Burdur Halkıyât ve
Harsiyâtı’nı kaleme almıştı. Bu yapıya dil inkılabı ile yüz çevrilince, teklif edilen
yeni kelimeler tutmadı ve batılı kavramlar özellikle Latince ve Fransızca asılları
geldi oturdu, meselâ arziyât, içtimaiyât, ruhiyât, bediiyât, halkıyât gibi kavramları
kovduk, yerlerine teklif edilen yerbilimi, toplumbilim, tinbilim, “güzel duyu”,
halkbilim gibi kavram isimleri tutmadı. Ama jeoloji, sosyoloji, psikoloji, estetik,
folklor geldi oturdu. Hâliyle Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu gibi yerli ilim adamları
millî anlayışlarında sabitkadem ama yalnız kaldılar. Çünkü yozlaşma devlet eli
ile yürüyordu. Fındıkoğlu, Harsî ve İçtimaî Araştırmalar Derneği’ni kurdu; İş
mecmuasını harsî ve içtimaî araştırmalar dergisi alt başlığı ile yayımladı.
Ziya Gök Alp, Köprülü ve Fındıkoğlu mektebi vadisinde yürümek ve
gelenek çizgisinde var olmak niyetiyle “ Harsiyât” adı seçildi.
Niçin Harsiyât
Akademik dergilerin birbirinin benzeri oluşu, çoğunun puan toplamak
amacıyla kullanılması, ticarî vasıfları dolayısıyla esnafların işe soyunması ve
kâr gayesinin öne çıkması, ilimle, irfanla işi olmayanların ilmî dergi neşrine
girişmesi, bazı dergilerin de sadece çıkarılmış olmak için çıkarılması, bazı dergi
ve yayıncılarda dil, ifade, kavram, düşünce kaygısının olmayışı gibi sebepler
sahanın derdi olarak görüldü. Bu dertlerin paylaşılacağı bir mecra olarak
Harsiyât’ın yayımına karar verildi. Harsiyât’ın sayfaları bu derde ortak olmak
isteyen araştırmacı ve akademisyenlere her zaman açık olacaktır. Bu ilgili herkese
bir davettir..
Harsiyât, sanat, edebiyât ve tefekkür araştırmalarını tercihle, beşerî bilimler
sahasında ilgili her disipline yönelik araştırmalara tecelli zemini olmak üzere,
sadece üniversite mensuplarına değil bütün araştırmacılara açık olarak yılda en
az iki sayı neşredilecektir.
Harsiyât, kör hakemlik düzenini usta çırak zemininde uygulayarak genç
ilim adamı adaylarının telif, tahrir ve neşir sürecinde yetişmelerine yardımcı
olmaya çalışacaktır.
Harsiyât bu anlayıştaki dergi, kurum, kuruluş ve kişilerle ilmî harsî ve
içtimaî işbirliğine hazırdır.
Ersin ÖZARSLAN
Harsiyât - İlmî, Harsî ve İçtimaî Araştırmalar Dergisi
harsiyat
Hakemli, Elektronik, Süreli Dergi
[email protected]
. Cilt:1 Sayı:1, Güz/2017, E-ISSN:
.
Türk Millî Kimliğinin İnşasında Balkan Bozgununun
Etkisi: Yavuz Bülent Bakiler’in Üsküpten Kosova’ya Adlı
Eseri Üzerinden Bir Değerlendirme*
Sibel Serpil AYDOS
Doç. Dr., Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, [email protected]
Özet
Bu çalışmada Yavuz Bülent Bakiler’in Üsküp’ten Kosova’ya adlı eseri üzerinden,
Balkanlar’ın kaybının Türk millî kimliği üzerindeki etkisi irdelenmiştir. Çalışmada
öncelikle Balkanlar’ın kaybının yarattığı travmatik etki üzerinde durulmuş, ardından
Bakiler’in Balkanlar’a seyahatini konu alan eseri bu bağlamda tasviri bir tahlile tabi
tutulmuştur. Balkanlar’da uğranılan bozgun resmî çevrelerce çok fazla gündemde
tutulmasa da, edebî eserlerde, ağıtlarda ve türkülerde bu acının dışavurumları yaşanmış,
toplumsal hafızadaki yerini bu şekilde korumuştur. Ancak bu acılar sürekli yaşatılarak
millî kimliğin kurucu travması olarak kullanılması yoluna gidilmemiştir. Bu kayıp,
sürgün ve acıların yası daha çok örtük bir şekilde tutulduğundan, Türk millî kimliğinin
inşasındaki etkisi de örtük bir şekilde gerçekleşmiştir. Bu bir anlamda da Devlet’in
Balkanlar’a karşı mesafeli tutumunun da bir sonucudur. Ancak güvenlik kaygılarıyla
gerçekleştirilen bu mesafeli duruş bir yönüyle de Osmanlı bakiyesi Türklere karşı
ilgisizliğe de neden olmuştur. Rumeli’deki Türklerin bu yöndeki şikayetleri Bakiler’i
eserinde en çok üzen, öfkelendiren ve utandıran durumdur. Diğer yandan şair sık sık
geçmişte bu toprakların fatihi olmanın verdiği gurur ile bunların kaybının verdiği acı ve
öfke duyguları arasında gidip gelmektedir.
Anahtar Kelimeler: Balkanlar, Türk Millî Kimliği, Yavuz Bülent Bakiler.
The Effect of The Balkan Defeat on the Building of Turkish National Identity:
An Assesstment over the Yavuz Bülent Bakiler’s Work Üsküp’ten Kosova’ya
Abstract
In this study it has been analyzed the effect of the loosing of Balkans on the
Turkish national identity over the Yavuz Bülent Bakiler’ work “Üsküpten Kosova’ya”.
The study focused firstly on the traumatic effects of the loss of the Balkans; following
Bakiler’ work on travel to the Balkans has been analyzed descriptively in this context.
Despite the fact that the “Balkan defeat” wasn’t kept on the agenda too much in the
official circles, the expressions of this pain expressed in literary works, lyrics and ballads,
thus it has been protected in the social memory. However, these pains have not been used
as a constitutive trauma through have been kept alive for the Turkish national identity.
Rather, their effects on the Turkish national identity were also implicitly. In a sense,
this was, also the result of the careful and distance attitudes of Turkish State’s towards
Balkans. However, this distant stance occurred due to security concerns, also caused the
indifference towards the Turks living in the Balkans. This is the situation that caused
Bakiler upsetting and embarrassing mostly in his Balkan journey. On the other hand,
Bakiler has often flourished between the pride of being the conqueror of these lands and
the pain of their loss.
Keywords: Balkans, Turkish National Identity, Yavuz Bülent Bakiler
*: Bu çalışma, 8. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi’nde sunulan ve bildiri kitabında basılan
bildirinin tadil edilmiş halidir.
Sibel Serpil AYDOS
Giriş
Millî kimliğin ifadesi, sık sık belirli bir toprağa aidiyet duygusunun ortak
paylaşımına gönderme yapar (Radcliffe ve Westwood,1996: 16). “Halk” ile
“toprak” birbirlerine ait olmalıdırlar; fakat bu toprak herhangi bir toprak değil,
tarihi bir toprak, yurt ve halkın beşiği olmalıdır. Tarihi toprak, bilgelerimizin,
azizlerimizin ve kahramanlarımızın yaşadıkları, çalıştıkları, dua edip savaştıkları
yer olması dolayısıyla yeryüzünde biricik ve kutsaldır (Smith, 1994: 25). Bu
nedenle bu toprakların kaybı son derece acı vericidir. Bu acı Türk Milleti için
en yoğun şekilde Balkanlar’ın kaybıyla birlikte yaşanmıştır çünkü Osmanlı
toprakları içinde Balkanlar ayrıcalıklı bir yere sahipti. Bu durumu milliyetçi bir
bakış açısıyla Özcan Yeniçeri şöyle ifade eder:
“Çiğnediği toprağın, yöneldiği kıblenin farkında olan şuur sahipleri için
Plevne, Tuna ya da Viyana olduklarından farklı anlamlarla yüklüdür. Bu yerler
yazarı, düşünürü ve evliyasıyla Türkler’in bin yıllık Batı’ya yönelişinin hikâyesini
özetler. Plevne marş olmuş okunmuş, Tuna bir yudum hasret olmuş içilmiş: Viyana
ağıt olmuş yakılmıştır. Sonuçta bu yerlere yapışık anılar nesillerden nesillere
aktarılmış, kolektif şuuraltı bunlarla ağzına kadar dolmuştur” (Yeniçeri,2016;192).
Yeniçeri Balkanlar’ın kaybının ve acı hatıraların Türk Milleti’nin hafızasından
hiçbir zaman silinmediğini, başka biçimlere bürünerek kültürün bir parçası
haline gelip nesilden nesile aktarıldığını ifade etmektedir. Bu türden kayıplar
bizzat hayata kimi zaman içli ağıtlarla, kimi zaman da yanık türkülerle sızarak,
atasözleri, folklorik figür, şiir, mani, hikâye, efsane, olarak yaşatılmaktadır
(Yeniçeri,2016;50).
Balkanlar’da uğranılan bozgun, verdiği acı ve utanç dolayısıyla bürokratik
ve resmî çevrelerce çok fazla dillendirilmese de, yukarıda da bahsedildiği gibi
şiirlerde, ağıtlarda, türkülerde ve marşlarda bu acının dışavurumları ortaya
konulmuş,1 toplum hafızasındaki yerini bu şekilde korumuştur. Ancak şunu
belirtmek gerekir ki bir Ermeni veya Yahudi milliyetçiliğinde olduğu gibi bu
acılar sürekli yaşatılarak millî kimliğin kurucu travmaları olarak kullanılması
yoluna gidilmemiştir. Bu ikisiyle kıyaslandığında, Türklerin gerek Balkanlar’da
gerekse de Kafkasya’da yaşadıkları kayıp, sürgün ve acıların yasını çok daha
örtük bir şekilde tuttukları görülmektedir. Dolayısıyla da Balkanlar’ın kaybının
Türk milli kimliğinin inşasındaki etkisi de örtük bir şekilde gerçekleşmiştir.
Balkanlar’ın kaybından sonra Osmanlıcılık politikalarının sonuç vermediği
görülünce, Türkçülük ideolojisi hızla güç kazanmaya başlamıştır. Dolayısıyla bu
kayıp Türk kimliğinin inşasında bizatihi kurucu unsur olmuştur. Bunun yanında
kısa bir süre sonra kurulacak olan yeni Türk Devleti’nin kimlik inşasında,
doğrudan adı geçmese de, “vatan” ve “öteki” tasvirlerinin yapılmasında örtük
olarak belirleyici olmuştur. Atalarının şanlı fetihlerde bulunduğu, yüzyıllarca
hakim oldukları topraklardan, kovulan mahkum bir halk durumuna düşülmesi
nedeniyle, yaşanan hezimetlerin kolektif bilinçaltında neden olduğu travmalar,
Türk kimliğine yüklenen anlamların, özgüven bağlamında, kimi zaman ifrat ve
tefrit arasında gidip gelmesine neden olmuştur.
1 Halk edebiyatında Balkan acılarını konu alan bir çalışma için bkz: Hayriye Süleymanoğlu Yenisoy , (2007) Balkanlar
Deyince.. Filibe Yöresi Kültür ve Dayanışma Yayını.
2 Harsiyat - İlmî ve İçtimaî Araştırmalar Dergisi
Türk Millî Kimliğinin İnşasında Balkan Bozgununun Etkisi:
Yavuz Bülent Bakiler’in Üsküpten Kosova’ya Adlı Eseri Üzerinden Bir Değerlendirme
Bu çalışmada Yavuz Bülent Bakiler’in Üsküp’ten Kosova’ya adlı eseri üzerinden
Balkanlar’ın kaybının Türk kimliği üzerindeki etkisi irdelenmeye çalışılmıştır.
Bâkiler, 1976-1977 yıllarında Kültür Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı’nın ortak
kararıyla Yugoslavya’ya Struga Şiir Festivali’ne gitmiş ve döndükten sonra
Üsküp’te Türk Eserleri isimli bir televizyon programı hazırlayarak sunmuştur.
Daha sonra buradaki müşahadelerini, 1979 yılında Üsküp’ten Kosova’ya adlı
kitabında yayımlamıştır (Bayram, 2011;94). Kendisi de bir göçmen çocuğu olan
Bakiler (Adıyaman, 2014;1), bu topraklarda yoğun milliyetçi duygular içinde
gezmiş ve bu toprakların kaybının sonuçlarıyla ilgili olaylar karşısında son derece
duygusal tepkiler vermiştir. Bakiler’in bölgeye gittiği dönem Soğuk Savaş’ın
yarattığı kutuplaşmaların yumuşamaya başladığı ve devletin Balkanlar’a yönelik
ilgisinin artmaya başladığı bir dönemdir. Dolayısıyla Bakiler’in TRT’ye yaptığı
program da düşünüldüğünde, ele alınan kitabındaki yaklaşımlarının, Devlet’in
Balkanlar’a yönelik resmî görüşünden çok uzağa düşmeyeceği ileri sürülebilir.
Bu bakımdan Bakiler’in bu eseri bize dönemin resmî millî kimlik tasavvurunda
Balkanlar’ın yeri hakkında önemli ipuçları sağlamıştır. Çalışmada öncelikle
Balkanlar’ın kaybının milli kimlik üzerinde yarattığı travmatik etki tarihî bir
bakış açısıyla ortaya koyulmaya çalışılmış, ardından Bakiler’in bu seyahat kitabı,
kendisi gibi başka edebiyatçıların 20’lerde ve 50’lerde gerçekleştirdiği seyahatlere
de göndermeler yapılarak tahlil edilmiştir.
Balkanlar’ın Kaybı ve Yarattığı Travma
Balkanlar’daki toprakların kaybı, Osmanlı Devleti’nden Cumhuriyet’e geçiş
sürecinde önemli bir travma yaratmıştır. İstanbul’dan da önce fethedilen Balkan
toprakları Osmanlı Devleti’nin imparatorluk ufkunu çizmekteydi; bunlar Batı’ya
doğru genişlemenin, Batı’yı fethetmenin göstergeleriydi. Buradan devşirilen
gençler askeri, sivil bürokrasi içinde önemli bir yer tutmuştu ve bu toprakların
verimliliği Balkanları iktisadi açıdan da önemli kılıyordu (Bora ve Şen, 2009;1150).
Türk tarihinde 93 felaketi olarak anılan 1876-1878 Osmanlı- Rus Savaşı’ndan
33 yıl sonra, 1911 yılında Birinci Balkan, 1913 yılında ise İkinci Balkan Savaşı
yaşanmıştır (Yeniçeri,2016;97). Balkan Savaşları sonucunda Osmanlı Devleti hem
binlerce askerini kaybetmiş hem de yedi eyaletini, otuz üç vilayetini, yüz elli
sekiz kazasını, toplamda yüz altmış sekiz bin kilometre toprağını kaybetmiştir.
Bu savaş sonucunda Balkanlar’dan Anadolu’ya yönelen göçler 1990’lı yıllara
kadar devam etmiştir (Yeniçeri, 2016;203). Özcan Yeniçeri Balkan Savaşları’ndan
sonra büyük utanç duyulduğunu, uzun yıllar yöneticilerin ve askerî yetkililerin
Balkanlar’da olup bitenleri anlatma cesareti bulamadığını ileri sürmektedir.
Ona göre Balkanlar’da yaşananlar, kaybedilen topraklar, aşağılanan bir millet
ve maruz kalınan zulümler itibarıyla asla unutulmayan ama bir o kadar da
hatırlanmak istenmeyen olaylardır” (Yeniçeri,2016;207). Balkan Savaşları’nda
yaşanan trajedilerinin müşterek bir “unutma” arzusu dolayısıyla yasının
tutulamadığına dair çarpıcı bir değerlendirme de şöyledir:
Sayı:1 / Cilt: Güz-2017 3
Sibel Serpil AYDOS
“Balkanlar 100 yıldır içimizde büyük yaradır, ama nedense hep içimizde…
Değil torunlara, çocuklara anlatsın büyüklerimiz, kendilerine bile söyleyememiş
çoğunlukla, susmuş, içine gömmüş acısını…İstemiş ki yaşanan acılar yaşamı
acıtmasın, çocuklar hep şen olsun. Zaferlerle şen gittiğimiz toprakları kırıla kırıla
kaybedip sığındığımız Anadolu’da yine şen tutmuşuz gönlümüzü… Balkanlar’a gidiş
ve dönüş, aslında Türk Milleti’nin, Türk Devleti’nin Türk dininin, Türk dilinin, Türk
ruhunun biçimlenmesini sağlayan büyük bir derstir” (Aktaran:Yeniçeri,2016: 205).
Görüldüğü gibi her ne kadar yaşanılan acıların genç nesilleri acıtmaması için
fazla dillendirilmediği belirtilse de, hemen arkasından bu bozgunun yeni Türk
Devleti’nin dininin, dilinin, ruhunun biçimlenmesini sağlayan büyük bir ders
olduğu ifade edilmektedir. Bu vurgu millî kimliğin yeniden teşekkülünde bu
acıların, belki çok açıktan olmasa da, ne ölçüde etkili olduğunu göstermektedir.
Ayrıca belirtmek gerekir ki Balkan bozgunu hakkında, Yeniçeri’nin öne
sürdüğü gibi bir utanç vesilesi olarak askeri ve siyasi yetkililer tarafından
çok dillendirilmemiş olsa da, edebi alanda azımsanamayacak sayıda eserler
verilmiştir. Özellikle bu savaşlarla eş zamanlı olarak en sık şiirin, şiirden sonra
da hikâyenin yazıldığı görülmüştür. Romanın ise savaşın acılarını konu veya
asli motif olarak ifade edebilmesi biraz daha zaman almıştır. Hüseyin Kâmi’nin
Kâşif Dehri adıyla yayımladığı Üvey Valide (1912), Müteverrime (1912) ve Mazlûme
(1916); Vassaf Kadri’nin Ölüm Haberleri (1914) ve Melekper (1914) ile Halide Edib’in
Mevud Hüküm (1917-1918) adlı eserleri savaş yıllarına yakın zamanlarda yazılmış
ve doğrudan Bulgar zulmünü, göç felaketini anlatan az sayıdaki romanlardır.
Balkan Savaşları’yla ilgili daha sonraki yıllarda yazılmış romanlar olarak ise
Yılmaz Gürbüz’ün Balkan Acısı; Sevinç Çokum’un Bizim Diyar; Reşat Nuri’nin
Akşam Güneşi; Yakup Kadri’nin Hüküm Gecesi; Samiha Ayverdi’nin Mesihpaşa
İmamı gibi romanları örnek olarak gösterilebilir (Yenisoy,106). Edebî eserlerin
haricinde çeşitli Türkçü dergilerde Balkanlar’da yaşanılan bozgunu ve acıları
kaleme alan yazılar yayınlanmış, Türkçülük akımının devlet katmanlarında
İttihatçılar vasıtasıyla yer almasında bu yazıların da etkisi olmuştur.
Balkan Savaşı sonucunda II. Meşrutiyet döneminin liberal yaklaşımları,
unsurlar arasındaki kardeşlik ve Osmanlı birliği arayışları sona ermiştir.
İktidarı ele alan İttihat ve Terakki “ülkeyi ne olursa olsun kurtarma misyonu”
doğrultusunda hızla Türk milliyetçiliğine yönelmiştir (Köroğlu, 2004;117). Balkan
yenilgisinin yarattığı şok ve travma sadece devlet yönetiminde değil, aynı anda
kültürel alanda hem de halk arasında Türk milliyetçiliğine yönelişi arttırmış
Anadoluculuk ve halkçılıktan yayılmacı eğilimli Turancılığa kadar uzanan bir
milliyetçilik yelpazesinin oluşmasına sebep olmuştur (Köroğlu, 2004;117). Turan
ve Türkçülük olgularının ortaya çıkması, Balkanlar’ının kaybedilişinden Birinci
Dünya Savaşı’na girinceye kadar ki dönemde sosyal psikolojik açıdan telafi
edici bir rol oynamıştır. Balkan kaybı görünürde maddi olsa da asıl önemli etkisi
manevî boyutta olmuştur. Toplumun ruh yapısına darbe vurmuş ve bir özgüven
kaybına yol açmıştır. Bu kaybın sebebi bir toprak kaybı olduğundan, bir kesim,
bu kaybın telafisini sınırları yeniden ve eskisinden daha fazla genişletecek olan
“Turan” olgusunda aramıştır (Köroğlu, 2004;135).
4 Harsiyat - İlmî ve İçtimaî Araştırmalar Dergisi