İlkel Mitoloji -Tanrının Maskeleri - Joseph Campbell

1164 Pages·2011·8.75 MB·Turkish

by  Joseph Campbell

Joseph Campbell
The Masks of God / Primitivc Mythology
İmge Kitabevi Yayınları, 1992
Bu çevirinin tüm hakları saklıdır.
ISBN 975-533-037-2
1. Baskı: 1992
2. Baskı: 1995

Yayıma Hazırlayan
Erdal Cengiz

Kapak Tasarımı
Fatma Korkut

Dizgi
İmge Ajans

Kapak Baskısı
Pelin Ofset
418 70 93

İç Baskı ve Cilt
Zirve Ofset
229 66 84

İmge Kitabevi
Yayıncılık Paz. San. ve Tic. Ltd. Şti.
Konur Sok. No: 3 Kızılay 06650 Ankara
Tel: [phone] 46 11
Faks: (90 312)425 65 52
Joseph Campbell
İlkel Mitoloji
Tanrının Maskeleri
Çeviren: Kudret Emiroğlu

kitapevi
İçindekiler
ÖNSÖZ
İLKEL MİTOLOJİNİN YENİ YAYIMINA NOT
GİRİŞ
TANRILARIN VE KAHRAMANLARIN DOĞAL
TARİHİNE DOĞRU
1. YENİ BİR BİLİMİN ÇİZGİLERİ
2. GEÇMİŞİN KUYUSU
3. BİLİMLE MASALIN SÖYLEŞİSİ
I. KISIM
MİTOS PSİKOLOJİSİ
GİRİŞ
MASKENİN ÖĞRETTİĞİ
I. BÖLÜM KALITIMSAL İMGE BİLMECESİ
1. DOĞUŞTAN GELEN UYARICI MEKANİZMA
2. NORMALÜSTÜ BULGU UYARIMLARI
II. BÖLÜM DENEYİMİN ETKİLERİ
1. ACI VE ESRİME
2. DÜNYADAKİ YAŞAMI KURAN GÜÇ
3. İLK BEBEKLİK ETKİLERİ
4. ÇOCUKLUĞUN KENDİLİĞİNDEN ANİMİZMİ
5. YEREL GRUBUN SEZGİ SİSTEMİ
6. YAŞLILIĞIN ETKİSİ
II. KISIM
İLKEL TARIMCILARIN MİTOLOJİSİ
III. BÖLÜM GELİŞMİŞ UYGARLIKLARIN KÜLTÜR
BÖLGESİ
1. PROTO-NEOLİTİK: İÖ y. 7500-5500
2. TEMEL NEOLİTİK: İÖ y. 5500-4500
3. GELİŞMİŞ NEOLİTİK: İÖ. y. 4500-3500
4. HİYERATİK ŞEHİR DEVLETİ: İÖ. y. 3500-2500
IV. BÖLÜM ÖLDÜRÜLEN KRALLAR BÖLGESİ
1. KAŞ’IN YIKILMASI EFSANESİ
2. ŞEHRAZAT’IN BİR GECESİ
3. KRAL VE VESTA ATEŞİNİN BAKİRESİ
V. BÖLÜM AŞK-ÖLÜM RİTÜELİ
1. BAKİRENİN AŞAĞI İNİŞİ VE ÇIKIŞI
2. MİTOLOJİK OLAY
3. PERSEFON
4. CANAVAR YILANBALIĞI
5. KOŞUTLUK MU YAYILMA MI?
6. KOLOMB ÖNCESİ AMERİKA’DA AŞK-ÖLÜM
RİTÜELİ
III.KISIM
İLKEL AVCILARIN MİTOLOJİSİ
VI. BÖLÜM ŞAMANİZM
1. ŞAMAN VE RAHİP
2. ŞAMAN BÜYÜSÜ
3. ŞAMAN İMGELEMİ
4. ATEŞ GETİREN
VII. BÖLÜM HAYVAN EFENDİ
1. BUFFALO DANSI EFSANESİ
2. PALEOLİTİK MİTOLOJİ
3. GERİ ALINAN KAN RİTÜELİ
VIII. BÖLÜM PALEOLİTİK MAĞARALAR
1. BÜYÜK AVIN ŞAMANLARI
2. MAMUTLARIN HANIMI
3. AYI EFENDİ
4. İKİ DÜNYANIN MİTOLOJİLERİ
IV. KISIM
MİTOSUN ARKEOLOJİSİ
IX. BÖLÜM PALEOLİTİĞİN MİTOLOJİK EŞİKLERİ
1. BUZUL ÇAĞI İNSANI EVRESİ ( ---------İÖ 600.000
-----------> )
2. PİTHEKANTROPOS EVRESİ ( ------------ İÖ 400.000
------------> )
3. NEANDERTHAL İNSAN EVRESİ (İÖ y. 200.000-
75.000/25.000)
4. CRÔ-MAGNON İNSAN EVRESİ (İÖ y. 30.000-10.000)
AURİGNACIAN
SOLUTREAN
MAGDALENİAN
5. CAPSİEN-MİKROLİTİK STİLİ (İÖ y. 30.000/10.000-
4.000)
X. BÖLÜM NEOLİTİĞİN MİTOLOJİK EŞİKLERİ
1. İLK BİTKİ YETİŞTİRİCİLERİNİN BÜYÜK YILANI
(İÖ y. 7.500?)
2. YAKINDOĞU’DA UYGARLIĞIN DOĞUŞU (İÖ y.
7.500-2.500)
3. BÜYÜK YAYILIM
GÜNEYBATIYA YAYILIM
KUZEYBATIYA YAYILIM
GÜNEYDOĞUYA YAYILIM
KUZEYDOĞUYA YAYILIM
SONUÇ
MİTOSUN İŞLEVİ
1. YEREL İMGELER VE EVRENSEL BİÇİM
2. SEVGİ, GÜÇ VE ERDEM BAĞLARI
3. BAĞLILIKTAN KURTULUŞ
ÖNSÖZ
İLKEL MİTOLOJİNİN YENİ YAYIMINA
NOT

Tanrının Maskeleri’nin ilk cildinin 1959’da
yayımlanmasının üzerinden daha iki yıl bile geçmeden, Doğu
Afrika’nın Tanganika bölgesinde, Olduvai Gorge’de,
dünyadaki ilk insan türlerinin tarihini bir milyon yıldan daha
eskiye götüren bir dizi yeni keşif oldu. Güney Afrika’da altı
ayrı yerden çıkarılan önceki buluntular, ilk insan türünü İÖ
yaklaşık 600 bine tarihlerken (bkz. aşağıda s. 379-382), yeni
geliştirilen Argon-40 yöntemiyle belirlenen 1961’deki
Tanganika buluntuları, insan türünü yaklaşık 1.750.000 yaşına
1
tarihliyordu. Ayrıca, bu dönemde yaşamış iki ayrı türün
varlığı da ortaya çıkarıldı. Biri Zinjanthropus - “Etiyopya
insanı” (Arapça Balad el-Zenc, “Etiyopyalılar Ülkesinden”)
denilen bu tür, geniş çeneli otoburken, öteki tür bir etoburdu;
iyi bir avcı olduğu ve çakmaktaşı aletler kullandığı açıkça
belliydi. Olduvai’da kazı yapan bilim adamı Dr. L. S. B.
Leakey, ikincinin insan türüne daha yakın olduğunu
düşünerek ona Homo, “insan” -Homo habilis “becerikli
2
insan” adını verdi. Bütün bu eski buluntular, Tanganika’dan
daha önce çıkartılanlar ve daha sonraki Güney Afrika
buluntuları, şimdi Homo sapiens çizgisinin dışında bir evrim
çizgisine sokuluyorlar ve Australopitekus “güneyli maymun
insan” başlığı altında değerlendiriliyor. Bu kitapta (s. 379)
daha övücü bir adla, Plesiantropus “insan benzeri” adını
verdiğim bu türün ayrımı, yalnızca Güney Afrika’daki
Sterkfontein’de çıkartılan kafatasları, dişler ve kemiklerle
sınırlıydı. Bu konunun önde gelen uzmanı Dr. Carleton S.
Coon, bir evrim çizgisi boyunca bize doğru ulaşmış olan
türün Güney Afrikalı Australopitekus değil de, özel bir tür
3
olan Plesiantropus olduğunu düşünmektedir.
Başka bir başlığa ait olmasına karşın bu kitabın konusuna
giren ve yayımından hemen sonra gerçekleşen ikinci önemli
keşif, Yakındoğu’nun arkeolojisiyle ilgilidir. Türkiye’nin
güneyindeki buluntular, neolitik kültürle ilgili daha önceki
bilgilerimizden daha eskiye giden bir dönemin kanıtlarını
ortaya koymaktadır. Sonuç olarak: I.proto neolitik (bkz. s.
149-152 ve 425) iki bin yıl daha eskiye, İÖ yaklaşık 9500’e
gitmektedir. II. temel-neolitik (bkz. s. 152-154 ve 425) ilk
olarak ne Irak, İran, Filistin ne de Suriye’de ortaya çıktığı
artık düşünülüyor, yalnızca Anadolu’da, İÖ yaklaşık 7500’de
görüldüğü ve üç aşamada geliştiği düşünülüyor:
1. Önceleri varlığı bilinmeyen, şimdilerde çömlekçilik
öncesi ya da seramiksiz neolitik denilen dönemin varlığı
Filistin’de (Ceriko’da) olduğu kadar Hacılar’da,
Çatalhöyük’te ve Anadolu’nun kimi yörelerinde ortaya
çıkarılmıştır. Küçük kiremitlerle örülmüş düzenli evleriyle
oldukça iyi kurulmuş bir yaşam biçiminin izlerini taşıyan
yerleşim alanlarının görünür lüksü, avcılıkla besleniliyor olsa
4
da, tarım ve hayvancılığın da gelişmiş olduğunu gösteriyor.
En ilgi çekeni de, hem Hacılar da hem de Ceriko’da ev içi
kafatası kültünün kanıtlarının bulunmasıdır (bkz., s. 141).
2. Daha sonraları, Çatalhöyük’te, tarihi yaklaşık İÖ 6500
yılına uzanan seramik eşyalar bulunuyor birden; kazıyı yapan
Dr. James Mellaart bunları şöyle gözlemliyor: “Sepet ve
ahşap kutular dönemi olan seramiksiz neolitikten, ilk
çömlekçilik olan seramikli neolitik döneme geçişi aslında
5

şimdi görüyoruz.” Şimdiye dek bulunmuş olanlar içinde en
eskisi olan bu çömleklerle birlikte, sonraki çağların büyük ana
tanrıça mitolojilerinin neredeyse bütün temel motifleri
olağanüstü görkemiyle gözler önüne seren bilinen en eski
neolitik heykelcikler, simgelerle bezetilmiş yaklaşık kırk
kadar şapelle birlikte gün yüzüne çıktı. Şimdiye dek
bulunmuşlar içinde en eskisi olan bu neolitik heykelcikler, hiç
de ‘arkaik’, ilkel ve acemice değildiler; sakin, doğal, yaşamı
yansıtan biçimdeydiler.
3. Genellikle en eski köy sanatı diye nitelendirilen bu
ünlü, cansız ve gelişigüzel yapılmış çıplak tanrıça
heykelcikleri, ancak bir sonraki dönemde, erken Anadolu
gelişiminin son döneminde -İÖ yaklaşık 5500-4500’de- ve
sonra da yavaş yavaş çevre bölgelerde ortaya çıktı.
Doğalcılıktan soyutlamaya, görsel olandan kavramsal
düşünceye doğru ilerleyiş böylece belirmeye başlamıştı.
Ayrıca, her şeyin gelişmeye devam ettiği Anadolu çevresinde,
maden çağının, küçük boncuklar ve tüpler biçiminde bakırın
ve kurşunun kullanıldığı, çeşitli biblolar ve hatta birçok metal
aletin kullanıldığı ilk kalkolitik dönemin belirtileri de bu
sıralarda görünmeye başlamıştı: Gelecek bin yılın muhteşem
seramik eserlerinin (s. 154-157’de tartışılan Halat, Samarra,
Obeid ve başka yerlerde bulunana çanaklar) ilk örneklerine
işaret eden güzel, renkli çanaklar da üretilmeye başlanmıştı.
Doğuya ve güneye doğru yayılmış yerleşik köy yaşamı
biçimleri ve el sanatları, artık bütün Yakındoğu’yu kaplamaya
başlamıştı. Yaratıcı dönüşümlerin yeni merkezleri gelişiyor ve
-s. 157’de inceleneceği gibi- tarihin büyük uygarlıklarından
ilkinin, İÖ yaklaşık 4000 de Mezopotamya’da, yükselişinin
dönemi artık oluşuyordu.