ceza muhakemesinde adli arama

24 Pages·2010·0.33 MB·Turkish

TBB Dergisi 2011 (92) Duygu Çağlar DOĞAN 157
CEZA MUHAKEMESİNDE ADLİ ARAMA
JUDICIAL SEARCH IN CRIMINAL PROCEDURE LAW
Duygu Çağlar DOĞAN∗
Özet: Ceza muhakemesinin temel amacı olan adli yollarla mad-
di gerçeğe ulaşmada, koruma tedbirleri hassas bir noktada yer alır.
Arama da, bir yandan özgürlüklerin teminat altına alınması; diğer
yandan suç delillerinin ortaya çıkarılması ikilemindeki yargı organla-
rı ve kolluğun sıklıkla uyguladığı bir koruma tedbiridir. Bu çalışmada,
aramaya ilişkin genel ilkeler ve mevzuatımızın öngördüğü usul ince-
lenmiştir.
Anahtar Sözcükler: Arama, koruma tedbiri, adli arama, önleme
araması, avukat bürosunda arama.
Abstract: The protection measures remain on a very delicate
point in regard to achieve to material reality through legal means
which are the main purpose of the criminal procedure. Search is also
a protection measure frequently applied by judicial organs and po-
lice force which have the dilemma of regarding to safeguard free-
doms on one hand and to reveal criminal evidences on the other
hand. In this study, general principles and procedure regulated by
our laws regarding search have been examined.
Keywords: Search, protection measure, judicial search, pre-
ventive search, search at attorney’s office.
1. GİRİŞ
Esas itibariyle “ceza muhakemesinin gayesine erişmesi maksadı ile sak-
lanan sanığın ve delillerin elde edilmesi için bir kimsenin meskeninde, etra-
∗ Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabi-
lim Dalı yüksek lisans öğrencisi.
158 Ceza Muhakemesinde Adli Arama
fı çevrili sair mahallerinde, üzerinde ve eşyasında yapılan araştırma işlemi”1
olarak tanımlanan arama, başta özel yaşamın gizliliği olmak üzere, ko-
nut dokunulmazlığı, vücut bütünlüğü ve kişi özgürlüğü gibi temel in-
san haklarına müdahale teşkil ettiği için AİHS, Anayasa ve Ceza Mu-
hakemesi Kanunu’nda özel olarak düzenlenmiş bir koruma tedbiridir.
Tüm koruma tedbirlerinde olduğu gibi aramada da “şüphe”, “geciktiri-
lemezlik”, “orantılılık” ve “görünüşte haklılık” ön koşuldur.2 CMK m. 116
ve devamında aramaya ilişkin ön şartlara ve işlemin gerçekleştirilme-
si sırasındaki önemli usul kurallarına yer verilmiştir. Belirtilen bu hu-
suslar, “adli arama” ya ilişkindir. Diğer bir arama çeşidi olan ve bir su-
çun işlenmesini ya da bir tehlikenin önlenmesini ve anayasal hak ve
özgürlüklerin korunmasını amaçlayan “önleme araması” ise Polis Vazi-
fe ve Salahiyet Kanunu’nda (PVSK) düzenlenmiştir. Kanun’un 9. mad-
desine göre, polis, tehlikenin veya suç işlenmesinin önlenmesi ama-
cıyla usulüne göre verilmiş sulh ceza hakiminin kararı veya bu sebep-
lere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki ami-
rin vereceği yazılı emirle; kişilerin üstlerini, araçlarını, özel kağıtları-
nı ve eşyasını arar; alınması gereken tedbirleri alır, suç delillerini ko-
ruma altına alarak 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine
göre gerekli işlemleri yapar. Önleme aramasının nerelerle sınırlı ola-
rak yapılabileceğini yine kanun ayrıntılı biçimde düzenlemiştir. Bun-
ların yanında Adalet ve İçişleri Bakanlıkları tarafından 01.06.2005 tari-
hinde çıkarılan “Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği”3 de, arama bakı-
mından ayrıntılı düzenlemelere yer vermiştir.4 Yönetmelik, 5.madde-
sinde adli aramayı, “bir suç işlemek veya buna iştirak veyahut yataklık et-
mek makul şüphesi altında bulunan kimsenin, saklananın, şüphelinin, sanı-
ğın veya hükümlünün yakalanması ve suçun iz, eser, emare veya delillerinin
elde edilmesi için bir kimsenin özel hayatının ve aile hayatının gizliliğinin sı-
nırlandırılarak konutunda, işyerinde, kendisine ait diğer yerlerde, üzerinde,
1 Nurullah Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku, İstanbul 1989, s. 720; Nevzat Toroslu/
Metin Feyzioğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara 2008, s. 241.
2 Hamdi Yaver Aktan, “Kozmik Büroda Arama”, http://www.cumhuriyet.com.
tr/?im=yhs&hn=105170, (10.05.2010)
3 Bundan sonra “Yönetmelik” olarak anılacaktır.
4 Ceza Muhakemesi alanında, yönetmelik olarak çıkarılan kanun harici düzenleme-
lerin hukuki değerine ilişkin tartışmalara “değerlendirme” başlığında yer verile-
cektir.
TBB Dergisi 2011 (92) Duygu Çağlar DOĞAN 159
özel kâğıtlarında, eşyasında, aracında 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanu-
nu ile diğer kanunlara göre yapılan araştırma işlemi” olarak tanımlamıştır.
CMK m. 134, bilgisayarlarda, bilgisayar programlarında ve kütük-
lerinde aramayı ayrıca düzenlediği için bunlar, aramanın özel bir türü;
hatta ayrı bir koruma tedbiri olarak nitelendirilmekte ve dolayısıyla
çalışmamızda yer almamaktadır. Diğer yandan aramanın amaçların-
dan biri olan ve başlı başına ayrı bir koruma tedbiri olarak düzenlenen
“el koyma” da kapsam dışında tutulmuştur.
Aramanın nitelik itibariyle benzerlik gösteren olay yeri inceleme
ve beden muayenesi gibi kavramlardan fakının ortaya konulması, esas
çerçevenin çizilmesi bakımından önemlidir. Olay yeri inceleme, suç iş-
lenen yerlerde, sebep ve sonuç ilişkisini ortaya koyacak delillerin aran-
ması, bulunması ve el koyulması için geliştirilmiş bilimsel ve teknik
araştırma işlemleri olarak tanımlanmıştır.5 Görüldüğü üzere olay yeri
inceleme esasen bir arama işlemidir; fakat suç işlenen yere özgü oldu-
ğu için ondan daha dar kapsamlıdır. Ayrıca bu işlemlerin uygulanma-
larındaki usul de kimi zaman farklılık arz etmektedir. Eğer olay yeri
inceleme, herkesin girip çıkabileceği kamuya açık alanlarda yapılacak-
sa herhangi bir merciin emir veya kararına ihtiyaç duyulmamaktadır.6
Bunun dışında kalan yerler bakımından ise adli aramada olduğu gibi
hakim veya gecikmesinde sakınca olan haller bakımından Cumhuri-
yet savcısı kararı, Cumhuriyet savcısına ulaşılamayan haller bakımın-
dan ise konut, işyeri ve kamuya açık olmayan kapalı alanlar dışında-
ki yerler bakımından kolluk amirinin yazılı emri aranmaktadır (Yön.
m. 9/2). Beden muayenesi bakımından ise ikilem, vücudun dış yüze-
yinde yapılacak araştırmanın üst araması mı yoksa dış beden mua-
yenesi mi sayılacağı noktasında yaşanmaktadır. Üst araması tıbbi bir
müdahale olmaksızın ve herhangi bir araç kullanılmadan yapılan bir
incelemedir.7 Dış beden muayenesi ise, bir suça ilişkin delil elde etmek
için şüpheli veya sanığın vücudunun dış yüzeyi ile kulak, burun ve
ağız bölgelerinin gözle veya elle yapılan yüzeysel tıbbi incelemesidir.8
5 Yönetmelik m. 9/1.
6 Yön. m. 9/1.
7 Şemsettin Aksoy, Önleme ve Koruma Tedbiri Olarak Arama, Ankara 2007, s. 113.
8 Ceza Muhakemesinde Beden Muayenesi, Genetik İncelemeler ve Fizik Kimliğin
Tespiti Hakkında Yönetmelik m. 3 ve m. 5.
160 Ceza Muhakemesinde Adli Arama
Bu durumda kişide yapılan aramanın, kişinin o an üzerinde bulunan
elbiselerinin aranması ile sınırlı olarak anlaşılması gerekmektedir.9 Bu
sınırın ötesine geçip tıbbi bir inceleme noktasına gelindiği anda artık
aramadan değil; beden muayenesinden söz edilecektir.
Arama koruma tedbiri, daha önce de ifade edildiği üzere, özel ya-
şamın gizliliği ve konut dokunulmazlığı gibi belli temel haklara ağır
müdahalede bulunulmasını gerektirir. Bu yönüyle arama işlemi ile bi-
rey menfaati doğrudan zarara uğramaktadır. Tüm koruma tedbirle-
ri gibi arama da, sadece masumiyet karinesi nedeniyle biçimsel ola-
rak suçsuz olan kimselere değil; kimi zaman gerçekten suçsuz olanlara
da uygulanabilecek ve ağır ihlallere yol açabilecek niteliktedir. Ancak
diğer yandan ceza muhakemesinin de amacına ulaştırılması bakımın-
dan devletin üstün bir menfaati bulunmaktadır. Nitekim bütün koru-
ma tedbirleri bu amaca hizmet etmek için öngörülmüş olup çatışan
birey-devlet menfaatleri arasında denge kurabilmek ve birey bakımın-
dan teminat oluşturmak üzere Anayasalar ve kanunlarca ancak belli
şartlara bağlı olarak uygulanabilir kılınmıştır. Anayasa m. 20 özel ha-
yatın gizliliğine ilişkin olup kimsenin, usulüne uygun verilmiş hakim
kararı veya gecikmesinde sakında bulunan hallerde kanunla yetkili kı-
lınmış merciin yazılı emri olmadıkça aranamayacağını ve bunun da
yalnız maddede sayılan sebeplere dayanılarak yapılabileceğini hükme
bağlamıştır. m. 21’de, konut dokunulmazlığını düzenlemiş ve bu hak-
kın arama yoluyla ihlalinin dayanabileceği sebepler ve izlenecek usul
bakımından aynı hususları öngörmüştür. Öte yandan, AİHS de 8.mad-
desinde özel hayata, aile hayatına, konuta ve haberleşmeye saygı gös-
terilmesi zorunluluğunu düzenlemiştir. Kamu otoritesinin bunlara yö-
nelik müdahalesini meşru kılacak sebepler arasında “suç işlenmesinin
önlenmesi” de sayılmış ve bu tedbirlerin ancak “ölçülülük” ve “yasay-
la öngörülmüş olma” koşulları gerçekleşmişse uygulanabileceği belirtil-
miştir. Bu yönden incelendiğinde, CMK m. 116 ve devamında düzen-
lenen aramaya ilişkin hükümler AİHS’nin 8. maddede belirlediği kri-
terlere uygundur.
Arama koruma tedbiri, şüpheli veya sanığın yakalanması ve de-
lillerin elde edilmesi şeklindeki iki amaca birden hizmet etmektedir.
Bu durumda her ne kadar başlı başına bir koruma tedbiri olsa da; ara-
9 Veli Özer Özbek, Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara 2006, s. 300.
TBB Dergisi 2011 (92) Duygu Çağlar DOĞAN 161
manın, yakalama ve el koyma tedbirleri bakımından bir “araç” olduğu
açıktır. Yani arama başarıyla sonuçlandığında bunu mutlaka yakala-
ma veya el koyma gibi bir başka koruma tedbiri izleyecektir.10 Arama-
nın vasıta niteliğinde bir koruma tedbiri olmasından hareketle tutuk-
lama, zorla getirme ve yakalama kararlarının üstü kapalı bir arama ka-
rarı olduğu ileri sürülmüş ve yönetmelikte bu görüşe paralel düzenle-
meler yapılmıştır. Ancak Danıştay konut, işyeri veya eklentilerinde ya-
pılacak aramalar bakımından bu düşünceye katılmamış ve Yön. m.8/a
ve m.30’daki buna ilişkin ifadelerin yürütmesini durdurmuştur.11
2. ARAMANIN ÇEŞİTLERİ
Aramanın çeşitli kriterlere göre sınıflandırılması mümkündür.
Amaca göre yapılan ayrım, “önleme araması” ve “adli arama” şeklinde-
dir. Aramanın konusu veya arama yapılan yere göre ise aramayı, “üst-
te arama”, “konutta arama”, “işyeri veya kişiye ait diğer yerlerde arama”,
“eşyada arama” ve CMK’da ayrıca düzenleme konusu yapılan “avu-
kat bürosunda arama” şeklinde beş grupta toplamak mümkündür. Ara-
manın zamanına göre, “gece yapılan arama” ve “gündüz yapılan arama”
da birbirinden ayrılmaktadır. Son olarak aramaya maruz kalan kişiye
göre arama, “şüpheli veya sanık üzerinde arama” ve “diğer kişiler üzerin-
de arama” olmak üzere iki şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışma-
da ana hatlarıyla önleme araması incelenecek, ardından diğer sınıflan-
dırmaları da içerecek şekilde adli arama bahsine ağırlık verilecektir.
A. Önleme Araması
Önleme araması, milli güvenlik ve kamu düzeninin, genel sağlık
ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunma-
sı; suç işlenmesinin önlenmesi; taşınması veya bulundurulması yasak
olan her türlü silah, patlayıcı madde veya eşyanın tespiti amacıyla, ha-
kim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde mülki amirin
yazılı emriyle belli yerlerde, kişilerin üstlerinde, aracında, özel kağıtla-
10 Özbek, s. 301-303.
11 Danıştay 10. Daire, T. 19.01.2006, E.2005/6392 K.2007/948 sayılı kararı.
162 Ceza Muhakemesinde Adli Arama
rında ve eşyasında yapılan arama işlemi şeklinde tanımlanabilir.12 Ta-
nıma uygun olarak PVSK m. 9/1’de yer alan “usulüne göre verilmiş ha-
kim kararı” ibaresinin Anayasa’ya aykırı olduğuna dair itiraz Anaya-
sa Mahkemesi önüne gitmiş ancak, Yüksek Mahkeme talebin reddi-
ne karar vermiştir. İtiraz başvurusunda, Anayasa’nın 20. maddesin-
deki düzenlemenin adli aramalara ilişkin olduğu, önleme aramasının
idari işlem niteliğinde olduğundan bahisle hakim kararının aranması-
nın bunlar bakımından geçerli olmaması gerektiği ileri sürülmüştür.
Anayasa Mahkemesi ise, 22.02.2006 tarih ve E. 2203/29 K. 2006/24 sa-
yılı kararında, özel yaşamın gizliliğini güvence altına alan 20. madde-
nin özel yaşama müdahale teşkil eden tüm arama türleri bakımından
geçerli olduğunu ve önleme araması bakımından hakim kararı güven-
cesinin istisna tutulamayacağını belirterek oybirliği ile ret kararı ver-
miştir.
PVSK m. 9 ve Yön. m. 19’a göre önleme araması aşağıdaki yerler-
de yapılabilir:
a. 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu kapsamına
giren toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapıldığı yer veya yakın çev-
resi,
b. Özel hukuk tüzel kişileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek
kuruluşları veya sendikaların genel kurul toplantılarının yapıldığı ye-
rin yakın çevresi,
c. Halkın topluca bulunduğu veya toplanabileceği yerler,
ç. Eğitim ve öğretim özgürlüğünün sağlanması için her derecede
eğitim ve öğretim kurumlarının ve üniversite binaları ve ekleri içerisi,
bunların yakın çevreleri ile giriş ve çıkış yerleri,13
d. Umumî veya umuma açık yerler,
e. Her türlü toplu taşıma araçları, seyreden taşıtlar,
f. Yerleşim yerlerinin giriş ve çıkışları,
12 Özbek, s. 307.
13 Ancak üniversitelere girilebilmesi için kurumun imkanlarıyla önlenmesi müm-
kün görülmeyen olayların çıkması olasılığı karşısında rektör, acele hallerde de de-
kan veya bağlı kuruluş yetkililerinin kolluktan yardım istemeleri gerekmektedir.
(PVSK m.20/A)
TBB Dergisi 2011 (92) Duygu Çağlar DOĞAN 163
g. 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nda öngörülen suç-
ların işlenmesinin önlenmesi amacıyla, ticarethane, işyeri, eğlence ve
benzeri yerler ile eklentilerinde,
h. 5149 sayılı Spor Müsabakalarında Şiddet ve Düzensizliğin Ön-
lenmesine Dair Kanun’un 6. maddesi kapsamında gerçekleştirilen spor
müsabakalarıyla ilgili olarak, müsabakaların yapılacağı spor alanları-
nın çevresi, stadyum veya spor salonu girişleri ile turnike girişleri,
i. 5253 sayılı Dernekler Kanunu’nun 20. maddesi kapsamında,
dernekler veya eklentileri.
Görüldüğü üzere kanun ve yönetmelik, önleme araması yapılabi-
lecek yerleri tahdidi şekilde sayma yoluna gitmiştir. Ancak çizilen bu
çerçevenin dar olduğu söylenemez. Nitekim yukarıda sayılan haller
yorum yoluyla genişletilip yeni durumlara uyarlanmaya müsaittir.14
Buna karşılık konutta, yerleşim yerinde ve kamuya açık olmayan özel
işyerlerinde ve eklentilerinde önleme araması yapılamaz. Kural bu ol-
makla birlikte, PVSK m. 20’ye göre toplum için veya kişiler bakımın-
dan mevcut bulunan hayati bir tehlikeyi ortadan kaldırmak amacıyla
veya kapalı yerlerden gelen yardım çağrıları üzerine kolluk görevlile-
ri eve girebilir. Sayılan bu istisna dışında, hakim kararıyla dahi konut-
ta, yerleşim yerinde, kamuya açık olmayan özel işyerleri ve eklentile-
rinde önleme amaçlı arama yapılamaz.15
Önleme araması yapmak isteyen kolluk, arama için makul sebep-
lerin oluştuğunu gerekçeleriyle birlikte gösterdiği, aramanın yapılma-
sını önerdiği yer ve zamanı da içeren talep yazısını, aramanın yapı-
lacağı yer mülki amirine yazılı olarak iletir. Mülki amir de talebi uy-
gun bulursa hakimden arama kararı talep eder. Ancak gecikmesinde
sakında olan hallerde mülki amir, arama emrini yazılı olarak kendisi
verir.16 Gecikmesinde sakınca olan hallerin neler olduğunu yönetmelik
tanımlamıştır. Buna göre önleme aramaları bakımından, derhal işlem
yapılmadığı takdirde milli güvenlik ve kamu düzeninin, genel sağlık
14 Aksoy, s. 46.
15 Aksoy, s. 50.
16 Arama talep, emir ve kararında yer verilmesi gereken hususlar Yön. m. 20/3’te sa-
yılmıştır. Buna göre aramanın sebebi, konusu ve kapsamı, yapılacağı yer, geçerli
olacağı süre mutlaka belirtilmelidir.
164 Ceza Muhakemesinde Adli Arama
ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması-
nın tehlikeye girmesi veya zarar görmesi, suç işlenmesinin önleneme-
mesi, taşınması veya bulundurulması yasak olan her türlü silah, patla-
yıcı madde veya eşyanın tespit edilememesi ihtimalinin ortaya çıkması
ve gerektiğinde hakimden karar almak için vakit bulunmaması halle-
rinde gecikmede sakınca vardır (Yön. m. 4). Yönetmelik, 25.maddesin-
de, hakimin arama kararına veya yetkili merciin arama emrine ihtiyaç
duymaksızın kolluğun yapabileceği önleme aramalarının neler oldu-
ğu sayılmıştır. Bu sayılanlar dışında kalan, ama gecikmesinde sakın-
ca olan tüm hallerde yine yetkili merciin yazılı emrinin bulunmak zo-
runda oluşu, acil bazı durumlarda telafisi mümkün olmayan zararlar
doğurabileceği gerekçesiyle eleştirilmektedir. Denmektedir ki, bir can-
lı bombanın polis tarafından fark edilmesi halinde yazılı emir olmak-
sızın üstünde arama yapılamayacak; ama daha ağır bir koruma tedbi-
ri olmasına rağmen gecikmesinde sakınca olan hallerde kolluğun ya-
zılı emre ihtiyaç duymadan yapabildiği “yakalama”yı gerçekleştirmesi
mümkün olacaktır.17 Bu eleştiri kabul edilebilir olmakla birlikte, “gecik-
mesinde sakınca olan hal” gibi pek çok farklı durumun kapsam dahiline
sokulması mümkün bir kavramla kolluğun yetki alanının daha belir-
siz hale getirilmesi de sakıncalıdır. Kaldı ki, yazılı bir emre ihtiyaç du-
yulmayan haller (Yön. m. 25) içerisinde sayılan “kanunun muhafaza al-
tına alınmasına olanak verdiği eşyaların bulunması için kişilerin aranabilece-
ği” kuralı da yorum yoluyla genişletilmeye imkan tanımaktadır. Dola-
yısıyla, canlı bomba örneğindeki gibi durumlar söz konusu olduğun-
da kolluğun, bu hükümden hareketle hakim kararı veya yazılı emir ol-
maksızın arama yapma yetkisine sahip olacağı kabul edilebilir.
Öte yandan, umuma açık veya açık olmayan özel işletmelerin, ku-
rumların veya teşebbüslerin girişlerindeki kontroller buraya girmek
isteyenlerin rızalarına bağlıdır. Kontrol edilmeyi kabul etmeyenler, bu
gibi yerlere giremezler. Bu gibi yerlerde kontrol, esasta özel güvenlik
görevlileri tarafından yerine getirilir. Ancak, bu yerlerin ve katılanla-
rın taşıyabilecekleri özel niteliklere göre, önleme aramaları kolluk güç-
leri tarafından da yapılabilir (Yön. m. 25/son).
17 Her durumda aranan hakim kararı veya yazılı emir şartına yönelik eleştiri için bkz.
Yasemin F. Saygılar, “Arama”, Uğur Alacakaptan’a Armağan, C. 1, s. 632.
TBB Dergisi 2011 (92) Duygu Çağlar DOĞAN 165
Usulüne uygun bir arama kararı veya arama emri verildikten son-
ra, yetkili amirin aramanın yapılması için kolluk memurlarına vere-
ceği sözlü emirler derhal yerine getirilir. Bu konudaki emirlerin yazı-
lı olarak verilmesi istenemez. Emrin yerine getirilmesinden doğan so-
rumluluk ise emri verene ait olacaktır (PVSK m. 2). Kanundaki hü-
küm, Türk Ceza Kanunu m. 24’te düzenlenen amirin emri hukuka uy-
gunluk sebebi ile uyum içindedir. Nitekim emri verenin sorumlu ol-
ması için TCK, emrin hukuka uygunluğunun denetlenmesinin kanun
tarafından engellenmesi gereğini ifade etmiş ve PVSK da yetkili amir
tarafından verilen emrin hukuka uygunluğunun denetlenmesine im-
kan tanımamıştır. Eklemek gerekir ki, konusu suç teşkil eden emir hiç-
bir surette yerine getirilemez. Bu durumda emri veren de yerine geti-
ren de sorumluluktan kurtulamaz (TCK m. 24/3).
B. Adli Arama
a. Aramada Şüphe
Yukarıda da tanımlandığı üzere adli arama, bir suçun işlenmesin-
den sonra söz konusu olan ve şüpheli, sanık ya da hükümlünün yaka-
lanması ve/veya suçun delillerine ulaşılması amacıyla gerçekleştirilen
araştırma işlemi olup hukukumuzda CMK tarafından düzenlenmiştir.18
Mülga CMUK’dan farklı olarak CMK m. 116/1’de aramanın yapılabil-
mesi için “makul şüphe” bulunması gereği açıkça ifade edilmiştir. Şüp-
heye ilişkin, hukukumuza basit şüphe, yeterli şüphe, kuvvetli şüphe
ve başlangıç şüphesinin yanına yeni bir kavram olarak makul şüpheyi
ekleyen CMK, bunun tanımını yapmamıştır. Yönetmelik ise 6.madde-
sinde kavramın içini doldurmaya çalışmıştır. Hükme göre “makul şüp-
he, hayatın akışına göre somut olaylar karşısında genellikle duyulan şüphedir.
Makul şüphe, aramanın yapılacağı zaman, yer ve ilgili kişinin veya onunla
birlikte olanların davranış tutum ve biçimleri, kolluk memurunun taşındığın-
dan şüphe ettiği eşyanın niteliği gibi sebepler göz önünde tutularak belirlenir.
Makul şüphede, ihbar veya şikâyeti destekleyen emarelerin var olması gere-
kir. Belirtilen konularda şüphenin somut olgulara dayanması şarttır. Arama
sonunda belirli bir şeyin bulunacağını veya belirli bir kişinin yakalanacağını
18 Özbek, s. 312.; Kunter, s. 720.; Aksoy, s. 51.; Cumhur Şahin, Ceza Muhakemesi Huku-
ku I, Ankara 2009, s. 242.
166 Ceza Muhakemesinde Adli Arama
öngörmeyi gerektiren somut olgular mevcut bulunmalıdır.” Görülüyor ki,
şüpheden daha az bir anlama sahip olan ve sübjektif bir yaklaşım içe-
ren umma veya sanma, arama yapılabilmesi için yeterli değildir.19 Esa-
sen CMK, aramaya maruz kalan kişi bakımından ayrıma gitmiş ve ara-
dığı şüphe derecesini sanık dışında kalan diğer kişilere yönelik arama-
larda daha da yoğunlaştırmıştır. m. 117/2’de aranılan kişinin veya su-
çun delillerinin belirtilen yerlerde bulunduğunun kabul edilebilmesi-
ne olanak sağlayan “olay”ların varlığı şart koşulmuştur. Kanun koyu-
cu, özel hayatın dokunulmazlığı ilkesi karşısında suçla ilgisi olmayan
kişilerin nezdinde aramayı daha sıkı koşullara tabi kılarak şüpheyi de
aşacak ölçüde “belirlilik” bulunmasını gerekli görmüştür.20 Ancak bu
sınırlama, şüphelinin veya sanığın bulunduğu yerler ile izlendiği sıra-
da girdiği yerler hakkında geçerli değildir (CMK m. 117/3). Bu istis-
nai durumda sınırlamanın geçerli olmamasını, m. 116’daki makul şüp-
henin de aranmayacağı şeklinde anlamamak gerekir. Yani bu hallerde
artık “olay”ların varlığı aranmayacak, tıpkı şüpheli veya sanığa yöne-
lik aramada olduğu gibi “makul şüphe” yeterli görülecektir. Diğer yan-
dan şüpheli veya sanığın izlendiği sırada girdiği yerlerin ne anlama
geldiği açık olsa da; “bulunduğu yer” kavramının tam olarak neyi kar-
şıladığı belirlenmelidir. Aksi takdirde, sınırlamanın aranmayacağı hal-
ler, amacı aşan şekilde genişletilebilir. Bu nedenle doktrinde, “bulunu-
lan yer”den “kısa süreli olarak bulunulan yer”in anlaşılması gerektiği, di-
ğer bir ifade ile şüpheli ya da sanığın yerleşmek niyetiyle bulunduğu
yerlerin kastedilmediği belirtilmiştir.21
b. Aramanın Yapılacağı Yer
CMK m. 116 şüpheli veya sanığın üstünün, eşyasının, konutunun,
işyerinin veya ona ait diğer yerlerin aranmasından söz etmiştir. İşye-
ri kavramına dahil olmasına rağmen ayrı düzenleme konusu yapılan
avukat bürolarında arama ise, kendisine özgü hassasiyeti nedeniyle
farklı usullere tabi tutulmuştur.
19 Özbek, s. 313-314.
20 Saygılar, s. 633.; Özbek, s. 316.
21 Özbek, s. 316-317.