çevre durum raporu-2006

175 Pages·2006·3.05 MB·Turkish

VAN VALĐLĐĞĐ
ĐL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ

VAN ĐLĐ
ÇEVRE DURUM RAPORU

HAZIRLAYANLAR

Hüseyin AVCĐL : Đl Müdürü
Mehmet KAPTANOĞLU : Çed ve Çevre Yönetimi Şub. Müd.
Resul AKOVA : Mühendis.

2006
VAN
ĐÇĐNDEKĐLER

(A). COĞRAFÎ KAPSAM..............................................................................1
(B). DOĞAL KAYNAKLAR................................................................................23
(C). HAVA (ATMOSFER VE ĐKLĐM)........................................................56
(D). SU..................................................................................................................63
(E). TOPRAK VE ARAZĐ KULLANIMI.......................................................73
(F). FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER.........................................77
(G).TURĐZM ...................................................................................................81
(H). GENEL TARIMSAL YAP.....................................................................88
(I). MADENCĐLĐK..........................................................................................107
(J). ENERJĐ.........................................................................................................109
(K). SANAYĐ VE TEKNOLOJĐ....................................................................113
(L). ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME...........................................122
(M). YERLEŞĐM ALANLARI VE NÜFUS....................................................130
(N). ATIKLAR.............................................................................................................................147
(O). GÜRÜLTÜ VE TĐTREŞ!..............................................................................152
(P). AFETLER.............................................................................................................155
(R). SAĞLIK VE ÇEVRE..........................................................................160
(S). ÇEVRE EĞĐTĐMĐ.......................................................................................169
(T). ÇEVRE YÖNETĐMĐ VE PLANLAMA...................................................171
(A).COĞRAFÎ KAPSAM
A. 1. Giriş:
Van ili, Türkiye'nin en doğu kesimindeki toprakları arasında yer alır.
Doğal ve tarihsel değerler açısından oldukça zengin bir ilimiz olan Van'ın tarihi M.
Ö.9.'cu yüz yıllara uzanmaktadır.
Van ili toprakları üzerinde, ilk yaşayanların, Kalkolitik Çağda (M.Ö. 5500-3500)
buraya geldikleri görülmektedir. Bunun yanı sıra aynı dönemlerde Hunilerin de
barındıkları bilinmektedir.
Van'ın tarihine ışık tutan Urartular ise, M.Ö. 9. yy. da bir devlet kurarak birleştiler.
Urartular zamanında en önemli yerleşim yerleri Tuşpa, Çavuştepe ve Toprakkale idi.
Đleriki tarihlerde ise; Medler, Persler, Ptolemaoslar, Selevkoslar, Partlar, Romalılar,
Sasaniler, Araplar, Saciler, Selçuklular, Eyyubiler, Safeviler ve sonunda Osmanlıların
denetimine girmiştir.
Van ili, Osmanlı döneminde bir çok ayaklanmalara sahne olmuştur. En önemlileri
1895 de Ermenilerin başlattığı isyan olup, 4. Kolordunun 02.04.1918 de Van'a girmesiyle son
bulmuştur.
Yüzölçümünün %53'ünü dağların oluşturması, arazinin tarıma çok elverişli
olmaması, halkın geçim kaynağı olarak hayvancılığı seçmesine neden olmuştur. Bunun
yanısıra arıcılık, halıcılık, balıkçılık yörede önde gelen geçim kaynaklarıdır.
A.2. Đl ve Đlçe sınırlan:
Van Đli, doğuda Đran, güneyde Hakkari ve Şırnak, güneybatıda Siirt ve Bitlis Đli
batıda Van Gölü ve Bitlis Đli, kuzeyde de Ağrı Đli ile çevrilidir.
Van ilinin ilçeleri ise şunlardır:
1-Bahçesaray 5- Edremit 9- Muradiye
2- Başkale 6-Erciş 10-Özalp
3- Çaldıran 7- Gevaş 11 -Saray
4- Çatak 8- Gürpınar
1
2
3
A.3. Đlin Coğrafi Durumu:
Van ili, 42° 40' ve 44° 30' D (Doğu) boylamlarıyla 37° 43' ve 39° 26' K (Kuzey)
enlemleri arasında yer alır.
Đl toprakları, 19.069 km2 olan yüzölçümü ile Türkiye topraklarının %2.5'ni
oluşturur.
Van, kuzeyden Ağrı Đli'nin Doğubeyazıt, Diyadin, Hamur Đlçeleri, batıdan Van
Gölü ile Ağrı Đli'nin Patnos, Bitlis Đli'nin Adilcevaz, Tatvan ve Hizan Đlçeleri, güneyden Siirt
Đli'nin Pervari Đlçesi, Şırnak Đli'nin Beytüşşebap ilçesi ile, Hakkari Đli'nin Yüksekova ilçesi ile
sınırlıdır. Đlin doğusunda ise Đran devleti yer alır.
A.4. Đlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu:
Van Đli, yüksek dağlık alanlardan oluşmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı
Murat - Van Bölümünde yer almakta olup, kuzey ve güneyinde yüksek dağlar, doğu
bölümünde ise yüksek platolar bulunmaktadır. Đlin batı bölümü ise Van Gölü ile kaplıdır.
Genel olarak Van Đli'nin yükseltisi 1500 m'nin altına düşmez. En yüksek yerlerde ise
4000 m'yi aşar.
Đl Topraklarının yeryüzü şekillerine göre dağılımı incelenecek olursa; %53' ünün
dağlarla, %33' ünün platolarla, %14 'ünün ovalarla kaplı olduğu görülür.

4
Van Gölü havzasının, güneyinde 2500-3000 m, bazı yerlerde 3500 m'yi aşan
yükseltiler görülür. Bu dağların Van Gölü çanağına doğru uzanması, gölün kıyısının çok
girintili ve çıkıntılı olmasına neden olmuştur.
Đlin doğu tarafı, güneyine göre daha alçak (2200-2400 m) olup, geniş platolar ortaya
çıkmaktadır. Bu yörede mevcut akarsularda doğudan batıya doğru birbirlerine paralel
şekilde akarlar ve göle ulaşırlar. Bu akarsuların vadileri de, doğu-batı doğrultulu uzanırlar.
Đlin batı ve kuzeyindeki yer şekillerini inceleyecek olursak, tek tek oluşan volkanlar ve
bunları çevreleyen lav platoları şeklinde görülür. Đlin en yüksek dağları bu bölgededir.
DAĞLAR:
Şekil 2'de görüleceği gibi, il alanının %53' ünü kaplarlar, il alanı genelde yüksek
sıradağlar ve volkanik kökenli dağlarla kaplıdır. Đl sınırları içinde dorukları 3000 m'yi aşan bir
çok dağ vardır.
Kuzey kesimini, dorukları il sınırları dışında kalan Aladağ (3255 m) ve Tendürek
Dağı (3542 m) engebelendirir. Tendürek dağının doğusundan güneye, Đran sınırına doğru
uzanan dağlar yer alır. Bu dağların yükseltisi 2600 m civarındadır. Daha güneydoğuda ise
2900 iriye ulaşır. Buradaki başlıca yükseltiler; Dumanlıdağ, Elegan dağlan, Kırklar dağı,
Tavur dağı ve Kotur Tepesi'dir.
Bendimahi havzası ve Karasu havzasının kuzeyinde, 2850 m yükseltili Alikelle
Dağı Abağa Düzüne doğru uzanır. Bu yöredeki dağların en yükseği Pirreşit Dağıdır (3200 m).
Dahî sonra sırasıyla Manda Dağı (3020 m), Đsabey Dağı (3000 m) yükselir. Bu dağ düzenli
bir sır halinde güneybatı yönünde, Karasu vadisi ile Van Gölü arasında, Şoli Dağı (2900 m)
ile devam eder.
Đl' de yükselti güneydoğuya gidildikçe artar ve düzgün sıradağlar görülür. En
önemlileri Ahta Dağı (2810 m) ve Korahal Dağı (2700 m)'dir.
Tendürek Dağı'nın uzantıları olan sınır dağları, Gündizin Dağı (3010 m), Koçalan Dağ
Bilecik Dağı, Melek Dağı'dır.

5
Keşiş Gölü'nün batı kesimlerinde başlayan yükseltiler arasında ise en önemlisi Ere
dağıdır (3250 m). Bu bölümde diğer önemli yükseltiler ise; Şusanis Dağı (2750 m), Narkuk
Dağı (2800 m), Đspiriz Dağı (3688 m) dir.
Đl topraklarının güney kesimini ise, Güneydoğu Toroslara bağlı Kavuşşahap dağları
sınırlandırır. Bu dağların il sınırları içindeki en önemli yükseltileri, Gökdağ (3604 m),
Kavuşşahap dağı (3634 m), Müküs Dağı (3414 m), Arnos Dağı (3575 m), Artos Dağı
(3537 m) dir.
PLATOLAR VE YAYLALAR:
Platolar ve yaylalar il alanının %33'ünü kaplar. Van ilindeki en önemli plato ve
yaylalar aşağıda sıralanmıştır.
- Đl' in doğusunda yer alan Norduz yaylası,
- Đl' in kuzeydoğusunda yer alan Çaldıran Đlçesinde Abağa düzü,
- Çaldıran Đlçesinde, Sultan gölü çukurluğunun batısındaki yaylalar,
- Ahta Dağından Erçek Gölünün kuzeyine dek uzanan yaylalar. Bu yaylalar
arasından
Karasu ile Memedik çayı doğu-batı yönünde akar.
- Đl 'in güneydoğusundaki Hoşap suyu civarında uzanan geniş yaylalar görülür.
OVALAR:
Đl alanının %14' ini kapsamaktadır. Đl sınırları içinde başlıca ovalar:
- Van Ovası; Van Đli'nin kurulduğu yerde olup, yaklaşık 150 km' lik bir alanı
kaplamaktadır. Karasu ile Hoşap suyu arasında kalan ova, batıda Van Gölüne ulaşır.
- Erciş Ovası; 150 km' lik bir alanı kaplayan ova, Van Gölü'nün kuzeyindedir. Đki
bölüme ayrılmaktadır. Birincisi, Zilan deresi ile beslenen, batıya doğru genişleyen Hatun
Ovası, Đkincisi de Erciş Đlçe merkezinin kurulduğu Suluova'dır.
- Hoşap Ovası; yaklaşık 180 Km2 lik bir alanı kaplayan ova, Hoşap merkezinin
güneydoğusunda görülür. Bu ovanın yükseltisi 2400 m civarındadır.
6
- Muradiye, Çaldıran civarında yer alan ova, toplam 525 km2 genişliğindedir.
Ovanın yükseltisi 2000 m' dir. Bendimahi çayının suladığı bu ovalar, Van Gölüne kadar
uzanır.
- Tarhani Düzü; Karasu'nun yukarı bölümünde yer alır. 50 krn' lik bir alanı kaplar.
- Noşar Düzü; Tarhani düzünün batısında yer alan bu düzlük, 80 km^lik bir alana
sahiptir.
- Saray Ovası; Memedik çayı boyunca uzanan bu ova, 45 km^lik alana yayılır.
Yükseltisi 2100 m. kadardır.
- Karakallı Düzü; Saray düzünün batısında olup, Memedik çayının güney kıyısı
boyunca uzanır. Bu ovanın yüzölçümü yaklaşık 150 km^dir. Yükseltisi ise, 2250 m' dir.
- Erçek Düzü; Erçek gölünün civarında yer alan bu düzlük, 80 km2 genişliğe
sahiptir. Ovanın güney sınırını oluşturan dağlar, sert topografya oluştururlar.
VADĐLER:
- Bendimahi Vadisi; Bendimahi çayı boyunca, Çaldıran Ovası'na dek birçok vadi
uzanmaktadır. En geniş ve aynı zamanda da derin olanına Gönderme Boğazı denir.
- Hoşap Vadisi; Gürpınar Đlçesi'nin Güzelsu (Hoşap) beldesi civarında görülür.
Hoşap vadisi, Zernek boğazım geçerek, Van Gölü'ne ulaşır.
- Memedik Vadisi; Özalp yöresinde olan bu vadi, Memedik çayı boyunca
uzanmaktadır. 10 km uzunluğa sahiptir. Bu vadi batıda Erçek düzlüğüne ulaşır.
JEOMORFOLOJĐK DURUM:
Yeryüzünün şekillenmesi yerin iç ve dış dinamiğinin etkisiyle olmaktadır. Yerin iç ve
dış dinamiğim oluşturan güçlerin etkinlik derecelerine göre değişik jeomorfolojik birimler
gelişir. Bir yörenin jeomorfolojisine etki eden güçler saptanırsa bu güçlerin yer şekillerini
nasıl denetlediği bulunabilir.
Doğu Anadolu'da ve özellikle Van Đli ve çevresinde yeryüzünün şekillenmesi
Neotektonik Dönem Orta Miyosen de başlamıştır.
7
Peneplen ya da peneplene yakın bir paleocoğrafya ile başlayan bu dönemde (Erinç,
1953) tektonik ve volkanizma etkindir. Bu etkin tektonik ve volkanizma Van Đli ve
çevresinin yapısal ve jeomorfolojik gelişimini değiştirmiştir. Peneplen ya da peneplene
yakın olan jeomorfolojik birimler değişerek dağ oluşturacak şekilde gelişme göstermiştir.
Van Đli ve çevresinde konu ile ilgili eski çalışmaları şöyle sıralayabiliriz: Doğu
Anadolu'da Neotektoniğin jeomorfolojik gelişimde etkin olduğu Erinç (1973), Erol (1979),
Ardos (1979) tarafından vurgulanmıştır.
Đzbırak (1951), Van Gölü yöresinde yaptığı coğrafik araştırmalarda yörenin yapısal
şekilleri ile orografık uzanışı arasında bir ilgi olduğunu belirtmiştir.
Erinç (1953), Doğu Anadolu'nun Üst Miyosen' den sonra denizin çekilmesi ile yaşıt
olarak kıvrımlarıma yeteneğini yitirerek tektonik kuvvetlere karşı genelde rijit kütle tepkisi
gösterdiğim' ve bölgenin bütün olarak yükseldiğini gösterir.
Doğu Anadolu'da Neotektonik dönemde volkanizma etkin bir sekide gelişmiştir. Çok
yaygın ve kalın olan bu volkanizma topografyanın şekillenmesinde tektonik kadar etkin
olmuştur.
Van Gölü kuzeyinde Đl sınırları içinde Tendürek yanardağı volkanizmanm son
aşamasını yaşamaktadır.
Van Gölü çevresinde jeolojik ve jeomorfolojik birimlerin yaşları bir yana
bırakıldığında litolojik benzerlikler nedeniyle bölgede yumuşak ve olgun görünümlü bir rölyef
göze çarpar.
Ancak aşınıma dayalı bu litolojiye, özellikle volkanik kayaçlara bağlı morfoloji ise,
kayanın doğası ile ilgili olarak kendine özgü bir rölyef oluşturur ve bu olgun morfolojiyi
bozar.
Đl ve çevresinde gözüken morfolojik ünitelerden en önemlileri ise;
a) Denüdasyon şekilleri: Van Đl merkezi kuzeyinde, Van Gölü'nün doğusunda
görülür. Eski birimler üzerinde, yassı, topoğrafîk olarak yüksek alanlarda görülür.
b) Yapısal yerşekilleri: Van Đl merkezi kuzeydoğusundaki Hasantab dağı gibi
kabartılar ile, lav akıntıları gibi volkanik gerecin yatay veya yataya yakın konkordan
8