Table Of Content
KİTABIN ORİJİNAL ADI
ATATÜRK
THE REBIRTH OF A NATION
Bu kitabın telif hakları İngiltere’de
International Literary Agency’den
Akcalı Ajans aracılığıyla alınmıştır.
YAYIN HAKLARI
© LORD KINROSS
ALTIN KİTAPLAR YAYINEVİ
VE TİCARET AŞ
BU KITABIN HER TÜRLÜ YAYIN HAKLARI
FİKİR VE SANAT ESERLERİ YASASI GEREĞİNCE
ALTIN KİTAPLAR YAYINEVİ VE TİCARET AŞ’YE AITTIR.
ISBN 978 – 975 – 405 - 035 - 6
ALTIN KİTAPLAR YAYINEVİ
Göztepe Mah. Kazım Karabekir Cad.
No: 32 Mahmutbey – Bağcılar / İstanbul
Tel.: 0.212.446 38 88 pbx
Faks: 0.212.446 38 90
http://www.altinkitaplar.com.tr
[email protected]
LORD KINROSS
ATATÜRK
BİR MİLLETİN
YENİDEN DOĞUŞU
TÜRKÇESİ
NECDET SANDER
Christopher Sykes’e...
Lord Kinross
TEŞEKKÜRLER
En başta, Çankaya’daki Cumhurbaşkanlığı arşivlerinden
yararlanmama izin verdikleri ve araştırmalarıma yardımcı
oldukları için Sayın Cemal Gürsel ile Türkiye Cumhuriyeti
hükümetine teşekkürlerimi sunmak isterim. Atatürk’ün savaş
alanları ile ülkenin diğer bölgelerini gezmemi kolaylaştıran ve
gerekli fotoğrafları sağlayan Turizm ve Tanıtma Bakanlığı’na
da ayrıca teşekkür ederim. Hem bilgi ve resim sağlamak hem
de çalışmalarımı teşvik etmek suretiyle yardımda bulunan
Ankara Üniversitesi İnkılap Tarihi Bölümü Başkanı Profesör
Enver Ziya Karal’a da teşekkür borçluyum.
İngiltere’de teşekkür etmem gerekenler, 1920-1924
yıllarında İstanbul’da büyükelçilik ve yüksek komiserlik
görevlerinde bulunmuş olan babası Sir Horace Rumbold’un
dosyalarından beni yararlandıran Sir Anthony Rumbold, Bt,
CB, CMG; yayımlanmamış olan Naval Memories-Bahriye
Anıları’nı bana okutturan Amiral Sir Bertram Thesiger, KBE,
CB, CGM; Atatürk’ün yayımlanmamış Gelibolu notlarını
veren Alan Moorehead; Ali Fuat Cebesoy’un Moskova
Anıları’nın henüz yayımlanmamış olan İngilizce çevirisini
veren Manchester Üniversitesi’nden J. D. Latham’dır.
Ayrıca Amiral Bristol’ün belgelerini okumama izin
verdikleri için Washington’daki Kongre Kitaplığı’na; bazı
resmi kayıtları okumamı sağladıkları için yine Washington’da
Ulusal Arşiv Dairesi Dışişleri Bölümü’ne; Büyükelçi
Grew’un belgelerinden yararlanmamı sağlayan Harvard
Üniversitesi Widener Kitaplığı’na; Louis E. Browne’un
belgelerinden yararlanmamı sağlayan Kaliforniya’daki
Stanford Üniversitesi Hoover Kitaplığı’na; Kemalist hükümet
ile Bombay’daki Hilafet Fırkası’nın ilişkilerini belirten
belgeleri okumama izin veren İstanbul’daki Pakistan Basın
Ataşesi S. Hasan’a teşekkürlerimi bildiririm.
Araştırmamla ilgili sözlü bilgileri sağladıkları için aşağıdaki
kimselere de teşekkür borçluyum: İsmet İnönü, Rauf Orbay
(Hüseyin Rauf), Orgeneral Refet Bele (Refet Paşa), Orgeneral
Ali Fuat Cebesoy (Ali Fuat), Tevfik Rüştü Aras, Bayan Ahi
Okyar, Osman Okyar, Halide Edip Adıvar, Falih Rıfkı Atay,
Kılıç Ali, Hasan Rıza Soyak, Yakup Kadri Karaosmanoğlu,
Bayan Ruşen Eşref Ünaydın, Dr. Afet İnan, Bayan Sabiha
Gökçen, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Hasan Âli Yücel, Behiç
Erkin, Fuat Bulca, Tevfik Bıyıkoğlu, İsmail Hakkı, Kâzım
Özalp, Fuat Köprülü, Şakir Zümre, Yusuf Kemal Tengirşenk,
Dr. Hüseyin Pektaş, Ahmet Adnan Saygun, Uluğ İğdemir,
Cevat Dursunoğlu, Ahmet Emin Yalman, Şevket Süreyya
Aydemir, Kadri Cenani, Ahmet ve Abbas Celal, Behçet
Kemal Çağlar, Dr. Akdes Nimet Kurat, Bayan Esma Nayman,
Bayan Leyla Çambel, Bayan Şefika Urgan ve Bayan Süreyya
Ağaoğlu.
Ayrıca teşekkür etmeyi istediklerim: HRH Windsor dükü,
Türkiye’deki eski İngiliz büyükelçilerinden Sir Percy Loraine
ve Sir Knox Helm, eski Fransız büyükelçisi Mösyö Ponsot,
eski İran büyükelçisi General Hasan Arfa, eski Polonya
büyükelçisi Mösyö Sokolnicki, General Rangabe ve
Atina’dan A. A. Pallis, Sofya’dan Madam Dayanova ve
Simeon Radev; İstanbul’dan Yüzbaşı Weeb Trammel, Edward
Whittall ve Sami Günzberg; Lady (Charles) Townshend,
Bayan Ethel McLeod-Smith, Sir Clifford Heathcote-Smith,
Albay J. C. Petherick, J. G. Wilson-Heathcote, J. G. Bennett
ve Bayan S. F. Newvombe.
Bundan başka yardımlarını gördüklerim: Neşat Sönmez,
Yusuf Mardin, Sofya’dan L. T. Naslednikov ve N. Todorov,
Paris’ten B. T. Naslednikov, Dr. Tayyip Gökbilgin, Kemal H.
Karpat, Satvet Lütfi Tozan, Reşit Saffet Atabinen, Özcan
Ergüder, Yüzbaşı İrfan Orga ve eşi, Dr. Ernest Altunyan,
Albert Hurani, Münster’den Dr. Gotthard Jaeschke, Harvard
Üniversitesi’nden Sir Hamilton Gibb, Princeton
Üniversitesi’nden Dr. L. V. Thomas, New York’taki Columbia
Üniversitesi’nden Dr. Dankwarkt A. Rustow ve Dr. J. C.
Hurewitz; Salt Lake City Üniversitesi’nden Dr. Frederick P.
Latimer, Rutgers Üniversitesi’nden Dr. Walter F. Weiker,
Ankara’dan Lawrence Moore, New York’tan Bayan John Earl
Davis, Türkiye’deki eski Fransız elçilerinden M. Gaston
Bergery, eski İngiliz büyükelçilerinden Sir James Bowker ve
Sir Bernard Burrows, Bay ve Bayan Geoffrey Lewis’le
İstanbul’daki İngiltere Başkonsolosluğu’ndan John Hyde.
Kitabın metnine gelince, üzerindeki bütün yapıcı
eleştirmeleri için Bayan Adele Doğan ile Robert Rhodes
James’e ve Andrew Mango’ya, daha önceki safhalarda
verdiği öğütler için W. E. D. Allen’e ve benim adıma kitabın
ayrıntıları ve bütünü üzerinde dikkat ve yardımlarını
esirgememiş olan Bayan Jasper Streater’a teşekkür ederim.
Bayan St. George Saunders İngiliz basın kaynakları
alanında yaptığı araştırmalarla bana değerli yardımlarda
bulunmuştur. Ankara’dan Bayan İçten Erkin ve Bilge Karasu
da Türk kaynaklarını sabırla okuyup İngilizceye çevirerek
bana yardım ettiler. Hepsinden üstün olarak benim adıma
uzun süre canla başla çalışıp araştırma, okuma ve çeviriler
yapan İstanbul Üniversitesi İngiliz Edebiyatı Bölümü’nden
Profesör Dr. Mina Urgan’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Onun yorulmak bilmez ve bilgili işbirliği olmasaydı bu kitap
bu şekli alamazdı.
ÖNSÖZ
MUSTAFA KEMAL, sonraki adıyla Kemal Atatürk,
yirminci yüzyılın ilk yarısını olağanüstü kişiliğiyle etkilemiş
büyük bir asker ve devlet adamıydı. Onu çağının
diktatörlerinden ayıran iki önemli nokta vardı: Dış politikası,
sınırları genişletmek yerine daraltmak esasına; iç politikası ise
kendi ölümünden sonra da ayakta kalabilecek bir siyasal
sistem kurmak düşüncesine dayanıyordu. Bu gerçekçi
ruhladır ki, memleketini yeniden canlandırmayı ve yıkık,
dağınık Osmanlı İmparatorluğu’ndan yeni, katıksız bir
Türkiye Cumhuriyeti yaratmayı başarabildi.
Atatürk’ün dış görünüşü alışılmış Türk tipine uymaz. Çoğu
Türklerden daha sarışıncaydı ve çıkık elmacıkkemikleri ile
çelik mavisi ayrık gözleri vardı. Yapısı ince, hareketleri
ölçülüydü. Vücudundan dinlenme halindeyken bile enerji
fışkırır; sanki her şeyi gören ve çelişik ruh halleriyle ışıldayan
canlı, keskin gözleri bu enerjiyle parıldardı. Bazen
düşüncelerini büyük bir açıklıkla anlatır, bazen çok az
konuşurdu. İçindeki gerilim arada bir hırçın bir öfke halinde
patlak verir, arkasından nazik ve sevimli bir ifade içinde
yatışırdı. Dış görünüşünden övünç duyar, titiz bir zevkle
giyinir, kaşlarını kıvırır, ellerinin ve ayaklarının biçimli
oluşuyla övünür; hatta çok yakın dostlarının yanında,
serinlemek bahanesiyle, bahçedeki havuza yalınayak
girmekten çekinmezdi.
Halkın alkışlarından kendisine aşırı bir gurur payı
çıkarmazdı. Yüklendiği görevi yerine getirmek için bu
gösterilere ihtiyacı olduğunu bilir, ama bunları çok kez hafife
alır ve pek seyrek kanardı. Dostlarından biri, bir gün halkın
hoşuna gidecek bir davranışta bulunmasını söyleyince o
küçümsemeyle, “Ben yaptığımı gösteriş için değil, milletimi
ve kendimi tatmin için yaparım,” diye karşılık vermişti. Bu
iki amaç birbirine uygundu. Atatürk, yurdunu sahip olduğu
bütün sevgi gücüyle severdi. İktidarı, hayal gücünün
tutuşturduğu, üstün yaradılışının ve bükülmez iradesinin
sürüklediği bir hırsla isterdi: Ama, yalnızca, milletine en
yararlı olan şeyi, kendi zihninde tasarlayıp kararlaştırdığı
biçimde sağlayabilmek için.
Huzursuz bir zihindi bu. Batı uygarlığının, on dokuzuncu
yüzyıldan beri Türk liberal düşününü etkilemiş olan
ilkeleriyle beslenmişti. Boyuna, başkalarının düşüncelerini
alır, kendine uydurur, benimser; ama hiçbir zaman
sağduyudan uzaklaşmaz ve teorilere karşı şüpheci davranırdı.
Denemeci yöntemle hareket eder, “istenilen amaca doğru
adım adım” ilerlemek için yaradılışındaki sabırsızlığı
frenlemesini bilirdi. Bu adımları yine de hızlı atar; çok kere
düşmanlarına olduğu kadar dostlarına karşı da sert
davranarak, liberal amaçlara liberal olmayan yollardan
ulaşırdı.
Atatürk, zaman zaman insan hayatını önemsememekle
beraber, gaddar değildi. İnsanların karakterlerini kavramakta,
nasıl davranacaklarını önceden görmekte yanılmaz bir sezgisi
vardı. Onlara karşı davranışlarında da esnekti. Ne zaman
inandırmak, ne zaman okşamak, ne zaman korkutup
emretmek gerektiğini tam olarak kestirmekte büyük bir siyasi
incelik gösterirdi. Yaşamaktan ve insanlarla bir arada
