Table Of ContentÇANDNAME
E-KOVARA ÇANDA KURDÎ YA MALPERA WWW.CANDNAME.COMÊ • JIMAR 5 • 05/2021
LI PEY ŞOPA BAV Û KALAN
BI RENG Û DENGÊN JÎYANÊ
Rexnegırê Piştî Vegirtina Bi Bijişkekî Dildarê Bi Evîndarekî
edebıyata kurdî Koronavîrusê Rewşa Çanda Xwe Re: Dr. Zimanê Kurdî Re:
lokman polat Tenduristîya Laş Eser Çetîn Firat Cewerî
KOVARA ÇANDNAME FZT. MUSTAFA ÖNAL HEVPEYVÎN: MELA MIHYEDÎN KOVARA ÇANDNAME
Bi Silavên germ
JI EDÎTORYAYÊ
Xwendevanên Hêja û Birûmet;
Kovara Çandnameyê bi jimara xwe ya pêncem derket. Li kovar-
geriya kurdî pîroz be. Dîse kovara me bi mijarên curbicur û rengîn-
bûna xwe bûye keşkuleke kelepora medern û ya klasîk. Bo hemû
nivîskarên xwe re sipasîyên xwe dişînin. Di nav bazarek wilo kesat
de bi dildarî piştgiriyê didin kovara me. Dîse em sipasîyên xwe bo
hemû şopînerên xwe re dişînin ku di vê bazarê de berhemên me
biqîmet dikin.
Bi hinceta weşîna jimara pêncan ya Çandnameyê, Meha
remezanê û cejna wê li misilmanan, 1ê Gulanê Cejna Karkeran li
ÇANDNAME
hemû xwedî kedan, 15ê gulanê Cejna Zimanê Kurdî li hemû kur-
dan pîroz dikin.
e-kovara çanda kurdî
ya malpera www.candname.comê Di vê jimarê da van hevalan bi nivîsên xwe piştgirî dan me:
jimar 5 • 05/2021
Kovara Çandname bi Hevpeyvîna Rexnegirê Edebiyata Kurdî:
•
Xwedî û Berpirs Lokman Polat, Mela Mihyedîn bi hevpeyvîna Bijişkekî Dildarê
Firat Bawerî Çanda Xwe: Dr. Eser Çetîn, Mustafa Rêzan bi nivîsa Rêbaza
• Fêrkirinê Ya Xanima Maria Montessorî, Fzt. Mustafa Önal bi
Edîtorya nivîsa Piştî Vegirtina Koronavîrusê Rewşa Tenduristîya Laş,
Paşa Amedî Kovara Çandname bi hevpeyvîna Evîndarekî Zimanê Kurdî: Firat
Ridwan Xelîl
Cewerî, Qudbettîn Kerboranî bi nivîsa Lîstikên Herêma Kerb-
•
oranê An Lîstikên Herêma Torê, Fewziyê Endezyar bi nivîsa
Bergsazî û Rûpelsazî
GrafîKURD Damezirandina Yekemîn Radyoya Kurdî, Mihemmed Çavkesk bi
• nivîsa Gelo Jibîrkirin Çi Wextî Dest Pê Dike?, Rojbîn Ozkan bi
Wêneyê Bergê nivîsa Çîrûskên Evînê, Paşa Amedî bi nivîsa Ya Ji Bo Xwedê Min
Murat Adiyaman Zikir Bikira, Yusuf Agah bi nivîsa Şîroveya Helbestên Ehmedê
• Xanî, Zîwer Îlhan bi nivîsa Kurdopiya Îslamopya û Nîntopya,
Navnîşan
Ersîn Tek bi nivîsa Çend Gotin Li Ser Zanistê, Dilazad ART bi
c
candname.com xebata Kronolojîyeke Rewşenbîrî Û Têkçûyî, Kovara Çandname
&
[email protected] bi Lîsteya Pirtûkên Zarok û Nûciwanan, Faik OCAL bi nivîsa Her
&
[email protected] Xalî Bi Çîroka Xwe Ve Dihat, Bi Çîroka Xwe Ve Diçû tevlî kovara
fcandnamemalper me bûne.
t
candnameCom Bi hevîya gelek jimarên din bi xatirê we.
y
candnameTV
Edîtoryaya Çandnameyê
•
Nivîskar ji nivîsên xwe,
Xwendevan ji xwendina xwe berpirs in.
Lijneya kovarê li ser nivîsan dikare
serrastkirin û guherînan bike.
Her nivîsa ku hatiye şandin
dibê ku newê weşandin.
Rexnegirê Edebiyata Kurdî Lokman Polat
Kovara Çandname ......................................................................................04
Hevpeyvîn Bi Bijişkekî Dildarê Çanda Xwe Re: Dr. Eser Çetîn
KKHevpeyvîn: Mela Mihyedîn .......................................................................11
Rêbaza Fêrkirinê Ya Xanima Maria Montessorî
Mustafa Rêzan .............................................................................................21
Piştî Vegirtina Koronavîrusê Rewşa Tenduristîya Laş
OO
Fzt. Mustafa Önal ........................................................................................26
Hevpeyvîn Bi Evîndarekî Zimanê Kurdî Re: Firat Cewerî
Kovara Çandname ......................................................................................33
R Lîstikên Herêma Kerboranê An Lîstikên Herêma Torê
R
Qudbettîn Kerboranî .................................................................................38
Damezirandina Yekemîn Radyoya Kurdî
Fewziyê Endezyar .......................................................................................41
E
EGelo Jibîrkirin Çi Wextî Dest Pê Dike?
Mihemmed Çavkesk ..................................................................................43
Çîrûskên Evînê
V
Rojbîn Ozkan.................................................................................................45
V
Ya Ji Bo Xwedê Min Zikir Bikira
Paşa Amedî ...................................................................................................49
A
Şîroveya Helbestên Ehmedê Xanî
AYusuf Agah ....................................................................................................52
Kurdopiya Îslamopya û Nîntopya
N
Zîwer Îlhan ....................................................................................................54
Çend Gotin Li Ser Zanistê
N
Ersîn Tek ........................................................................................................58
Kronolojîyeke Rewşenbîrî Û Têkçûyî
Dilazad ART ....................................................................................................62
Lîsteya Pirtûkên Zarok û Nûciwanan
Çandname .....................................................................................................70
Her Xalî Bi Çîroka Xwe Ve Dihat, Bi Çîroka Xwe Ve Diçû
Faik OCAL .......................................................................................................76
4 çandname | ekovara çanda kurdî • sal 3 • jimar 5 • 2021 nîsan • sê mehan carekê tê weşandin
REXNEGIRÊ EDEBIYATA
A herî
KURDÎ LOKMAN POLAT
g�rîng z�man e.
Z�man hebûna
m�letan/netew
Lokman Polat:
Kovara Çandname: eyan e.
Ez d� sala 1956an de, l� L�cê
Qasî ku kanî
–navçeya/qeza D�yarbek�rê-
derheqê xwe de M�n wek
hat�me d�nyayê. Ez çend car
agah�yan b�dî, em hejmar herî
hat�me g�rt�n û berdan.
d�xwaz�n cenabê p�r n�vîs d�
we nask�r�n b�d�n, malpera
D� dema cunteya leşkerî a ku
b�la c�wan nasb�k�n ”Çandname”
Kenan Evren serê wî d�kûand
l� ser kovarê. Hûn de n�vîs�ye.
û ew bûn desth�latdar,
b� kurtasî kan�n
sazûmaneke
xwe b�d�n nasîn?
www.candname.com | malpera çanda kurdî • 2015-2021
5 çandname | ekovara çanda kurdî • sal 3 • jimar 5 • 2021 nîsan • sê mehan carekê tê weşandin
14 romanên mîlîtarîst pêk anîn, d� wê Kurteçîroka m�n a yekem d�
m�n hat�ne demê de d� g�yaba m�n rojnameya ”Roja Welat” de
weşand�n û du
de deh sal û nîv ceza û a duyem jî d� rojnama
romanên m�n
dane m�n. M�n ber�ya sala ”Kurdîstan Press” de hat�n
jî l� ber çapê
1980yî l� welat belavokên weşand�n.
ne dê d� sala
s�yasî û nûçeyên s�yasî
2021ê de
wer�ne d�n�vîsand, tekstên Hetanî n�ha 37 p�rtûkên m�n
weşand�nê. semînerên îdeolojîk û derket�ne. 4 p�rtûkên m�n j�
s�yasî amade d�k�r. D� kurdî l� t�rkî hat�ne
sala 1984an de ez hat�m wergerand�n. P�rtûkên b�
Swêdê. L� Swêdê m�n kurdî 14 roman û 12
dest b� n�vîsîna p�rtûkên kurteçîrokan �n.
kurteçîrokan k�r e. Gelek Yên d�n jî lêkolîn û
kurteçîrokên m�n d� n�rxand�nên berhemên edebî
rojname û kovarên cure ne. M�n j� bo zarokan jî 4
yên kurdan de hat�n p�rtûk wergerand�ye kurdî.
weşand�n. M�n d� sala 1995an ta sala
1998an kovara kulturî û
lîteraturî HELWESTê
weşand. 12 hejmarên
kovarê derket�n. M�n paşê j�
b� navê 'RONÎ' hejmarek
kovareke çandî, edebî
weşand.
M�n l� ser 160 romanên kurdî
n�vîsên danasîn, n�rxand�n,
şîrove û analîz n�vîs�ye û d�
5 p�rtûkên cuda de
weşand�ye. D� hêla
af�rand�na romanên kurdî û
p�rtûkên çîrokên kurdî ên
nûjen de rekor d� destê m�n
de ye. Yanî d� nav
n�vîskarên kurdên bakur de
yê herî p�r roman û p�rtûkên
çîrokan n�vîs�ye ez �m.
www.candname.com | malpera çanda kurdî • 2015-2021
6 çandname | ekovara çanda kurdî • sal 3 • jimar 5 • 2021 nîsan • sê mehan carekê tê weşandin
14 romanên m�n hat�ne weşand�n û karxaneyê/fabrîqê de d�xeb�t�yam,
du romanên m�n jî l� ber çapê ne dê m�n kar d�k�r û d� gel wê jî b� karê
d� sala 2021ê de wer�ne weşand�nê. n�vîsînê re m�jûl d�bûm. Ez p�rê
Ez b� b�ryar�m, hetanî ez xweş b�n şevan hetanî saet 2ê şevê l� malê
ez ê rekora af�rand�na p�rhejmar�ya d�xeb�t�yam, m�n d�xwend û d�n�vîsî
romanên kurdî ned�me yekî d�n. û serê s�bê saet 6 rad�bûm d�çûme
N�ha jî d� destê m�n de romanek kar. Helbet ev j� bo m�n zahmetî bû.
heye, ez d�n�vîs�m.
D� af�rand�na berheman de
Kovara Çandname: zahmet�yeke d�n jî, weke n�vîskarên
J�yana we de t�ştên herî zor ç� bûn? kurdên bakur ez jî d� d�bîstanan de
fêrê xwend�n û n�vîsîna kurdî
Lokman Polat: nebûm, b� îmkanê xwe û b�
J� bo xebata af�rand�na berhemên daxwaza d�lê xwe m�n xwe fêr k�r û
edebî/wêjeyî, j� bo xwend�n û dest b� xwend�n û n�vîsîna kurdî k�r.
n�vîsînê zahmetî ev bu ku; weke Helbet ez j� malbata xwe fêrê kurdî
hemû n�vîskarên kurd ez jî j� bo bûbûm û d� navçeya L�cê de j� xwe
debara malbata xwe d� hemûkesan b� kurdî d�ax�fî.
www.candname.com | malpera çanda kurdî • 2015-2021
7 çandname | ekovara çanda kurdî • sal 3 • jimar 5 • 2021 nîsan • sê mehan carekê tê weşandin
Lê, fêrbûna n�vîsîn û xwend�na kurdî, fêrbûna gramera,
hevoksazî û t�ştên d�n ez l� Swêdê dîsa jî b� îmkanên
xwe fêr bûm.
D� dema ber�ya salên 1980yî de m�n çar, pênc p�rtûkên
kurdî xwend�bû û hew. Ew jî p�rtûkek Cegerxwîn, 3
p�rtûkên kurdên Kafkasyayê û p�rtûkek Mehmed Emîn
Bozarslan bû. Lêbelê l� Swêdê hejmara weşand�na
p�rtûkên kurdî zêde bû û ç� p�rtûka kurdî derket m�n k�rî
û xwend.
Îsal 2021. Sîsal�ya n�vîskar�ya m�n e. M�n p�rtûka xwe ya
yekem ya xwerû b� kurdî d� sala 1991-an de l�
Stockholmê / Swêdê weşand. Navê p�rtûka m�n ”Evîn û
J�yan” e. Ev p�rtûka kurteçîrokan e. Helbet m�n ber�ya
weşand�na vê p�rtûka xwe ya yekem a b� kurdî, m�n b�
kurdî n�vîs, gotar û kurteçîrok d�n�vîsand û d� kovar û
rojnameyên kurdî / kurdan de d�weşand. Lê, weke
p�rtûk p�rtûka m�n a yekem ya b� kurdî ev a ku m�n l� jor
b� nav k�r bû. Lewre jî ez n�vîskar�ya xwe j� sala
weşand�na p�rtûkê, anku j� sala 1991-an dest pê d�k�m û
îsal sî sal�ya n�vîskar�ya m�n e.
Hejmara n�vîsên – gotarên – m�n b� sedan �n. M�n hemû
n�vîsên ku d� masmed�a kurdî de – d� kovar, rojname û
malperên kurdî / kurdan de – derket�ne nejmart�ye, lê
ez texm�n d�k�m hejmara n�vîsan j� 500î zêdet�r e, belkî
jî nêzîkê hezarî ye. M�n wek hejmar herî p�r n�vîs d�
malpera ”Çandname” de n�vîs�ye. Ber�ya ku hêj malpera
Çandnameyê dest b� weşana xwe nek�r�bû, m�n d�
malpera ”Kulturname” de û d� malpera ”Mehname” de
gelek gotar n�vîsîbû. Wek weşanên matbû ku l� ser kax�z
derd�ket�n jî, m�n herî p�r n�vîs d� rojnama ”Roja Welat”
a ku l� Almanyayê derd�ket, rojnama ”Hêv�ya gel” û
kovara ”Helwest” de n�vîsî.
www.candname.com | malpera çanda kurdî • 2015-2021
8 çandname | ekovara çanda kurdî • sal 3 • jimar 5 • 2021 nîsan • sê mehan carekê tê weşandin
Kovara Çandname:
J� bo c�wanan ç� pêşn�yaz d�k�n?
Lokman Polat:
J� bo c�wanan pêşn�yaza m�n d�vê b�xwîn�n, b� kurdî
b�ax�f�n. L� z�man, çand, wêjeya kurdî xwedî derkev�n.
Dîroka kurd û Kurd�stanê baş fêr b�b�n, b�zab�n ku
kurdan d� dîrokê de ç� zahmetî k�şand�ne, ç� z�lm û
zordarî dît�ne.
A herî g�rîng z�man e. Z�man hebûna
m�letan/neteweyan e. Z�man nebe, m�letbûn nabe. D�
pêvajoya pêkanîna m�letbûy�nê de z�man b�ngeh e.
Z�man haceta j�hevûdu fêmk�r�nê, ramanê, edeb�yatê,
çandê û hemû şêwe pêşveçûnê ye.
Wek mînak; Edeb�yat zanîst�ye, ew şaxekê hunerê ye.
Malzemeyê edeb�yatê z�man e. Edeb�yat b� haceta
z�mên d�be huner. Çawan ku haceta muzîkê deng e,
yên wêneyê reng e û xêz�k e, yê peykerê kev�r û tunç
e. Û çawan ku vana hemû şaxên hunerê ne, edeb�yat
jî weha şaxekê hunerê ye û b� z�man ava d�be.
Z�man, çand û edeb�yata neteweyekî hebûna wî
neteweyî ne. Neteweyek ku z�manê xwe, çanda xwe,
edeb�yata xwe wenda b�ke, ew b� xwe jî wenda d�be,
d� nav neteweyên d�n de d�h�le, asîmîle d�be. Yên ku
neteweyan l� ser l�ngan d�hêle z�man, çand û
edeb�yata wî neteweyî ye.
N�şt�manperwerî b� l� xwedîderket�na z�man û
edeb�yatê dest pê d�ke. Roman, berhemek p�r hêjaye
d� wêjeyê de. Her weha, roman barkêşê gotara
nîşt�manperwer�yê ye.
J� xwe îspata vî t�ştî berhemên edebî yên cîhanêne ku
wan berheman d� pêvajoya pêkanîna hestên
n�ştîmanperwerî de roleke g�rîng ley�st�ne.
www.candname.com | malpera çanda kurdî • 2015-2021
9 çandname | ekovara çanda kurdî • sal 3 • jimar 5 • 2021 nîsan • sê mehan carekê tê weşandin
Edeb�yata kurdî ya klasîk jî roleke Kovara Çandname:
sereke d� pêkanîna hest û ruhê Nav kurdan de t�ştên herî elzem/pêwîst
welatparêz�yê de ley�st�ye. Bavê ç� ne? (Çendekan kan�n b�bêj�n)
neteweperest�ya kurdî Ehmedê Xanî
ye û berhema wî ya nem�r Mem û Zîn Lokman Polat:
e. Dîwana Melayê C�zîrî, Feq�yê Nav kurdan de t�ştên herî elzem/pêwîst
Teyran û yê jî roleke g�rîng d� d� serî de d�vê kurd j� hevûdu hez b�k�n.
pêkanîn û geşbûna hestên netewî de Qîmet û rûmeta hev b�gr�n. J� hevûdu re
ley�st�ne. hesûdî, d�lreşî nek�n. D�vê kurd pêşî b�
kurd re b�be b�ra. D� nav çar parçeyên
Edeb�yat wek her t�ştên însanî, Kurd�stanê de b�rat�ya kurdên herçar
berhemeke m�rovah�yê ye û hîmê parçeyan b�parêz�n. L� başurê Kurd�stanê
xwe j� j�yanê d�gre. Berhemên edebî pêşveçûneke ber b� dewletbûnê ve heye,
jîndar �n, j� nav j�yana însanan û j� d�vê kurdên hemû parçeyan pêngavên
xeyalên m�rovan tên af�rand�n. D� ber b� dewletbûnê ve b�parêz�n, p�ştg�rî
edeb�yatê de z�man b�ngeh e; z�man b�k�n.
nebe edeb�yat nabe. Lê,
dewlemend�ya z�mên jî b� têk�l�yên b� L� bakurê Kurd�stanê, d� warê z�man û
edeb�yatê ve g�rêdayî ye. B� karanîna gramera kurdî de ç�qas xebat bê k�r�n û
z�manê edebî, ew z�man hîn pêş p�rtûkên lêkolînerî bêne weşand�n ewqas
d�keve, b� goşt û xwîn d�be, b� ruh û baş e.
can d�be, jîndar d�be. Pêş ve d�çe.
9 | ÇANDNAME • NÎSAN 2021
www.candname.com | malpera çanda kurdî • 2015-2021
10 çandname | ekovara çanda kurdî • sal 3 • jimar 5 • 2021 nîsan • sê mehan carekê tê weşandin
Hetanî ku kurd b�b�n serb�xwe yan jî Ez spas d�k�m ku
federe dewletek hewcedar�ya wan b�
we f�rsend da
hert�ştî heye. Dema kurd l� bakurê
Kurd�stanê bûn serb�xwe yan jî federe
m�n ku ez d�
dewlet dê îmkanên berf�reh b�keve
destê wan û b� wan îmkanan dê derbarê van
b�kar�b�n j� hert�ştî re çareserî b�bîn�n.
p�rsan de dît�nên
N�ha pêw�st�ya kurdan netenê b� xwe pêşkêşê
ferhengeke mez�n heye, d� gel vê
xwendevanên
pêwîstî b� gelek t�ştên d�n jî heye.
Herweha Ansîklopedîa kurdî, ferhenga
kurd ên kovara
edeb�yata kurdî, dîroka lîteratura
kurdî, antoloj�ya romana kurdî û hwd. Çandname b�k�m.
GÖÇEBE | 24
www.candname.com | malpera çanda kurdî • 2015-2021
