Gagana Sāmoa. Tausaga 10. Tusi 1

57 Pages·2004·2.328 MB·Samoan

by  coll.

TTTTuuuussssiiii 1111
TTTTaaaauuuussssaaaaggggaaaa 11110000
GGGGaaaaggggaaaannnnaaaa
SSSSaaaammmmooooaaaa
nzaid
© Ministry of Education,Sports and Culture,Sämoa,2004
Gagana Sämoa
Tausaga 10 Tusi Muamua
MÄLÖ O SÄMOA
MATÄGALUEGA O Ä·GA TAflLOGA MA AGANU‚
Agaga Fa⁄mälö
E momdi atu le fa⁄mälö a le Matagaluega i tusitala mo a latou manulautï,
onosa‹ ma galulue fa⁄tasi mo le tufifa⁄tasiga o lenei tusi täua.
Suafa o tusitala:
Le⁄pai S. Tapua£
Fosa Siliko
Metita Va⁄fusuaga
Faatafao Toia
Elia Autagavaia
Seiuli Tulitua
Agafili Tuitolova⁄ — CDU Sämoan Organiser
Elaine Lämeta — NZ Consultant
Designed, edited and typeset by by Egan-Reid Ltd, Auckland as part of the Sämoa
Secondary Education Curriculum and Resources Project for
© Government of Sämoa Ministry of Education, Sports and Culture, 2001.
Reprinted 2004 with minor amendments.
Funded by the New Zealand Agency for International Development,
Nga Hoe Tuputupu-mai-tawhiti.
Printed through Egan-Reid Ltd.
Managing Contractor: Auckland UniServices Limited.
ISBN 982–517–005–0
ANOTUSI
Äutalaga 1: O LE SO· 5
Äutalaga 2: O LE VAFEÄLOAÅ (VÄTAPUIA) 19
Äutalaga 3: LÄflU O LE §IGA 25
Äutalaga 4: FAflFANUA 32
Äutalaga 5: FAflFIAFIAGA 39
Äutalaga 6: SAÅlIÅlIGA: Fausaga o fale i totonu o nufi 49
Äutalaga 7: FESOASOANI MO LE FAIÄ·GA 53
GAGANA SÄMOA TAUSAGA 10 TUSI MUAMUA
¯
Autalaga 1:
O LE SO·
Fa’atinoga 1 Gäluega §mata
1. Talanoa ma lau paga i tali o fesili nei:
a. O ä ni uiga o le fipu so› e te lua iloa? Tusi i lalo ma lipoti atu i le
vasega ¡toa.
e. A fa⁄tino se so›, o ä tulaga ¤se¤se e aofia ai? Fa⁄tumu mai
väisua o i lalo.
Fa¡tinoga o se so›
La⁄saga mo sä‹li‹liga Gäluega e fa⁄tino
E tatau ona:
Fa⁄ta⁄tia se ata mo le 1. Filifilia se ⁄utü i lalo o le matäfipu:
faiga o le sä‹li‹liga Fa⁄aogäina o le Gagana Samoa / Gagana
Peretania i luga o ala f⁄asalalau: leitiö /
Televise Samoa / Nusipepa (e ese mai le
Sävali).
2. Tusia ni fesili e lë sili atu i le tolu, e
ta‹ta‹ina ai le sä‹li‹liga.
E tämau i fesili nei le umi, loloto ma
le lautele e o› i ai le sä‹li‹liga.
3. Filifili pe fa⁄pëfea ona maua ni
fa⁄matalaga ma ni mau e tali ai
fesili olo› fa⁄ta‹mua ai le sä‹li‹liga,
ft. mau tufisa›, mau tusitusia, mau
olo› va⁄ia mf.
4. Filifili ma täpena auala ole¡
fa⁄aogäina e aoao mai ai mau
eseese. ft. fa⁄ta⁄tia fesili mo se
fa⁄talanoaga; sauni pepa e
fa⁄mäumau ai ni tülaga va⁄ia, mf.
5. Va⁄i po o talafeagai auala o
sä‹li‹lia ai fa⁄matalaga ma fesili
ta‹mua.
6. Fa⁄polokalame taimi ma sini e ao
ona ausia i le fa⁄tinoga o le
sa‹li‹liga.
GAGANA SÄMOA TAUSAGA 10 TUSI MUAMUA 5
ÄUTALAGA 1
2. Fa⁄logo i se fa⁄matalaga mai le faiä›ga e uiga i le fa⁄tinoga o se
so› ma toe fa⁄opoopo ni isi fa⁄matalaga e te le‹ maua mo le väisua
o i luga.
3. Faitau le fa⁄matalaga olo› i le väisua o i lalo ma toe fa⁄opoopo ni
isi fa⁄matalaga e te le‹ maua mo le väisua o i luga.
O le So› Fa⁄leaganufi
O le so› a nufi e lua. O le mäfutaga e fa⁄masani ai tagata ma
fetufa¡i ai agaifanua, ma fa⁄olaola ai pea aganuu, ta⁄loga ma
fa⁄fiafiaga. E fa⁄‹‹la ai taleni.
O ni isi so›, e mäfua mai i se malaga na talimälö ai se nufi. A
fa⁄malieina itü e lua, e momo› e toe fia mäfuta i se tulaga fa⁄uö,
ona fai lea o le so›, ae fa⁄⁄utü i se fa⁄gätama, kirikiti, taulafoga,
töloga, tägäti⁄, po o se lakapï.
E feta⁄loloa‹. E talitalia ma salu‹ i ai itü e lua. E fa⁄titino i ai pïuga
ma äga, tëuga ma lï⁄ga. E mamae i ai le faimealelei ma memea i ai
fipu.
§fai ua mäfanafana le so›, ›na teine lea o le isi nufi, ae tama le
tasi. O le teine, ua aofia ai sa›tama‹ta‹ ma le aualuma. E tapena
toga, fala ma le vaitä¤le o le tama. O le tama e sauni i le ›loa
Sämoa, a o aso nei ua fa⁄tupe.
O le fa⁄ifiga o le so›, o le taualuga lea o faigämea.
O le po mulimuli, e muamua le umufono po o le aiavä, soso› ma le
taligäsua, ona ta⁄itüfale lea, ae pöula.
O le aso taumävae e ta‹ sua ona fa⁄ifi lea i taligätoga ma le ⁄va
taumävae. E fusifusi ma feäsogi, o ni isi e mävae i loimata. E fa⁄e¤
le va⁄ po o le pasi, e tapisa le fa⁄töfä, e tälotalo lima se‹a o› ina
lialia‹ solosolo, töfä soifua.
O le so› e mäsani ona ifi atu i fa⁄falega (fa⁄ipoipoga ma fesäga‹ga
o paolo).
4. Gälulue ta‹toalua. Tautala le isi ae fa⁄logo le tasi.
Fa⁄matala i lau paga le so› i le 3 minute. Su¤ se isi au paga ma
fa⁄matala i ai le so› i le 2 minute. Toe su¤ se isi au paga ma
fa⁄matala iai le soo i le 1 le minute.
Fesuia‹ paga. O e uma sa fa⁄logologo, ia fa⁄matala le so› i le 3, 2,
1 le minute. Fesuia‹ paga pe ¡ uma minute fa⁄tülagaina.
6 GAGANA SÄMOA TAUSAGA 10 TUSI MUAMUA
ÄUTALAGA 1
Fa’atinoga 2 Fa⁄logo
I Galue le tagata lava ia.
1. Fa⁄logo ma mulimuli i le pese a o usuina e le faiä›ga.
2. Fa⁄aogä ni ¡mataga se 2 o i lalo e tusi vave ai ni ou manatu i le
pese.
3. E 2 – 3 minute le taimi e te fa⁄aogäina mo lea galuega.
(cid:1) O lofi manatu o le fatu pese olo› taumafai e
tafi mai
(cid:1) O se manatu sili ia te afi olo› i le pese o le
(cid:1) O ni fipu e faigatä ›na ou malamalama ai o
(cid:1) O se mea e sili ona ou fia iloa o
(cid:1) O se mea ua ou mätauina i le fa⁄ta⁄tiaga o le pese o
4. Usu fa⁄tasi le pese ma le faiä›ga.
GAGANA SÄMOA TAUSAGA 10 TUSI MUAMUA 7
ÄUTALAGA 1
MANATU FAflTÜLAGAGA
1. Le mavaega e a Tavita ma Ionatana
2. fluë loto e ua nutimomoia
3. Ua fa⁄pena oe le manamea
4. Oi talofa ›le¡ tete¡
5. O lofi fatu e ua ta¤
6. E väivai ai le tino
7. O le uö moni
8. fluë ›le¡ lilo
9. Ia malie lou finagalo i lafi fa⁄tali
10. Ua lumäfale i moana ae tua i le papa
11. E lë avatu o ni mäsei ae tufi ni lelei
12. Pei o le fipu ua naumati o le nufi nei
13. O nai afi fipu tafitino
14. O faiva o Fiti ia lililo
15. E mägalo mea uma
16. I lo tä so›tino
17. flumai o Mësepa tä mävae ai
18. fluë le loto e ua liu suävai
19. O lau teu fa⁄aloalo o lenei ua i lofi fatu
20. O le ma⁄ sälafa ua e tufi ai afi
21. Malie o le papa i Taå
22. Ma le faga i Lalau
23. Le papa i Gälagala
24. O le togäfau e, faitala
25. E lë galo oe i le agaga
26. Pe ¡ ifi lenei soifua
27. O le mävaega lea i Tuläfasä
28. O le afiafi i Sisifo
29. E te alala ai
30. fle a ou tu mai i le vaveao i Sasa¤
31. O afi lenä e te tagoseu ai
32. Lafi lüpë ›le¡ e sola
33. Ma fa⁄ifo ane i le fafä
34. ·le¡ e talafulu i le ana
35. Na moe ai o le tama
36. A iai o ni ou alofa
37. Tu mai i le Päsopo‹a
38. Lia‹ mai ai lou solosolo e, töfä!
O LE PESE A PALAULI I LA LA SO· MA FALEALUPO
(Fatupese: Afioga Toleafoa Talitimu)
8 GAGANA SÄMOA TAUSAGA 10 TUSI MUAMUA
ÄUTALAGA 1
Fa’atinoga 3 Talanoaga
II Gälulue ta‹to⁄lua
1. Talanoa ma lau paga i lua tali ua iai.
2. Tusi i lalo se manatu e TASI ua lua fa⁄täuaina e momoli atu i le
vasega.
3. Sauni se isi o ›ulua e momoli o ›ulua manatu i le tufifa⁄tasiga o le
vasega.
III Gälulue i le vasega ¡toa
1. Fai se li› i le ¢gäatotonu o le vasega.
2. Sau se to⁄tasi mai vaega ¤se¤se i totonu o le li›.
3. Auaua‹ ona fa⁄matala manatu mai väega.
4. Tusi i lalo ni manatu fa⁄opoopo ia ›utou tali sa fai.
IV Gälulue i ni väega se 5 (aofa‹ o fuaifipu o le pese)
1. Vaevae le vasega i ni väega ae ia ta‹ to⁄fä tamaiti i le väega
2. Tofu le väega ma se fuaifipu o le pese ma le tali.
3. Toe faitau lëmü ta‹to⁄tasi le pese.
4. Tofu le tamaitiiti ma le galuega o mea nei na te faia i la latou
fa⁄talanoaga
a. ⁄umai le aotelega o le uiga o lea fuaifipu
e. fa⁄feso›ta‹ / fa⁄tusatusa ni mea o i le fuaifipu ma le tali, i mea
ua iloa e le tamaitiiti
i. fai se fesili i se mea o i totonu o le fuaifipu
o. fa⁄matala le fa⁄sologa o manatu i totonu o le fuaifipu
5. Fa⁄matala i le vasega atoa galuega a väega ta‹tasi ma talanoa i ai.
GAGANA SÄMOA TAUSAGA 10 TUSI MUAMUA 9