ilahiyat fakültesi dergisi

228 Pages·2015·3.76 MB·Turkish

İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ
İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ

Cilt: 5, Sayı: 1, Bahar 2014

İNÖNÜ UNIVERSITY
JOURNAL of the FACULTY of DIVINITY

Volume: 5, Issue: 1, Spring 2014
İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ İLÂHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ
İnönü University Journal of the Faculty of Divinity

Cilt 5, Sayı 1, Bahar 2014
(Volume 5, Issue 1, Spring 2014)

İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Adına Sahibi/Owner
Prof. Dr. Fikret KARAMAN, Dekan V./Dean

Editörler/Editors in-Chief
Yrd. Doç. Dr. İbrahim KAPLAN
Yrd. Doç. Dr. Tuncay AKGÜN

Yayın Kurulu/Board of Publicaton
Prof. Dr. Fikret KARAMAN Doç. Dr. Mehmet BİRSİN
Prof. Dr. A. Faruk SİNANOĞLU Yard. Doç. Dr. Tuncay AKGÜN
Prof. Dr. Hulusi ARSLAN Yard. Doç. Dr. Cahit KÜLEKÇİ
Prof. Dr. Abdurrahman KASAPOĞLU Yard. Doç. Dr. Hasan ARSLAN
Prof. Dr. Mustafa ARSLAN Yard. Doç. Dr. Muharrem ÇAKMAK
Prof. Dr. Mehmet KUBAT Yard. Doç. Dr. Fethullah ZENGİN
Prof. Dr. Saffet SANCAKLI Yard. Doç. Dr. Hamdi ONAY
Doç. Dr. Abdullah ÇOLAK Yard. Doç. Dr. Recep UÇAR
Doç. Dr. Sabri TÜRKMEN

Danışma Kurulu/Advisory Board
Prof. Dr. Ramazan ALTINTAŞ, Selçuk Üniversitesi Prof. Dr. Sadık KILIÇ, Atatürk Üniversitesi
Prof. Dr. Faruk BEŞER Sakarya Üniversitesi Prof. Dr. Turan KOÇ, Erciyes Üniversitesi
Prof. Dr. Ethem CEBECİOĞLU, Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Ali KÖSE, Marmara Üniversitesi
Prof. Dr. Şinasi GÜNDÜZ, İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Mustafa KÖYLÜ, Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Prof. Dr. İbrahim HATİBOĞLU, Uludağ Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet ŞEKER, Dokuz Eylül Üniversitesi

Mizanpaj / Layout
Serkan Demir

Grafik-Tasarım/Graphics-Design
Fatih ÖZDEMİR

Baskı/Printing by
İnönü Üniversitesi Matbaası

İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi hakemli bilimsel bir dergidir ve yılda iki defa yayımlanır. Yazıların sorum-
luluğu yazarlarına aittir. Dergide yayınlanan görüşler İnönü Üniversitesi’ni ve
İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi’ni temsil etmez. Makale ve yazılar, kaynak
gösterilmek şartıyla sadece iktibas ve atıf şeklinde kullanılabilir.
© İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 2014

Yazışma Adresi/Correspondence
İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Kampus – MALATYA
Tel/ Belgeç: 0422 377 49 97- 0422 341 00 61

E-posta: [email protected]
BAHAR 2014 SAYISI HAKEM KURULU/ REFEREE BOARD OF THİS İSSUE
Prof. Dr. Hasan KAYIKLIK, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Prof. Dr. Özcan TAŞÇI, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Prof. Dr. A. Faruk SİNANOĞLU, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Prof. Dr. Abdurrahman KASAPOĞLU, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Doç. Dr. İhsan ÇAPÇIOĞLU, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Doç. Dr. Aygün AKYOL, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Doç. Dr. M. Mustafa ÇAKMAKLIOĞLU, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Doç. Dr. Nuri KAHVECİ, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Eyüp ÖZTÜRK, Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Ahmet ÖZKAN, Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Talip AYAR, Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Hakkı KARAŞAHİN, İzmir Kâtip Çelebi Üniv. İslami İlimler Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Haydar DÖLEK, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. İbrahim USTA, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Mustafa BOZKURT, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Cahit KÜLEKÇİ, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. İbrahim AŞLAMACI, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Hamdi ONAY, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Recep UÇAR, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Ahmet KÜÇÜK, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

İÇİNDEKİLER
Editörden
Yrd. Doç. Dr. İbrahim KAPLAN - Yrd. Doç. Dr. Tuncay AKGÜN .......................... 7-8
Müslüman Zihnin İnşasında Kelam İlminin Önemi ve Yeri
Prof. Dr. Ahmet AKBULUT ............................................................................................... 9-31
Dinî Gruplar ve Grup Fanatizminin Toplumsal Boyutları
Prof. Dr. Ahmet Faruk SİNANOĞLU .......................................................................... 33-39
Kur’an’da “Tenzîl” Kavramına Eğitim Açısından Bir Yaklaşım
Prof. Dr. Abdurrahman KASAPOĞLU ....................................................................... 41-84
Oryantalizm Çalışmalarının Osmanlı Hakimiyetindeki Mısır’a Yansıması
Prof. Dr. Özcan TAŞCI ................................................................................................... 85-101
İmam Matürîdî’nin Te’vilatü’l-Kur’an’ında Akıl Yürütmeyle İlgili Kavramlar –
Fıkıh, İstidlâl, Kıyas-
Yrd. Doç. Dr. Ali DUMAN .......................................................................................... 103-116
Mehmet Akif Ersoy’un Şahsiyeti ve Millî Mücadeledeki Rolü
Yrd. Doç. Dr. Hasan ARSLAN .................................................................................. 117-150
Fransız İhtilali ve Ermeni Milliyetçiliğinin Doğuşu
Yrd. Doç. Dr. Cahit KÜLEKÇİ ................................................................................... 151-170
XIV. Asır İrân Tasavvuf Eğilimleri Bağlamında İrfânî Tasavvufa Dair
Yrd. Doç. Dr. Mustafa ALTUNKAYA ..................................................................... 171-189
İbn Sînâ Felsefesinde Sezgisel Bilginin Aklî Karakteri
Adnan GÜRSOY ............................................................................................................. 191-210
Ebu Hanife'den Osman el-Betti'ye Gönderilen İkinci Risale
Ulrich RUDOLPH ..................................................................................................... 211-216
Kur’an’ı Tefsir Etmeye Duyulan İhtiyaç
Bereketzâde İsmail Hakkı ..................................................................................... 217-220
Kitap Tanıtımı / Boethius, Felsefenin Tesellisi
Yrd. Doç. Dr. Tuncay AKGÜN .................................................................................. 221-226
CONTENTS
Editorial
Yrd. Doç. Dr. İbrahim KAPLAN - Yrd. Doç. Dr. Tuncay AKGÜN .......................... 7-8
The Significance of The Science of Kalam in the Fabric of Muslim Mind
Prof. Dr. Ahmet AKBULUT ............................................................................................... 9-31
Religious Groups and Group Fanaticisim Social Dimensions
Prof. Dr. Ahmet Faruk SİNANOĞLU .......................................................................... 33-39
An Educational Approach To The Concept Of “Tenzil” [Apocalyptic Transmis-
sion] In The Koran
Prof. Dr. Abdurrahman KASAPOĞLU ....................................................................... 41-84
The Reflection of the Orientalism Studies on the Egypt during the Ottoman
Empire
Prof. Dr. Özcan TAŞCI ................................................................................................... 85-101
Mental Executive Concepts in İmam Maturidi’s Te’vilatü’l-Kur’an
Yrd. Doç. Dr. Ali DUMAN .......................................................................................... 103-116
Mehmet Akif Ersoy’s Personality And His Role In National Struggle
Yrd. Doç. Dr. Hasan ARSLAN .................................................................................. 117-150
French Revolutıon and the Rise of Armenian Nationalism
Yrd. Doç. Dr. Cahit KÜLEKÇİ ................................................................................... 151-170
Gnostic Sufism In the Context of Iranian Sufistic Predispositions in the XIV.
Century
Yrd. Doç. Dr. Mustafa ALTUNKAYA .................................................................... 171-189
The Rational Character of Intuitional Knowledge in Avienna’s Philosophy
Adnan GÜRSOY ............................................................................................................. 191-210
The Second Epistle to Osman el-Betti by Abu Hanifa
Ulrich RUDOLPH ..................................................................................................... 211-216
The Felt Need to Construe the Koran
Bereketzâde İsmail Hakkı ..................................................................................... 217-220
Book Review / Boethius, The Consolation of Philosophy,
Yrd. Doç. Dr. Tuncay AKGÜN .................................................................................. 221-226
Editörden

Saygıdeğer Okuyucular,
Her sayısında sosyal bilimler alanına katkı sunmayı hedefleyen İnönü Üni-
versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi yeni sayısıyla karşınızda. 5. Yaşına giren
dergimizin nice seneler yayın hayatına devam etmesi ve ilim deryasına
doğru akan bir ırmak olması temennisiyle makale, çeviri, sadeleştirme ve
kitap tanıtımlarıyla dergimize katkı sağlayan, bu çalışmaları değerlendirme
zahmetinde bulunan ülkemizin değerli bilim insanlarına şükranlarımızı
sunuyoruz. Dergimiz yıl olarak 5. senesine ulaşmasının yanı sıra ele aldığı
konular ve yazılarının içeriği ile her geçen gün bilimsel kalitesini artırma
çabasında olmuştur. Bu sayının editörleri olarak biz de buna elimizden gel-
diğince dikkat etmeye çalıştık ve bu sayıda sizin karşınıza içeriği dolu birbi-
rinden değerli çalışmalarla çıkmaya gayret ettik.
Kur’an’ın bilim ve ilme verdiği önem herkesçe bilinen bir gerçektir. Pey-
gamberimize inen ilk ayet okumayı, dolayısıyla bilmeyi emretmektedir.
«Rabbinin ismiyle oku» (el-Alâk, 1) Dikkat edilirse bu ayette okuma ve öğ-
renme emredilirken, neyin okunacağı, yani tümleci (mef’ûl) belirlenmemiş-
tir. Bu her şeyin okuma, öğrenme ve bilimin konusu olduğunu göstermek
içindir ki, böyle bir anlayış Kur’an’ın başka ayetlerinden de ortaya çıkmak-
tadır. Yine Peygamber Efendimiz’den rivayet edilen, “İlim Müslümanın
yitik malıdır, nerede bulursa alsın.” Mealindeki hadis-i şerifi her türden
bilginin önemsendiğini ve bilginin evrenselliğini ifade etmektedir. İslam
gerçek bir imanın taassuba dayalı, körce ve dogmatik bir biçimde değil,
aksine akla, kanıta ve bilgiye dayalı olarak gerçekleşmesini talep etmekte-
dir. Kur’an, aklı kullanmaya o kadar önem vermektedir ki, imanın karşıtı
olan küfrün/inkârın ve bunun sonucunda ortaya çıkan bir takım olumsuz-
lukların ancak aklı kullanmamaktan kaynaklandığını sarahaten belirtir. (bk.
Yûnus 10/100). Yine o, açık bir biçimde, öte dünya azabına maruz kalmayı
da düşünmemeye bağlar. (bk. el-Mülk 67/10) İnancın temeline akletmeyi,
8 • Editörden
inançsızlığın temeline ise akletmemeyi yerleştirmesi bakımından Kur’an’ın
Kutsal Kitaplar içerisinde hususi bir yere sahip olduğu görülmektedir.
İşte bu anlayıştan ilham alan Müslümanlar tarih boyunca büyük medeniyet-
ler inşa etmeyi başarmışlardır. Fakat ne yazık ki İslam medeniyeti yaklaşık
150 yıl önce tarihin öznesi durumundan nesnesi durumuna geçti. O tarihten
beri her yönden toparlanmaya çalışan bu medeniyet her ayağa kalkmaya
çalıştığında bir darbe daha yedi. Fakat bu medeniyeti ayağa kaldıracak esas
gücün bilgi olduğu genellikle görmezden gelindi. Sonuçta yenilmişliğe ba-
haneler arandı ve bunun sebebinin de çoğu zaman kendi dışındaki etkenler
olduğu söylendi. Gelinen noktada artık özellikle 8 ile 13.yy arasında kur-
duğumuz büyük medeniyetin altında yatan temel motivasyonun ne oldu-
ğunu keşfetmek zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Bu medeniyeti incelediği-
mizde onu besleyen ana damarın merak ve hakikatin peşinden koşma aşkı
olduğunu görüyoruz. Yine o tarihlere gözümüzü çevirdiğimizde faydalı
ilmin kimden geldiğine, hangi millete ait olduğuna aldırış etmeden, istisna-
ları olmakla birlikte, hakikatin peşinden koşan İslam filozoflarını, bilim
adamlarını, âlimlerini görüyoruz. İlahiyat sahası ile ilgisi bakımından söy-
lersek bu medeniyetin yetiştirdiği ilim adamlarının özellikle din bilimleri,
teoloji ve felsefeyle ilgili ortaya koydukları eserler söylediklerimizin en bü-
yük delilidir.
Bugüne dönersek elbette umutsuz değiliz. Ama önyargısızca, sadece haki-
kat aşkı ile daha çok çalışmak ve üretmek zorunda olduğumuz da aşikârdır.
İlahiyat sahasında yapılan çalışmalardaki niceliksel artış bizi mutlu ediyor.
Dileğimiz bu artışın niteliksel olarak da aynı paralelde devam etmesidir.
Dergimizin bu aşamaya getirilmesinde özellikle hakemlerimize ve bu hale
gelişine kadar olan her aşamasında emeği geçenlere teşekkür ediyoruz. Bir
sonraki sayımızda buluşmak dileğiyle sözlerimizi Şeyh Sadi’nin aşağıdaki
dizeleriyle bitirelim.
Azar azar çok olur,
Damla damla sel olur.
Yrd. Doç. Dr. İbrahim KAPLAN - Yrd. Doç. Dr. Tuncay AKGÜN
İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi
Bahar 2014/5(1) 9-31
Müslüman Zihnin İnşasında Kelam İlminin
Önemi ve Yeri
∗∗∗∗
Ahmet AKBULUT

Özet: On beş asırlık geçmişimize baktığımızda, yaşadığımız sorunların din, siyaset ve ilim olmak
üzere üç temel alanda yoğunlaştığını görmekteyiz. Bu üç alanın birbirinden ayrı olması gerektiği
kesindir. Fakat alanlar arası ilişkilerin nasıl olması gerektiği ise dün olduğu gibi bugün de cevabını
arayan önemli bir sorudur. Bu çalışmada, sözü edilen alanların temel nitelikleri ayrı ayrı ele alına-
rak aralarındaki ilişki değerlendirilmektedir. Makale, ilim ve din alanındaki problemleri aşmamızın
ancak Kelam ilminin yöntemlerini kullanmakla mümkün olduğu tezi üzerinde durmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Din, Siyaset, İlim, Kelam, Felsefe, Psikoloji
Abstract: When we look at our past fifteen centuries, we see that the current problems are concen-
trated in three main areas; religion, politics and science. The answer, to the question of how should
be the relationship between these three main areas that are normally independent from one anoth-
er, is as important today as it was yesterday. In this study, the relationship between the mentioned
areas is assessed by considering their basic characteristics separately. This article lays stress on the
thesis that use of Kalam method may be the only way to overcome problems in the fields of science
and religion.
Key Words: Religion, Politics, Science, Kalam, Philosophy, Psychology

∗
Prof.Dr., Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı
10 • Ahmet AKBULUT
Giriş
Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de “Doğruyu yanlışla karıştırmayın. Bile bile
doğruyu gizlemeyin.”1 buyurmaktadır. Bu uyarıdan anlıyoruz ki, doğru ile
yanlışın karışımı, bu toplamı doğru yapmamakla birlikte doğruyu da doğru
olmaktan çıkarmaktadır.
Yine Yüce Allah, doğruyu gizleyenler konusunda şöyle buyurmaktadır:
“Kur’an’da insanlar için gerekli açıklamalarımızdan sonra, ondaki açık delilleri
ve hidayet yolunu gizleyenlerin üzerine, hem Allah’ın laneti, hem meleklerin
laneti hem de tüm insanların laneti olsun.”2
Söz konusu ayetlerden, inanç ve duygularla değil, akıl ve bilgiyle hareket
edilmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Müslüman olarak geldiğimiz aşamadan
memnun olmadığımıza göre, geçmiş mirasımızı sorgulamamız ve nerelerde
yanlış yaptığımızı tespit etmemiz şarttır.3 Bu tutum, geçmişi değiştirmek için
değil, geleceği sağlam temeller üzerine kurmak için gerekmektedir. Âlemde
rastlantılara yer yoktur.4 Zaten Tevhid’in olduğu yerde tesadüf düşünülemez.
15 yüzyıllık Müslüman geçmişimize ufuk turu yaptığımızda sorunları-
mızın üç temel alanda yoğunlaştığını görmekteyiz. Bu üç alan insanın varoluş-
sal yapısı ile yakından ilgilidir. Bu alanlar şunlardır:
1- Dinî Alan
2- Siyasî Alan
3- İlmî Alan
Bu alanlar birbirinden bağımsız olmak zorundadır. Bu üç alandan her bi-
rinin bir diğerini etkilemesi ve yönlendirmesi doğaldır. Ancak birinin diğer
ikisini kendi egemenliğine geçirmesi de doğru değildir. Bu üçlü arasındaki
ilişki nasıl biçimlenmiştir? Bu sorunun cevabı dün olduğu gibi bugün de çok
önemini korumaktadır.
Bunun için, öncelikle bu alanların temel niteliklerini ayrı ayrı ele alacağız.
Sonrasında ise tarihi seyir içerisinde bu alanlar birbirlerini doğal bir şekilde mi
etkiledi yoksa biri diğer ikisini egemenliği altına mı aldı, bunun değerlendirme-
sini yapacağız.

1 Bakara, 42; Krş., Bakara, 146; Al-i İmran, 71.
2 Bakara, 159; Anlam Bakara, 161 ile birlikte.
3 Kehf, 84. Krş., İsfehanî, Müfredat, s. 685
4 En’am, 38 ve 59. Krş., Nahl, 89; Yunus, 61; Hac, 70; Neml, 75; Sebe, 3; Mülk, 3.