Het geval Zijdewind

88 Pages·2008·36.23 MB·Dutch

MEDEDELINGEN DER KONINKLIJKE NEDERLANDSE
AKADEMIE VANWETENSCHAPPEN,AFD. LETTERKUNDE
NIEUWE REEKS - DEEL 27 - No. 7
HET GEVAL ZIJDEWIND
J. 1. POELHEKKE
N. v. NOORD-HOLLANDSCHE UITGEVERS MAATSCHAPPIJ
AMSTERDAM-1964
AANGEBODEN IN DE VERGADERING
VAN 15 JUNI 1964
Rogerio illi septuagenario
I. In de maand oktober 1646 wordt ter Staten-Generaal dis
cussie gehouden over een voorstel van de provincie Holland, aan
Harer HoogMogenden afgevaardigden die sedert ruim een half
jaar te Munster met de Spanjaarden over een nieuw bestand aan
het onderhandelen zijn, een nadere instructie te verlenen, daartoe
strekkende, dat zij moeten aansturen op een definitieve vrede 1).
Als enige van de zes genoten is, zoals steevast in deze jaren, Zeeland
er vierkant tegen, en wel om vele en veelsoortige redenen, waarvan
wij er één aldus geformuleerd vinden:
"Dat niet anders te verwachten is, dan dat de ware Gereformeerde
Religie by tyde van Vrede van alle kanten sal worden ondermijnt, ende
dat insonderheyt de Papisten sullen aangroeyen ende sich komen te
stabilieren, ende daar in van hooger handt werden ghesupporteert ende
gefavoriseert, ende dat men sich sal fonderen op den gemaeckten Vrede,
en daar door de principaalste reden komen te cesseren, waar om de
voorgenoemde Paus.ghesinde tot noch toe met meerder omsight zijn
te onder gehouden" 2).
Een paar maanden later - januari 1647 - is er geharrewar
over het delicaatste van alle punten die bij de vredehandel aan de
orde werden gesteld, de vraag namelijk of betreffende de godsdienst
in de Meierij van 's-Hertogenbosch genoegen zal worden genomen
met een "temperament". Het was een punt waarover de Hollanders
zich reeds ietwat vroeger aldus hadden uitgelaten:
"Ende wat aengaat het Spiritueel te stipuleren, dat de Koningh van
Spangien sigh niet en sal hebben des te bemoeyen, maar den Staat met
den Paus van Roomen dienthalven sallaten ghewerden 3)".
De gedachte alleen reeds aan dit "temperament" wordt, eveneens
door de rechtzinnige Zeeuwen, ten enen male uit den boze geacht;
ook dit om een veelvoud van redenen, bij voorbeeld deze:
"dat daar door een plancke sal werden gelecht ende aenleydinghe
ghegheven om van gelijcke hier na binnen de Geunieerde Provincien
soodanigen temperament oock in consideratie te nemen, ende daarvan
niet al te afkeerigh te zijn, als militerende daer toe eene ende de selve
redenen, die nu in desen werden ge.employeert 4)".
Maken wij thans in gedachten een sprong van vier jaar in de tijd,
naar de maand januari 1651, wanneer in een van de eerste zittingen
1) J. J. Poelhekke De Vrede van Munster, hfdst. VII, in het bijzonder
blz. 314/15.
2) Ibid. blz. 315.
3) Ibid. blz. 306.
4) Ibid. blz. 394.
339
4 HET GEVAL ZIJDEWIND
van de Grote Vergadering een vijfkoppige deputatie uit de "synoden
van de respective provintien" bij monde van Eleazer Lotius de
Heren met de grootste nadruk komt vermanen hoe zij de Religie
hebben veilig te stellen tegen allerlei verschijnselen zoals daar zijn:
"Paepsche Aigoderye, Superstitie, ende Hierarchie (door door sy Poli
tijckque ende Kerkelijcke Ampten vergeven, Collatien, Prebenden,
Benefitien by de Regierders des Lants gedaen, voor nul verklaren, ende
andere defereren, alles op hope van veranderinge) 6)".
Drastische maatregelen zijn thans meer dan ooit vereist ter
"behoudenisse van soo veel Zielen, die by duysenden so sy (i.e. de katho
lieken) haer beroemen 'tsedert de Vrede van de Goddelijcke woorheyt tot
hoor superstitien en dwalingen sijn af-ghetrocken 8)".
Dergelijke ontboezemingen, elegisch, polemisch, dan wel, zoals
in de regel het geval is, allebei tegelijk, zijn ons dermate vertrouwd
uit onze zeventiende eeuw, dat ons historisch besef er als het ware
voor afgestompt is. Dikwijls brachten zij het een of andere, door
gaans plaatselijke crisisje te weeg, maar wij weten nu eenmaal dat
de Nederlandse missie-kerk op de cadans van haar eigen, lang niet
geringe, interne probleemstelling niettemin gestadig verder gedijde.
Het weinig spectaculaire crisisje echter, dat in de grote crisis
jaren 1648-' 51 valt waar te nemen rondom de figuur van de vicaris
coadjutor Jacobus de la Torre, lijkt mij, gezien zijn ietwat verder
strekkende achtergronden, een nadere beschouwing te recht
vaardigen.
Beginnen deed het onspectaculair genoeg; weliswaar met het
nodige gedruis, maar dat was vooralsnog alleen waarneembaar in
het gehucht Zijdewind, gelegen onder het gerecht van Oude Niedorp
een paar bochten om benoordoosten Alkmaar. Te genoemder
plaatse hadden de katholieken blijkbaar een, naar omstandig
heden, bijzonder fraai "preeck-huis", en nog heden ten dage is het vol
doende één blik op het gehucht voornoemd te werpen om gewaar te
worden dat het er onmogelijk zo maar weggemoffeld kan zijn geweest.
In dit fraaie preekhuis nu zou op 24 augustus 1649 het sacrament
van het vormsel worden toegediend door de vicaris-coadjutor van
de Hollandse Zending, Jacobus de la Torre, titulair aartsbisschop
van Ephese. Reeds de aard zelf van de gebeurtenis bracht met zich
mee dat het een paapse stoutigheid met groot vertoon zou worden,
steeds dan natuurlijk de omstandigheden in aanmerking genomen,
waarbij dan het punt dat ons voornamelijk interesseert juist dit is,
of al dan niet de omstandigheden van dien aard werden geacht, dat
er veilig een beetje meer vertoon kon worden aan den dag gelegd,
dan de missiekerk tot dusverre had te zien gegeven.
5) Aitzema Herstelde Leeuw 149 (4° ed.)
') Ibid. Mijn cursivering.
340
BET GEVAL ZIJDEWIND 5
Ook thans nog is voor het gros der katholieken het vormsel de
enige gelegenheid in het leven waarbij zij, voor de duur van enkele
ogenblikken, persoonlijk in contact komen met een bisschop,
terwijl, van de kant van de bisschop uit bekeken, het ondernemen
van regelmatige vormreizen niet meer betekent dan een routine
beslommering. Voor de Apostolische vicarissen van de Hollandse
Zending echter was het een herhaaldelijk wederkerend probleem
hoe zij aan hun gelovigen, voorzover dezen althans niet tegen de
grenzen aanwoonden, in pais en vree dit sacrament konden toe
dienen, en met name wat de tijd betreft, die ons hier bezighoudt,
kunnen wij, met prof. Rogier 7), veilig aannemen dat een streek
zoals Noord-Holland in minstens tien jaar niet meer aan de beurt
was gekomen 8). De Apostolisch-vicaris in functie, Philippus
Rovenius, was in 1640 na een geruchtmakend proces voor het leven
verbannen. Weliswaar kon hij reeds na enkele jaren terugkeren
naar Utrecht, maar daar sleet hij sedertdien, geplaagd door vele
ziekten, zijn nadagen in strenge afzondering. Jacobus de la Torre
nu was in datzelfde jaar 1640 wel tot Rovenius' coadjutor benoemd,
maar ontving pas in 1647 de bisschopswijding. Ongetwijfeld zal hij
sedertdien in en nabij zijn woonplaats 's-Gravenhage zo nu en dan
het vormsel hebben toegediend, maar dat hij dit ook verder land
inwaarts op ruime schaal zou hebben ondernomen, is naar mijn
beste weten niet gebleken. Thans echter, in de zomer van 1649, was
het dan eindelijk zo ver en kennelijk was hierbij het preekhuis te
Zijdewind slechts één van de bezochte centra, misschien niet eens
dat met de allergrootste toeloop; wel zowat even druk was het een
week tevoren geweest in het Zuidhollandse Zevenhoven - dat dan
ook weldra in de hoge Staten-colleges mede ter sprake zal komen -
waar aan de plechtigheid een ongestoord verloop beschoren was
geweest. Dat het in Zijdewind anders uitviel, lag dan ook voor
namelijk, zo niet uitsluitend, aan het initiatief van de "hoofd
officier van de Nieuwdorper Cogge", Herman Hertman van der
Woude, die, toen hij gewaar werd wat er in zijn ressort stond te
gebeuren, op het idee kwam de vigerende plakkaten eens te gaan
toepassen en er, na overleg met burgemeesteren en schepenen van
Niedorp, met zijn rakkers op uittrok om de zaak te verstoren. Van
de weinig glorievolle expeditie werd vrijwel terstond in pamflet
vorm 9) een verslag wereldkundig gemaakt, waarin wij ons hier
7) Geschiedenis van het katholicisme in Noord-Nederland in de zestiende
en zeventiende eeuw (hier verder geciteerd als: Rogier), I1, 167.
8) In De la Torre's hieronder te noemen "Apologie" wordt zelfs de ver
onderstelling uitgesproken - en dit dan mede om de grote toeloop te ver
klaren - dat er in de kop van Noord-Holland "misschien nog nooit" een
bisschop geweest was.
8) Kn. 6503; herdrukt door v.d.Horst in Bijdr. voor de gesch. v.h. bisdom
341
6 HET GEVAL ZIJDEWIND
echter niet tot in al te verre uithoeken behoeven te verdiepen.
Toen de enthousiaste dienaren der wet ter plaatse verschenen,
vonden zij niet, zoals zij gehoopt hadden, de bisschop ergens ver
stopt, bijvoorbeeld "in de onderkiste van het autaer", maar bleek
hij reeds gevlogen te zijn, zodat hij niet in flagranti betrapt werd.
Deze ontstentenis van heterdaad zal bij de komende vervolging wel
degelijk te pas worden gebracht; immers, per slot van rekening
wist de schout alleen dus maar van horen zeggen dat er gevormd
was, of dan toch had moeten worden. Ontkend werd evenwel die
opzet als zodanig niet, zelfs niet door de geïncrimineerde aarts
bisschop zelf.
Van hem, of juister gezegd namens hem, is verheugenderwijze
bewaard gebleven een Apologie 10) naar aanleiding van het gebeurde
te Zijdewind. Het is een van die documenten, die ons evenzeer
boeien door wat er niet, als door wat er wel in vermeld staat, en het
zal in het hieronder volgende nog herhaalde malen ter sprake komen.
Bijzonder sympathiek doet het niet aan en zeker niet op het eerste
gezicht; er is zo hoegenaamd geen sprake van de fiere hooggeplaatste
die zich zelf aandient als de verantwoordelijke man. Bedenken wij
er echter bij van welk een essentieel belang het werd geacht te
loochenen dat er in de Republiek ook maar iets bestond, dat in de
verste verte lijken kon op kerkelijke hiërarchie. Dat er na zijn eigen
vertrek uit Zijdewind ongeregeldheden waren voorgevallen, kon De
la Torre niet meer ontkennen, dus dan leek het redelijk die afwezig
heid naar best vermogen te accentueren, daarbij naar gelijkelijk
best vermogen de zaak zelf bagatelliserend, met de kennelijke
opzet zo weinig mogelijk mensen erin te verwikkelen. Niet alleen is
hij bijvoorbeeld "met gheen Papen" in Zijdewind aangekomen -
en "zijnder gheweest, die ignoreert hij" - maar hij heeft daarheen
ook "niemandt ontboden". Ja zelfs heeft hij onderweg meermalen
de grote toeloop "verboden", zodat deze "niet als onwaerachtelijck"
aan hem kan worden geweten.
Wat wij jammer genoeg niet vernemen - maar dat ging ten
slotte zijn vervolgers ook niet aan! - is waar precies de bisschop een
goed heenkomen zocht en vond. Ik veronderstel dat hij om te
begi.nnen heel eenvoudig teruggereden is naar de moederlijke
wonIng in Den Haag, maar van daaruit ging het dan weldra de
HaarlemIlI, 161, en nogmaals door J. de Vries Azn. inOud·HollandXXXVII,
120.
10) In het archief der Oud Bisschoppelijke Clerezij te Utrecht. Ik betuig
hier gaarne mijn dank aan de directeur van genoemd archief, dr. A. J. van
de Ven, voor de grote bereidwilligheid waarmee hij mij dit stuk plus nog
enkele andere - met name de hierachter volgende bijlage A. - in fotocopie
heeft toegezonden. - De la Torre's Apologie - in de bekende Inventaris
van Bruggeman vermeld op blz. 155 - is thans gesigneerd OBC 572.
342
HET GEVAL ZIJDEWIND 7
grens over naar Brussel. Over de eerste etappe, de vlucht uit Zijde
wind zelf, deden inmiddels allerlei wilde geruchten de ronde, zodat
wij bijna van romantisch kunnen spreken. Een ieder oordele zelf
wat hij ervan wil maken:
"Veel ongherijmder ist dat men fingeert dat hij daer ghewapent ghe
commen is, want hij noch deghen, noch mesch bij hem en hadt, veel min
pistolen. Maer als hij den schout moest ontvlieden, ende gheene voerlieden
hem wilde ofte dorste weghvoeren, soo is hij gheschreden opt ghevoeghe.
lijckste paert van twee datter bij ghevall in sijn gheselschap was, het
andere weijgherde opte nemen. Zijn aen dat paert twee pistolen ghe.
weest, die moeten inde holsters sijn gheweest, niet ghesien van hem, veel
min weet hij ofse gheladen ofte onghelaeden, ghespannen ofte onghe
spant sijn gheweest, ontkennende mede absolutelijek, dat hij ij mant
anders met andere wapenen ghesien heeft. Ja protesterende ten heijlich.
sten dat dat valschelijek versiert is, ende als de alderonghereijmste
calumnie moet gherejecteert worden".
Hadden dus de Niedorpse schout en zijn rakkers bij hun blijkbaar
ietwat ondeskundig voorbereide overval om te beginnen reeds een
grote teleurstelling te incasseren gekregen, ook verder was de
expeditie op zich zelf bepaald geen pretje voor hen. De ontvangst
was alles behalve als in een lammerenkooi en zo te zien mochten de
dienaren der wet, toen zij na het tumult weer aftrokken met in
hun boezem de plezierige wetenschap dat zij zich weldra in gerechte
zouden wreken, voor het ogenblik al heel erg blij zijn dat zij niet
meer hadden opgelopen dan een paar slagen en stompen. Het
verslag van een en ander is een fris en opgewekt stukje lectuur,
maar het biedt slechts één passage die ons hier in het bijzonder
aangaat en die ik dan ook, zoals hij reilt en zeilt, in extenso citeer:
"Riep het volck echter ofte veele onder haer, sy vraegden na het Hof 11 )
ende de Staten niet, die en hadden geen macht om hare vergaderinghe
te beletten, met sulcke of diergelijcke woorden, sy hadden haer vryheyt
verkreghen door de Vrede, roepende voorts: alle Officieren laten't toe,
ghy alleen maeckt ons het spul, ghy zijt een geweldenaer, een Vrede
breecker, beloven u het sal komen ter ooren vanden Koninck van Span.
gien, met veele dreygementen meer 12)".
Toegegeven, al deze feitelijke onjuistheden werden uit de mond
van verontwaardigde katholieke staatsburgers - om het eens
neologistisch uit te drukken - opgetekend door hun stellig niet
minder verontwaardigde tegenstanders, maar mij dunkt, al zal de
stuntelige teboekstelling wel achteraf hebben plaatsgevonden,
zoals het er staat klinkt het in ieder geval niet met opzet verzonnen.
Ongeveer in die trant redeneerden blijkbaar Roomse plattelanders
kort na de vrede van Munster.
In één opzicht kreeg het opgewonden volk inmiddels gelijk: al
deed dat er dan ook verder geen zier toe, de zaak kwam ter ore van
11) t.w. het Hof van Holland.
12) Geciteerd naar Bijdr. Haarlem, lIl, 167.
343
8 HET GKVA L ZI.TDKWIND
de instantie die klaarblijkelijk door deze goede lieden voor heel wat
meer garant geacht werd, dan zij in feite had kunnen bedingen, van
de Koning van Spanje.
Sedert eind juni van ditzelfde jaar 1649 was zijne Katholieke
Majesteit in Den Haag vertegenwoordigd door een ordinaris ambas
sadeur, te weten de chevalier Antoine Brun, geboortig uit de Franche
Comté en tot dusverre lid van het driemanschap dat op het West
faals Congres voor Spanje onderhandelde, of liever worstelde.
Meer nog dan zijn nominale chef Penaranda was hij het geweest
die, in een bijna dagelijks contact met, meer dan iemand anders,
Adriaan Pauw het zware pleit van de vrede beslecht had, en nu was
dus aan hem de taak opgedragen op het Haagse Binnenhof zelf te
waken over deze tere vrede, waarvan hij maar al te goed had leren
beseffen dat hij, bij de Prins van Oranje te beginnen, door velen in
de Republiek nog steeds niet in gemoede was aanvaard. De pro
blemen die dit voor hem meebracht waren legio en een van de
meest delicate punten betrof de ingewikkelde regelingen in Staats
Brabant, waarbij vrijwel ieder onderdeel zijn eigen religieuze
problematiek met zich meebracht.
Het was dan ook als een soort extra-tje dat Brun nu ook nog
Zijdewind onder zijn aandacht gebracht kreeg; of zelfs meer dan
dat, hij kreeg het van onwelwillende zijde op zijn conto geschreven,
plus dan natuurlijk op dat van de gehate vrede. Toen het geval
zich voordeed, was Brun niet op zijn post aanwezig, want hij was
vrijwel terstond na de aanbieding van zijn geloofsbrieven weer
terug ontboden naar Brussel om er zijn voormalige chef Penaranda
te assisteren bij een zoveelste laatste poging alsnog ook met de
Franse vijand tot een akkoord te geraken. Als eerste nieuws na
terugkeer in Den Haag echter brengt hij, onder dagtekening 28
oktober, aan de Koning verslag uit van wat er in Zijdewind is
voorgevallen, en dit dan niet zonder de zorgvuldige toelichting dat
de vijandig gezinden in de plechtigheid een vestiging van de kerke
lijke hiërarchie believen te zien, nadrukkelijk in strijd met de
"fundamentele wetten" des lands en iets waartoe de katholieken
dan ook nooit de moed hadden opgebracht voordat hij, Brun, in
Den Haag was neergestreken. De predikanten en al wat verder haat
koestert tegen de vrede, fulmineren nog hartstochtelijker dan te
voren, daarin aangemoedigd en gesteund van Franse zijde 13).
13) "Llegando aeá. hallé las eosas muy embarazadas no solo por 10 que
Franeeses y Portugueses havian adelantado en sus plá.tieas mientras yo
estava ausente, sino tambien por haver los Magistrados de Holanda sorprendi
do el arçobispo de Efeso administrando pontifiealmente el Sacramento de
confinnaci6n a mas de 4m eatholieos juntados en un lugar en la dieha Pro·
vineia de Holanda preparado y muy bien adreezado para esta solemnidad que
dieen ser un establecimiento de la Hierarquia Eelesiastiea enteramente
344
HET GEVAL ZIJDEWIND 9
Hoezeer inderdaad Antoine Brun een steun en toeverlaat van De
la Torre W88, zullen wij hieronder nog herhaalde malen gewaar
worden, en ook dat dit voor de Hollandse regentenpartij - met
name bijvoorbeeld voor Adriaan Pauw - in het minst geen geheim
W88. In 's mans eigen Apologie echter is het beslist opvallend, zij het
allerminst verbazingwekkend, hoe deze Spaanse kaart nadruk
kelijk, zo ongeveer als Zwarte Piet, wordt afgeschoven. Zo al bij de
Zijdewindse overval "eenich droncken off onverlaet" iets over die
koning van Spanje gezegd mag hebben, dan is dat iets dat hij,
jonkheer Jacobus de la Torre, "ten hoochsten ignoreert ende
desavoueert" .
Dit min of meer terloops over de koning van Spanje; het kon
blijkbaar niet helemaal worden weggelaten, maar domineren mag
het zeer beslist niet. Wat daarentegen wel nadrukkelijk naar voren
wordt gebracht, is het chapiter Frankrijk, een chapiter dus dat in
's mans vertrouwelijke correspondentie uit deze jaren niet meer
inneemt dan een uitermate bescheiden plaatsje.
Het begint al bij het biografisch aperçu waarmee de Apologie
langzaam maar zeker naar Zijdewind toekronkelt. De jonker is
"expresselijck" in Frankrijk gaan studeren en heeft zich daar -
te weten in Le Mans - tot priester laten wijden,
"omdat dat landt gheallieert ende vrindt was met dese landen, ende
opdat hij oversulckx door noor te vrijer hier te lande soude moghen
ghetollereert worden als hij hier voor sijne eijghen devotie bij sijne oude
Moeder soude comen te verblijven, hebbende toen gheen andere insichten
als om in sijn privé sijnen priesterlijcken stoot te beleven, ghelijck oock
zedert veel jooren gheschiet is".
Dit laatste leugentje kunnen wij laten passeren, maar wel sig
naleer ik nog even de zorgvuldigheid waarmee Jacobus het gewenst
acht een gerucht te zijnen ongunste tegen te spreken, niet meer of
minder dan het gerucht "dat hij te Mans in Vranckrijck gheworden
soude wesen ghenaturalizeert Fransman". Hiertegen laat de aldus
betichte een "expresse protest" vernemen, maar wat hij "niet
ontkent" is dat hij gerechtigd is de titel te voeren van "Raedt ende
Alemoesenier des Allerchristelijcksten Coningh". In feite heeft hij
zich er nooit mee "beholpen", terwijl hij hem ook generlei "aen
volghend incommen" oplevert, maar die titel is hem inderdaad door
zijn Franse vrienden bezorgd, helemaal buiten hemzelf om natuur-
opuesta a las Leyes fundamentales de esta Republica, a que nunca Catho·
licos se havian atrevido antes de mi venida en estas partes, y sobre esso los
predicantes herejes y otros que tienen odio a la paz apretan mucho contra
ellos, asistidos de Franceses". (Archivo General de Simancas, Secci6nEstado,
Legajo 2070). - In hoeverre de laatste aantijging betreffende de Fransen op
waarheid berust ben ik niet bij machte toe te lichten, maar dat wij haar niet
bij voorbaat mogen verwerpen is, dunkt mij, dubbel en dwars bewezen door
het optreden van Abel Servien ten onzent in het jaar 1647.
345
10 HET GEVAL ZIJDEWIND
lijk. En ziet wij vragen ons onwillekeurig even af of wij het heus
nog allemaal moeten geloven, maar er wordt onmiskenbaar een
causaal verband gesuggereerd - :
"Ende wierd daarnaar noch van Haare Majesteyten 14) belast aan de
Heeren Brasset, d'Estrades ende de Beringham 15) hem in alles te prote
geeren. Twelck onse weten nooijt herroepen wesende, ist niet wonder
dat den Heere Resident Brasset nu oock in dit cas ghelieft de moeijten
te nemen van te continueren de la Torres voorspraacke te wesen. Indien
nochtans de verbintenisse die de Catholijcken alhier daar door aan
Vranckrijck hebben, ofte oock wt andere insichten dien tijtel selfs
rnishaeght aen de Hooghe Overicheijt deser landen, soo is hij de la.
Torre bereijt dien tij tel ende alle pre tensie van wtheemsche protectie
ende voorspraecke te quitteren, ende hem eenichlijck te verlaaten aan
de goede gunste ende ghenadighe tollerantie van de voorn. hooghe
Overicheijt deser landen, wiens ghetrouwen ondersaet hij sich protesteert
te wesen ende altijt betuijghen sal te verblijven."
Ik citeer in extenso aangezien deze ietwat vals klinkende klaroen
stoot het slot uitmaakt van de gehele Apologie. Dit slot was dus
gewijd aan de weliswaar nimmer er- maar toch van ouds bekende
Franse pretentie de katholieken in de Republiek te "protegeren"_
De pretentie dus die steeds de zere plek geweest was op het bij tijd
en wijle zo schoonschijnende gelaat van het roemruchte bondgenoot
schap, maar die in deze jaren nauwelijks nog als zodanig kon opvallen,
aangezien immers sedert en door de vrede het hele bondgenootschap
zelf alleen nog maar één grote zere plek was. Dit dan meer in het
bijzonder in de ogen van diegenen die in dit geval, als het ware per
ongeluk, juist de vervolgers waren, de Staten van Holland door
wie in dit stadium de oude Franse alliantie hartgrondiger dan ooit
verfoeid werd als een machinatie van de Prins en zijn aanhang.
Tegenover hen kon dus de aan den dag gelegde bereidwilligheid het
raad- en alemoezenierschap van de Allerchristelijkste Koning eraan
te geven als een fraai en vaderlandslievend gebaar dienst doen,
terwijl, omgekeerd, tegenover de Prins - wiens dikke vriend
d'Estrades zo nadrukkelijk genoemd wordt - die Franse relaties
juist een bijzonder aardig effect opleverden.
Meer dan dit, nadrukkelijk als peroratie opgedrongen "chapiter
Frankrijk" in De la Torre's Apologie verdient dan ook welbeschouwd
onze aandacht een verklaring die wij iets verder terug als het ware
weggestopt vinden, te weten tussen haakjes, waar toevallig ergens
sprake is van de vrede,
" ... deselve vrede (wt welckers insichte nochtans hij de la Torre in
gheenighe dinghen vrijer ghegaen, maer die ter contrarie hem heeft aan
ijder een doen aanraden daarop niet te sondighen, maer sich ten meerder
te modereren in de exercitie van onse Religie) ... "
14) Het in deze jaren gebruikelijke meervoud: de nog onmondige Lodewijk
XIV en de regentes Anna van Oostenrijk.
15) Louis de Beringhen, sieur d'Arminvilliers, luitenant-kolonel in
,Staatse dienst.
346