Bu sayfanın PDF halini bilgisayarınıza indirmek için tıklayınız.

26 Pages·2015·1.11 MB·Turkish

KUR’ÂN-I KERÎM OKUMA KURALLARI
(GİRİŞ+10 BÖLÜM)

Hazırlayan :
Yrd.Doç.Dr.Fatih Çollak

Giriş
I-KUR’ÂN-I KERÎM
Kur’ân-ı Kerîm ilâhî mesajların sonuncusu olarak Allah katından[1] Cebrâil
aracılığı[2] ile Hz. Peygamber’in kalbine indirilmiş[3] ilâhî kelâmın[4] özel adıdır. Klasik
hale gelmiş tanımıyla Kur’ân-ı Kerîm “Hz. Peygamber’e indirilen, Mushaflarda yazılı,
Peygamberimiz’den bize tevâtür[5] yoluyla nakledilmiş, okunmasıyla ibadet edilen,
insanlığın benzerini getirmekten âciz kaldığı ilâhî kelâm[6]” dır.
Hz. Peygamber’e kırk yaşında iken milâdi 610 yılı Ramazan ayının 27. gecesinde
inmeye başlayan Kur’ân-ı Kerîm, ihtiyaca göre çeşitli zaman dilimleri içinde parça parça
Hz. Peygamber’e vahyedilmiş ve bu süreç yaklaşık yirmi üç yıl sürmüştür[7]. Yazıya
geçirilmiş ve kitap haline gelmiş şekline ‘Mushaf’ denilen Kur’ân-ı Kerîm’in ‘Kur’an’ lafzı
dışında Kitap, Zikr, Nur, Ruh, Şifa, Kelâmullah vs. isim ve sıfatları da vardır.
Kur’ân-ı Kerîm çeşitli yönleriyle âyet ve hadislerde tanıtılmıştır. Bunlardan bazıları
şöyledir :
1-Âyetler :
Allah (cc) şöyle buyurmuştur :
-Kur’an insanlara doğru yolu gösteren bir rehberdir[8].
-Şüphesiz Kur’an, hak ile bâtılı ayıran bir sözdür[9].
-Kur’an mü’minlere müjde[10] ve rahmettir[11].
-Kur’an sözlerin en güzeli[12] ve en doğru yola iletendir[13].
-Kur’an kesin gerçektir[14].
-Kur’an mübârek bir zikirdir[15].
-Kur’an akıl sahiplerine ve özellikle içinizden dosdoğru gitmek isteyene bir öğüttür[16].
2-Hadisler :
Hz.Peygamber (sav)’den rivaye edildiğine göre o şöyle demiştir :
-Şüphesiz ki sözlerin en güzeli Allah’ın kitabı olan Kur’an’dır[17](…)
-Her peygambere geçmişte iman edilen mûcizelerin benzeri bir mûcize verilmiştir.
Bana verilen mûcize ise Allah’ın vahyettiği Kur’an’dır (…)[18]
-Kur’an’ın diğer sözlere üstünlüğü Allah’ın yarattıklarına olan üstünlüğü gibidir[19].
-Kur’an en doğru yol ve hak ile bâtılı ayıran kesin bir hükümdür. Allah’ın ipi ve hikmet
dolu sözleridir. Arzu ve isteklerin bozamadığı, dillerin karışıklığa düşüremediği, ilim
adamlarının kendisine doyamadığı, fazla tekrarlanmakla eskimeyen, ve bıkkınlık
vermeyen, hayranlık veren yönleri bitip tükenmeyen bir kitaptır. O şaka bir söz değildir.
Ona dayanarak konuşan doğru söylemiştir. Onunla amel eden sevap kazanır. Onunla
hüküm veren adaletli davranmıştır[20].
-Kur’an senin lehine veya aleyhine delildir (…)[21]
-Allah Kur’an’la bir kısım milletleri yükseltir, bir kısmını alçaltır.
-Kur’an Hz. Peygamber’in ümmetine bıraktığı iki emanetten biridir[22].

II-KUR’ÂN-I KERÎM’İN OKUNMASI :
Kur’ân-ı Kerîm’in isimleri arasında yer alan el-Kur’an lafzı onun ‘okunan bir kitap’
olduğuna işaret eder. Bunun bir göstergesi olarak Kur’ân-ı Kerîm ilk gelen âyetlerden
itibaren gerek vahiy sürecinde gerek daha sonraki dönemlerde her zaman ve
Müslümanların bulunduğu her mekânda okunmuş, okutulmuş ve ezberlenmiştir.
Bununla birlikte okunmasıyla ibadet edilmesi Kur’an’ın müslümanın hayatındaki
merkezi yerini ifade etmesi açısından önem taşımaktadır[23].
Kur’an’ın önemli özelliklerinden ikisi onun okunması ve dinlenmesidir. Bu yönden
Kur’an’ın bilhassa namazda okunması ve Kur’an okunduğunda dikkatle dinlenmesinin
emredilmesi[24], onun müslümanların hayatında edindiği tayin edici yerin esasını teşkil
ettiği gibi Kur’an okuma ve dinleme müslüman olmanın ayrılmaz bir parçası haline
gelmiştir. Kur’an müslümanın hayatında sadece anlamı araştırılan sıradan bir mevzu, bir
nesne, herhangi bir kitap değil kendisiyle Müslümanlığını okuma ve dinleme ilişkisi
içinde sürdürdüğü bir hitaptır[25].
Her müslümanın namazı câiz olacak miktarda Kur’ân-ı Kerîm’den âyet ve sûreler
ezberlemesi farz-ı ayındır. Fâtiha ile birlikte diğer bir sûreyi ezberlemesi ise, vâciptir ki,
bununla namazın bir rüknü olan kıraat farzı da yerine getirilmiş olur. Kur’ân-ı Kerîm’in
diğer kısımlarını ezberlemek de müslümanlar için bir farz-ı kifâyedir[26].
Kur’an’ı anlamını bilmeden okumak faziletli bir meşguliyet ve ibadet olmakla birlikte
anlam bütünlüğü içinde okumak daha uygundur. Zira düşünerek ve anlamı üzerinde
yoğunlaşarak okumak Kur’an’ın sıklıkla üzerinde durduğu bir husustur. Konuyla ilgili
âyet-i kerîmelerden bazıları şöyledir :
-Onlar Kur’an’ı okuyup düşünmüyorlar mı ?[27]
-(…) Sana da kendilerine gönderileni insanlara açıklaman, onların da üzerinde
düşünmeleri için bu Kur’an’ı indirdik[28].
-Allah’ın kitabını okuyan, namazlarını gerektiği şekilde kılan ve kendilerine rızık
olarak verdiğimiz şeylerden gizli ve açık bağışta bulunan kimseler, hiç ziyan ihtimali
olmayan bir ticareti ümit edebilirler. Çünkü Allah onların mükâfatlarını eksiksiz verecek,
hatta lütfundan onlara daha fazlasını da ihsan edecektir. Zira O, çok bağışlayan ve şükrün
karşılığını verendir[29].
Kur’an okumanın önemi ve onunla meşgul olanların fazileti hakkında bir çok hadis-i
şerif vardır. Bir kısmını şöyle sıralamak mümkündür :
-Kur’an ilmine sahip olup onu gece gündüz okuyan ve onunla amel edene gıpta
edilir[30].
-Kur’an’ı okuyup ezberleyen kimseyi Allah cennete koyar, onun, ailesinden cehenneme
girmesi kesinleşen on kişi hakkında şefaat etmesini kabul eder[31].
-Evlerde toplanıp Allah’ın kitabını okuyan, onu öğrenip birbirlerine öğretenler mânevi
bir huzur ve sükun hali yaşarlar. Kendilerini ilâhi rahmet kuşatır, etraflarını melekler
sarar. Allah onları kendisiyle birlikte olanlarla anar[32].
-İçinde Kur’an okunmayan evden daha harâbe bir mekân yoktur. Ezberinde
Kur’an’dan bir âyet bulunmayan kime ise hiç oturanı olmayan boş ve yıkık ev gibidir[33].
-Allah’ın kitabından bir sûreyi okuyarak yatağına giren bir müslümana Allah vekil
olarak bir melek gönderir; melek onu korur, uyanıncaya kadar zarar verecek hiçbir şey
ona yaklaşamaz[34].

III-KUR’ÂN-I KERÎM’İN ÖĞRENİLMESİ :
Kur’an’ın iniş amacına uygun okunuşu üç aşamada gerçekleşir. Birincisi harf ve
kelimelerinin aslına uygun ve gereği üzere okunmasıdır ki buna okuma boyutu denir; her
müslüman için namazda asgari miktarda Kur’an’dan bir kaç âyet yahut sûre okumak
ibadetin temel rüknü olduğundan zorunludur. Bu çerçevede Kur’an’dan daha çok sûre
bilmek, okumak ve ezberlemek zorunlu olmaktan öte bir farz-ı kifâye olarak faziletli ve
sevabı çok olan bir ibâdettir. Kur’an okumada ikinci aşama ilâhî mesajları anlamaya
yönelik okumaktır ki bu da anlam boyutu olarak bilinir. Üçüncüsü Kur’an’ın iniş
amacının gerçekleştiği ahlâk boyutu’dur ki esas olan da budur. Zira okuma ve anlama
boyutu araç, ahlâk boyutu amaçtır. Hayata geçirilmeyen Kur’an anlam çerçevesine,
gerçekleri anlaşılmayan Kur’an okuma kalıplarına hapsedilmiş; lisan ve aklın payı ile
yetinilerek kısırlaştırılmış, bireysel ve toplumsal hayattan uzaklaştırılmıştır. Kur’an ile
gerçek iletişim onu harf ve kelime planında okumakla başlar, anlama ve yaşama süreciyle
devam eder. Bütün bunlar bir öğrenme hamlesi ve hayata taşıma çabasıyla gerçekleşir.
Kur’an öğrenimi ve öğretimiyle ilgili Hz. Peygamber (sav)’in teşvik edici bir çok hadîs-i
şerifi vardır ki bunlardan bazıları şöyledir :
-Sizin en hayırlınız Kur’an’ı öğrenen ve öğretendir[35].
-Evlerde toplanıp Allah’ın kitabını okuyan, onu öğrenip birbirlerine öğretenler mânevi
bir huzur ve sükun hali yaşarlar. Kendilerini ilâhi rahmet kuşatır, etraflarını melekler
sarar. Allah onları kendisiyle birlikte olanlarla anar[36].
-Hz.Peygamber (sav) mescitte Kur’an okuyan ve ilmî konuları müzâkere eden iki grup
hakkında : “Bunların hepsi hayır üzerindedirler. Şunlar Kur’an okuyorlar ve Allah’a dua
ediyorlar. Eğer Allah dilerse onlara isteklerini verir, dilerse vermez. Şunlara gelince,
bunlar da ilim öğrenip, ilim öğretiyorlar. Ben ancak muallim olarak gönderildim”
buyurduktan sonra ilmî konuları tartışan grubun yanına oturdu[37].

-Bir müslümanın evinden çıkıp Kur’an’dan bir âyet öğrenmesi yüz rekat nafile
namazdan, yahut kendisiyle amel edilsin veya edilmesin ilimden bir konuyu
öğrenmesi bin rekat nafile namaz kılmasından daha hayırlıdır[38].
-Kur’an’ı öğrenin, devamlı okuyun ve dinlenin. Kur’an’ın ile onu öğrenip hakkını
ödemeye çalışan müminin durumu, içi misk dolu ve ağzı açık tuluğun durumuna benzer
ki miskin kokusu her tarafa yayılır. Kur’an’ı öğrendiği halde gaflete dalanın durumu da
içinde misk bulunup ağzı sıkıca bağlanmış olan tuluk gibidir (miskin kokusundan
yararlanılmaz)[39].
-İçinde Kur’an okunmayan evden daha harabe bir mekân yoktur. Hâfızasında
Kur’an’dan bir âyet bulunmayan kimse de hiç oturanı olmayan boş ve harabe ev
gibidir[40].
-Kur’an öğrenip onu okumanın karşılığında her harfine on sevap verilir[41]. Kur’ân’ı
dikkatle dinleyene ise iki sevap vardır[42].
-Ezberinde Kur’an olan kişinin hali bağlı deve gibidir; sahibi deveyi korursa onu
yanında tutar, salıverirse kaçıp gider[43].
-“Ümmetimin sevapları bana arzolundu, hatta bir insanın mescidi temiz tutmak için
çıkarıp attığı en ufak çöp parçasına varıncaya kadar... Onların günahları da bana arz edildi.
Bir insanın Kur’an’dan öğrenip te unuttuğu bir âyet veya bir sûreden daha büyük günah
görmedim[44].
-Şu Kur’an’ı öğrenin! Şüphesiz onu okumakla her harfine karşılık on sevapla
ödüllendirilirsiniz[45].

Birinci Bölüm
TECVİD İLMİ

I-Tecvid İlmi’nin Tanımı :
Sözlükte “bir şeyi güzel yapmak, süslemek” anlamına gelen tecvid kelimesi “sıfatlarına
uygun şekilde harfleri mahreçlerinden çıkarmak” demektir. Tecvid ilmi “Kur’ân-ı Kerîm’i
harflerin mahreç ve sıfatlarına riayet edip vakıf (duruş), vasıl (geçiş), sekte (nefes kesme)
vb. tilâvet kurallarına uyarak güzel ve hatasız okumayı öğreten ilim[46]” olarak
tanımlanmıştır.
Tecvid bir takım teorik bilgileri içermekle birlikte daha çok pratik yönü ön plana çıkan
bir ilimdir. Tecvid’e dair bilgiler kitaplardan elde edilebilirse de uygulama aşamasında
uzman hocaya ihtiyaç duyulur. Tecvid konuları ilim, uygulamaları sanattır. Sanat da
sanatkârdan öğrenilir. Bu nedenle Kur’an eğitiminde en önemli unsur işin uzmanı olan
hoca (sanatkâr) dır.
Kur’ân-ı Kerîm’de tecvid kelimesi bulunmamakla birlikte “Kur’an’ı yavaş yavaş, tane
tane, düşünerek okuma” anlamında “tertîl[47]” geçmektedir. Hz.Ali âyetlerde geçen tertîli
Kur’an harflerinin mahreç ve sıfatlarına uygun biçimde telaffuz edilmesi ve durulacak
yerlerin bilinmesi diye açıklamıştır[48].
II-Tecvid İlmi’nin Konusu :
Tecvid ilminin konusu Kur’ân-ı Kerîm’in harfleridir[49]. Bu çerçeve içinde harflerin
mahreç ve sıfatları, bağımsız ve birleşik ses özellikleri, med, kasır vs. konular tecvid
ilminin inceleme alanına girer.
III-Tecvid’in Gerekliliği :
Tecvid ilminin gerekliliği Kur’ân-ı Kerîm, sünnet ve icmâ delilleriyle sâbittir.
1.Kur’an :
A) { لًيِترْ َت ُهاَنلْ َّترَوَ } : “Biz onu (Kur’an’ı) tertil üzere okuduk[50].”
B) { لًيِترْ َت نََأرقُْلا لِِّترَوَ } : “Kur’an’ı tertil üzere oku![51]”
Tertîl kelimesi -daha önce de ifade edildiği üzere- tecvid anlamına geldiğinden, âyetler
bize Kur’an’ın tecvidli indirildiğini ve tecvid üzere okunması gerektiğini bildirmektedir.
2.Sünnet :
A)Hz. Peygamber (sav)’in hanımlarından Ümmü Seleme (r.ah.) peygamberimizin
kıraatinin nasıl olduğunu soranlara şu cevabı vermiştir : “O’nun kıraati harf harf, tane
tane açıklanan bir kıraat idi; kıraatini ayırırdı (tane tane, dura dura okurdu)[52].”
B) Peygamberimiz (sav)’in okuyuşuyla ilgili bilgi sahibi olmak isteyenlere Enes b.
Mâlik : “O’nun kıraati med’li idi, uzatılacak yerleri uzatırdı” demiş ve ardından
Besmele’yi örnek verip, “Peygamber (sav) Bismillâh’ı uzatır, er-Rahmân’ı uzatır ve er-
Rahîm’i uzatırdı” cümlesiyle sözlerine devam etmiştir[53].”
Bu rivayetler göstermektedir ki Hz. Peygamber (sav)’in kıraati tertîl çerçevesinde ağır
ağır, tane tane, yani tecvitli idi.
3.İcmâ :
Gerek sahâbîler gerekse tâbiîn neslinden olanlar Kur’ân-ı Kerîm’in tertîl (tecvid) ile
okunduğunu bildiren ve muhataplarına tertîl üzere Kur’an okumalarını emreden âyet-i
kerîmelerin hükmü gereği Allah’ın kelâmını tertîl çerçevesinde (tecvid kurallarına göre)
okumuş ve okutmuşlardır. Daha sonra gelen nesiller de aynı yolu takip etmiştir. Kur’an’ın
tecvitsiz okunabileceğine dair başta sahâbîler olmak üzere tâbiîn, tebe-i tâbiîn ve diğer
nesillerden bize intikal etmiş bir rivâyet yahut fiili bir uygulama söz konusu
olmadığından, tecvid üzere Kur’an okumanın gerekliliği icmâ delili ile de sâbit olmuştur.
IV-Tecvid İlmi’ni Öğrenme ve Uygulamanın Hükmü :
Tecvidi teorik olarak öğrenmek ile Kur’an okurken uygulamak birbirinden farklı
hususlardır.
1.Tecvidi ilim olarak öğrenmek ve bilmek müslümanlar üzerine farz-ı kifâyedir. Bir
grup müslümanın tecvid ilmini öğrenip öğretmesi gereklidir. Aksi takdirde bütün
müslümanlar sorumlu olur[54].
2.Kur’an okuyan bir müslümanın kıraatini lahn-ı celî’den (açık hata) kurtaracak kadar
tecvîde riâyet ederek okuması[55], daha açık ifadeyle, herkesin okuyabildiği ve
öğrenebildiği sûre ve âyetlerde tecvid kaidelerine uyarak hareket etmesi farz-ı ayn’dır[56].
3.Lahn-ı hafî’den (gizli hata) kurtaracak kadar tecvîde riâyet etmesi ise farz-ı
kifâyedir[57].
4.Her müslümanın en azından namazda okuyacak kadar Kur’an’dan bir bölümü
düzgün bir şekilde okumayı öğrenmesi lâzımdır[58].
V-Tecvid İlmi’nin Gayesi :
1.Kur’ân-ı Kerîm’in tecvid ile okunması hususundaki ilâhi emri yerine getirmek,
2.Kur’an lafızlarını Hz. Peygamber (sav)’den öğrenildiği gibi okuyabilmeyi sağlamak,
3.Kur’an okurken dili hatadan korumak ve sorumluluktan kurtulmak,
4.Kur’ân’a karşı önemli bir sorumluluğumuzu yerine getirmenin mânevi hazzını ve
ahiret mutluluğunu yaşamak[59].
VI-Tecvid İlmi’nin Değeri :
Tecvid ilmi Kur’ân-ı Kerîm ile doğrudan meşgul olması bakımından dîni ilimlerin en
değerlilerinden birisidir.
Bilindiği gibi tecvid Kur’an’ı usûlüne uygun olarak doğru okumayı öğreten bir ilimdir.
Kur’ân-ı Kerîm ise Peygamberimiz (sav)’in ifadesiyle, Allah katında yerden, göklerden ve
onlarda bulunanlardan daha sevimlidir. Öyleyse, böyle seçkin ve yüce bir kelâmın
tilâvetiyle meşgul olması da tecvide seçkin bir yer kazandırmış olmaktadır[60].

İkinci Bölüm
HARFLER

I-Harfin Tanımı :
Solunum yoluyla vücuda giren ve aynı yolla dışarı çıkan havanın (nefes, soluk) bu
fonksiyonu bütünüyle irade dışıdır. Nefes alıp veren her canlı iradesi dışında cereyan
eden bu sistemle varlığını sürdürür. İnsanın isteği dışında içinden çıkan hava nefes’tir.
Nefes iradeyle ve işitilecek kıvamda olduğunda ses olur. İradeye dayalı ve ses olarak
duyulan nefesin belirli noktalara (mahreçlere) temasıyla da harf meydana gelir. Sonuç
olarak harf nefesin iradeye dayalı, işitilen ve belirli noktalardan çıkıp anlama katkıda
bulunan haline denir.
Harf “ağzın muayyen bir mahreç sahasından çıkan ve belli sıfatlara sahip bulunan ses”
olarak tarif edilmiştir Her harfin ismi, sesi ve resmi (yazı işareti, sembolü) vardır[61].
Örnek : Kur’an alfabesinin ikinci harfinin ismi bâ ( اب ) dır. Sesi dudak içlerinden

çıkar ve kendine özgüdür. Harfin resmi ise ( ب ) işareti yahut sembolüdür. Harfler
isimleriyle anılır, sesleriyle okunur, resimleriyle yazılır. Bir istisna olarak bazı
sûrelerin başında bulunan mukattaa harfleri isimleriyle okunur : (Hâ-Mîm, Tâ-Sîn, Yâ-
Sîn, Elif-Lâm-Mîm vd.)
II-Harflerin Mahreçleri :
Mahreç sözlükte “çıkış yeri, çıkak” demektir. Harfin sesinin çıktığı, ona ait sesin
belirdiği yere mahreçdenir. Her harfin bir mahreci vardır. Beş bölgede toplanan ve her
biri ayrı harfe ait olan on yedi mahreç vardır :

A-Ağız Boşluğu Bölgesi (Cevf) :
Buradan med harfleri olan ‘vâv’ و , ‘yâ’ ي ve ‘elif’ ا harfleri çıkar.
B-Boğaz Bölgesi (Halk) :
1.Boğazın (göğse bitişik) alt kısmından “hemze” أ ile “he” ه çıkar.
2.Boğazın orta kısmından noktasız “hâ” ح ve “ayn” ع çıkar.
3.Boğazın ağza açılan üst yerinden noktalı “hâ” خ ve “ğayn” غ harfleri çıkar.
C-Dil Bölgesi (Lisan) :
4.Dilin köküyle karşısındaki üst damaktan “kâf” ق harfi çıkar.
5.Dil kökünün (dil ucuna doğru) alt tarafı[62] ile karşısındaki üst damaktan
“kâf” ك çıkar.
6.Dilin ortasıyla karşısındaki üst damaktan “cîm” ج , “şîn” ش ve “yâ[63]” ي harfleri
çıkar.
7.Dilin sol veya sağ kenarıyla karşısındaki üst azı dişlerden hafif “dâd” ض çıkar.
8.Dil kenarının -dil ucuna uzanan- kavisli kısmı ile karşısındaki üst damaktan
‘lâm’ ل harfi çıkar.
9.Dilin uç kısmıyla iki üst ön dişlerden ‘nûn’ ن çıkar.
10.Dil ucunun üst yüzü (sırtı) ile karşısındaki iki üst ön dişlerin üstündeki damaktan

‘râ’ ر harfi çıkar.
11.“Dil ucunun üst yüzü (sırtı) ile iki üst ön dişlerin üst yarısından ‘tâ’ ط, ‘dâl’ د ve
‘tâ’ ت harfleri çıkar.
12.Dilin ucuyla iki alt ön dişlerin üst yarısından ‘sâd’ ص , ‘sîn’ س ve ‘zâ’ ز harfleri
çıkar.

13.Dilin ucunun üst yüzü (sırtı) ile üst ön dişlerin uçlarıdan ‘zâ ظ, ‘zâl’ ذ ve

‘sâ’ ث harfleri çıkar. Dil ucu ‘zâ’ ظ harfinde az; ‘zâl’ ذ harfinde ondan bir miktar fazla;

‘sâ’ ث harfinde ise hepsinden fazla dışarı çıkar.
D-Dudak Bölgesi (Şefeteyn) :
14.Alt dudağın içi (karnı) ile iki üst ön dişlerin uçlarından ‘fâ’ ف harfi çıkar.
15.Dudak içlerinin birbirine kuvvetli (sıkıca) kapanmasıyla ‘bâ’ ب harfi çıkar.
16.İç kısımların dudak uçlarına yakın olan yerlerinin zayıf bir şekilde
kapanmasıyla ‘mîm’ م çıkar.
17.Dudaklar birbirine kapanmadan -aralık bırakarak- kenarların ileri uzatılıp
yumulmasıyla ‘vâv’ وharfi çıkar.
E-Geniz Kovuğu Bölgesi (Hayşum) :
Geniz kovuğundan (burun boşluğu/hayşûm) ‘mîm’ م ve ‘nûn’ ن harflerine
ait gunne sesi çıkar[64].

III-Harflerin Sıfatları :
Sıfat sözlükte “bir varlığın tanınmasını sağlayan özellik yahut nitelik” demektir. Harfin
sıfatı ile kasıt “mahreçte seslendirilen harfe ait bir takım özellikler”dir. Mahreçleri aynı
olan harfleri birbirinden ayırmak, kuvvetli ve zayıf olan harfleri tanımak ve mahreçleri
farklı olan harfleri doğru seslendirmek için sıfatların bilinmesinde yarar vardır.
Her zaman harfle birlikte olan ve ondan hiç ayrılmayan (asıl, lâzım) sıfatlardan
bazıları şunlardır.
A- İsti’lâ Sıfatı : ( )
ءلعتسلاا
Harf seslendirilirken dilin üst damağa kalkması demektir. İsti’lâ sıfatlı harfler kalın
harflerdir. Bu sıfat ( ) birleşiminde toplanan yedi harfte (
ظق طغض صخ , ق , ط , غ , ض , ص , خ
) bulunur. Bunların dışında kalan harfler incedir.
ظ
B- Itbak Sıfatı : ( )
قابطلاا
Harf seslendirilirken dilin üst damağa kapanmasıdır. Bu sıfat ( )
ظ ,ط , ض , ص
harflerinde bulunur.
C- Kalkale Sıfatı : ( )
ةلقلقلا
Kuvvetli bir ses işitilinceye kadar sesin yahut mahrecin hareketlendirilmesi demektir.
Kalkale mahrecin sıkıştırılması ve buna bağlı olarak harfin asıl ve ilk sesinin ardından
mahreçte duyulan ikinci ve artı bir sestir. Bu sıfat ( ) ifadesinde yer alan (
دج بطق ,ب ,ط ,ق
) harflerinde bulunur.
د ,ج
D- Tekrîr Sıfatı : ( )
ريركتلا
“Râ” ( ) harfinde görülen tekrîr sıfatı harf seslendirilirken dilin uç kısmının sürçmesi
ر
veya titremesi şeklinde ortaya çıkar. Harf mahrecinden çıkarılırken dikkat edilmesi
gereken şey, tekrîr ile telaffuz edilmeye müsait olan “râ” ( )’yı bu sıfat ile okumaktan
ر
sakınmaktır. Harf tekrîr sıfatıyla seslendirildiğinde birden çok “râ” ( ) sesi ortaya çıkar
ر
ki bu hatadır. Bundan sakınmanın yolu ise, telaffuz esnasında dil ucunu üst damağa
yapıştırmak ve onu damaktan ayırmadan sürçer gibi titretmektir.

E- İstitâle : ( )
هلاطتسلاا
‘Dâd’ ( ض ) harfinin sıfatı olan istitâle harfe ait sesin dil kenarının başladığı yerden
sonuna kadar uzaması demektir.
F- Cehr : ( )
رهجلا
Cehr, harfin harekeli olarak telaffuzunda nefesin hapsolması” anlamına gelir. Cehr
sıfatlı harfler şunlardır : ( و ) Harflerin
ي ن م ل ق غ ع ظ ط ض ز ر ذ د ج ب أ
mahreçlerine uygulanan güçlü baskı (mahrecin tam kapanması) sebebiyle sesle birlikte
nefes akışı söz konusu değildir. Harf mahrecinden kuvvetle ve ses halinde çıkar ki bu ses
kendisiyle birlikte nefesin akışına engel olur.
G- Hems : ( )
سمهلا
Hems, harfin harekeli olarak telaffuzunda mahrece yapılan baskının zayıf olması
(mahrecin tam kapanmaması) sebebiyle nefesin akması demektir. Hems sıfatı (
صخش هثحف
) ifadesinde toplanan on harfte bulunur. Lâm-elif لا hariç harflerin on sekiz tanesi
تكس
cehr, on tanesi hems sıfatlıdır.
H- Şiddet : ( )
ةدشلا
( ) ifadesindeki sekiz harfte bulunan şiddet sıfatı, harfin sâkin olarak
تكب طق دجا
telaffuzunda mahrece uygulanan baskının kuvvetli olması (mahrecin tam kapanması)
sebebiyle sesin hapsolup akmaması demektir.
I- Rihvet : ( )
ةوحرلا
Rihvet, harfin sâkin olarak telaffuzunda mahrece baskının zayıf olması sebebiyle sesin
akması anlamına gelir. Bu sıfat med harfleriyle birlikte on üç harfte (
ظ ض ص ش س ز ذ خ ح ث
) bulunur.
ه ف غ
İ- Safîr : ( )
ريفصلا
Safir, harfin seslendirilmesi esnasında iki dudak (iki ön diş ve dil ucu) arasından çıkan
ve kuş yahut ıslık sesine benzeyen artı sese denir. Bu sıfat ( ) harflerinde bulunur.
ز س ص
J- Tefeşşî : ( )
يشفتلا
“Şın” ( ) harfine ait olan tefeşşî sıfatı, harfin telaffuzu esnasında sesin ağızda
ش
yayılması” anlamındadır. Bu sıfat “şın” ( ) harfinin mahrecinin akışındaki özel sestir.
ش
K- Gunne : ( ) :
ةنغلا
Gunne “Mîm” ve “nûn” ( ) harflerine ait bir sıfattır. Genizde oluşan bu ses inilti,
ن م
güvercin yahut kumru sesine benzer.
L- Lîn : ( )
نيللا
Lîn, “harfi sâkin olarak telaffuz ederken mahrecinden külfetsiz, yumuşak bir şekilde
çıkarmak demektir. Lîn sıfatı, üstün harekeli harften sonra sâkin (cezimli) halde bulunan
“vâv” ( ) ve “yâ” ( ) harflerine aittir. Lîn harfleri kelime üzerinde yapılan vakıf (duruş)
و ي
sebebiyle son harf sâkin olduğundan med ile (uzatılarak) okunur. Vasılda (geçişte) med
söz konusu değildir.
Med, idgam, ihfâ, izhar, iklâb, sekte vb. bir takım sıfatlar da vardır ki, bunlar bir
sebebe bağlı olarak harflerde bulunan ve onun yapısına mahsus olmayan (ârız)
sıfatlardır[65].

Üçüncü Bölüm
MED ve ÇEŞİTLERİ

I-Meddin Tanımı :
Med kelimesi sözlükte “arttırmak, ziyade etmek, uzatmak” demektir. Terim olarak
meddin anlamı “harfin sesini med harflerinden biriyle uzatmak[66]”tır.
“Kısaltmak, hapsetmek” mânasına gelen kasr ise “harfin med harfi olmaksızın asıl
sesiyle okunması yahut yalnız med harfinin isbat edilmesi” şeklinde tanımlanmıştır[67].
Med harfi, kendinden önceki harfin sesini, harekesi doğrultusunda uzatan harfe denir.
II-Med Harfleri :
Med harfleri üçtür :
1.Kendisinden önceki harf (mâ kabli) üstün harekeli olduğunda daima med harfi
olan elif ( gibi);
ان
2.Kendisi sâkin, bir önceki harf ötre harekeli vav ( gibi);
اولوق
3.Kendisi sâkin, bir önceki harf esre harekeli yâ (يف gibi)[68].
Med harfleri çoğu yerde yazıda görülmekle birlikte bazı drumlarda yalnız telaffuzda
vardır ( هب , هل gibi)[69].
Mushaf’ın yazısına mahsus olmak üzere bazı kelimelerin sonunda bulunan elif’ler
“vav” veya “yâ” şeklinde yazılmıştır ( يفلز , يفك , ةوكزلا , ةولصلا gibi)[70].
Kendilerinden önceki harfi harekesi doğrultusunda uzatan med harfleri kendileri
okunmadığı gibi, sâkin olmalarına rağmen bunlar üzerinde cezm işareti de bulunmaz[71].