Faust (DoğuBatı) - Johann Wolfgang Goethe

720 Pages·2011·2.08 MB·Turkish

by  Johann Wolfgang Goethe

Johann Wolfgang von Goethe
Faust
Johann Wolfgang von Goethe
Faust
Çeviren: İclal Cankorel
Johann Wolfgang von Goethe (Frankfurt, 1749 - Weimar, 1832): Goethe,
varlıklı bir aileden gelen babası tarafından Aydınlanma düşüncesinin
ideallerine göre yetiştirildi. Küçük yaşta Fransızca, Latince ve Eski Yunanca
öğrendi, güzel sanatlar ve tiyatroyu tanıdı. 1765’de hukuk eğitimine başladı.
1774’te yazdığı ilk romanı Genç Werther’in Acıları (Die Leiden des jungen
Werther) gerek anlatımı gerek duygularının coşkunluğu ve çağdaş gençliğin
duygu ve düşüncelerini yansıtmaktaki başarısıyla evrensel bir üne kavuştu. Bu
kitap, Avrupa’da elden ele dolaştı. Goethe, 1775’de Weimar Dükü tarafından
elçilik danışmanlığına atandı ve Weimar kasabasını yıllar içinde bir kültür
kenti haline getirdi. 1782’de “von” unvanını aldı. 1786’daki İtalya’ya ünlü
seyâhati Goethe’nin ‘yeniden doğuşu’ sayılır. Tüm yaşamı boyunca üzerinde
çalıştığı Faust, dünya klasikleri arasında bir başyapıttır. Goethe, yalnızca
edebiyatla değil eğitim, doğa bilimleri ve felsefe de içinde olmak üzere pek
çok konuyla yakından ilgilendi ve birçok düşünürü etkiledi. Nietzsche hayatı
boyunca Goethe’ye saygı duymuş ve halefi olarak onu selâmlamıştır. Hugo
von Hoffmansthal, 1922 yılında şunları yazar: “Goethe, eğitim temeli olarak
bütün bir kültürü teşkil etmektedir”. Thomas Mann ise Goethe’ye karşı büyük
bir sempati beslemiştir. Sadece yazar kimliğine değil, aynı zamanda tüm
alışkanlıkları ve karakter özelliklerine hayran kalmıştır.
© Tüm hakları Doğu Batı Yayınları’na aittir.
Almanca’dan Çeviren
İclal Cankorel
Yayına Hazırlayanlar
Taşkın Takış
Mirze Mehmet Zorbay
Harun Ak
Kapak Tasarımı
Özgür Demir
Kapak Resmi
Çerçeve: De Studio Literarumdan detay, Çizim: Orance Fine, (1536).
Butsch, A. F., Die Bücher-Ornamentik Der Renaissance, (1881).
İç resim: Faust ve Mephisto’nun Şeytanî Antlaşmasından detay, Julius Nisle.
Johann Wolfgang Goethe, Faust, Der Tragödie Erster Teil, mit Illustrationen
aus drei Jahrhunderten.
Baskı
Cantekin Matbaacılık
Aralık 2011
Doğu Batı Yayınları
Yüksel Cad. 36/4 Kızılay-Ankara
Tel: [phone] 68 65
e-mail: [email protected]
www.dogubati.com
Sertifika No: 15036
ISBN: 978-975-8717-77-4
Doğu Batı Yayınları-73 Edebiyat-11
ÖNSÖZ
1749 yılında Frankfurt’ta dünyaya gelen Johann Wolfgang
von Goethe, içerik ve biçim bakımından sadece Alman
Edebiyatının değil aynı zamanda dünya edebiyatının da en
önemli eserlerin den biri olan iki bölümlük Faust trajedisini
yazmaya başladığın da henüz yirmili yaşların
başlangıcındaydı. 60 yılda tamamla nan bu manzum trajedi,
yazarının gençlik, olgunluk ve yaşlılık dönemlerinin izlerini
taşır. Goethe, 16.2.1788 tarihinde Dük Karl August’a yazdığı
mektupta, o tarihe kadarki hayatının tümünü kapsadığını
söylediği Faust konusuna ilk eğildiği za manlar henüz “Deha
Çağı” da denilen Sturm-und-Drang akımı hüküm
sürmekteydi.
Gerçekten de kitaplardan edindiği bilgilerle yetinemeyen bi‐
lim adamı Faust, coşkulu, genç Goethe’nin bir aynasıdır. Öz‐
nel, tutkulu bir kalemden çıkan birinci bölüme karşılık ikinci
bölümde öznellikten söz etmek doğru olmaz. Yıllar içinde ya‐
zarının olgunlaşan fikirleri ile birlikte daha yüce, daha geniş,
daha aydınlık ve tutkusuz bir âlem sunulur. Aynı şekilde
birinci bölüm Faust ve Gretchen figürleri etrafında
yoğunlaşan bir olay örgüsü çerçevesinde birbiriyle bağlantılı
bir bütün olarak gelişirken ikinci bölümün konuları arasında
uyum ve tutarlılık görülmez. Kurmaca gerçeklikteki Faust
karakteri de böylece süreklilik sağlamaya ve değişik dünya
görüşlerini sergilemeye yarayan bir araca dönüşmüştür.
Sturm-und-Drang’ın genç Goethe’sinin hezeyanlarının
dinmesiyle birlikte ikinci bölümün üslûbu da değişmiştir.
Trajedinin kahramanı Faust, toplumsal ve tarihsel niteliklerin
ön plana çıktığı beş farklı alanda (impa rator Sarayı -
Homunkulus ve Klasik Walpurgis Gecesi - Helena - iç Savaş -
Toprak Kazanma) gösterilir. Goethe’nin olgun laşan
düşüncelerinin paralelinde, başkaldırıcı ruhtan uzaklaş mış,
mevcut yasalara saygı duyması beklenen, Klasik Çağ’ın hayat
felsefesine uyan yeni bir kahraman yaratılmıştır.
25 sahneden oluşan birinci bölüm ile 5 sahneden oluşan
ikinci bölümü, olaylar dizisi ve söz konusu sahnenin eser için‐
deki fonksiyonu bakımdan değerlendirmek eseri yorumlama‐
mızda yardımcı olacaktır.
“İthaf”: Eserin otobiyografik boyutu.
Goethe’nin Faust’u ilk yazmaya başladığı yılları ve onun ha‐
yat hikâyesini kapsar.
“Tiyatro’da Ön Gösteri”: Eserin sanatsal boyutu.
Tiyatro müdürü, yazar ve oyuncular gezici tiyatro kumpan‐
yasında oyun öncesi aralarında yaptıkları konuşmada ideal bir
tiya tro eserinin nasıl olması gerektiğini tartışırlar.
“Gökte Ön Konuşma”: Metafizik boyut.
Başmelekler yaradılışı överken, diğer yandan Tanrı ve Mep-
histo arasında geçen konuşmada insanın değeri konusunda
karşıt fikirler çarpışmaktadır. Gökte, melekler ve Tanrı
katında yapılan anlaşmanın örneği yeryüzünde gerçekleşecek,
Faust denek taşı olarak kullanılacaktır.
Bu ilk üç sahneden sonra asıl oyun, tragedyanın birinci bö‐
lümü başlar.
“Gece”: Faust’un bilgiye susamışlığı ve ruhundaki
buhranlar.
Gotik tarzda bir odada gece geç saatlere kadar çalışan Faust,
kitap bilgisi ile tatmin olmaz ve dünyanın özünün ne oldu‐
ğunu anlamak için kendini büyüye adamaya karar verir. Ümit‐
sizliğe kapılarak zehir şişesine elini uzattığı anda çalan
Paskal ya çanları ile yeniden hayata döner.
“Şehrin Girişi”: Faust’un farklı yaşam biçimleriyle
tanışması.
Paskalya gezisine çıkan insanların mutluluğu, Faust’un hu‐
zursuz, arayış içindeki ruhuna tezat teşkil eder. Halkın
kendisi ne yönelttiği övgüler onun eski hatalarını ve
yetersizliğini hatırlamasına sebep olur.
“Çalışma Odası I”: inkarcı ruh Mefisto, Faust’un anlaşma
önerisini erteler.
Faust İncil’i kendi yorumuyla tercüme eder. “Başlangıçta
söz vardı” cümlesine “söz” yerine “eylem”i yerleştirir.
Mefisto ken dini tanıtır.
“Çalışma Odası II”: insanın çaba ve zevk arasındaki bocala‐
masına değinilir.
Faust ile Mefisto arasında anlaşma imzaladıktan sonra yol‐
culuğa çıkmaya hazırlanılır.
“Auerbach Meyhanesi”: Faust’un şeytanla çıktığı gezinin ilk
durağı.
İçki âlemindeki öğrencilerin kaba saba şakaları ve Mefisto’
nun sihirbazlık numaraları Faust’un seviyesinin altındadır.
“Cadı Mutfağı”: Gretchen ve Faust’un ikinci bölümde karşı‐
laşacağı Helena’nın önceden anılması.
Büyücülerin kendine sunduğu içki ile 30 yaş gençleşen
Faust, Helena’nın sihirli aynadaki görüntüsü karşısında
kendin den geçer. Bu sahne, yaşlı âlimin gençleşmesi için
gerekli bir geç iştir.
“Sokak”: Faust’un şeytanla gezisinin ikinci durağı.
Faust sokakta gördüğü Gretchen’e laf atar. Birleşmeleri için
aralarındaki tek engel kızın masumiyetidir. Mefisto’nun
yardı mına ihtiyaç duyar.
“Akşam”: Faust-Gretchen ilişkisi ilerlemektedir.
Gizlice Gretchen’in odasına giren Faust’un şehvet hisleri
duygusallık ve sevgiye dönüşür. Faust’tan etkilenen Gretchen
“Thule’de bir kral vardı” şarkısını söyler. Mefisto’nun
himaye sindeki mücevher kutusunun baştan çıkartıcı gücü.
“Gezinti”: Mefisto’nun hayâl kırıklığı.
Gretchen’in annesi mücevherleri kiliseye hibe eder. Faust,
Mefisto’dan yeni hizmetler bekler. Olaylar yavaşlar. Kiliseye
taşlamalar.
“Komşu Kadının Evi”: Marthe’nin çöpçatanlık planları.
Gretchen’in yeni mücevherleri Marthe’nin tavsiyesi
uyarınca kızın annesinden saklanır. Mefisto, Marthe’ye
kocasının ölüm (!) haberini getirir ve Faust’un yalancı
şahitliğini talep eder.
“Sokak II”: Yalancı şahitlik.
Faust, yalancı şahitliğe yanaşmaz. Mefisto, diğer yalan ye‐
minleri (aşk vaatleri vs.) hatırlatır. Başka çaresi olmadığı için
Faust kendini olayların akışına bırakır.
“Bahçe”: Faust ve Gretchen ilişkisinin zirvesi.
Marthe ve Mefisto birlikte gezintiye çıkarlar. Gretchen’in
mahcubiyeti ve Faust’un heyecan içinde aşkını ilân edişi.
Mart-he’nin, Mefisto’yu birleşmeye zorlaması. Bu iki çiftin
masumi yetinin, saf aşklarının (Faust-Gretchen) ve âdiliğinin
(Mefisto -Marthe) karşılaştırılması.
“Bahçede Bir Kulübe”: Faust - Gretchen ilişkisi ilerler.
Gretchen de artık Faust’a karşılık vermeye başlar fakat dav‐
ranışlarının annesinin ahlâk anlayışına uymayacağını düşüne‐
rek kendini frenler.
“Orman ve Mağara”: Olay akışında duraksama. Kendine
dönüş ve tefekkür
Faust’un Ulu Ruh’a minnet duası. Arzudan zevke yönelen
ruhunun yeniden tatminkârsızlığa sürüklenmesi işlenir. Insan-
lıktan çıkmış, gayesiz ve huzursuz Faust, Gretchen’in akıbetini
önceden hisseder ve buna rağmen kendini kadere terk eder
(Ey cehennem, böyle bir kurban gerekmiş sana!)
“Gretchen’in Odası”: Duraksama. Gretchen’in ruh hali. 17.
sahnenin tamamlanması. Felâketin ön habercisi olarak
melan koli.
Tek başına çıkrık başında oturan Gretchen, Faust’a duydu ğu
melankolik aşkını “Kalmadı huzurum/Ağırlaştı yüreğim”
şarkısı ile ifade eder.
“Marthe’nin Bahçesi”: ilişkilerin zirvesine ulaşılmıştır. Gret‐
chen Faust ile birleşmeye ruhen hazırdır. Kiliseye bağlı
dindarlık ile Faust’un serbest anlayışı çarpışmaktadır.
Anneye verilen öldürücü uyku ilacı ile suçlu durumuna
girerler.
Gretchen, Faust’un dinî anlayışlarından tedirgin olur. Fa‐
ust’un tümtanrıcı inancı karşısında Gretchen’in kuşkuları.
Mephisto’yu görünce olacakları sezer ve ürperir. Gece buluş‐
mak üzere sözleşirler ve anneye uyku ilacını verirler.
“Çıkrık Başında”: Faust ve Gretchen’in yaşadıkları aşk
gece sine dolaylı olarak imâda bulunulur. Bârbelchen’in