Table Of ContentErnazar DÁWENOV, Mámbetkerim QUDAYBERGENOV,
Jš®agúl USPANOVA
ANA TILI
GRAMMATIKA, DURÍS JAZÍW HÁM TIL ÓSIRIW
ULÍWMA ORTA BILIM BERIW MEKTEPLERINI|
4-KLASÍ USHÍN SABAQLÍQ
Qaraqalpaqstan Respublikasš Xalšq bilimlendiriw
ministrligi tastšyšqla®an
NÓKIS
«QARAQALPAQSTAN»
2017
UWK: 372.881.512.121
KBK 81.2 (5Qar)
D-59
Respublikalšq maqsetli kitap qorš esabšnan
ijara ushšn basšp shš®aršldš
Kitap — bilim bula®š. Ol tere… bilim alšwda seni… e… jaqšn dostš…,
aqšlgóyi… hám járdemshi… boladš. Kitaptan seni qšzšqtšratu®šn kóp
®ana bahalš pikirlerdi, ke…eslerdi oqšysa…. Sonlšqtan da kitaptš taza
uslaw, hesh jerin sšzbay, kirletpey paydalanšw hárbir oqšwshšnš…
ádiwli wazšypasš. Sebebi bul kitaptan tek ®ana sen emes, al sen
nen keyingi jetkinshegi… de paydalanatu®šn bolsšn.
Qšmbatlš balalar! Bilim bula®š bol®an kitaptš taza etip uslaw®a
ádetleni….
D-59 E. Dáwenov, M. Qudaybergenov,
UWK: 372.881.512.121 J. Uspanova. Ana tili, 4-klass:
KBK 81.2 (5Qar)
Grammatika, duršs jazšw hám til ósiriw.
Nókis: «Qaraqalpaqstan», 2017. 192 bet.
ISBN 978-9943-981-45-4
© «Qaraqalpaqstan» baspasš, 2017.
© E. Dáwenov hám basqalar, 2017.
2
1-SENTYABR — ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASÍ
„ÁREZSIZLIGI KÚNI
Tapsšrma: „árezsizlik bayramš haqqšnda kishi tekst dúzi….
Kerekli sózler: biy®árez mámleket, 1-sentyabr, Ózbekistan
Respublikasš, „árezsizlik maydanšnda.
3-KLASTA ÓTILGENLERDI
TÁKIRARLAW
§ 1. Gáp hám sóz.
1-shšnš®šw. Oqš…. Tekst ne haqqšnda ekenin aytšp beri….
QARAQALPAQ TILI — RAWAJLAN„AN
MILLIY TIL
Qaraqalpaq tili — Qaraqalpaqstan Respublikasšnda
jasawshš qaraqalpaq xalqšnš… milliy tili. Qaraqalpaq
tiline mámleketlik til biyligi berilgennen keyin erkin
3
rawajlanšw jolšna tústi. Házir qaraqalpaq tili o®ada bay
milliy ádebiy tillerdi… birine aylandš. Onda qaraqalpaq
xalqšnš… pútkil ómiri, ruwxšy baylš®š, ótmishi, házirgi
dáwiri hám keleshegi óz kórinisin tapqan.
1. Tekstte neshe gáp bar?
2. Gápler bir-birinen qalay ajšratšladš?
2-shšnš®šw. Tómendegi gáplerdi… irkilis belgilerin qoyšp,
kóshirip jazš…. Hárbir gápti bas háripten baslap jazš….
Gúz boldš jawšn jawšp, kún suwšta basladš tereklerdi…
japšraqlarš sar®aydš mallar®a qora dúzetildi mal qoranš…
sšrtš sšbaldš.
3-shšnš®šw. Qosšqtš oqš…. Gápler qanday mazmun bildirip
tur? Xabar gápten so… qanday irkilis belgisi qoyšladš?
Ba®šmšzda bar bizi…,
Alma, almurt hám júzim,
Shiyrin-sheker miyweli,
Jemislerge bay gúzim.
(Tolšbay Qabulov)
1. Qosšqtš… bir tobšnda neshe gáp bar?
2. Jemisler sózini… sinonimin tabš….
4-shšnš®šw. Kóp noqattš… ornšna tómendegi berilgen sózlerden
tiyislisin qoyšp, kóshirip jazš….
4
1. Sapuwranš… kishkene úkesi ... klasta oqšydš.
2. Kósheni… eki boyšna ... terekler otšr®šzšl®an.
3. Sayalš tereklerdi… astšna ... otšr®šshlar qoyšl®an.
4. Jazda ... miyweler pisedi.
Kerekli sózler: jas, tórtinshi, túrli, sulšw.
1. Hárbir gápte neshe sóz bar?
2. Gáplerden so… qanday irkilis belgisi qoyšl®an?
§ 2. Dawšslš hám dawšssšz sesler.
5-shšnš®šw. Kóshirip jazš…. Berilgen sózlerden dawšslš
seslerdi tawšp, astšn sšzš….
Stanciya, zavod, úyrek, fabrika, quršlšs, hákke,
súwen, kanal, óndiris, šdšs, máhál, yolka, qudšq, tártip,
ekskursiya, maqluq.
1. Harbir sózde neshe dawšslš ses bar?
2. Juwan dawšslš seslerdi ata….
Sesler dawšslš hám dawšssšz bolšp ekige bólinedi.
Bul sesler jazšwda háripler menen ta…bala-
nadš.
Dawšslš háripler: a, á, e, š, i, o, ó, u, ú.
Dawšssšz háripler: b, d, f, g, ®, h, x, j, k, q, l,
m, n, …, p, r, s, t, v, w, y, z, sh, c, ch.
5
6-shšnš®šw. Dáslep qosšqtš túsinip oqš…. Ji…ishke dawšslš
seslerdi aytšp beri….
Sa®an arnap anajan, Ustazlaršm kewli shad,
Qosšq aytšp beremen, Seni… menen a®ama,
Sabaqlardan bárqulla, Aqlamasam súti…di,
Tórt-bes alšp kelemen. Meni perzent sanama.
(Shiyrin Atamuratova).
1. Anajan, ustazlaršm sózlerinde neshe juwan dawšslš ses
bar?
Dawšslš sesler juwan hám ji…ishke bolšp ekige
bólinedi.
Juwan dawšslš sesler: a, o, u, š.
Ji…ishke dawšslš sesler: á, ó, ú, i, e.
7-shšnš®šw. Kóp noqattš… ornšna dawšslšlardš… tiyislisin qoyšp,
kóshirip jazš….
1. Aerodromda hár t...rli sam...lyotlar kóp. 2. J...-
…šshqa oršw m....háli k...ldi. 3. B...zler hár j...lš m...k-
keden m...l ...nim alam...z. 4. Ay®ab...®ar — e…
zúrá...tli, may alšnatu®šn ósimliklerdi… biri.
1. Mákke, zúráátli sózlerinde qanday dawšslš sesler bar?
8-shšnš®šw. Qosšqtš tásirli etip oqš….
Sálem ber dep ata-anam úyretken,
Júregime jastan quyšp sezimdi.
6
Sálem berip kórsetilgen húrmetten,
Jasar®anday sezinemen ózimdi.
(Xalmurat Saparov).
1. Qosšqta®š u-ú hám š-i háriplerine itibar beri….
2. U-ú, š-i háripleri sózdi… qay jerinde kelgen?
9-shšnš®šw. Kóp noqattš… ornšna a-á hám o-ó háriplerini…
tiyislisin qoyšp, kóshirip jazš….
1. N...kiste j...qarš hám orta arnawlš oqšw ...ršnlarš
bar. 2. Bšyšl qawšn, ®...rbšz, k...pusta, geshir, piyaz mol
boldš. 3. Perdegúl balalar baqshasšnda t...rbiyashš bolšp
isleydi. 4. Men j...ldasšm menen kin...®a bardšm.
1. Gáplerdegi a, o háripleri qanday buwšn jasap tur?
2. á-ó she?
10-shšnš®šw. Qosšqtš oqš….
Ul perzenti… — quwanšshlš toyxana…,
Qšz perzenti… — baršp keler bay qala….
Jaqsš perzent — ómiri…ni… quwatš,
Qartaysa… da jasartadš qaytadan.
(Tilewbergen Jumamuratov).
7
1. Qosšqtš sulšw etip kóshiri….
2. Dawšssšz seslerdi… astšn sšzš…?
Dawšssšz sesler únli hám únsiz bolšp ekige
bólinedi.
Únli dawšssšz sesler: b, d, g, ®, j, l, m, n,
…, r, z, v, w, y.
Únsiz dawšssšz sesler: f, k, x, h, q, p, s, t,
sh, c, ch.
11-shšnš®šw. Berilgen sózlerdi kóshirip jazš….
Waqšt, vertolyot, mákan, vagon, ba®man, telefon,
asfalt, da®aza, shofyor, duwtar, haqšyqat, xalšq,
xabar, sha…®št.
1. Sózlerdegi únli dawšssšz sesti… astšn sšzš….
2. «Haqšyqat» sózini… mánisin túsindiri….
3. Ba®man, duwtar sózlerin buwšn®a bólip aytš….
12-shšnš®šw. Sózlerdi sulšw etip kóshirip jazš….
Qaharman, húrmet, mektep, máhál, shashtárez-
xana, yoshlanšw, televizor, konfeta, ziynet, wáde,
ráhát, gilem, ®álle, velosiped.
1. Sózlerdi… aqšršnda kelgen seslerge itibar beri….
2. Únsiz sesti… astšn sšzš….
8
Únli dawšssšz seslerdi… únsiz dawšssšz seslerden
jubaylarš boladš.
Únli sesler: b d g ® j z v
Únsiz sesler: p t k q sh s f
l, m, n, …, r, w, y únlilerini… únsiz jubaylarš, al x,
h, c, ch únsiz seslerini… únli jubaylarš joq.
13-shšnš®šw. Oqš….
1. Ábdimurat yoshlanšp sóyledi. 2. Tisi…di hár
kúni tis chyotkasš menen tazalap tur. 3. Bizi…
turmšsšmšz kúnnen-kúnge gúllenbekte. 4. Rayxan awšllšq
emlewxanada bas shšpaker bolšp isleydi.
1. Birinshi hám tórtinshi gápti sulšw etip kóshirip jazš….
2. Jubaylasš joq únli seslerdi… astšn sšzš….
14-shšnš®šw. Tekstti tásirli etip oqš….
Ol ashšq tur®an qapšdan jiyegi buldšrap kórinip
tur®an aspan®a qaradš. Bul bultlar — Nawršzdš…
aqsha qaršnš… xabarshšsš. Shšra®šm, onnan seskenbe!
Ol qásiyetli qar! Qaqaman qšstš shš®aršp salšp,
jayna®an báhár paslšn jetelep keletu®šn nesiybeli qar.
(Ábdimurat Atajanov).
1. Gáplerdi… so…šna qoyšl®an irkilis belgilerin túsindiri….
2. B-p, d-t háripleri sózdi… qay jerinde kelgen?
9
15-shšnš®šw. Kóp noqattš… ornšna v-f hám h-x háriplerini…
tiyislisin qoyšp, kóshirip jazš….
1. ...atiyma tórtinshi klasta oqšydš. 2. Men temir
jol ...okzalšna bardšm. 3. Dárriw Mosk...adan Ash...
abadqa barat u®šn poezd®a mindim. 4. Zul...iya kiyim
tigiw ...abrika sšnda isleydi.
1. Olardš… qaysšsš únli, qaysšsš únsiz dawšssšz ses ekenligin
aytšp beri….
2. h-x háriplerini… astšn sšzš….
16-shšnš®šw. Berilgen sózlerdi… hárqaysšsšna ayšršm
gáp qura….
Xojeli, hákke, bárha, xalšq, húrmet, ustaxana.
1. H hám x háripleri qanday sesler?
2. Olardš… qaysš oršnlarda keletu®šnšn aytšp beri….
ÁLIPBE
17-shšnš®šw. Berilgen sózlerdi oqš….
Akademik, basketbol, cirk, dástúr, chek, ta…, elektr,
fakultet, gúmis, ®amxor, hárre, xurma, šlaqa, imkaniyat,
jámiyet, ke…islik, qánige, láblebi, motocikl, noqat, orden,
órmekshi, piyshembi, ruwzšger, somsa, túyeli, univers itet,
úshew, voleybol, waqšya, yadla, zoopark, shórek.
1. Sózlerdi álipbe tártibinde aytš….
2. Álipbe tártibinde neshe sóz berilgen?
Háriplerdi… belgili tártip penen izbe-iz
jaylastšršlšwš álipbe dep ataladš.
10
