Table Of Content(cid:204)†˚(cid:192)¸(cid:192)(cid:201) ˚(cid:211)—(cid:146)(cid:223)˝˚(cid:192)
НЯМЕЦКА-БЕЛАРУСКI
СЛОЎНIК
DEUTSCH-BELARUSSISCHES
WÖRTERBUCH
`(cid:238)º(cid:252)ł (cid:231)(cid:224) 50000 æº(cid:238)(cid:226)(cid:224)¢
(cid:204)‡(cid:237)æŒ
´ß(cid:228)(cid:224)(cid:226)(cid:229)(cid:246) ˙(cid:236)‡(cid:246)(cid:229)(cid:240) ˚(cid:238)º(cid:224)æ
2006
(cid:211)˜˚ 811.112.2(cid:146)374=161.3
``˚ 81.2 ˝(cid:229)(cid:236)-4
˚ 93
—(cid:253)(cid:228)(cid:224)Œ(cid:246)ßØ(cid:237)(cid:224)(cid:255) Œ(cid:224)º(cid:229)ª‡(cid:255):
˚(cid:243)(cid:240)(cid:146)(cid:255)(cid:237)Œ(cid:224)(cid:160)(cid:204).† (ª(cid:224)º(cid:238)¢(cid:237)ß (cid:240)(cid:253)(cid:228)(cid:224)Œ(cid:242)(cid:224)(cid:240)), ˚(cid:243)(cid:240)(cid:146)(cid:255)(cid:237)Œ(cid:224)(cid:160)(cid:223).†., —(cid:243)(cid:228)(cid:224)Œ(cid:238)¢æŒ‡(cid:160)´.´., (cid:216)(cid:253)ºº(cid:229)(cid:240)(cid:160)(cid:222).(cid:211).,
(cid:204)(cid:224)(cid:240)(cid:246)‡(cid:237)(cid:229)¢æŒ‡(cid:160)(cid:211).†., `(cid:224)(cid:240)ł(cid:247)(cid:253)¢æŒ‡(cid:160)¸.ˇ., —ß(cid:236)(cid:224)ł(cid:253)¢æŒ‡(cid:160)(cid:212).†., (cid:204)(cid:224)(cid:242)(cid:240)(cid:243)(cid:237)‚(cid:237)(cid:224)Œ(cid:160)(cid:192).ˇ.
ISBN 985-6783-25-9 ' ˚(cid:243)(cid:240)(cid:146)(cid:255)(cid:237)Œ(cid:224) (cid:204).†., 2006
' (cid:192)(cid:244)(cid:224)(cid:240)(cid:236)º(cid:229)(cid:237)(cid:237)(cid:229). ´ß(cid:228)(cid:224)(cid:226)(cid:229)(cid:246) ˙(cid:236). ˚(cid:238)º(cid:224)æ, 2006
Vorwort
Dieses Wörterbuch enthält mehr als 50 000 deutsche Wörter, Wortverbindungen, idio-
matische Ausdrücke und ihre belarussische Entsprechungen. Eine deutliche funktional-
pragmatische Ausrichtung ermöglicht es dem Benutzer, deutsche allgemeinsprachliche
und gesellschaftlich-politische Texte ins Belarussische zu übersetzen, beispielsweise Zei-
tungsartikel, populärwissenschaftliche Texte, Belletristik. Aus diesem Grund eignet sich
das Wörterbuch sowohl für Deutschlernende, als auch für Nutzer, die beruflich mit der
deutschen Sprache zu tun haben.
Die grammatischen Angaben bei den deutschen Stichwörtern werden unter besonderer
Berücksichtigung der Nutzerfreundlichkeit verzeichnet: Deklination und Pluralformen der
Substantive, Gebrauch der Hilfsverben haben und sein bei der Bildung zusammengesetz-
ter Zeitformen. Weitere grammatische Angaben sind im Anhang aufgeführt.
Bei der Zusammenstellung der Einträge wurde wertvollen Anmerkungen und Wün-
schen der Rezensenten von früheren Ausgaben russisch-deutscher und anderer zweispra-
chigen Wörterbücher Rechnung getragen. So haben sich die Verfasser bemüht, veraltete
und selten gebrauchte Wörter zu vermeiden, stattdessen wurden zahlreiche neue Wörter
aufgenommen, wie Abschussrampe, Comeback, Copyright, Devisenbetrag.
Das Wörterbuch enthält ebenfalls zusammengesetzte Wörter, deren Bedeutung nicht
immer transparent ist und die sich deshalb nicht immer leicht ins Belarussische übersetz-
ten lassen, z.B. Tischgesellschaft; Internationalismen, die im Deutschen bestimmte
Schwierigkeiten in der Aussprache, Orthographie und grammatischem Gebrauch hervor-
rufen können: Impórt – імпарт (Unterschiede in der Betonung), Regime – рэжым (vgl.
Rechtschreibung und Aussprache), Regisseur – рэжысёр (vgl. Rechtschreibung, Aus-
sprache und Deklinationsart).
Bei der Übersetzung der deutschen Wörter und idiomatischen Ausdrücke haben die
Verfasser versucht, das jeweils beste belarussische Äquivalent zu finden. Für die genauere
Bedeutungserfassung eines deutschen Wortes werden im belarussischen Teil des Wörter-
buches Synonyme aufgeführt. In einigen Fällen mussten die Verfasser jedoch auf Um-
schreibungen zurückgreifen: achtungswürdig a – які заслугоўвае павагі (derjenige, der
Achtung verdient / der Achtung würdig ist).
In Wörterbuchartikeln werden stilistische Bewertungen und Zuordnungen zu Bereichen
der Sprachverwendung und Fachsprachen besonders gekennzeichnet. Im belarussischen
Teil des Artikels werden den Wörtern stilistische oder terminologische Angaben vorange-
stellt, z.B. паэт. (dichterisch), пагардл. (verachtend), разм. (umgangssprachlich), oder
філас. (Philosophie), біял. (Biologie) usw.
In einigen Fällen werden Übersetzungen durch in Klammern kursiv angegebene Wor-
terklärungen ergänzt. Diese Ankündigung lenkt die Aufmerksamkeit des Lesers auf die
richtige Auswahl des Wortes für eine angemessene Übersetzung im entsprechenden Kon-
text, z.B. trágen* 1. vt насíць, нéсці 2. vi 1) прынóсіць (прыбытак) 2) давáць (плады);
перан. давáць (плён).
Die Angaben in runden Klammern können auch die Wortbedeutung genauer beschrei-
ben oder spezifizieren: Fínger m – палец (на руцэ); Zeh m палец (на назе).
Jedes Wort im deutschen Teil des Wörterbuches hat grammatische Angaben: Genus,
Deklinationsart, Pluralbildung für Substantive; Konjugation, Rektion usw. für Verben.
4
Sowohl in belarussischen als auch in deutschen Wörtern wird der Hauptakzent gekenn-
zeichnet, bei Wörtern oder Wortteilen, deren Aussprache Schwierigkeiten bereitet und
von den allgemeinen Regeln abweicht, werden Hinweise zur Aussprache gegeben.
Im Anhang ist eine kurze Grammatik der deutschen Sprache und eine Liste der gän-
gigsten deutschen Abkürzungen mit entsprechenden belarussischen Übersetzungen aufge-
führt.
An der Zusammenstellung der Wörterbucheinträge, Redaktion und Druckvorbereitung
haben mitgearbeitet: Kurjanka M.I. (Chefredakteur), Kurjanka J.I., Rudakouski W.W.,
J. Scheller. An den Anfängen wirkten Marzineuski U.I., Barschcheuski U.I., Ryma-
scheuski F.I., Matrunjenak A.P. mit.
Nutzerhinweise
Die deutschen Stichwörter sind streng alphabetisch, ohne «Nester» angeordnet. In die
allgemeine alphabetische Anordnung wurden ebenfalls die Formen der unregelmäßigen
und starken Verben, die Deklinationsparadigmen der Adjektive und Pronomen aufge-
nommen. Dabei ist zu berücksichtigen, dass ß als ss und ä, ö, ü als entsprechende Vokale
a, o, u gelten:
falsch, fälschen, Falschheit, fälschlich.
Bei den deutschen und belarussischen Wörtern wird das Betonungszeichen (´) über dem
akzenttragenden Vokal angegeben: Léhrer настáўнік.
Wenn bei deutschen Wörtern die Betonung auf einen Umlaut fällt, fehlt das Betonungs-
zeichen, im Fall, dass das Wort zwei Umlaute enthält, wird die Betonung über dem ak-
zenttragenden Umlaut angegeben: ǘberflüssig. Bei zusammengesetzten deutschen Wör-
tern wird nur der Hauptakzent angegeben, der gewöhnlich auf den ersten Bestandteil des
Kompositums fällt: Máchtbereich. Wenn die Betonung auf einen Diphthong fällt, wird
das Betonungszeichen über dem ersten Buchstaben verzeichnet: láufen.
Wenn deutsche Verben ein bedeutungsmodifizierendes (in runden Klammern angege-
ben) betontes Präfix bei sich haben, werden bei diesen Verben zwei Betonungszeichen
aufgeführt: über dem Präfix und über dem betonten Stammvokal; bei dem Gebrauch mit
dem Präfix wird die zweite Betonung nicht beachtet, z.B.:
(áb)légen (lies: áblegen bzw. légen).
Das Betonungszeichen wird nicht angegeben: 1) bei einsilbigen Wörtern, 2) bei kursiv
hervorgehobenen Wörtern, 3) wenn bei deutschen Wörtern der betonte Vokal in der pho-
netischen Transkription (Lautschrift) wiedergegeben wird.
Bei den deutschen Wörtern, deren Aussprache von den allgemeinen Regeln abweicht
(Wörter fremder Herkunft), wird in eckigen Klammern Lautschrift für deutsche Ausspra-
che des entsprechenden Wortes oder Wortteils angegeben. Der Strich (), der den Haupt-
akzent bezeichnet, wird bei der Lautschrift oben vor der betonten Silbe aufgeführt, der
Strich unten bezeichnet den Nebenakzent:
Ingenieur [inənxø:r], Flúgbahn [-ba:n]
Bei deutschen Substantiven werden ihr Genus (m – Maskulinum, f – Femininum, n –
Neutrum), sowie die Endungen des Genitiv Singular und des Nominativ Plural angegeben.
5
Die Angabe der Pluralform fehlt, wenn das Wort nur im Singular verwendet wird.
Wenn im Genitiv Singular oder im Nominativ Plural zwei Varianten möglich sind,
werden beide Formen getrennt durch belarussische Konjunktionen «і» (und) oder «або»
(oder) angegeben.
Bei Besonderheiten in der Schreibung oder Aussprache der Genitiv- oder Pluralformen
werden entsprechende Wortteile ausgeschrieben:
Proféssor m -s, -ssóren (Betonung geht auf die zweite Silbe über),
Kompaníe f -, -ni¦en (lies: Genitiv Kompaníe, Plural Kompaní¦en –
das e wird hier ausgesprochen).
Die Angabe sub (substantiviert) bei substantivierten Adjektiven, Adverbien und zu-
sammengesetzten Wörtern mit Substantivierungen als zweiter Bestandteil bedeutet, dass
diese Substantive wie Adjektive dekliniert werden. Dabei werden die Endungen der
schwachen Deklination angegeben:
Vórsitzende sub m, f -n, -n.
Bei den deutschen Verben wird aufgeführt, ob sie transitiv vt oder intransitiv vi sind.
Unpersönliche Verben sind mit vimp (impersonalis) gekennzeichnet, bei reflexiven Ver-
ben steht das Reflexivpronomen sich.
Der Vermerk (s) bezeichnet, dass das Verb mit dem Hilfsverb sein konjugiert wird; (h,
s) bedeutet, dass es – je nach semantischer Bedeutung – mit haben und mit sein konjugiert
werden kann. Verben, die das Perfekt mit dem Hilfsverb haben bilden, werden nicht spe-
ziell gekennzeichnet. Der Buchstabe (h) wird nur in den Fällen angegeben, in denen
Zweifel in Bezug auf das Hilfsverb aufkommen könnten.
Wenn das Reflexivpronomen sich nach dem Komma hinter dem Stichwort angegeben
wird, bedeutet dies, dass das Verb ohne sich nicht gebraucht werden kann. Verben mit
sich im Dativ werden als eigenständige Bedeutungen des entsprechenden Verbs ohne sich
behandelt:
waschen* 1. vt 1) мыць 2): sich (D) die Hände ~ мыць сабе рукі
2. ~, sich умывацца.
Starke und regelmäßige Verben werden mit Stern (*) gekennzeichnet, dieses Symbol
verweist den Benutzer an die Konjugationstabelle am Ende des Wörterbuches, in welcher
Verben ohne Präfixe aufgeführt werden. An dieser Stelle werden auch die Formen der
Verben verzeichnet, die stark und schwach konjugiert werden. Die unregelmäßigen Ver-
ben haben, sein, werden sind nicht mit dem Stern gekennzeichnet.
Die Abkürzungen аддз. und неаддз. bei zusammengesetzten deutschen Verben geben
an, ob diese Verben trennbar oder untrennbar sind. Wenn der erste Bestandteil eines zu-
sammengesetzten Verbs ein Halbpräfix (ein Adverb, eine Präposition) oder Präfix be-,
ge-, er-, ver- usw. ist, fehlen die o.g. Angaben und der Nutzer sollte sich in diesem Fall
nach der Betonung richten.
Betonung auf dem Wortstamm zeigt an, dass der erste Bestandteil untrennbar ist, z.B.
durchfáhren*, Betonung auf dem Präfix dagegen bedeutet, dass dieses Präfix bei der Kon-
jugation vom Wortstamm getrennt wird z.B. dúrchfahren*.
Deutsche Adjektive sind mit a gekennzeichnet, Adverbien mit adv. Undeklinierbare
Adjektive sind mit inv (invariabel) gekennzeichnet. Gesondert werden Steigerungsformen
(Komparativ und Superlativ) aufgeführt, bei denen lautliche Veränderungen wie z.B. Um-
laut des Stammvokals bedingt werden:
6
jung a (comp jünger, superl jüngst)
gut a (comp bésser, superl best)
Pronomen sind mit pron mit der Angabe ihrer Kategorie z.B. pron pers, pron poss ge-
kennzeichnet. Es wird jeweils die maskuline Form angegeben. In der alphabetischen An-
ordnung werden die Formen im Femininum, Neutrum und Plural aufgeführt:
díeser pron dem m (f díese, n díeses, pl díese).
Die Genitiv-, Dativ- und Akkusativ-Formen der Personalpronomen werden jeweils ent-
sprechend dem alphabetischen Prinzip bei der Form im Nominativ aufgeführt z.B.
ich (G méiner, D mir, A mich).
Homonyme werden unter verschiedenen Wörterbuchartikeln aufgeführt und sind mit
römischen Zahlen gekennzeichnet. Unterschiedliche Bedeutungen der gleichen lexikali-
schen Einheit werden mit arabischen Zahlen mit Klammer gegliedert:
Balg I m -(e), Bälge 1) шкýра, скýра
2) мех, мяхí (якія раздзімаюць) 3) пýдзіла.
Balg II m -(e)s, Bälge разм. гарэ́за, свавóльнік, вíсус
Die fettgedruckten arabischen Zahlen mit Punkt gliedern die Wortarten (Adjektive, Ad-
verbien, Präpositionen) sowie die Formen der transitiven, intransitiven und reflexiven
Verben z.B.:
ábbrausen 1. vi (s) паімчáцца з шýмам (на машыне)
2. vt аблівáць (вадой)
3. ~, sich прымáць душ, аблівáцца вадóй.
Zahlwörter sind mit num. gekennzeichnet.
Wortverbindungen, Kontextbedeutungen und Beispiele werden bei der Bedeutung auf-
geführt, zu der sie gehören. Idiomatische Ausdrücke (feste Wendungen, Sprichwörter)
stehen am Ende aller Bedeutungen des jeweiligen Wörterbuchartikels und werden mit
einer Raute ◊ gekennzeichnet.
Прадмова
Слоўнік утрымлівае больш за 50 тысяч нямецкіх словаў, словазлучэнняў, фра-
зеалагічных выразаў і іх адпаведнікаў на беларускай мове. Ён мае выразную функ-
цыянальную накіраванасць – дапамагчы карыстальніку перакласці на беларускую
мову нямецкія тэксты размоўнага і грамадска-палітычнага жанраў (газетныя арты-
кулы, навукова-папулярную, мастацкую літаратуру і г.д.). Таму ён будзе карысны
як тым, хто вывучае нямецкую мову, так і тым, хто паводле характару сваёй
дзейнасці мае дачыненне да нямецкай мовы. У слоўніку ўтрымліваецца, з улікам
практычных мэтаў, лінгвістычная інфармацыя аб словах нямецкай мовы: аб склона-
вых канчатках і формах множнага ліку назоўнікаў, аб ужыванні дапаможных
дзеясловаў haben i sein пры ўтварэнні складаных формаў часу нямецкіх дзеясловаў.
Іншая лінгвістычная інфармацыя змешчаная ў дадатку да слоўніка.
Пры складанні рэестра словаў былі ўлічаныя заўвагі і пажаданні рэцэнзентаў на
некаторыя раней выдадзеныя нямецка-рускія і іншыя двухмоўныя слоўнікі. Так
укладальнікі імкнуліся пазбегнуць многіх састарэлых і рэдка ўжывальных словаў,
і наадварот, уключылі многія новыя словы, напр.: Abschussrampe, Comeback, Copy-
right, Devisenbetrag і інш. У слоўнік уключаныя таксама складаныя і вытворныя
словы, якія не заўсёды лёгка перакладаюцца на беларускую мову: Tischgesellschaft –
кампанія за абедзенным сталом; многія інтэрнацыянальныя словы, вымаўленне,
правапіс і граматычнае афармленне якіх звязаныя ў нямецкай мове з пэўнымі цяж-
касцямі, напрыклад: Impórt – імпарт (параўнай націск), Regime – рэжым (параўнай
напісанне і вымаўленне), Regisseur – рэжысёр (параўнай напісанне, вымаўленне і
тып скланення) і інш.
Пры перакладзе нямецкіх словаў і фразеалагічных выразаў укладальнікі імкнуліся
знайсці ім найбольш дакладныя беларускія адпаведнікі, а каб дакладней раскрыць
значэнне нямецкага слова, у беларускай частцы слоўніка прыводзіліся сінонімы.
У некаторых выпадках, аднак, укладальнікі былі вымушаныя даваць апісанне сэнсу
слова, напрыклад: achtungswürdig a – які заслугоўвае павагі.
Пры пабудове слоўных артыкулаў і дыферынцыяцыі значэнняў слова ўкладаль-
нікі імкнуліся паказаць, да якога стылю або да якой сферы ўжывання адносіццца
тое ці іншае слова. Таму ў беларускай частцы артыкула ў многіх выпадках словам
папярэднічаюць адпаведныя стылістычныя або тэрміналагічныя пазнакі, напрык-
лад: паэт. (паэтычны выраз), пагардл. (пагардлівы выраз), разм. (размоўнае слова),
або філас. (філасофія), біял. (біялогія) і г.д.
У неабходных выпадках пераклады суправаджаюцца тлумачэннямі, якія падаюц-
ца ў дужках курсівам, што арыентуе чытача на правільны выбар слова для перакла-
ду ў пэўным кантэксце, напрыклад: trágen* 1. vt насíць, нéсці 2. vi 1) прынóсіць
(прыбытак) 2) давáць (плады); перан. давáць (плён).
Словы ў круглых дужках могуць таксама служыць для больш дакладнага тлума-
чэння значэння слова, напрыклад: Fínger m – палец (на руцэ); Zeh m палец (на назе).
Кожнае слова ў нямецкай частцы слоўніка суправаджаецца яго граматычнай ха-
рактарыстыкай: род, тып скланення, тып утварэння множнага ліку – для назоўнікаў,
тып спражэння, кіраванне і г.д. – для дзеясловаў.
Як у нямецкіх, так і ў беларускіх словах пазначаны галоўны націск, указаныя
8
адхіленні ад агульных правілаў у вымаўленні слова, дзеля чаго даецца транскрып-
цыя ўсяго слова цалкам або яго часткі.
У якасці дадатку да слоўніка прыводзіцца граматычны даведнік нямецкай мовы і
спіс найчасцей ужывальных нямецкіх скарачэнняў з перакладам іх на беларускую
мову.
Над складаннем, рэдагаваннем і падрыхтоўкай рукапісу да друку працавалі:
Кур’янка М.І (галоўны рэдактар), Кур’янка Я.І., Рудакоўскі В.В., Шэллер Ю.У. На
папярэднім этапе працы ўдзельнічалі: Марцінеўскі У.І., Баршчэўскі Л.П., Рыма-
шэўскі Ф.І., Матрунёнак А.П.
Аб карыстанні слоўнікам
Нямецкія загаловачныя словы размешчаны ў слоўніку ў строга алфавітным па-
радку, без гнёздаў. У агульны алфавітны парадак увайшлі таксама формы няпра-
вільных дзеясловаў, дзеясловаў моцнага спражэння, суплетыўныя формы зай-
меннікаў, прыметнікаў і г.д. Пры гэтым неабходна мець на ўвазе, што ў адносінах
да алфавіта ß прыраўноўваецца да ss; ä, ö, ü – да адпаведных галосных a, o, u, на-
прыклад:
falsch, fälschen, Falschheit, fälschlich і г.д.
У нямецкіх і беларускіх словах паказаны націск, які абазначаецца косай рыскай
(´) над націскным галосным: Léhrer, настáўнік.
У нямецкіх словах, у якіх націск прыпадае на галосны гук з умляутам, ён
адсутнічае, але ў выпадках, калі ў слове ёсць два галосныя з умляутам, то націск
стаіць над тым, які знаходзіцца ў націскным складзе, напрыклад: ǘberflüssig.
У складаных нямецкіх словах паказаны толькі галоўны націск, які падае звычайна
на першы кампанент складанага слова: Máchtbereich. Калі націск падае на дыфтонг,
то рысачка ставіцца над першай літарай дыфтонга: láufen.
Калі пры нямецкіх дзеясловах факультатыўна (у круглых дужках) маецца пры-
стаўка, на якую падае націск, то на гэтым слове стаяць два знакі націску – адзін на
прыстаўцы, другі на корані слова; калі дзеяслоў ужываецца з прыстаўкай, другі
націск не прымаецца да ўвагі, напрыклад:
(áb)légen (трэбы чытаць: áblegen або légen).
Знак націску адсутнічае: 1) на аднаскладовых словах, 2) пры выдзяленні слова
курсівам, 3) калі пры нямецкіх словах маецца транскрыпцыя націскного галоснага.
Пры нямецкіх словах, вымаўленне якіх не падпарадкоўваецца агульным правілам
(звычайна гэта словы замежнага паходжання) у прамых дужках падаецца фанетыч-
ная транскрыпцыя ўсяго слова або той яго часткі, якая можа выклікаць цяжкасці
пры чытанні. Рысачка (), якой пазначаецца галоўны націск, стаіць пры транскрып-
цыйным напісанні зверху перад націскным складам, а рысачка знізу – перад друга-
радным націскным складам:
Ingenieur [inənxø:r], Flúgbahn [-ba:n]
Пры нямецкіх назоўніках маюцца паказальнікі роду: m – мужчынскі род, f – жа-
ночы род, n – ніякі род, а таксама канчаткі роднага склону адзіночнага ліку і суфік-
9
сы множнага ліку. Калі слова ў множным ліку не ўжываецца, то ўказанне на
ўтварэнне множнага ліку адсутнічае.
Калі ў родным склоне або ў множным ліку магчымыя дзве формы, то абедзве яны
падаюцца і раздзяляюцца паміж сабой злучнікамі «і» ці «або».
Калі форма роднага склону або форма множнага ліку мае асаблівасці напісання
або вымаўлення, то адпаведная частка слова выпісваеца, напрыклад:
Proféssor m -s, -ssóren (тут націск пераходзіць на другі склад),
Kompaníe f -, -ni¦en (трэба чытаць: Genitiv Kompaníe,
Plural Kompaní¦en – тут е вымаўляецца).
Пазнака sub (substantiviert) пры субстантываваных прыметніках, прыслоўях і
складаных словах, у склад якіх яны ўваходзяць у якасці другога кампанента, аба-
значае, што гэтыя назоўнікі скланяюцца, як прыметнікі. Пры гэтым у слоўніку
ўмоўна падаюцца канчаткі слабага скланення, напрыклад:
Vórsitzende sub m, f -n, -n.
Пры нямецкіх дзеясловах маюцца ўказанні на пераходнасць vt і непераходнасць
vi. Безасабовыя дзеясловы маюць пазнаку vimp (impersonalis), а зваротныя дзеясло-
вы адзначаныя часцінай sich.
Пазнака (s) абазначае, што дзеяслоў спрагаецца з дапаможным дзеясловам sein,
(h, s) – што ён можа спрагацца з haben i sein, маючы пры гэтым розныя семантыч-
ныя значэнні. Дзеясловы, якія спрагаюцца з дапаможным дзесловам haben спецы-
яльнай пазнакі не маюць. Літара (h) даецца толькі ў тых выпадках, дзе можа быць
сумненне наконт ужывання дапаможнага дзеяслова.
Калі зваротны займенік sich ідзе пасля коскі за загалоўным словам, гэта значыць,
што дадзены дзеяслоў без sich не ўжываецца. Дзеясловы з sich у давальным склоне
прыводзяцца як асобнае значэнне адпаведнага дзеяслова без sich, напрыклад:
waschen* 1. vt 1) мыць 2): sich (D) die Hände ~ мыць сабе рукі
2. ~, sich умывацца.
Дзеясловы моцнага і няправільнага спражэнняў пазначаныя зорачкай (*), якая ад-
сылае карыстальніка да табліцы асноўных граматычных формаў гэтых дзеясловаў
у канцы слоўніка, у якой дзеясловы пададзены без прыставак. Тут жа пададзены
формы дзеясловаў, якія спрагаюцца па моцнаму і слабаму спражэннях. Дзеясловы
няправільнага спражэння hаben, sein, wеrden умоўна пададзены без зорачкі.
Пры складаных нямецкіх дзеясловах пазнакі аддз. і неаддз. сведчаць пра тое, ад-
дзяляецца ці не аддзяляецца іх першы кампанент ад асновы пры спражэнні. Калі
першым кампанентам складанага дзеяслова з’яўляецца прыназоўнік-прыслоўе (паў-
прыстаўка) або дзеяслоў мае, напрыклад, прыстаўкі be-, ge-, er-, ver- і інш., то гэтыя
пазнакі адсутнічаюць, і карыстальнік павінен арыентавацца ў такіх выпадках на
націск. Націск на корані слова паказвае, што першы кампанент пры спражэнні не
аддзяляецца, напрыклад: durchfáhren*, а націск на першай частцы (прыстаўцы)
dúrchfahren* – што гэтая прыстаўка (durch) пры спражэнні аддзяляецца ад асновы.
Нямецкія прыметнікі пазначаны паметай а, а прыслоўі – adv. Нескладняльныя
прыметнікі забяспечаны паметай inv (invariabel). Асобна паказаны суплетыўныя
формы параўнальнай і найвышэйшай ступеняў і прыметнікаў, якія ўтвараюць сту-
пені параўнання з умляутам карэннага галоснага, напрыклад:
jung a (comp jünger, superl jüngst)
10
gut a (comp bésser, superl best)
Займеннікі маюць памету pron з указаннем іх разраду, напрыклад: pron pers, pron
poss і г.д. Займеннікі, якія змяняюцца па родах, пададзены па форме мужчынскага
роду. Пры гэтым на сваім, паводле алфавіта, месцы прыведзены формы жаночага,
ніякага роду і форма множнага ліку, напрыклад:
díeser pron dem m (f díese, n díeses, pl díese) гэты, гэтае, гэтыя.
Пераклад і формы ўскосных склонаў асабовых займенікаў пададзены ў назоўным
склоне, і на сваім, паводле алфавіта, месцы – формы ўскосных склонаў прыводзяц-
ца сa cпасылкай на назоўны склон, напрыклад:
ich (G méiner, D mir, A mich) я, мянé, мне, мянé.
Амонімы падаюцца ў розных слоўнікавых артыкулах і пазначаюцца рымскімі
лічбамі, а розныя значэнні адной і той самай лексічнай адзінкі падаюцца ў адным
артыкуле і пазначаюцца светлымі арабскімі лічбамі з дужкай, напрыклад:
Balg I m -(e), Bälge 1) шкýра, скýра
2) мех, мяхí (якія раздзімаюць) 3) пýдзіла.
Balg II m -(e)s, Bäge разм. гарлза, свавóльнік, вíсус
Паўтлустымі арабскімі лічбамі з кропкай адзначаны розныя часціны мовы: пры-
метнікі, прыслоўі, прыназоўнікі, таксама формы пераходных, непераходных і зва-
ротных дзеясловаў, напрыклад:
ábbrausen 1. vi (s) паімчáцца з шýмам (на машыне)
2. vt аблівáць (вадой)
3. ~, sich прымáць душ, аблівáцца вадóй.
Лічэбнікі маюць памету num.
Пададзеныя ў слоўніку словаспалучэнні і прыклады размеркаваны паводле адпа-
ведных значэнняў. Пасля ўсіх значэнняў пэўнай лексемы са знакам ◊ (ромб) пада-
юцца ўстойлівыя фразеалагізмы, ідыёмы, прыказкі і прымаўкі.
