Dinlerin Gizemi - Birant Esinoğlu

170 Pages·1996·0.82 MB·Turkish

by  Birant Esinoğlu

Birant Esinoğlu
Dinlerin Gizemi İnceleme/Araştırma
© Ceylan Yayıncılık: 11 1. Baskı, Ekim '96
Tüm Hakları Saklıdır
ISBN 975-8110-10-1
Yayıma hazırlayan/redaksiyon
Diyalektik Araştırma
Kapak: Özcan Sapan
Baskı ve teknik hazırlık: Ceylan Mat.
Ceylan Yayıncılık Matbaacılık ve Dağıtım Ltd. Şti.
Akbıyık Değirmeni Sok. Kapıağası Han No: 35/8-9
34400 Sultanahmet-İstanbul
Tel: [phone] Fax: [phone]
İÇİNDEKİLER
Önsöz
Mitoloji Tasnifi Üzerine Kutsal Kitaplarda Kurban Efsanesi
Tanrı Tanımı Üzerine
Komün Temeli
Cinsel Yasak ve Ruh Soyutlaması
Ruhun Ölümsüzlüğü Tarihsel Serüvenine Başlaması
Binlerce Yıllık Geçmiş ve İlk Kurban İlk Tanrılar Kadındı
Tanrılara insan Kurban Etme
Orta Barbarlık: Kutsalın Keşfi
Yukarı Barbarlık: Kent Dinleri Tanrıları
Tek Tanrılı Dinlere Geçişte Ortadoğu'nun Rolü
Tek Tanrıcılığa Gerçek Girişim: İbrahim Peygamber
Tevrat'ın Niteliği
Hristiyanlık ve Orijinal Din
Bayram Üzerine Freud ve T. Dursun’un Eleştirileri
Yaratılış Efsanesi
Yaratılışın Kozmik Bölümü
Su Simgeselliğinin Yaygınlığı ve Başka Sebepler
Yaratılışın İnsana İlişkin Bölümü
İnsanın Yaratılışı ve Çamurun Rolü
Adem ve Havva
Yaratılışta "Kaburga Sorunu
Yaratılışta "Cennet Sorunu
Yaratılışta "Hayır ve Şer Ağacı
Yaratılışın Sonu Kain (Kabil) ve Habil
Tarih Öncesinden Tarihe Giriş ve Bir Çağın
Psikolojisi Olarak Yaratılışı
Tufan Efsanesi
Antik Tarihte İlk "Bozulma" Örnekleri
Barbar-Uygar Çelişkisi
İlk "Tufanlar
Tufanın Sonuçları
Tufanların Evrenselliği
Kaynakça
ÖNSÖZ
"SAİS" deki tanrıça heykelinde pek muammalı olan şu
yazıt bulunur; OLMUŞ OLANIN HEPSİ, OLANIN HEPSİ,
OLACAK OLANIN HEPSİ BENİM VE HİÇBİR ÖLÜMLÜ
ŞİMDİYE KADAR PEÇEMİ KALDIRMADI" (Plutarch, Isıs
ve Osırıs'e dair -Mısırlı tanrı ve tanrıça- Olağanüstü
masallardan)
Tanrıçanın binlerce yıl öncesinden yaptığı bu çağrıyı
yanıtlamaya çalışıyorum: "PEÇEYİ KALDIRMAK!"
Bu çağrıya benden önce belki binlerce "ölümlü" ses vermiş
olabilir, ama bana öyle geliyor ki "PEÇE" hala yerli yerinde
durmaktadır.
İnsanlığın dalında çoktan olgunlaşıp sınıfsız bir dünyanın
eşiğine geldiği, içinde yaşadığımız çağ, kendinden önceki
çağlardan kurtulamıyor. Verili bir refahı öngören geçiş,
geçmiş çağların ideolojik artıklarından ve tutsaklığından da
kurtulamıyor.
İnsanoğlu tarihsel serüvenine komünden yola çıkarak
başlamıştı. On bin yıla yakın bir zamanı içeren kanlı ve acılı
serüveninde, komünü önce sınıflara böldü. Şimdi büyüyen,
globalleşen dünya pazarında tek tek kişilere dek parçalayarak
son trajik serüvenini yaşıyor.
Bu trajik serüvenin bir yanı "ruhsuzlaştırılan koşulların
ruhu olarak din"in kişilerin öznel yaşamında, günlük
bilincinde yaşamaya devam edişidir. Oysa son serüven,
muazzam bir kültür devrimini başarmadıkça insan gerçekten
insan (sınıfsız insan), özgür, yaratıcı ve sahip olmayı
"olmaklaştıran" insan olamayacaktır.
Kültür devrimi ise kendi tarihini yazan ve yazdığı gibi
yaşayan yine insanlar tarafından başarılacaktır. İnsanlığın
evrensel kültür birikimi bunu başarmak için yeterlidir.
Bu bağlamda, hem insanlık tarihine hem dinler-düşünceler
tarihinin bir bölümüne girerek bundan sonra ortaya konacak
bütünlüklü çabalara bir katkı yapmak istedim. Bu yüzden
çalışma "sınıflamaya giriş" (özellikle mitolojiyi sınıflamaya
giriş) ve bir tartışma platformu olmaktan öte bir iddia
taşımamaktadır.
Elinizdeki kitabın kurgusu şudur;
1- Kurban efsanesi içinde maddi ve entellektüel süreci en
başından itibaren özetlemek,
2- Yaratılış efsanesinde, elde edilen bilgileri bir mitos
çözümlemeye döndürmek,
3- Tufan efsanesi içinde de kısmen aynı tezleri küçük
örneklerle tekrarlayıp efsane çözümlemesini bitirmek,
şeklinde gerçekleşmiştir.
Efsane çözümlemek, tarih bilimi içinde sentez olmuş bütün
sosyal bilimlerin işbirliğini gerektirir. Bu çerçevede konu,
arkeolojinin ve antropolojinin son bulgularından felsefi,
ekonomik, sosyal ve kısmen de psikolojik (özellikle
psikanalitik) boyutlarına ve dile kadar birçok yönüyle ele
alınmaya çalışılmıştır. Ortaya çıkan şeyin eklektik bir yapı
olmaktan uzak, "sentetik" bir yaklaşıma vardığını umuyorum.
Kitap bunun ötesinde Din nedir? Tek Tanrılı dinlere nasıl
varılmıştır? Kurban olayının sebebi ve binlerce yıldır
uygulanmasının altında hangi nedenleri aramak gerekir? İnsan
neden çamurdan yaratılmıştır? Cennet neresidir? Havva neden
ve niçin kandırılmıştır? Adem neden Havva'yı
kaburgalarından çıkarmıştır? Tufan olmuş mudur? Olmuşsa
nerede ve nasıl olmuştur? Tufana yol açan sebepler nelerdir?
vb. gibi onlarca ve hatta yüzlerce merak edilen sorunun
sanırım hiçbir yerde rastlanmayacak yanıtlarını da
içermektedir.
Yararlı olacağı inancıyla...
Birant Esinoğlu
MİTOLOJİ TASNİFİ ÜZERİNE
Mitolojinin Konumu
Geçtiğimiz yüzyıla kadar insanbilimcilerin çoğu
mitolojileri insanlığın "basitlikleri" ve "budalalıkları" olarak
ele alma kolaycılığı içinde bulunuyorlardı. Bu aşama,
araştırmalar, yeni buluşlar ve tarih bilimlerinin gelişimi ile
geride bırakılsa bile hala:
"Her düşünür efsanede kendisine en yakın olan şeyleri
bulmaktaydı. Çeşitli okullar, temelde efsanenin büyülü
aynasında yalnızca kendi yüzlerini gördüler. Dilbilimciler
onda bir sözcükler ve adlar dünyası; efsaneci ilkel bir felsefe;
ruh hekimi ise çok karmaşık ve ilginç bir nevrotik olay
buldu." '
(Devlet Efsanesi E. Cassier sf. 22)
Mitolojiler üzerine o zamandan bu zamana kadar o kadar
çok şey yazıldı çizildi ki neredeyse bunları takip etmek bile
imkansızlaştı. Peki mitoloji anlaşıldı mı? Hayır. Aksine,
anlaşılacak yerde daha çok kafa kargaşasına kurban gitti.
Çünkü lokalize olmuş bilimsel çalışmalar bütün bilimlerin
senteziyle oluşmuş tarih bilimini sansür etmeye devam
ediyorlardı. Dilbilimci, psikanalist, din tarihçisi, antropolog
vb.leri hep mitolojiyi kendi dar sınırları içine gömerek
anlaşılmaz kıldılar; üstelik materyalist bilim anlayışına prim
vermemek ve tarihi olduğundan farklı göstermek adına
çoğunlukla mitolojinin ne olduğunu, nasıl oluştuğunu ve ne
işe yaradığını kavratacak anlayışı bir sürü laf kalabalığı
arasında yok ederek.
Mitolojinin Özü ve Metodoloji
Oysa mitolojiler başka başka olayları anlatıyor görünseler
de birbirlerinden kopuk olmayan tarihsel gerçekliklerdir.
Çünkü insanlık ister kabileler, aşiretler, uygarlıklar, isterse
uluslar şeklinde parçalanmış olsun asla gerçek bir
bölünmüşlük içinde değildir.
İnsanlığın maddi üretim tarihinde olduğu gibi ideolojik,
entellektüel tarihinde de bir bütünlük ve süreklilik vardır.
Bölünme ve birleşme sürekli zıddına atlayarak ilerleyen
diyalektik bir süreçtir. Bu yüzden tarihsel aşamanın şu ya da
bu anının ele alınması asla tek başına kendi gerçekliği içinde
başarılamaz. Mitolojiler üzerine yürütülen bir çaba herşeyde
olduğundan daha fazla böyledir. Bir halka ait olduğu sanılan
basit bir masal ya da mitin bile araştırıldığında evrensel
insanlık gerçeğine bağlandığı hemen görülecektir. Eğer
herhangi bir insancıl olay gibi de toplumsal ve tarihsel
ilişkiler içinde ve üretici güçler açısından ele alınmazsa
anlaşılmaz "basitlikler" ya da spekülasyonlar olarak kalmaya
devam edecektir.
Efsaneler insanın varolan gerçekliğini aşkın bir alanda
yeniden kurarlar. Onlar, ait olduğu halkın (aslında o
aşamadaki insanlığın) ekonomik, sosyal ve psikolojik
gerçekliğini yansıtmakla kalmaz, varlık içindeki birliğin
duygusal sezişini de yansıtırlar. Komünal varlığın manevi
birliği, dilsel aktarımı, gelenekleri, anayasası ve dinidirler.
Efsaneler, aynı zamanda insanoğlunun çocukluğu, kendinden
sonraki ideolojilerin, dinlerin vb.nin ilk örneğidirler. Bu
yüzden mitoloji tasnifi göründüğü kadar kolay, üzerinde
durmaya değmez bir çaba ya da sırf bilimsel bir "hobi"
sayılamaz. Yalnızca ideoloji yaratımının ilk örneği olmakla
bile üzerinde durulmayı hakederler.
Buna karşılık insanlık, dağlarca malzeme yığdığından
sentetik bir mitoloji tasnifi yapmak yinede zorluk
çıkarmaktadır. Ancak bu zorluk nedeniyle olayın
çözümlenmesine bir yerinden başlamamak, alanı yukarıda
belirttiğimiz "bilim satıcılarına" ve spekülasyonlara bırakmak
anlamına gelebilir. Bu yüzden kutsal masalların en başında
gelen ve tek tanrılı dinlerin tapınımlarında yaşamaya devam
eden kurban efsanesi ile konuya bir giriş yapmayı deniyorum.
Bu çalışma bir yanıyla mitolojiyi çözümlemeye örnek
yaratma çabası olmakla birlikte diğer yanıyla da ideolojilerin
üretim mekanizmalarının ortaya konuşuna, entellektüel tarihin
en eski geçmişinden, geleceğin mitlerinin yaratılış
süreçlerinin ilk örneklerini ortaya koymaya kadar geniş bir
alanda ilerleyecektir. Geniş perspektifine rağmen çalışmanın
yine de bir giriş niteliği taşıdığı unutulmamalıdır.
KUTSAL KİTAPLARDA KURBAN EFSANESİ
Tek tanrılı dinlerde kurban mitolojisi İbrahim peygambere
dayandırılır. Çok bilinen kutsal masal, Tevrat'ın Tekvin
bölümünde ve Kur’an’ın Saffat suresinde anlatım bulmuştur.
İncil'de ise bilindiği gibi bir kurban mitine rastlanmaz. Çünkü
İncil sadece İsa'nın başından geçenleri hikaye eder ve diğer
konularda eski ahite (Tevrat'a) atıfta bulunur. Ancak İncil'de
bir kurban mitinin bulunmaması çalışmanın genel akışı ve
kapsamı açısından hiçbir önem taşımaz. Çünkü mitoloji
çalışmam herşeyden önce biçime, ifade edilmiş olana değil,
öze ilişkin bir çalışmadır.