ilahiyat fakültesi dergisi

258 Pages·2014·1.61 MB·Turkish

İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ
KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ
Cilt: 1, Sayı: 1, Bahar 2014
JOURNAL OF THE FACULTY OF DIVINITY
KARADENİZ TECHNICAL UNIVERSITY
Volume: 1, Issue: 1, Spring 2014
KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ
KaradeniKz TTÜec İhlnaihciayla Ut nFiavkerüslitteys Jio Audrnınaal oSfa thhieb Fi/aOcuwltnye orf Divinity
Prof. Dr. Emin Aşıkkutlu
Editör(lDere/kEadni/tDoerasn in) Chief
Yrd. Doç. Dr. Nihat Uzun
YayYınrd K. Duoruç.l uD/r.E Edyiütopr Öiazlt üBrokard
Prof. Dr. Emin Aşıkkutlu (KTÜİF, [email protected])
Yrd. Doç. Dr. Nihat Uzun (KTÜİF, [email protected])
Yrd. Doç. Dr. Fatih Topaloğlu (KTÜİF, [email protected])
Yrd. Doç. Dr. Eyüp Öztürk (KTÜİF, [email protected])
Yrd. Doç. Dr. Necmi Karslı (KTÜİF, [email protected])
Yrd. Doç. Dr. Ali Aslan Topçuoğlu (KTÜİF, [email protected])
Yrd. Doç. Dr. Şenol SaTyalsahni (hK/TRÜeİdFa, csetinoonls [email protected])
Arş. Gör. Mahmut DİLBAZ
Arş. Gör. Abdullah KAVALCIOĞLU
ADrişz.g Gi-öMr. iZzealnihpaa Uj/LLUaYyUoRuTt
Hacer Yavruoğlu
Harman Yayıncılık, Trabzon
KTÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 0462 326 72 28
ulusal hakemli bir dergidir ve yılda iki defa yayımlanır. Bu
dergide yayımlanan makalelerin ilim ve dil ve hukukK yTöÜnİüFn Ddeerng issoirumluluğu yazarlarına aittir.
Makalelerde belirtilen görüşler, zorunlu olarak KTÜİF Dergisi’nin görüşlerini yansıtmazlar.
Dergide yayımlanan makalelerin tüm yayım hakları ’ne aittir. Makaleler, önceden
izin alınmaksızın tamamen veya kısmen herhangi bir şekilde basılamaz ve çoğaltılamaz. Ancak
ilmî amaçlar doğrultusunda, Ykaayznışamk ag/öCstoerrrmeespk oknayddeınyclae özetleme ve alıntı yapılabilir.
KTÜ Çimenli Kampüsü
61000 - Trabzon/TURKEY
Telefon/Phone: [phone]
Faks/Fax: [phone]
E-posta: [email protected]
Web: http://wwKwap.katku.teadkui. tHr/aitl aEhsieyrait-fakultedergisi
el-Beşîr
Bask, ıÖ Ymereir vFea rTuakr iDhEiRE
Celepler Matbaacılık,
Sanayi Mah., Rize Cad./gül Sk No:5, Sanayi/Trabzon
TelefoBn:a (s0ım46 T2a) r3i2h5i 9394
Nisan 2014
DANIŞMA KURULU/ADVISORY BOARD
Prof. Dr. Abdurrahman Çetin (Uludağ Üniversitesi)
Prof. Dr. Ahmet Güç (Uludağ Üniversitesi)
Prof. Dr. Ahmet Saim Arıtan (Necmeddin Erbakan Üniversitesi)
Prof. Dr. Ahmet Saim Kılavuz (Uludağ Üniversitesi)
Prof. Dr. Ali Akyüz (Marmara Üniversitesi)
Prof. Dr. Ali Coşkun (Marmara Üniversitesi)
Prof. Dr. Ali Erbaş (Diyanet İşleri Başkanlığı)
Prof. Dr. Ali Köse (Marmara Üniversitesi)
Prof. Dr. Bedri Gencer (Yıldız Teknik Üniversitesi)
Prof. Dr. Bessam Hıdır Salim eş-Şattî (Kuveyt Üniversitesi)
Prof. Dr. Beşir Gözübenli (Atatürk Üniversitesi)
Prof. Dr. Emin Aşıkkutlu (Karadeniz Teknik Üniversitesi)
Prof. Dr. Eyüp Baş (Ankara Üniversitesi)
Prof. Dr. H.Mehmet Günay (Sakarya Üniversitesi)
Prof. Dr. Hasan Hamid Ubeyd el-Ğarbâvî (Aden Üniversitesi)
Prof. Dr. Hasan Onat (Ankara Üniversitesi)
Prof. Dr. Hayati Hökelekli (Uludağ Üniversitesi)
Prof. Dr. İbrahim Hatiboğlu (Yalova Üniversitesi)
Prof. Dr. İbrahim Kafi Dönmez (29 Mayıs Üniversitesi)
Prof. Dr. İhsan Fazlıoğlu (İstanbul Medeniyet Üniversitesi)
Prof. Dr. İlhan Kutluer (Marmara Üniversitesi)
Prof. Dr. John L ‘Esposito (Georgetown Üniversitesi)
Prof. Dr. Mehmet Paçacı (Ankara Üniversitesi)
Prof. Dr. Mustafa Kara (Uludağ Üniversitesi)
Prof. Dr. Mustafa Öztürk (Çukurova Üniversitesi)
Prof. Dr. Özcan Hıdır (Rotterdam İslâm Üniversitesi)
Prof. Dr. Ramazan Ertürk (Erciyes Üniversitesi)
Prof. Dr. Raşit Küçük (Diyanet İşleri Başkanlığı)
Prof. Dr. Sıtkı Gülle (İstanbul Üniversitesi)
Prof. Dr. Süleyman Mollaibrahimoğlu (Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi)
Prof. Dr. Şinasi Gündüz (Uluslararası Balkan Üniversitesi)
Prof. Dr. Thomas Mitchell (Georgetown Üniversitesi)
Prof. Dr. Yavuz Ünal (19 Mayıs Üniversitesi)
Prof. Dr. Yusuf Şevki Yavuz (Marmara Üniversitesi)
Prof. John O. Voll (Georgetown Üniversitesi)
Doç. Dr. Mehmet Emin Maşalı (Marmara Üniversitesi)

İÇİNDEKİLER / CONTENTS
An Overview of the Qur’anic and Exegetical Studies in Turkey from the Late Ottoman Years to the
Son Dönem Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'de Kur'ân ve Tefsir Çalışmaları
Present
Mustafa Öztürk ............................................................................................................................................9-63
Reading the Political Identity of the First Islamic Society in the Context of Medina Period’s Surahs
İlk İslâm Toplumunun Siyasî Kimliğini Medenî Sûreler Bağlamında Okumak
Nihat Uzun ..............................................................................................................................................65-104
Türkiye'de Dinî Rekabet ve Spritüel Özün Seküler Form Üzerinden Mücadelesi:
Religious Rivalry in Turkey and the Struggle of Spiritual Substance through Secular Form: The Case of
Shaja Yoga Örneği
Sahaja Yoga
Bayram Sevinç .....................................................................................................................................105-158
John Hick’s Understanding Of Religious Experience
John Hick'in Dinî Tecrübe Anlayışı
Fatih Topaloğlu ...................................................................................................................................159-171
Celâl al-Dîn al-Imâdî and His Work Gurar al-Shurût we Durar al-Sumût
Celâleddin el-İmâdî ve Ğureru'ş-Sürût ve Dürerü's-Sümût Adlı Eseri
Şenol Saylan..........................................................................................................................................173-192
Foreign Language Teaching and Teaching Arabic in Turkey from Past to Present
Yabancı Dil Öğretimi ve Dünden Bugüne Türkiye'de Arapça Öğretimi
Murat Arif Güney ................................................................................................................................193-211
İslâm'ın Menşei Hakkında Yeni Oryantalist İddialar
Karel Steenbrink, Çev: Nihat Uzun .............................................................................................213-228
)
5
Kitap Tanıtımı/Selçuk Akşin Somel, Osmanlı'da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908)
İslâmlaşma, Otokrasi ve Disiplin
Mahmut Dilbaz ....................................................................................................................................229-237
Kitap Tanıtımı/Mahmûd el-Azeb, İşkâliyyâtü Tercemeti Ma'âni'l-Kur'ân'i'l-Kerîm
Enes Büyük ...........................................................................................................................................239-247
Kitap Tanıtımı/Mehmed Said Hatiboğlu, Kültürel Mirasımızı Tenkid Zarureti
Meryem Genel......................................................................................................................................249-254
)
6
BAŞLARKEN
Allah’a hamd, Resûlüne salât ve selâm olsun.
Özellikle son yıllarda ülkemizde gerek din eğitimi ve hizmetlerinin, ge-
rekse din bilimleriyle ilgili akademik çalışmaların nitelik ve nicelik açısından
daha iyi bir düzeye çıkarılması amacıyla üniversite düzeyinde örgün ilahiyat eği-
tim-öğretimi sunan fakültelerin sayısında hızlı ve önemli bir artış kaydedilmiş-
tir. Bu durum, şükür ve teşekkürü gerektiren büyük bir imkân ve nimet olmanın
yanında, bilimsel ve toplumsal sorumluluk icabı ciddi bir külfeti, “hayırda yarış”
anlamında tatlı bir rekabeti de beraberinde getirmektedir.
Bu bağlamda, köklü bir tarihi geçmişe, dinî ve ilmî geleneğe sahip olan
Trabzon’umuzda, yeşilin mavi ile buluştuğu doğa harikası bir yerleşkede bulu-
nan Fakültemiz, gerek öğretim elemanlarına ve gerekse yerli ve yabancı uyruk-
lu öğrencilerine sunmaya çalıştığı imkânlarla ulusal ve uluslararası düzeyde din
eğitimi-öğretimi ve araştırmaları alanında ciddi bir cazibe merkezi olma iddia-
sındadır.
Bu nedenle Fakültemiz, kurulduğu 2010 yılından beri bir yandan kurum-
sallaşmasını tamamlamak üzere önemli adımlar atarken, diğer yandan bilimsel
ve akademik yayın faaliyetlerini başlatmak için yoğun bir çaba harcamaktadır.
Çünkü evrensel düzeyde eğitim-öğretim verme ve bilimsel araştırma yapma gibi
temel amaçlar doğrultusunda faaliyet gösteren üniversitelerden beklenen baş-
lıca etkinliklerden biri de bilimsel yayınlar yapmaktır. Bu yayınların başında ise
dergiler gelir. Dergiler, geçmişin bilgi birikim ve tecrübesini bilimsel araştırma,
analiz ve sentez yöntemleriyle güncelle buluşturup uygulama ve geleceğe ak-
tarma sorumluluğu taşıyan ilim adamları tarafından gerçekleştirilen akademik
ürünleri bilim dünyasının dikkatine, hizmetine ve paylaşımına sunmanın önem-
li bir aracı olmak yanında, bilimsel araştırma yapma ve yayma kapasitesini ve
düzeyini göstermesi bakımından üniversitelerin akademik vitrinleridir. İşte bu
bağlamda, Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi olarak çıkarmış ol-
duğumuz fakülte dergimizin ilk sayısıyla sizlerle buluşmanın heyecanı içindeyiz.
Dergimiz, ilâhiyat temel alanında akademik yayın faaliyeti sürdürmeyi
amaçlamaktadır. Bu alana dair özgün makale, derleme, tercüme vb. çalışmalar ile
)
bilimsel yayın veya etkinliklere ilişkin tahlil, tanıtım, değerlendirme ve mülâkat
7
türü yazılar dergimiz sayfalarında yer bulacaktır. Bu çalışmaların tam metinleri-
ne online erişim imkânı sağlanarak evrensel çapta bilgi paylaşımına da açılacak
olan dergimiz, esasen bir akademik kaynak olmakla birlikte, bir ders kitabı veya
bir bilgi ve kültür hazinesi işlevi de görecektir.
Şüphesiz alanında iddialı, bilimsel, hukuksal ve kurumsal sorumluluğu bu-
lunan bir dergi çıkarmanın kendine has birtakım zorlukları vardır. İlk sayı olmak
hasebiyle gerek şekil ve gerekse içerik açısından dergide rastlanacak eksiklik ve
aksaklıkların mazur görüleceğini umarız. Bu konularda lütfedilecek eleştiri ve
önerilerin dikkatle değerlendirilerek gelecek sayılarda dergimizin daha da geliş-
mesine katkıda bulunacağı şüphesizdir.
Başta dergi yayın ekibi olmak üzere, derginin düşünce, tasarım ve eylem
aşamalarından geçip vücut bulmasında emeği geçen, bu uğurda karşılaşılması
muhtemel tüm zorlukları göze alıp fedakârâne gayretleriyle onları aşma başarısı
gösteren kıymetli mesai arkadaşlarıma, derginin danışma kurulunda görev alma
teklifimizi kabul eden seçkin ilim adamı meslektaşlarıma, özgün çalışmalarıyla
dergimizi donatan değerli yazarlara, kıymetli vakitlerini ayırıp bu çalışmaları de-
ğerlendirme lütfunda bulunan saygıdeğer hakem heyetine ve nihayet derginin
basım ve dağıtımını üstlenerek ona can veren, ilim âşığı ve hâmisi olan hayırse-
ver sponsorumuza şahsım, dergim ve fakültem adına cân u gönülden teşekkür
ederim.
Dergimizin ilk sayısıyla çıkmış olduğumuz bu kutlu yolda derinden hisset-
tiğimiz tatlı heyecanımızın sonraki sayılarda da artarak devam etmesi en büyük
arzumuzdur. Bu durum, aynı zamanda bilimsel, kurumsal ve toplumsal sorumlu-
luk bilincimizin de aynı oranda artıp devamı etmesi anlamına gelecektir.
Ve nihayet dergimizin bilim dünyasına yararlı ve özgün katkılar yapması
dileği, hayır ve bereket getirmesi temennisi ve daha nice sayılarında bizlerin bu-
luşmasına vesile olması ümidiyle tüm okuyucularına saygılar sunarım.
Prof. Dr. Emin AŞIKKUTLU
07 Nisan 2014
Dekan
)
8
Son Dönem Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de
Kur’ân ve Tefsir Çalışmaları
Mustafa Öztürk
∗
Öz
Bu makale, son dönem Osmanlı Türkiye’sindeki modernleşme ve Tanzimat tecrübesinden
Cumhuriyet’e, Cumhuriyet’ten günümüze kadar geçen zaman zarfında Türkiye’deki Kur’ân
ve tefsir araştırmalarının fikrî ve ilmî düzeyde tahlil edilmesini amaçlamaktadır. Bu tahlil
bağlamında, modernleşme tecrübesinin hız kazandığı ve Osmanlı’nın Batı etkisine resmen
açıldığı Tanzimat döneminden bugüne kadar Kur’ân ve tefsir çalışmaları yöntem ve para-
digma açısından ele alınacak ve modern dönem tefsir anlayışındaki gelenekten kopuşun ne
Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Tanzimat, Meşrutiyet, Cumhuriyet, Tefsir, Kur’ân Araştırmaları
tür sebeplere dayandığı ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Abstract
An Overview of the Qur’anic and Exegetical Studies in Turkey from the Late Ottoman
Years to the Present
This paper attempts at an intellectual and scholarly analysis of the Qur’anic and exegeti-
cal studies produced in Turkey during the period spanning from the modernization and
Tanzimat experience in the late Ottoman Turkey to the Republic and all the way down to
the present time. In this connection, an attempt shall be made to address the Qur’anic and
exegetical studies produced from the Tanzimat period up to the present, the former being
a historical date marking the acceleration of the movement of modernization and the open-
ing of the Ottomans to the Western influence. And this will be done in methodological and
paradigmatic terms. In addition, an effort shall be made to discover the reasons that gave
Key Words: The Ottoman, Tanzimat, Constitutionalism, The Republic, Qur’anic exegesis,
rise to the break of modern exegetical conception from tradition.
Qur’anic studies.
Atıf:
Mustafa Öztürk, “Son Dönem Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Kur’ân ve Tefsir
Çalışmaları”, KTÜİFD, c. 1, sy. 1, Bahar/2014, s. 7-63
* Prof. Dr., Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Tefsir Anabilim Dalı, ozturkm@
cu.edu.tr
Mustafa Öztürk
I
Bu makalenin amacı, son dönem Osmanlı Türkiye’sindeki moder-
nleşme ve Tanzimat tecrübesinden Cumhuriyet’e, Cumhuriyet’ten gü-
nümüze kadar geçen zaman zarfında tefsirle ilgili çalışmaların fikrî ve
ilmî düzeydeki serencamını ortaya koymaktır. Konuya girerken öncelikle
Osmanlı modernleşmesinin dinî bağlamına atf-ı nazar etmek ve bu bağ-
lamda son dönem Osmanlıdaki modernleşme tecrübesinin seküler un-
surların yanında dinî veçhesinin de bulunduğuna, hatta zaman içerisinde
büyük ölçüde dinî düşünce ve yorum projesi şekline büründüğüne dikkat
çekmek gerekir. Modernleşmenin dinî düşünce ve yorum projesi haline
gelmesini kavrama noktasında dikkat edilmesi gereken hususlardan biri,
devletin çöküşü ile dinîn çöküşü arasında doğrudan ilişki kurulması ve
bunun doğal sonucu olarak devleti çöküşten kurtarıp kurtuluşu sağlaya-
cağı düşünülen ıslahat hareketlerinin aynı zamanda dinî de ayağa kaldı-
racağına inanılmasıdır.
Burada şunu belirtmek gerekir ki dinî alanda ıslah ve tecdidin acil
ihtiyaç olduğunu düşünen müslüman aydın ve mütefekkirlere göre tered-
dî, tedennî, inkıraz problemi bizatihi dinden (saf İslâm) değil, dinîn yanlış
yorumlanması ve uygulanmasından (tarihî İslâm) mütevellittir. “Asâr-ı
maziyede teâlîden tekâmüle koşan müslümanların dinî ile bugün inkı-
razdan izmihlale sürüklenen İslâmların dinî arasında ismen ittihad varsa
da hakikatte büyük bir fark mevcuttur” diyen M. Şemsettin Günaltay’a (ö.
1961) göre, “terakkimize mani olan İslâmiyet-i hakikiye olmayıp bugünkü
müslümanların din-i fıtrîden pek uzak olan hurafe-âlûd akideleri, esâtirî
1
ananeleri olduğu hakikati tecelli eder.”
Mecmuası
Bu konuda şeyhülİslâm Musa Kazım Efendi (ö. 1920) de aynı şekil-
de düşünür. İslâm ’nda yayımladığı “İslâm ve Terakki III” başlıklı
makalesinin hâtime kısmında şöyle der: “Şimdi ‘dîn-i İslâm mâni-i terak-
kidir’ diyen zevata sorarım: Bu makalemizde beyan ettiğimiz esâsât-ı mü-
himme dîn-i İslâm’dan başka hangi dinde vardır. Ve millet-i İslâmiyye’nin
kendi atalet ve cehaletleri yüzünden uğradıkları felaketlerin esbabını o
2
kadar ulvi olan dîn-i İslâm’da aramak muvafık-ı insaf mıdır?”
Modern Türkiye’de
Siyasî Düşünce: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyetin Biri-
1 Bkikmzi. İsmail Kara, “İslâm Düşüncesinde Paradigma Değişimi”, (
içinde), cilt: 1, cilt editörü: Mehmet Ö. Alkan, (İstanbul: 2006), s. 238, 244.
)
2 Şeyhülİslâm Musa Kazım, “İslâm ve Terakki III”, İslâm Mecmuası, yıl: 1, sayı: 3 (14
10