iller arası rekabet endeksi

95 Pages·2013·2.12 MB·Turkish

İLLER ARASI REKABET
ENDEKSİ - 2011
Doç. Dr. Mehmet Ufuk TUTAN
Yrd. Doç. Dr. Burak ÇAPRAZ
EGE EKONOMİYİ GELİŞTİRME VAKFI YAYINLARI
2013
2
ÖNSÖZ
Bir ülkenin kalkınmasında bölgesel kalkınmanın önemi hepimiz tarafından bilinmektedir. ‘‘Ege Bölgesi için özgün bir
kalkınma modelinin ortak akıl ve katılımcılıkla oluşturulması ve uygulanmasında öncülük etmek” misyonu ile faaliyetlerini
sürdürmekte olan Ege Ekonomiyi Geliştirme Vakfı, bölgesel kalkınmanın gerçekleşmesine yönelik faaliyetlerini ve destek-
lerini sürdürmektedir.
Bu kapsamda Doç.Dr. Mehmet Ufuk TUTAN ve Yrd.Doç.Dr. Burak ÇAPRAZ tarafından gerçekleştirilen Ege-on İller Arası
Rekabet Endeksi-2011 çalışması vakfımız tarafından yayınlanmıştır. Gerçekleştirilen bu çalışmanın illerimizin ekonomik
ve sosyo-kültürel durumlarını göstermesi ve bölgesel kalkınmanın sağlanmasında her ile yönelik gerçekleştirilebilecek
kalkınma hamlelerine ışık tutması nedeniyle son derece önem taşıdığını düşünüyoruz ve bu çalışmayı periyodik olarak her
sene güncelleyerek yayınlamayı hedefliyoruz. Buna benzer ve tamamlayıcı nitelikteki çalışmaların artmasının illerin gelişi-
minde karar verici olan mülki idareler ve yerel yönetimlere önemli faydalar sağlayacağına inanmaktayız.
Yılmaz TEMİZOCAK
EGEV Yönetim Kurulu Başkanı
3
EGEV
Ege Ekonomiyi Geliştirme Vakfı 1992 yılında, İzmir ve çevresinin ekonomik gelişmesini hızlandırmak için yurtiçi ve yurt-
dışı kuruluşların ilgisini arttıracak tanıtım ve teşvik çalışmaları yapmak, bu konuda diğer kurum ve kuruluşlarca yürütülen
çalışmalara yardımcı olmak, bölgeye dış ilişkilerin ve sermaye hareketlerinin yoğunlaştığı bir ortamda ekonomik canlılık
kazandırmak amacıyla kurulmuştur.
1995 ve 1996’da yapılan Arama ve Karar Konferansları sonucunda Ege Bölgesi’nin bir bütün olduğu ve küresel rekabete
katılabilmek için tüm bölge illerinin birbirini desteklemeleri ve her konuda paylaşım içerisinde olmaları gerektiği kanısına
varılmıştır.
Bu kapsamda Ege İlleri Bölgesel İşbirliği Projesi oluşturulmuş, Afyonkarahisar, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Denizli, Mani-
sa, Muğla, Kütahya ve Uşak illeri EGEV’e üye olmuşlardır.
1998 yılında Vakıf Mütevelli Heyeti 118 kurum ve 152 mütevelli ile tüm bölgeyi kapsar duruma gelmiştir.
EGEV Mütevelli yapısıyla bir ilktir ve yadsınamaz bir güce sahiptir. 10 ilin Valileri, Belediye Başkanları, Rektörleri, Oda,
Birlik, Borsa Yönetim ve Meclis Başkanları, STK Başkanları bölgenin gelişimi amacıyla tek bir çatı altında toplanmışlardır.
1998 de 10 ilin katılımıyla bir Arama Konferansı düzenlenerek Vakfın hedefleri yeniden belirlenmiştir. Buna göre;
Vakfın Vizyonu
“Cumhuriyetimizin 100. Yılına Kadar; İnsan Ve Doğa Kaynaklarının Doğru Kullanımına Dayalı, Dengeli ve Sürdürülebilir
Kalkınmayı Çağdaş Standartlarda Gerçekleştirmiş Bir Ege”,
4
Misyonu ise,
“Ege Bölgesi için Özgün bir Kalkınma Modelinin Ortak Akıl ve Katılımcılıkla Oluşturulması ve Uygulanmasında Öncülük
Etmek” olarak güncellenmiştir.
EGEV yeni misyonu doğrultusunda 2000 yılında Ege Bölgesi Gelişim Projesi’ni başlatmıştır. Proje için Devlet Planlama
Teşkilatı ile bir protokol imzalanmış, stratejik planlama çalışmaları için yetki alınmıştır. Bu gelişme STK – DPT ilişkileri açı-
sından ülkemiz için bir ilktir.
EGEV üyesi 10 ilde arama konferansları yapılmış ve illerin olumlu özelliklerini, sorunlarını, hedeflerini ve vizyonlarını
belirlemişlerdir.
İkinci aşamada “Ege Bölgesinin Stratejik Tercihlerinin ve Hedeflerinin, Önceliklendirme ve Konumlandırma Çalışmaları”
gerçekleştirilmiştir.
2003 yılında ise seçilmiş İl temsilcileri ile Afyonkarahisar’da Bölgesel Diyalog Konferansı yapılmış ve katılımcılar, önce-
liklendirme toplantılarının sonuçlarını bölge bazında değerlendirmeye tabi tutmuşlardır.
Bu toplantıda öncelik sırasına konan 13 sektörün en üst sıralarında yer alan dört ana sektör (Gıda ve ekolojik tarım –
Turizm – Jeotermal – Stratejik madenler ve toprağa dayalı sanayi) belirlenmiştir. Sektör Toplantıları 2005 yılında tüm illerin
katılımıyla 4 ayrı tarihte gerçekleştirilmiştir.
Ege Bölgesi Gelişim Projesi, bölgenin dinamik bir envanterini çıkartmıştır. Toplanan bilgiler internet ortamına aktarılmış
ve iki ciltlik kitap olarak basılmıştır. Yatırım veya başka bir amaçla bölge hakkında araştırma yapanlar için iyi bir kaynak
oluşturulmuştur.
EGEV’in bölgesel örgütlenmesini dikkate alan DPT, Türkiye-Yunanistan Sınır Ötesi İşbirliği Programı Interreg III/A’da
Bölgesel Teknik Sekretarya görevini kurumumuza vermiştir. EGEV, 6 ilin (Aydın, Balıkesir, Çanakkale, İzmir, Muğla ve Edir-
ne) valilikleri bünyesinde oluşturulan Yerel Teknik Sekretaryalar ile DPT ve teknik yardım ekipleri arasında koordinasyon
sağlamakla görevlendirilmiştir. İdari ve teknik nedenlerle bu projenin uygulanması geçici süre için durdurulmuştur.
EGEV ‘in misyonu doğrultusunda gerçekleştirdiği diğer bir yurtdışı çalışma Fransa Alsace Bölgesi Kalkınma Ajansı ADI
International ile imzalanan işbirliği protokolüdür. Protokol çerçevesinde karşılıklı ziyaretler gerçekleştirilmiş, bölge potan-
siyelleri ve işbirliği olanakları paylaşılmıştır.
2006 yılında EGEV, Ege Sanayicileri ve İşadamları Derneği ile beraber, Philip Morris/Sabancı işbirliğinde “Ege Fikir Ön-
derleri AB Eğitimleri Dizisi” projesini 10 ilde başarıyla uygulamıştır. Avrupa Birliği’ne giriş süreci içerisinde karşılaşılacak
olan sorunların ve eksikliklerin giderilmesine katkıda bulunmak amacıyla düzenlenen 2 günlük eğitimlerde Türkiye-AB
ilişkileri, AB’nin ortak ticaret, tarım, turizm, KOBİ ve rekabet politikaları ile topluluk fonlarından yararlanma koşulları işlen-
miştir.
2008 yılında “Türkiye’nin AB’ye Üyelik Süreci Sektörel Etki Analizleri” başlığı altında Ege Fikir Önderleri projesine devam
edilmiştir. Bir gün süreli bu panellerde her ilin gelişmesine yol açacak AB konusunda ihtiyaç duyduğu pratik uygulama
örneklerine, somut önerilere ulaşılması planlanmıştır. Aynı program çerçevesinde Ekim 2008 den itibaren 9 ilde üst düzey
5
yetkililerin katılımı ile eğitim verilen sektörlerde yuvarlak masa toplantıları da yapılmıştır.
2007 yılında, Ege Serbest Bölgesi ESBAŞ ve EGEV işbirliğinde, üniversitelerimizin de destekleri ile “Havacılık ve Uzay
Kümelenmesi” oluşturulmasına yönelik çalışmalara başlanmıştır.

2008 yılı Kasım ayında birincisi, 2010 yılı Ekim ayında ikincisi yapılan İzmir Uluslararası Havacılık ve Uzay Konferansları
organize edilmiş ve aynı yıl Havacılık ve Uzay Sanayi Kümelenmesi kuruluşu tamamlanmış ve Havacılık ve Uzay Sanayi Ege
Üniversitesi Meslek Yüksek okulu açılmıştır.
Ege Ekonomiyi Geliştirme Vakfı, Kalkınma Ajanslarının Türkiye de kurulması ile ilgili yaptığı çalışmalarla ilk ve pilot ajans
olarak İZKA nın belirlenmesini sağlamıştır. Kuruluşundan itibaren İzmir Kalkınma Ajansı ile işbirliği içerisindedir. Haziran
2008 de iki kurumun ortaklığında bir Arama-Karar Konferansı gerçekleştirilmiştir. İZKA ile EGEV’in işbirliğinde diğer bir
girişim, Ekim 2008 de düzenlenen İzmir Tanıtım Strateji Toplantısı’dır.
EGEV, Ege’de diğer 3 Kalkınma Ajansının kuruluşu çalışmalarına da katılmıştır.
Çanakkale Köprüsü ve Kuzey Ege Otoyolu projelerini ilgililere iletmiş ve Ege Bölgesinin gelişmesi için önemini anlatmış-
tır. Çalışmaların 2020 öncesi tamamlanması planlanmıştır.
Ege illeri ve Ege Adalarını kapsayacak pervaneli uçaklarla Bölgesel Taşımacılık Projesini hazırlamış ve ilgililere sunmuştur.
Ege Bölgesindeki 10 ilin Ekonomik, Kültürel ve Sosyal değerlerini anlatan Turizm ile ilgili bütün verileri sunan çok kap-
samlı EGE ve AEGEAN isimli Türkçe ve İngilizce kitaplar basılmış, Ülkemiz ve Dünyanın birçok yerine ulaştırılmıştır.
Ören yerlerinde Fiziki ve Görme engelli Turistlerin rahatça gezebilmeleri ile ilgili projeyi hazırlamış ve ilgililere teslim
etmiştir. Proje kapsamı çalışmalar yürümektedir.
Ege Bölgesinin Ekonomik Havza olarak değerlendirilmesi çalışmalarını başlatmıştır. Bölgedeki 4 Kalkınma Ajansı ile
birlikte 2014 - 2018 Kalkınma Planlarının ortak çalışma anlayışı ile oluşturulması fikri kabul görmüştür.
Sekreteryası EGEV tarafından yürütülen İzmirli mütevelli kurumların başkanlarının meydana getirdiği İzmir Başkanlar
Kurulu da her ayın ilk Pazartesi günü toplanmaktadır.
EGEV, kurumlar üstü bir şemsiye kuruluş olarak görev yapmaktadır. Ege Bölgesi için “Ortak Akıl – Ortak Eylem” ilkesini
benimseyen Vakfın temel amacı bölge illeri arasında koordinasyonu sağlamaktır. Vakıf, 10 ilin kentsel gelişiminin birbirini
besleyen bölgesel işbirliğine dayandığına ve küresel rekabette daha güçlü bir konum için bölgesel bütünleşmenin gerek-
liliğine inanmaktadır.
6
TEŞEKKÜR
2012 yılında hazırlıklarına başladığımız ve yoğun bir süreç sonunda tamamladığımız bu araştırmanın gerek alan çalış-
ması gerekse yayına dönüştürülmesinde büyük emekleri olan EGEV Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Yılmaz TEMİZOCAK’a en
derin teşekkürlerimizi sunarız.
Çalışmada endeks ana boyutlarına ilişkin önem seviyelerinin belirlenmesinde büyük katkıları olan Sayın İdil YİĞİTBAŞI’na,
Sayın Dr. Mehmet AKTAŞ’a, Sayın Prof.Dr. Osman AYDOĞUŞ’a, Sayın Prof.Dr. Neşe KUMRAL’a, Sayın Prof.Dr. Özlem ÖNDER’e,
Sayın Prof.Dr. Haluk SOYUER’e, Sayın Dr.Hüseyin PORSUK’a, Sayın Kemal ÇOLAKOĞLU’na ve Sayın Uğur YÜCE’ye,
Çalışmanın endeks alt boyutlarına ait önem seviyelerinin belirlenmesinde değerli katkılarını bizlerden esirgemeyen
İzmir Ekonomik Kalkınma ve Koordinasyon Kurulu Başkanı Sayın İdil YİĞİTBAŞI ve Kurul Üyelerine, İZSİAD Yönetim Kurulu
Başkanı Sayın Ayhan BARAN ve Yönetim Kurulu Üyelerine, EGİAD Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Seda KAYA ve Yönetim
Kurulu Üyelerine, çalışmanın veri toplama aşamasında bizlerden yardımlarını esirgemeyen TÜİK Manisa Şubesi’nden Sayın
Muhammet İlyas UYSAL’a en derin teşekkürlerimizi sunarız.
Doç. Dr. Mehmet Ufuk TUTAN
Yrd. Doç. Dr. Burak ÇAPRAZ
7
YAZARLAR HAKKINDA
MEHMET UFUK TUTAN
Mehmet Ufuk TUTAN, Bornova Anadolu Lisesi’nden mezun olduktan sonra Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin Ekono-
mi Bölümü’nü ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nün Avrupa Çalışmaları Programı’nı tamamlamıştır. Lisans eğitiminin hemen
ardından yüksek lisans derecelerini Bilkent Üniversitesi’nden (Uluslararası İlişkiler Bölümü), ODTÜ’den (Bilim ve Teknoloji
Politikaları Bölümü) ve University of Utah’tan (Ekonomi Bölümü) almıştır. British Council Chevening-TÜBİTAK ortak bursu
ile University of Sussex, Science and Policy Reserach Unit’te araştırmalar yapmış ve bu enstitüden diploma almıştır. Univer-
sity of Utah’ta ekonomi alanında doktorasını tamamlamıştır.
Mehmet Ufuk TUTAN, üniversite lisans eğitimini tamamladıktan sonra ODTÜ, Bilkent, University of Utah gibi üniversi-
telerde araştırma görevlisi olarak ve ABD Westminster College’da okutman olarak çalışmıştır. Mehmet Ufuk TUTAN halen
Yaşar Üniversitesi’nde çalışmaktadır.
Doç. Dr. Mehmet Ufuk TUTAN’ın akademik hayatı dışında aldığı görevler arasında İzmir Ticaret Odası’nın, İzmir Büyük-
şehir Belediyesi’nin, İzmir Ekonomik Kalkınma Koordinasyon Kurulu’nun ve Batı Anadolu Sanayici ve İşadamları Dernekleri
Federasyonu’nun Başkan Danışmanlıkları da vardır. Ayrıca, İzmir Sanayici ve İşadamları Derneği’nin, Bilimsel Eğitim ve Kül-
tür Vakfı’nın, Ege-Koop’un ve Gözlem Gazetesi’nin Yönetim Kurulu ve Danışma Kurulu üyeliklerini yürütmektedir. Bunların
yanında çeşitli yerel gazetelerde ve dergilerde köşe yazarlıkları bulunmaktadır.
BURAK ÇAPRAZ
Burak ÇAPRAZ, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde İşletme Bölümü’nü, Ege Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Bölümü’nde ise yüksek lisans ve doktorasını tamamlamıştır. Halen Ege Üniversitesi İktisadi
ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Bölümü Yönetim ve Organizasyon A.B.D.’da Yardımcı Doçent olarak akademik hayatını
sürdürmektedir.
Dr. Burak ÇAPRAZ örgüt geliştirme ve strateji alanlarında BATIÇİM, Ege İhracatçı Birlikleri, İzmir Büyükşehir Belediyesi,
Marmaris Ticaret Odası ve PETKİM gibi kamu ve özel sektör kuruluşlarıyla birçok üniversite- sanayi işbirliği projesi içinde
yer almıştır. Yazarın stratejik yönetim, örgüt teorisi, örgütsel davranış ve insan kaynakları alanlarında çalışmaları bulunmak-
tadır.
88
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 2
EGEV HAKKINDA 3
TEŞEKKÜR 6
YAZARLAR HAKKINDA 7
ÇALIŞMANIN AMACI 9
ARAŞTIRMA KISITLARI 9
ÖLÇEK 9
EGE-10 ENDEKSİ PUANLARI 13
ALT ENDEKSLERE AİT SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRMELER 15
İL KARNELERİ 71
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 93
KAYNAKLAR 95
VERİ KAYNAKLARI 95
9
ÇALIŞMANIN AMACI
Küresel rekabet içinde firmalar arasındaki rekabetin bir başka çeşidinin kentler arasında oluştuğu görülmektedir. Özel-
likle dünya ticaretinde önemli pay sahibi olmak isteyen ülkelerin belirledikleri kentleri ön plana çıkarmak amacıyla farklı
stratejiler uyguladıkları ve Dubai, Hamburg, Incheon, Guangzhou gibi küresel kentlerin farklı özellikleri ile marka haline
geldikleri görülmektedir. Türkiye’nin bu alanda öne çıkardığı en önemli kent, şüphesiz İstanbul’dur. Ancak, Ege Bölgesi’nin
de Türkiye’nin dünyaya açılan yüzü olmak adına önemli adımlar attığı ve atmakta olduğu da aşikardır. EGEV bünyesinde
tanımlanan ve Ege bölgesini oluşturan Afyonkarahisar, Aydın, Balıkesir, Çanakkale, Denizli, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla
ve Uşak illerinin rekabette bölge içindeki durumlarının tespit edilmesi ve Ege bölgesinin illeri arasındaki rekabet düzeyinin
karşılaştırılması amaçlanmıştır. Çalışmanın ana amacı yukarıda belirtilen illerin rekabette önemli etkisi olduğu düşünülen
kriterler kapsamında karşılaştırılmalarıdır. Bu amaçla geliştirilen bir rekabet ölçeği ile iller arasındaki rekabet karşılaştırma-
sının yapılması, illerin birbirleri ile olan farklılıklarının ortaya konulması planlanmaktadır.
ARAŞTIRMA KISITLARI
Ölçeğin geliştirilmesinde dönemsel olarak tekrar edilebilir olması esas alınmıştır. Bu kapsamda rekabeti etkilediği dü-
ÖNSÖZ 2
şünülen değişkenlerin ilgili organlarca periyodik olarak toplanan veriler olması temel ölçüt olarak alınmış ve periyodik
EGEV HAKKINDA 3 olarak toplanmayan değişkenler ölçek dışında bırakılmıştır.
TEŞEKKÜR 6
ÖLÇEK
YAZARLAR HAKKINDA 7
ÇALIŞMANIN AMACI 9
Çalışmada kullanılan ölçek Türkiye’de ve Dünya’da bu alanda yapılmış ve kabul görmüş çalışmalar baz alınarak hazır-
ARAŞTIRMA KISITLARI 9 lanmıştır.
ÖLÇEK 9
Bu anlamda;
EGE-10 ENDEKSİ PUANLARI 13
- World Economic Forum tarafından Xavier Sala-I-Martin vd. (2011) tarafından geliştirilen
ALT ENDEKSLERE AİT SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRMELER 15
“The Global Competitiveness Index”
İL KARNELERİ 71
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 93 - The Economist (2012) dergisi tarafından geliştirilen “Economist Liveability Index”
KAYNAKLAR 95
- Robert J. Rogerson (1994) tarafından geliştirilen “Quality of Life and City Competitiveness”
VERİ KAYNAKLARI 95
- Juan R. Cuadrado-Roura ve L. Rubalcaba-Bermejo’nun (1998) “Specialization and Competition
amongst European Cities: A New Approach through Fair and Exhibition Activities”
- Carlo Azeglio Ciampi vd.’nin (1995) “Enhancing European Competitiveness”
- Ron Martin’in (2005) “Thinking About Regional Competitiveness”
çalışmaları baz alınmıştır.
1100
Türkiye’den ise;
- Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu URAK’ın yayınladığı Kerem Alkin, M. Bulu ve A. Cangel (2011) tarafından
gerçekleştirilen “İllerarası Rekabetçilik Endeksi”
- MasterCard ve Boğaziçi Üniversitesi işbirliğiyle Refik Erzan, B. Özkaynak ve Z. Kadirbeyoğlu (2011) tarafından
gerçekleştirilen “Türkiye’nin Şehirleri Sürdürülebilirlik Araştırması” çalışmanın geliştirilmesinde kullanılmıştır.
Ölçeğin geliştirilmesinde yukarıda adı geçen çalışmalar yanında araştırma grubunun belirlediği kriterler de eklenmiştir.
İlgili değişkenlere ait sağlıklı veriler sağlanması ile bir sonraki aşama olan ölçek içinde alt endeks değerlerinin ve değişken-
lerin temel ölçeği nasıl belirleyeceği sorusuna cevap aranmıştır.
Ana ölçeğin belirlenmesinde Analitik Hiyerarşi Süreci yaklaşımı kullanılmıştır. Ege Bölgesi’nde ekonomi ve strateji ko-
nularında söz sahibi olduğu düşünülen akademisyenler ve iş dünyası duayenlerinden değişkenlerin birbirleriyle karşılaş-
tırması ve bu endekslerin etki seviyelerinin belirlenmesi istenmiştir. Bu çalışma sonucunda araştırmada temel ölçeği be-
lirleyen alt endekslere ait etki puanları belirlenmiştir (Eksi etki puanına sahip olan ana değişkenler endeksi negatif yönde
etkilemektedir).
Tablo1. Alt Endekslere Ait Etki Puanı
ALT ENDEKSLER ETKİ PUANI
AR-GE 75,64
Bankacılık 36,35
Çalışma 54,17
Dış Ticaret 40,54
Eğitim 75,84
Enerji 65,94
Hava Kirliliği - 35,95
İSO 500 47,86
İşgücü 42,17
Konut 19,44
Kültür ve Spor 27,41
Nüfus 23,44
Sanayi Bölgeleri 39,63
Sağlık 59,12
Suç -28,08
Tarım 30,78
Trafik 17,98
Turistik Yatak Sayısı 43,05
Ulaştırma 32,35
Vergi 36,70 Ölçeğin alt endekslerini oluşturan değişkenler
Yatırım-Teşvik 60,00 ise aşağıda belirtilmiştir.