hechting aan en loskomen van de ouders als voorspellers van intimiteit bij adolescenten

103 Pages·2010·0.83 MB·Dutch

by  Joris Van Petegem

UNIVERSITEIT GENT
Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen
Academiejaar 2007-08
Eerste Examenperiode

HECHTING AAN EN LOSKOMEN VAN DE OUDERS
ALS VOORSPELLERS VAN INTIMITEIT
BIJ ADOLESCENTEN

Scriptie neergelegd tot het behalen van de graad van Licentiaat in de Psychologie,
Optie Klinische Psychologie
door
Stijn Van Petegem

Promotor en begeleider: Prof. Dr. Wim Beyers
Ondergetekende, Stijn Van Petegem geeft toelating tot het raadplegen van de scriptie
door derden.
VOORWOORD

In dit voorwoord wens ik enkele mensen te danken die me bijgestaan hebben
tijdens het schrijven van deze scriptie. In eerste instantie wil ik natuurlijk mijn promotor
en begeleider danken, Prof. Dr. Wim Beyers. Gedurende ruim twee jaar heeft hij me
bijgestaan in mijn zoektocht door de literatuur, bij het uitwerken van onze vragenlijst,
bij de analyse van de data, en natuurlijk bij het uitschrijven van mijn scriptie zelf.
Hierbij kreeg ik voldoende ruimte om zelfstandig te werk te gaan, maar kreeg ik
eveneens uitgebreid en regelmatig feedback waar ik dit wenste. Het was een leerrijke
ervaring, en het vormde een aangename kennismaking met het wetenschappelijk
onderzoek.

Daarnaast wil ik een medestudent, Magalie Seurinck, danken. Voornamelijk in
het eerste deel van mijn scriptieperiode heb ik met haar namelijk regelmatig
samengewerkt, ondermeer in het doorzoeken van de literatuur, het opstellen van onze
vragenlijst, en voor de praktische aspecten van het onderzoek. Het was een fijne en
vlotte samenwerking.

Vervolgens wil ik natuurlijk ook mijn proefpersonen danken, voor het invullen
van de vragenlijst. Zonder de medewerking van deze jongeren, was het niet mogelijk
deze empirische studie tot een goed einde te brengen.

Tot slot wil ik ook mijn omgeving danken, vrienden en familie, die me tijdens
deze periode gesteund en bijgestaan hebben, en op wie ik steeds kon rekenen.

Stijn
Met opmaak: Uitvullen
ABSTRACT

Binnen dit empirisch onderzoek werd een integratie beoogd tussen twee Met opmaak: Inspringing: Eerste
regel: 1,25 cm
schijnbaar tegengestelde theorieën omtrent de invloed van ouders op intimiteit bij
adolescenten. Uit de literatuur blijkt enerzijds dat de jongere een stukje emotioneel moet
loskomen van de ouders (separatie-individuatie theorie), maar anderzijds zou een
warme en hechte band met de ouders belangrijk zijn (gehechtheidstheorie), in de
voorspelling van intimiteit in vriendschappelijke en romantische relaties. In eerste
instantie werden beide de twee theorieën afzonderlijk getoetst, en vervolgens werd de
interactie tussen beide onderzocht. Tot slot werd ook nagegaan of relationele identiteit
een mediërende rol speelt in de gevonden verbanden. Deze onderzoeksvragen werden
met behulp van vragenlijsten getoetst bij een steekproef van midden-adolescenten. Er
bleken beperkte, maar duidelijke indicaties te zijn dat een veilige hechting meer
intimiteit voorspelt. De invloed van het emotioneel loskomen bleek minder eenduidig te
zijn. Het loskomen van de ouders bleek wel het verband tussen hechting en intimiteit te
modereren, waarbij het eerder gevonden verband verdween of zelfs negatief werd, als
de jongere al relatief sterk emotioneel losgekomen is van zijn ouders. Een hechte relatie
met de ouders lijkt dus samen te gaan met meer intimiteit in relaties met leeftijdgenoten,
maar enkel wanneer de adolescent nog maar weinig losgekomen is van zijn ouders.
Daarnaast bleek één aspect van de identiteitsontwikkeling, namelijk relationele binding,
een belangrijke rol te spelen in het begrijpen van de verbanden. Tot slot worden de
onderzoeksresultaten besproken in het licht van de achtergrondtheorieën, en implicaties
en suggesties voor verder onderzoek worden gegeven.
INHOUDSTAFEL

1. INLEIDING........................................................................................................ 1 Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Lettertype: Niet Vet
1.1 Intimiteit........................................................................................................ 1
Met opmaak: Links
1.2 Separatie........................................................................................................ 3
Met opmaak: Uitvullen
1.2.1 Conceptualisering............................................................................... 3 Met opmaak: Links
Met opmaak: Uitvullen
1.2.2 De Meting van Separatie..................................................................... 5
Met opmaak: Links
1.2.3 Separatie en Intimiteit......................................................................... 7
Met opmaak: Uitvullen
1.3 Hechting........................................................................................................ 9 Met opmaak: Lettertype: Niet Vet
Met opmaak: Links
1.3.1 Conceptualisering............................................................................... 9
Met opmaak: Uitvullen
1.3.2 Hechting en Intimiteit......................................................................... 11 Met opmaak: Links
1.3.3 Hechting en Separatie......................................................................... 12 Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Links
1.4 Relationele Identiteit..................................................................................... 14
Met opmaak: Links
1.4.1 Conceptualisering............................................................................... 14 Met opmaak: Links
Met opmaak: Links
1.4.2 Relationele Identiteit als Mediator...................................................... 15
Met opmaak: Links
1.5 Huidig 17
Met opmaak: Links
Oonderzoek......................................................................................... Met opmaak: Links
Met opmaak: Links
1.5.1 Onderzoeksvragen............................................................................... 17
Met opmaak: Links
1.5.2 Hypotheses.......................................................................................... 18
Met opmaak: Links
Met opmaak: Links
2. METHODE......................................................................................................... 20 Met opmaak: Links
Met opmaak: Lettertype: Vet
2.1 Deelnemers.................................................................................................... 20
Met opmaak: Links
2.2 Meetinstrumenten.......................................................................................... 20
Met opmaak: Links
2.2.1 Intimiteit.............................................................................................. 21 Met opmaak: Links
2.2.2 Separatie.............................................................................................. 22 Met opmaak: Links
2.2.3 Hechting.............................................................................................. 24 Met opmaak: Links
2.2.4 Relationele Identiteit........................................................................... 26 Met opmaak: Links
2.3 Procedure....................................................................................................... 27 Met opmaak: Links

3. RESULTATEN................................................................................................... 28 Met opmaak: Links
Met opmaak: Lettertype: Vet
3.1 Preliminaire Analyses.................................................................................... 28
Met opmaak: Links
3.1.1 Schaalstructuur Aangepaste EAS........................................................ 28
Met opmaak: Links
3.1.2 Effecten van Achtergrondvariabelen. ................................................. 29 Met opmaak: Links
3.2 Verband Tussen Separatie en Intimiteit........................................................ 32 Met opmaak: Links
3.2.1 Partiële Correlaties.............................................................................. 32 Met opmaak: Links
3.2.2 Multivariate Analyses......................................................................... 32 Met opmaak: Links
3.2.3 Curvilineaire Verbanden..................................................................... 34 Met opmaak: Links
3.3 Verband Tussen Hechting en Intimiteit........................................................ 35 Met opmaak: Links
3.3.1 Partiële Correlaties.............................................................................. 35 Met opmaak: Links
3.3.2 Multivariate Analyses......................................................................... 36 Met opmaak: Links
3.4 Interactie Tussen Separatie en Hechting....................................................... 37 Met opmaak: Links
3.5 Relationele Identiteit als Mediator................................................................ 41 Met opmaak: Links
3.5.1 Mediatie.............................................................................................. 41 Met opmaak: Links
3.5.2 Gemedieerde Moderatie...................................................................... 44 Met opmaak: Links
3.6 Clusteranalyse............................................................................................... 48 Met opmaak: Links
3.6.1 Indeling in Clusters............................................................................. 49 Met opmaak: Links
3.6.2 Verband met Intimiteit........................................................................ 51 Met opmaak: Links

4. DISCUSSIE......................................................................................................... 53 Met opmaak: Links
Met opmaak: Lettertype: Vet
4.1 Bespreking Onderzoeksresultaten.................................................................. 53
Met opmaak: Links
4.1.1 De Meting van Separatie..................................................................... 53
Met opmaak: Links
4.1.2 Separatie en Intimiteit.......................................................................... 54 Met opmaak: Links
4.1.3 Hechting en Intimiteit.......................................................................... 55 Met opmaak: Links
4.1.4 Separatie, Hechting en Intimiteit......................................................... 55 Met opmaak: Uitvullen
4.1.5 De Rol van Relationele Identiteit........................................................ 58 Met opmaak: Links
4.2 Sterktes en Beperkingen van het Onderzoek................................................. 59 Met opmaak: Links
4.3 Conclusies en Implicaties.............................................................................. 62 Met opmaak: Links

REFERENTIES...................................................................................................... 65 Met opmaak: Nederlands (standaard)
Met opmaak: Nederlands (standaard)

Met opmaak: Lettertype: Vet
BIJLAGEN
Met opmaak: Links
Met opmaak: Nederlands (standaard)
Met opmaak: Nederlands (standaard)
TABELLEN

Tabel 1. Gemiddelde waarden voor alle onderzochte variabelen, als functie Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Links
van geslacht en relaties........................................................................ 30
Tabel met opmaak
Tabel 2. Partiële correlaties en gestandaardiseerde regressiecoëfficiënten met
Met opmaak: Uitvullen
betrekking tot het verband tussen separatie en intimiteit..................... 33 Met opmaak: Links
Tabel 3. Partiële correlaties en gestandaardiseerde regressiecoëfficiënten met Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Links
betrekking tot het verband tussen hechting en intimiteit..................... 36
Tabel 4. Interacties tussen separatie en hechting in de voorspelling van Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Links
intimiteit............................................................................................... 39
Tabel 5. Partiële correlaties met relationele identiteit....................................... 42 Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Links
Tabel 6. Relationele binding als mediator in het verband tussen separatie en
Met opmaak: Uitvullen
intimiteit............................................................................................... 43
Met opmaak: Links
Tabel 7. Relationele binding als mediator in het verband tussen hechting en Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Links
intimiteit............................................................................................... 44
Tabel 8. Relationele exploratie als mediator in de voorspelling van intimiteit Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Links
door de interactie tussen separatie en hechting.................................... 46
Tabel 9. Relationele binding als mediator in de voorspelling van intimiteit Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Links
door de interactie tussen separatie en hechting.................................... 47
Tabel 10. Factorladingen van de separatie-, hechtings- en identiteitsvariabelen Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Links
op de vier componenten....................................................................... 49
Tabel 11. Univariate ANCOVA’s en post hoc contrasten in de voorspelling Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Links
van intimiteit door de clusters.............................................................. 52
Met opmaak: Uitvullen
FIGUREN Met opmaak: Lettertype: Vet
Met opmaak: Uitvullen

Figuur 1. Curvilineaire verbanden tussen separatie en intimiteit........................ 34 Met opmaak: Uitvullen
Met opmaak: Links
Figuur 2. Interacties tussen separatie en hechting in de voorspelling van
Tabel met opmaak
intimiteit............................................................................................... 40
Met opmaak: Uitvullen
Figuur 3. Z-scores van de vijf clusters op hechting, separatie, relationele Met opmaak: Links
Met opmaak: Uitvullen
binding en relationele exploratie......................................................... 51
Met opmaak: Links

Met opmaak: Uitvullen
1. INLEIDING

In deze scriptie wordt nagegaan wat de invloed is van de ouders op de
ontwikkeling van intimiteit bij midden-adolescenten. In de literatuur bestaan
hieromtrent twee schijnbaar tegenstrijdige theorieën. Enerzijds moet de adolescent
emotioneel een stukje afstand nemen en loskomen van de ouders. Maar daartegenover
wordt het belang benadrukt van een warme en hechte band met de ouders. Binnen dit
onderzoek worden deze twee theorieën getoetst. Bovendien willen we tot een integratie
van beide komen, aangezien ze eerder complementair dan tegengesteld zijn.
In wat volgt wordt eerst een definitie gegeven van intimiteit (1.1). Dan gaan we
in op het concept separatie, en hoe dit gerelateerd is aan intimiteit (1.2). Vervolgens
bekijken we de gehechtheidstheorie, en hoe hechting zich verhoudt ten opzichte van
intimiteit en separatie (1.3). Daarna gaan we in op de relationele identiteit, een aspect
van de ontwikkeling van jongeren dat mogelijks een mediërende rol speelt in het
verband tussen de relatie met de ouders en de intimiteitsontwikkeling (1.4). Tot slot
formuleren we de onderzoeksvragen en de hypotheses voor het onderzoek in deze
scriptie (1.5).

1.1 Intimiteit

Intimiteit is natuurlijk een breed begrip, dat op verschillende manieren kan
worden ingevuld. Erikson (1968) omschrijft intimiteit als de mogelijkheid om zichzelf
te verliezen en te vinden in iemand anders. Hoewel hij intimiteit beschouwt als een
centrale ontwikkelingstaak tijdens de vroege volwassenheid, begint de ontwikkeling
ervan reeds veel vroeger (Berndt, 1982; Buhrmester, 1990; Sharabany, Gershoni &
Hofman, 1981). Paul en White (1990) omschrijven intimiteit als een eigenschap van
zowel vriendschaps- als romantische relaties, die bestaat uit drie verschillende
karakteristieken. Er is een affectieve component, zoals het delen van gevoelens.
Daarnaast is er een cognitieve component, wat betrekking heeft op de mogelijkheid tot
perspectief nemen. En dan is er ook nog de gedragsmatige component, wat ondermeer
tot uiting kan komen in het samen uitvoeren van activiteiten. Deze drie karakteristieken
komen ook terug in de definitie van Sharabany (1994), die binnen dit onderzoek
1
gehanteerd wordt. Volgens haar bestaat intimiteit uit acht verschillende, maar
gerelateerde dimensies: (1) openheid en spontaneïteit, wat wijst op een vorm van
zelfonthulling; (2) sensitiviteit, een gevoel van empathie, elkaars gevoelens begrijpen
zonder daarom erover te spreken; (3) hechting, een gevoel van verbondenheid; (4)
exclusiviteit, de uniekheid van de relatie; (5) geven en delen, het delen van materiaal en
het besteden van tijd aan elkaar; (6) kunnen rekenen op elkaar, de mate waarin men
bereid is elkaar te helpen; (7) gedeelde activiteiten, samen activiteiten doen of gewoon
samen zijn; (8) vertrouwen en loyaliteit, de mate waarin men kan vertrouwen op de
andere. Bij haar omschrijving van intimiteit maakt Sharabany (1994) evenmin een
onderscheid tussen vriendschaps- en romantische relaties.
Theoretici, zoals Sullivan (1953), gaan ervan uit dat de ontwikkeling van
intimiteit tijdens de adolescentie van belang is voor het sociaal en emotioneel
functioneren. De centraliteit en intensiteit van relaties met leeftijdgenoten zou alleen
maar toenemen tijdens de adolescentie (Berndt, 1982; Sullivan, 1953; Verhofstadt-
Denève, 1998), door de fysische, sociale en cognitieve veranderingen die tijdens deze
leeftijdsperiode optreden (Berndt, 1982; Paul & White, 1990). Om deze redenen gaan
jongeren meer belang hechten aan relaties met leeftijdgenoten, en gaan zouden ze een
zekere vorm van capaciteit tot intimiteit ontwikkelen, en dit zowel in vriendschappelijke
als romantische relaties (Collins, Gleason & Sesma, 1997).
Voor het belang van de ontwikkeling van intimiteit doorheen de adolescentie is
empirische evidentie gevonden. Wat intimiteit binnen vriendschapsrelaties betreft, bleek
uit het onderzoek van Buhrmester (1990) dat dit geassocieerd is met interpersoonlijke
competenties, zoals het bieden van emotionele steun en het kunnen omgaan met
conflicten, en met socio-emotionele aanpassing, zoals het ervaren van minder angst,
depressie en vijandigheid. Bovendien vond hij dat dit verband sterker was tijdens de
adolescentie dan tijdens de preadolescentie, wat erop wijst dat het uitbouwen van
intieme vriendschappen van toenemend belang is tijdens de adolescentie. De
bevindingen van Chou (2000) waren gelijkaardig. Een intieme vriendschapsrelatie in de
adolescentie bleek namelijk positief geassocieerd te zijn met zelfwaarde en met de mate
waarin de jongere het leven betekenisvol vindt. Bovendien hing intimiteit samen met
minder deviant gedrag. Paul, Poole en Jakubowyc (1998) konden deze relatie ook
aantonen voor intimiteit binnen romantische relaties. Er kwam immers naar voor dat
2