Table Of ContentΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΝ ΠΟΛΙΣ
ΤΕΤΡΑΜΗΝΙΑΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗ
Τσιμισκή 2, 54625 Θεσσαλονίκη
Τηλέφωνο 2310551754, 2310533026
Ομοιότυπο 551748
Για επιστολές: Τ.Θ. 10756, 54110
Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: [email protected]
ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΛΟΣ
ΕΤΑΙΡΟΙ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ · ΙΩΑΝΝΗΣ Γ. ΑΚΚΑΣ Α.Β.Ε.Ε.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ · Ν. ΓΛΕΟΥΔΗΣ ΚΑΒΕΞ Α.Ε. · GOTA INTERNATIONAL Α.Ε.Α.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΔΑΣΚΟΠΟΥΛΟΣ · ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΔΟΥΚΑ Α.Ε. · ΕΞΕΛΚΑ Α.Ε.
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ · Κ. & Ν. ΕΥΘΥΜΙΑΔΗΣ Α.Β.Ε.Ε.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ · ISOMAT Α.Β.Ε.Ε. · Ε. Ν. ΜΑΝΟΣ Ε.Π.Ε.
ΜΠΑΡΜΠΑΣΤΑΘΗΣ Α.Ε. · ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤ. ΜΠΟΥΤΑΡΗΣ · ΣΑΝΗ Α.Ε.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΡΑΜΠΟΥΚΗΣ · ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Α.Ε. · ΦΙΛΚΕΡΑΜ JOHNSON Α.Ε.
ΑΦΟΙ ΧΑΪΤΟΓΛΟΥ Α.Β.Ε.Ε. · ΑΘ. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε.
ΕΚΔΟΤΗΣ - ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΑΔΑΜ-ΒΕΛΕΝΗ, ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ,
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΒΑΡΕΛΛΑ, ΕΥΤΕΡΠΗ ΜΑΡΚΗ, ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΠΑΠΑΣΤΑΘΗΣ
EDITORIAL
Με αυτόν, τον ένατο κατά σειρά, τόμο συμπληρώνεται πλήρης τριετία
από την έκδοση της «Θεσσαλονικέων Πόλεως» με την παρούσα μορφή
της. Ίσως είναι ο ζωντανότερος τόμος. Νέοι και ώριμοι επιστήμονες
προσέφεραν συμβολές, που ξεπερνούν το συνηθισμένο μέτρο, ενώ με
γάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το οπτικό υλικό.
Η προσωπική κατάθεση του Αλέκου Δάγκα για τον Κωστή Μο-
σκώφ θα αποτελέσει μοναδικό βοήθημα για τους ιστορικούς του μέλ
λοντας . Το αφιέρωμα για τον θεσσαλονικιό διανοητή εμπλουτίζεται με
κείμενα της Βάνας Χαραλαμπίδου, του Γιώργου Αναστασιάδη και του
Ευάγγελου Χεκίμογλου.
Η ευγενική συμβολή της Φωτεινής Ζαφειροπούλου, που ξεκίνησε
τη θητεία της στην αρχαιολογική υπηρεσία το 1960 και καταθέτει εδώ
τις προσωπικές μαρτυρίες της, θέτει με τον αμεσότερο δυνατό τρόπο
ζητήματα που συνήθως αγνοούμε. Επιτέλους, με το κείμενο της Μα
ρίας Τσιμπίδου-Αυλωνίτη μαθαίνουμε τι είναι αυτός ο «μακεδονικός
τάφος», την πινακίδα του οποίου βλέπουμε στο Φοίνικα. Η Αικατερίνη
Γεωργουδάκη παρουσιάζει έναν άγνωστο στο ευρύ ελληνικό κοινό συγ
γραφέα, τον Χέρμαν Μέλβιλ, και πώς είδε τη Θεσσαλονίκη του 1856.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για τη μελέτη του Γιάννη Καρα-
τζόγλου, περί της Οθωμανικής Τράπεζας στη Θεσσαλονίκη, η οποία
βραβεύτηκε σε διεθνή διαγωνισμό και τη δημοσιεύουμε εδώ με υπερη
φάνεια. Όχι μόνο γιατί βραβεύτηκε, αλλά γιατί καταπιάνεται με εκεί
νη την πλευρά της ιστορίας, που συνήθως αγνοούμε. Όχι με τους ηγε
μόνες και τις μάχες, αλλά με ανθρώπους απλούς, που συναλλάχθηκαν
στο κτίριο της οδού Φράγκων, όπου τώρα στεγάζεται το Ωδείο.
Ένα άλλο πρωτότυπο κείμενο είναι αυτό που ασχολείται με την
εξέλιξη της ενδυμασίας. Μέσα από την εισαγωγή της ευρωπαϊκής εν
δυμασίας στην Ελλάδα, τον 19° αιώνα, εδραιώθηκαν τα ευρωπαϊκά
πρότυπα. Η Ευφροσύνη Ρούπα αποκαλύπτει την κίνηση που εκδηλώ
θηκε στα τέλη του αιώνα εκείνου για να δημιουργηθεί ενδυμασία που
να εκφράζει ελληνικές αξίες.
Με χαρά φιλοξενούμε τη μελέτη του σέρβου αρχιτέκτονα Α.
Kadijevic, με θέμα το μαυσωλείο στο σέρβικο νεκροταφείο της Σταυ-
ρούπολης,του Ζέιτενλικ, όπως ονομαζόταν παλιά. Ευχαριστούμε θερ
μά την Βασιλική Τουρπτσόγλου, που μετέφρασε τη μελέτη στα ελληνι
κά και μεσολάβησε για τη δημοσίευσή της.
Ένας νέος θεολόγος, ο Αναστάσιος Πολυχρονιάδης, ασχολείται με
φρέσκια, ζωντανή ματιά με το έργο του Ν. Γ. Πεντζίκη, που επιτέλους
πρέπει να γνωρίσουμε. Ο δημοσιογράφος Άγγελος Βάσσος καταγρά
φει, συνοπτικά αλλά και ουσιαστικά, πώς έχει το ζήτημα της υποθα-
rt~ λάσσιας αρτηρίας της Θεσσαλονίκης, ενώ δύο νέες αρχιτεκτόνισσες, η
Ζωή Μπάμπου και η Ναταλία Χρυσικού, προτείνουν λύσεις για την νέα
παραλία. Τέλος, η αρχαιολόγος Ευτέρπη Μαρκή και ο συγγραφέας
'γύ Χρίστος Ράστος παρουσιάζουν ενδιαφέρουσες μελέτες.
Οι σελίδες μας θέλουν να σας καθρεφτίζουν και να σας κοιτάζουν
ο πάντοτε στα μάτια. Γι’ αυτό είμαστε πάντοτε ανοιχτοί στις προτάσεις
σας και, κυρίως, στην κριτική σας. Αυτήν πρωτίστως επιζητούμε. Η
ν πόλη των Θεσσαλονικέων έχει ανάγκη το διάλογο των Θεσσαλονικέων.
Διαφορετικά, γίνεται ολοένα και περισσότερο ερωτηματικό και ολοένα
° και λιγότερο πόλη.
Χ 3
5?"
4
) ΑΑΦΦ ΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΩΣΤΗ ΜΟΣΚΩΦ: Ο «εκ γενετής Θεσσαλονικιός, επιπλέον και Ο ΚΩΣΤΗΣ ΜΟΣΚΩΦ ΚΑΙ ΟΙ ΟΥΤΟΠΙΕΣ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ: Για /7 Γ~
Ο ΑΑλλ;ε ξανδρινός», άνθρωπος της δράσης και της κοινωνικής προσφοράς, πρωτοπόρος μερικούς, η «Τομή της μεταπρατικής πόλης» του Μοσκώφ υπήρξε ένα '
ικανοποιητικό ιστορικό σχεδίασμα, με πολλές πληροφορίες. Για άλ
^ σσττιη ν ιστοριογραφία της Θεσσαλονίκης, ο Κωστής Μοσκώφ πρωταγωνιστεί στο αφιέ
i
λους, ήταν ένα έργο με όλα τα μειονεκτήματα της συνθετικής ιστο
ρQWω|μα αυτό, που αφιερώνεται στη μνήμη του.
ριογραφίας, στο οποίο μπορεί να κάνει κανείς πλήθος ειδικών πα
ρατηρήσεων και διορθώσεων. Υπήρξαν όμως και μερικοί, όπως ο ΕΥ
ΑλΓΓΕΛΟΣ ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ, για τους οποίους η «Τομή» αποτέλεσε
Π Ο ΑΜΕΤΑΝΟΗΤΟΣ ΚΥΝΗΓΟΣ ΤΟΥ ΑΝΕΦΙΚΤΟΥ: Οραματιστής αανύποπτη είσοδο σε μαγευτικό ιστοριογραφικό τοπίο. Ο Κωστής Μο
ο I
' ενός δικαιότερου κόσμου, αληθινός «ποιητής», έγκριτος ιστορικός, οσκώφ τους εισήγαγε σε ερευνητικό πεδίο δύσβατο, από το οποίο δεν
t- ■
διανοούμενος με την ουσιαστική σημασία του όρου, γνήσιος και συ- μμπόρεσαν έκτοτε να δραπετεύσουν.
Ό I νεπής αριστερός που δεν έπαψε ποτέ ν’ αγωνίζεται, σταυροφόρος
της ελληνικής υπόθεσης στη Μέση Ανατολή, δημιουργός της νέας
I- [ ]
πολιτιστικής άνοιξης του ελληνισμού στην Αίγυπτο, αριστοκράτης,
μποέμ, ένας «Τσιγγάνος διανοούμενος», αμετανόητος κυνηγός του
ΰ
Ο ■ ανέφικτου, πρωτοπόρος στις επιδιώξεις του, ουμανιστής, πυρπολη- 1Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Στις ΗΠΑ κάνουν ανασκαφές σε παλιά σκη
μένος από αγάπη για τον «άλλο», ανοχύρωτος απέναντι στη μικρό- yνικά του Χόλιγουντ. Εδώ δίνουμε μία συνεχή μάχη για τη διατήρηση και την ανάδει
«Ν Μ πρέπεια, προσωπικότητα αστραφτερή, πνεύμα ακατάβλητο, φορέας j
ξη μνημείων ανυπολόγιστης αξίας, μάχη που συνεχίζεται εδώ και δεκαετίες.
δ μιας σκέψης συμπαντικής, μοναχικός αλλά και πολίτης του κόσμου,
δωρικός και διακριτικός, σεμνός και οδυνηρά ακραίος, μαχητικός
πάντα, συγκινητικά παρορμητικός, απόλυτα ανθρώπινος στις αδυνα
μίες του, ονειροπόλος και αξιοπρεπής όσο κανείς, μέχρι το τέλος IΑΡΧΑΙΩΛΩΓΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΩΝΙΚΗ. ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΩΥ CC
γενναίος και απόλυτα αθώος, μέσα από το Βλέμμα της ΒΑΝΑΣ ΧΑ- I]960: «Τρέχει ο φύλακας μέσα στη νύχτα, γύρω στις 11 το βράδυ,
«0 ΡΑΛΑΜΠΙΔΟΥ. σcτο σπίτι μου (έμενα εκεί κοντά, στην οδό Πολωνίας), με ειδοποιεί
u
“ότι βρέθηκαν αρχαία, αλλά οι μπουλντόζες δεν σταματούν”. Φτάνω
V ίΒιαστικά και Βλέπω ότι με το φως δυνατών προβολέων ετοιμάζονταν
2 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ Κ. ΜΟΣΚΩΦ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣ- μ1αζί με τα χώματα της επίχωσης να πάρουν και τους τοίχους αρχαί
J ΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Ο Κ. Μοσκώφ συνεισέφερε στον λόγο της τοπικής <ων οικοδομημάτων που σώζονταν σε ύψος (...) νομίζω ότι η μπουλ
ιστορίας την αμεσότητα, την αισθαντικότητα και μια ζεστασιά ψυχής ν^τόζα εργαζόταν κάπου στην ΝΑ γωνία της κεντρικής αυλής με το
■
φ
που λείπει από πολλά επιστημονικά κείμενα ιστοριογράφων. Διέθετε 1περιστύλιο (...) πλησιάζω τον επικεφαλής του εργοταξίου, του λέω
s 1
αυτή την «ειδική όραση» που απαιτεί από τους μελετητές της η πό- 1την ιδιότητά μου, του κάνω γνωστό ότι εμπρός του δεν έχει τοίχους
λη (και στο σημείο αυτό συναντά τις παρεμφερείς προσεγγίσεις του <από χαμόσπιτα, αλλά από σημαντικά αρχαία κτίρια και, επομένως,
Ν.Γ. Πεντζίκη και του Γ. Ιωάννου), αλλά και μια διαρκή ευαισθησία, 1πρέπει να σταματήσει αμέσως. Δεν μου δίνει σημασία λέγοντάς μου
μια επίγνωση για τα «όρια του έρωτα και της ιστορίας», τον «Καημό (ότι αυτός έχει αναλάβει την υπεργολαβία για την απομάκρυνση των
της Ρωμιοσύνης», την «αντίσταση που γενναία παρατάσσει η πόλη...». μ1πάζων». Συναρπαστική ανάκληση από την πλούσια εμπειρία της αρ
Γράφει ο καθηγητής ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ. Iχαιολόγου ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΖΑΦΕΙΡΩΠΩΥΛΟΥ.
7 0 ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΟΣΚΩΦ: Στη σύντομη -συγκριτικά με άλλους- δια- ΜJ ΝΗΜΕΙΑ ΑΙΩΝΙΩΤΗΤΑΣ. ΩΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΙ ΤΑΦΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕ- CQ I
δρομή του στην τροχιά του εργατικού κινήματος, ο Μοσκώφ δημι- ^ΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Το πιο συνηθισμένο έπιπλο στους ' '
ούργησε ένα μύθο. Ενώ σε κάποια σημεία οι φήμες αγγίζουν την *θαλάμους των μακεδονικών τάφων είναι η κλίνη, η οποία στις πε
πραγματικότητα, σε άλλα αποκλίνουν. Σε αυτή τη στρέβλωση συνέ- ρIισσότερες περιπτώσεις είναι λίθινη απομίμηση των ξύλινων πραγ
βαλαν οι διαφορετικές αφετηρίες θεώρησης, εκ μέρους του εξωτερι- μ]ατικών επίπλων. Σε μερικούς τάφους υπάρχουν επίσης απλά ή πιο
κού παρατηρητή, της ζωής των ανθρώπων, η άκριτη ίσως αντιμετώ- ε1πιμελημένα θρανία, που θα χρησίμευαν για την εναπόθεση κτερι- *
πιση του υποκειμένου όχι σε σχέση με το επίκεντρο της κοινωνικής σ1μάτων κατά τη νεκρική τελετουργία (...) Ο μακεδονικός τάφος του
του δραστηριότητας, αλλά με την προβολή λεπτομερειών (υπαρκτών, Φοίνικα είναι το αρχαιότερο παράδειγμα του τύπου στην περιοχή
αυτών επίσης) που συνθέτουν το περίγραμμα, αλλά συσκοτίζουν τα της Θεσσαλονίκης και, αναμφίβολα, για έναν από τους πρωιμότε-
κύρια -κατ’ άλλους- δεδομένα, τον πυρήνα. Παρεμβαίνει με ένα ση- Iρους γνωστούς μακεδονικούς τάφους, που ετοιμάστηκε με ιδιαίτερη
μαντικό κείμενο ο μαθητής και συνεργάτης του Κ. Μοσκώφ, ιστορι φροντίδα γύρω στην αρχή του τελευταίου τέταρτου του 4ου αιώνα,
για να δεχτεί τον αναμφίβολα επιφανή νεκρό και τη γυναίκα του.
κός ΑΛΕΚΟΣ ΔΑΓΚΑΣ.
4 5
Προς το τέλος του ίδιου αιώνα, στα ταραγμένα χρόνια που ακολού οικονομικής δραστηριότητας. Τέλος, η μελέτη ενέχει το ανθρώπινο
θησαν το θάνατο του Αλέξανδρου, ανοίχτηκε και πάλι για να ταφεί στοιχείο της διερεύνησης της σχέσης του χρόνου με τα πρόσωπα.
ένα ακόμη μέλος της ίδιας, προφανώς, οικογένειας. Επιτέλους, την Γιατί Βαθιά στον κόσμο των λειψάνων του παρελθόντος, που εξ ορι
1η Ιουνίου 2002, ο αρχαιολογικός χώρος που κρύβει στα σπλάχνα σμού αποτελούν τα αρχεία, αναδύεται το άρωμα μιας τοπικής κοι
του το πιο εντυπωσιακό δείγμα αυτού του τύπου μνημείων στην πε νωνίας τον καιρό που προσπαθούσε να ενταχθεί στον «πολιτισμένο»
ριοχή της Θεσσαλονίκης αποδόθηκε στο κοινό. Γράφει η αρχαιολό κόσμο. Εξάλλου, όπως μας δίδαξε ο Braudel, «ο κοινωνικός χρόνος
γος ΜΑΡΙΑ ΤΣΙΜΠΙΔΟΥ - ΑΥΛΩΝΙΤΗ. δεν κυλά μ’ ένα μονοσήμαντο ρυθμό, αλλά προχωράει με χιλιάδες
διαφορετικούς τρόπους, γρήγορα ή αργά, που δεν έχουν σχεδόν κα
μία σχέση με τον καθημερινό ρυθμό ενός χρονικού ή μιας παραδο
σιακής ιστορίας». Η αφορμή συγγραφής της μελέτης δόθηκε στο
συγγραφέα της όταν γνώρισε από κοντά τη σημαντική δουλειά κατα
Ο ΥΠΕΡΟ»ΧΧΟΟΣΣ ΔΔΕΕΚΚΑΑΤΤΟΟΣΣ ΕΕΝΝΑΑΤ ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ: Άραγε, οι ιστορικοί του μέλλοντος θα
γραφής και διατήρησης των αρχείων της Τράπεζας, που γίνονταν από
δώσουν τη1 σσηημμαασσίίαα πποουυ δδίίννοουυμμιε εμείς σήμερα στην ανάδειξη αυτής της υπέροχης
το Κέντρο Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τραπεζικής και Οικονομι
εποχής τω>νν θθααυυμμάάττωωνν,, πποουυ οοννοομμιά ζεται δέκατος ένατος αιώνας; Ή θα αναλωθούν στο κής Ιστορίας, με χρηματοδότηση της Οθωμανικής Τράπεζας και φυ
να καταλά:ββοουυνν ττηηνν ααννααμμφφίίββοολλαα π: ιο τραχιά ασημαντότητά μας; Θα καταλάβουν άρα- σικά ενδιαφέρθηκε να δει τι περιλαμβάνουν τα αρχεία αυτά για τη
Θεσσαλονίκη. Έτσι, έλαβε μέρος στον διαγωνισμό που προκήρυξε
γε ότι πολΑλοοίί ααππόό μμααςς σσύύρρααννεε ττ ην εποχή των θαυμάτων μέχρι τις μέρες μας, προ
αργότερα το Κέντρο, σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Σύνδεσμο
σπαθώνταςς μμάάττααιιαα νναα κκρρυυψψοουυνν ττο φορτίο τους;
Τραπεζικής Ιστορίας (ΕΑΒΗ) και το Τουρκικό Ίδρυμα Ιστορίας
(HFT) με γενικό τίτλο «Αποκαλύπτοντας την Τραπεζική και Οικονο
μμιικκηή ιΙσσττοορρίίαα ττης Τουρκίας». Συμμετείχε με την μελέτη αυτή, που γρά
77 ΣΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΧΕΡΜΑΝ ΜΕΛΒΙΛ ΓΙΑ φφττηηκκεε κκααι ι uυnπiοβλήθηκε στα αγγλικά και βασίστηκε σχεδόν εξ ολο
' ' ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΤΟ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΟ ΤΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 1856- κκλλήήρροουυ σσττοο αα(ρχειακό υλικό της Τράπεζας για το υποκατάστημα Θεσ
57: Η καθηγήτρια ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΓΕΩΡΓΟΥΔΑΚΗ παρουσιάζει τον σσααλλοοννίκίκηηςς, , ττοον 19° αιώνα. Η κριτική επιτροπή που αποτελούνταν
άγνωστο στο ευρύ κοινό συγγραφέα (Herman Melville, 1819-1891), ααππόό δδιαιαππρρεεππεείς πανεπιστημιακούς της Τουρκίας, με πρόεδρο τον
που επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη προ 150 ετών. Η περιγραφή του κκααθθ. . EEddhheemm ΕEldem (συνέγραψε την ιστορία της Τράπεζας), και μέλη
είναι λακωνική, γι’ αυτό θαυμάσια: «Πήγαμε στους Άμποτ, τους πρά- ττοουυςς κκααθθηηγγηηττέές της Οικονομικής Ιστορίας Sevket Pamuk και Murat
κτορες του πλοίου. Μας υποδέχτηκαν με ευγένεια. Ένας από τους CCizizaakkccaa ττοουυ ΓΠανεπιστημίου του Βοσπόρου και τον Seyfettin Gursel
υπαλλήλους με πήγε βόλτα στην πόλη. Μπήκα στα τζαμιά. Τάφος ττοουυ ΠΠααννεεππισισττιημίου του Γαλατά Σαράι, αποφάσισε ομόφωνα να απο-
ενός παλιού έλληνα αγίου σ’ ένα υπόγειο. Πολλά τζαμιά ήταν πρώτα ννεείμίμεει ι σσττοο ΓΓιάιάννη Καρατζόγλου ένα από τα δύο βραβεία που απονε-
ελληνικές εκκλησίες, αλλά μετά από την τουρκική κατάκτηση απέ- μμήήθθηηκκαανν σσεε μμη τούρκους συμμετέχοντες. Η απονομή του βραβείου
κτησαν τον σημερινό τους χαρακτήρα. Ένα απ’ αυτά κυκλικό & με τε- έέγγινινεε σσεε εειδιδικική τελετή στο υπόγειο θησαυροφυλάκιο της Οθωμανι
ράστια δύναμη. Η οροφή μωσαϊκό. Γυάλινο. Κομμάτια πέφτουν συ- κκήήςς Τ Τρράάππεεζζααςς στις 11 Δεκεμβρίου 2001, στην Κωνσταντινούπολη. Το
νεχώς στο πάτωμα. Πήρα μαζί μου αρκετά. - Είδα τα ρωμαϊκά ερεί- άάλλλλοο Ββρρααββεείοίο απονεμήθηκε στο έργο του άγγλου καθηγητή του Πα
πια μιας θριαμβικής αψίδας ένα δρόμο παρακάτω. Θαυμάσια γλυπτά ννεεππισισττηημμίοίουυ τιτου Bristol, Dr Christopher Clay, με τίτλο «Gold for the
στη Βάση της που αναπαριστάνουν σκηνές μάχης. Ευδιάκριτος ο ρω- SSuultlatnan: :W Wesetsetiern Bankers and Ottoman Finance, 1856-1881».
μαϊκός αετός. Γύρω απ’ την αψίδα, άθλια ξύλινα κτίρια. Ένα τουρκι
κό καφενείο κοντά σε μια αποβάθρα...».
ΑΑΠΠΟΟΠΠΕΕΙΙΡΡΑΑ ΜΜ ΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΕΝΔΥ- 1 07
ΜΜΑΑΣΣΙΙΑΑΣΣ ΣΣΤΤΑΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ογ ΑΙΩΝΑ: Από την ίδρυση του ελληνι- ^ ^ '
Q1 Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (1864-1890): Η κκούού κκρράάτοτουυς ςι η πολιτισμική ταυτότητα της χώρας ήταν απόλυτα ταυ
Υ βραβευμένη μελέτη του ιστορικού της οικονομίας ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΡΑ- τιτσισμμένέηνη μ με εε κε£κείνη της Ευρώπης. Η αστική τάξη εκφράστηκε μέσα από
ΤΖΟΓΛΟΥ αποτελεί μία ενδιαφέρουσα απόπειρα να ανασυρθούν από τητην νκ καατοτοχήχή υ )υλικών αγαθών, που ακολούθησαν, τόσο στην τυπολογία
το παρελθόν ζωές, ονόματα, τοποθεσίες και έγγραφα, σε μια άπελπι τοτουυς ςό όσσοο κ ακαιι στην αισθητική τους, τα πρότυπα της Ευρώπης, με τα
προσπάθεια αναπαράστασης της ατμόσφαιρας στην πρώτη τράπεζα χύχύ ρ ρυυθθμμόό n πpcροσαρμογής στις διεθνείς εξελίξεις. Η εξέλιξη της ενδυ
που λειτούργησε στη Θεσσαλονίκη και, συγκεκριμένα, στα πρώτα 25 μμαασσίαίςα ςσ στητνη νΕ Ελλάδα αποτέλεσε τον τομέα των εφαρμοσμένων τεχνών,
χρόνια από την ίδρυση του υποκαταστήματος της Αυτοκρατορικής μέμσέσα αα αππόό τ οτνον οποίο η ελληνική αστική κοινωνία επέλεξε να δηλώσει
Οθωμανικής Τράπεζας στην πόλη. Η μελέτη αναφέρεται σε θέματα τοτον νε ξεεξυερυωρωπαπαϊσμό της, απαξιώνοντας την τοπική ενδυμασία. Στα τέ
της καθημερινής ζωής και αποτελεί συνεισφορά στην οικονομική ληλ ητ οτυο υ1 91ο9υο υα αιώνα εντοπίζεται απόπειρα να δημιουργηθεί ενδυμασία,
ιστορία της Θεσσαλονίκης, αφού δεν ασχολείται με αμιγώς ιστορικά ποπυο υν αν αε κεφκρφόράζει -ως προς την αισθητική της ή την λειτουργικότη-
γεγονότα, αιτίες και ημερομηνίες κηρύξεως πολέμων, μάχες, συνθή- τάτ άτ ητης-ς -ε λελληλνηνικές αξίες. Γράφει η ιστορικός εικαστικών και εφαρμο
κες ειρήνης κ.λπ., αλλά με ορισμένες πλευρές μιας τραπεζικής, άρα σμσέμνέωνων ντ ετχενχών'ών ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΡΟΥΠΑ.
6 7
Μ 1 ( Ί ΛΥΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΕΡΒΙΚΗΣ ΜΝΗΜΕΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙ-
m 10/ ΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΤΑ ΜΑΥΣΩΛΕΙΑ ΣΤΟ ΖΕΪΤΕΝΛΙΚ ΚΑΙ ΣΤΗ
By ΒΙΔΟ: Οκτώ χρόνια μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου πολέμου οι
® Σέρβοι άρχισαν να οργανώνουν το αδιαμόρφωτο νεκροταφείο των
& στρατιωτών τους στο Ζέιτενλικ, όπως λεγόταν τότε π σημερινή Σταυ-
ΛΙ ρούπολη, από τους ελαιώνες της. Οι Γάλλοι και οι Άγγλοι είχαν ήδη
κατασκευάσει επιτάφια μνημεία για τους δικούς τους νεκρούς στον
ίδιο χώρο, ενώ τα οστά των Σέρβων παρέμεναν σκορπισμένα. Μόλις
το 1926 οι αρμόδιες σερβικές αρχές αποφάσισαν να συγκεντρώσουν
Βανα Χαραλαμπιδου
τα οστά και να τα τοποθετήσουν σ’ ένα παρεκκλήσι. Για το σκοπό
αυτό προκηρύχθηκε από το υπουργείο θρησκευμάτων ένας δημόσιος
αρχιτεκτονικός διαγωνισμός. Μόνο σέρβοι αρχιτέκτονες και ρώσοι
ΚΩΣΤΗΣ ΜΟΣΚΩΦ: Ο ΑΜΕΤΑΝ
μετανάστες μπορούσαν να συμμετέχουν. Ο αρχιτέκτων ALEKSANDAR
KADIJEVIC αφηγείται το ιστορικό των μνημείων.
ΚΥΝΗΓΟΣ ΤΟΥ ΑΝΕΦΙΚΤΟΥ
~~ \Ί Ί ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΠΝΕΥΜΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ «ΟΜΙΛΗΜΑΤΑ» ΤΟΥ Ν.-
ΤΤ ·*·' ' Γ. ΠΕΝΤΖΙΚΗ: «Γεγονός, πάντως, είναι ότι όλη αυτή η δουλειά μ’ έχει
προετοιμάσει, ώστε να καταλαβαίνω, να μπορώ να διαισθάνομαι την
Στα δέκα χρόνια που ήταν στο Κάιρο ο Κωστής Μοσκώφ ως μορ
εν υπομονή παθητική ζωή των όσων επί Βυζαντίου έκτισαν, διαλέγο
φωτικός σύμβουλος της ελληνικής Πρεσβείας και ως εκπρόσωπος
ντας με περισσή αγάπη τους ταπεινούς οικοδομικούς λίθους, κατά
■ ένα τρόπο τελείως διάφορο από την ατομική υπερηφάνεια και αυτο- του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στη Μέση Ανατολή, έκανε για
προΒολή των ανθρώπων της αναγεννήσεως, ζώντας την διάλυση του τις ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις περισσότερα απ ’ όσα είχαν γίνει γι ’
προσωπικού, μέσα στο άπειρο των μορφών και κόσμων». Γράφει ο αυτές τα τελευταία εκατό χρόνια!
θεολόγος ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΑΔΗΣ.
Οραματιστής ενός δικαιότερου κόσμου, αληθινός «ποιητής»,
έγκριτος ιστορικός, διανοούμενος με την ουσιαστική σημασία του
όρου,γνήσιος και συνεπής αριστερός που δεν έπαψε ποτέ ν’ αγωνί
ζεται, σταυροφόρος της ελληνικής υπόθεσης στη Μέση Ανατολή, δη
μιουργός της νέας πολιτιστικής άνοιξης του ελληνισμού στην Αίγυ
ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΣΑΝ ΙΣΤΟΡΙΑ: Το ανθρώπινο μυαλό είναι κατασκευασμένο με τέτοιο τρό
πτο, αριστοκράτης, μποέμ, ένας «τσιγγάνος διανοούμενος», με
πο, ώστε να ερμηνεύει το παρόν με βάση το παρελθόν και έτσι να αποτιμά το μέλλον.
αδάμαστη θέληση να πετύχει, «κατ’ επάγγελμα θαυματοποιός», με
κακή υγεία που τον ταλαιπωρούσε σ’ όλη του τη ζωή και παρ’ όλα
αυτά αμετανόητος κυνηγός του ανέφικτου, πρωτοπόρος στις επι
1 QC Η ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΑ ΑΡΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ: Η αρτηρία δια-
διώξεις του, ουμανιστής, άνθρωπος πυρπολημένος από αγάπη για
*·■'·) μπερούς κυκλοφορίας δεν θα αποτελέσει ένα απλό συγκοινωνιακό
τον «άλλο», ανοχύρωτος απέναντι στη μικροπρέπεια, προσωπικό
έργο, αλλά μια ευρεία κυκλοφοριακή, πολεοδομική και αρχιτεκτονι
τητα αστραφτερή, πνεύμα ακατάβλητο, φορέας μιας σκέψης συ-
κή επέμβαση στον κεντρικό τομέα της Θεσσαλονίκης, με ευεργετικές
επιδράσεις στην ευρύτερη περιοχή. Ο δημοσιογράφος ΑΓΓΕΛΟΣ μπαντικής, μοναχικός αλλά και πολίτης του κόσμου, δωρικός και
ΒΑΣΣΟΣ ανασκοπεί το όλο σχέδιο. διακριτικός, σεμνός και οδυνηρά ακραίος, μαχητικός πάντα, συγκι
νητικά παρορμητικός, απόλυτα ανθρώπινος στις αδυναμίες του,
ονειροπόλος και αξιοπρεπής όσο κανείς, μέχρι το τέλος γενναίος
ΑόΠ ΣΥΡ-ΡΑΦΕΣ. ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΝΕΡΟ. ΔΥΟ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ. Δύο και απόλυτα αθώος! 0 «εκ γενετής Θεσσαλονικιός, επιπλέον και
IjO / νέες αρχιτεκτόνισσες, η ΖΩΗ ΜΠΑΜΠΟΥ και η ΝΑΤΑΛΙΑ ΧΡΥΣΙ- Αλεξανδρινός», άνθρωπος της δράσης και της κοινωνικής προσφο
ΚΟΥ, κατέθεσαν στη διπλωματική τους εργασία προτάσεις για την ράς , ο Κωστής Μοσκώφ!
περιοχή της Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Διδάκτορας του
Πανεπιστημίου Παρισίων με θέμα σχετικό με την ιστορία των πολι
τισμών, ήταν για τρεις τετραετίες ο πλειοψηφών δημοτικός σύμβου
2 ^ ΒΙΒΛΙΟΠΡΟΣΚΛΗΤΗΡΙΟ, από το συγγραφέα Χρίστο Ράστο.
λος του Δήμου Θεσσαλονίκης και για ένα διάστημα δήμαρχος της
9
8
στην Ιστορία του Κινήματος της Εργατικής Τάξης - Η διαμόρφωση
της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα», «Ποιήματα»,
«Εβραϊκή ποίηση - επιλογή, πρόλογος, μετάφραση». «Αραβική ποί
ηση - επιλογή, πρόλογος, μετάφραση». «Στα όρια του έρωτα και της
ιστορίας» -αυτοβιογραφία. «Η σάρκα σου όλη» -Πεζά.
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΠΟΛΥΤΟΥ
«Ναι, ζητώ το ανέφικτο. Αλλά είπαμε: το όνειρο πρέπει να υπάρ
χει. Δεν είναι κακό να ζητάς τ’ όνειρο. Δεν είναι κακό να ζητάς το
απόλυτο. Σημασία έχει να ψάχνεις να βρεις και τα νάματα που κά
νουν τ’ όνειρο πράξη. Ψάχνω να βρω και εγώ τρόπους το ανέφικτο
να γίνει εφικτό. Και εν μέρει το καταφέρνω, εν μέρει δεν μπορώ να
το καταφέρω. Ο άνθρωπος δεν είναι γραφτό να πετύχει. Μπορεί και
ν’ αποτύχει. Σημασία έχει την αποτυχία σου να την κάνεις, όπως
κάνουμε εμείς, όπως κάνει πολλές φορές ο ελληνικός λαός, τραγω
δία. Δηλαδή, υψηλού επιπέδου λόγο και τέχνη. Δηλαδή, πάλι πραγ
ματικότητα σε ένα άλλο πεδίο κίνησης ζωής. Η τέχνη είναι μια
πραγματικότητα σε ένα άλλο πεδίο κίνησης. Αυτό προσπαθώ. Το
ανέφικτο!».
Τα τελευταία δέκα χρόνια, τα πιο γόνιμα και δημιουργικά της
ζωής του, έκανε σκοπό του την ενδυνάμωση της παρουσίας του ελ
ληνικού λόγου στην καθ’ ημάς Ανατολή, και δι’ αυτής την ακτινοβο
λία της Ελλάδας σ’ όλο τον αραβικό κόσμο. Από το Κάιρο και την
Αλεξάνδρεια, όπου ζούσε, με διαρκή ταξίδια σε όλη τη Μέση Ανα
τολή, με ανεξάντλητες πρωτοβουλίες, με τη διοργάνωση εκδηλώσε
ων, δεν έπαψε να αγωνίζεται για την οικοδόμηση ενός μετώπου ει
ρήνης και φιλίας σ’ όλη τη ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και στις
χώρες του αραβικού κόσμου. Το μόνο που του έλειπε στην Αίγυπτο
ήταν το «πάθος», όπως είχε ο ίδιος εξομολογηθεί: «Υπάρχει μια
Φωτογραφία του γραφείου του Κωστή Μοσκώφ στο σπίτι του στον Π λα- ττρρυυφφεερρόόττηητταα, αλλά όχι πάθος. Οι Αιγύπτιοι, ας πούμε, ποτέ δε λέ
ταμώνα. ννεε ««σσ,’ ααγγααππώώ». Εδώ, κανένας δε θα κόψει τις φλέβες του για κά
πποοιιοονν πποουυ πποοΙθεί. Το βασικό ερωτικό στοιχείο λείπει, υπάρχει μόνο
ττοο ππααιιχχννίίδδιι»»..
ΈΈζζηησσεε έενντονα, δυνατά, γνήσια, ενεργητικά! «Στα δέκα χρόνια
μακεδονικής πρωτεύουσας. Σύμβουλος του υπουργείου Πολιτισμού πποουυ ήήτταανν σσττοο Κάιρο ο Μοσκώφ ως μορφωτικός σύμβουλος της ελ
επί υπουργίας Μελίνας Μερκούρη, τοποθετήθηκε από το 1989 ως λληηννιικκήήςς ΠΠρρεσε(σ:βείας και ως εκπρόσωπος του Ελληνικού Ιδρύματος
μορφωτικός σύμβουλος της Πρεσβείας της Ελλάδας στην Αίγυπτο ΠΠοολλιτιτισισμμοούύ σστη Μέση Ανατολή, έκανε για τις ελληνοαιγυπτιακές
και εκπρόσωπος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στη Μέση σσχχέέσσεειιςς π πεερρισισισότερα απ’ όσα είχαν γίνει γι’ αυτές τα τελευταία εκα
Ανατολή. ττόό χχρρόόννιιαα»»,, σσημειώνεται με έμφαση σε εκτενή αναφορά που η αγ
Έχει δημοσιεύσει πολλές εργασίες του και έχει εκδώσει τα δοκι- γγλλόόφφωωννηη έέκκδδεοση της εφημερίδας Al Ahram έκανε στο πολύπλευρο
μιακά βιβλία: «Η εθνική και κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα - Ιδε- έέρργγοο ττοουυ, , μμεε <σχόλια και απόψεις των μεγαλύτερων αιγυπτίων ποι
ολογία του μεταπρατικού χώρου», «Η κοινωνική συνείδηση στην ποί- ηηττώώνν γγιι’ ’ ααυυττόόν τον αναντικατάστατο των ελληνοαιγυπτιακών σχέ
ηση της Θεσσαλονίκης», «Εισαγωγικά στο κίνημα της εργατικής τά- σσεεωωνν. . ΧΧααρραακκιτηριστικά σημειώνεται ότι «η μετάφραση των αράβων
ξης στην Ελλάδα», «Θεσσαλονίκη, Τομή της μεταπρατικής πόλης», πποοιηιηττώώνν σστταα ιελληνικά, που έκανε ο Μοσκώφ, ήταν ένα επίτευγμα,
Δοκίμια I, «Η πράξη και η σιωπή - Τα όρια του έρωτα της ιστορίας», ττοο οοπποοίίοο οολλόό>κληρα ινστιτούτα ήταν ανίκανα να πραγματώσουν. Κι
ΔΔοοκκίίμμιιαα IIII,, ««ΛΛααϊϊκκιισσμμόόςς κκααι Πρωτοπορία». Δοκίμια III. «Εισαγωγικά εεκκεείνίνοοςς ααννέέλλααβε αυτό το έργο μόνος του»!
11
10
Οι ελληνοαιγυπτιακές σχέσεις ήταν σχεδόν ανύπαρκτες στα τέ
λη της δεκαετίας του ’80. Πρόκειται για μια συρρίκνωση που οφεί
λεται και στις εθνικοποιήσεις του 1960. Στην δουλειά του, ως μορ
φωτικός σύμβουλος, ο Μοσκώφ δεν αντιπροσώπευε μόνο τη σύγ
χρονη Ελλάδα, την στραμμένη προς την Ευρώπη, αλλά μια πολιτι
στική ταυτότητα που αφορούσε στη «Μεσόγειο, το κοινό μας σώ
μα», για να αναφέρουμε τα δικά του λόγια. Πίστευε ακράδαντα
πως η Ανατολή είναι «κομμάτι από το σώμα μας».
«Να κάνουμε το όραμα πράξη», συνήθιζε να λέει ο «μεγάλος
ερωτικός» της Θεσσαλονίκης και της Αλεξάνδρειας, σαν να ήταν
κάτι απλό και - απίστευτο!- κατόρθωσε να κάνει πράξη τα οράμα-
τά του, γεφυρώνοντας τον ελληνικό και αραβικό κόσμο, με δεκάδες
πρωτοβουλίες, ανύπαρκτα μέσα και ανυπέρβλητες για όλους, αλλά
όχι γι αυτόν τον πείσμονα Πόντιο, δυσκολίες και προβλήματα.
Με το θάνατό του οι ελληνοαιγυπτιακοί πολιτιστικοί δεσμοί
στερήθηκαν έναν από τους κύριους και πιο ένθερμους υποστηρικτές
τους.
ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΛΑΣ
ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ
Το πολιτιστικό πρόγραμμα της Ελλάδας στη Μέση Ανατολή, που
οραματίστηκε και υλοποίησε ο Κωστής Μοσκώφ, συχνά με μεγάλες
δυσκολίες και αντιμέτωπα «τα στελέχη της μεσαίας γραφειοκρα
τίας», αποτέλεσε μια ενότητα συντονισμένη τόσο από το μορφωτι
κό τμήμα της Πρεσβείας της Ελλάδας στην Αίγυπτο, με υπεύθυνο
τον ίδιο, όσο και από τους άλλους φορείς των οποίων ο Μοσκώφ
ήταν εκπρόσωπος,τη Διεθνή Επιτροπή Καβάφη και το Γραφείο Μέ
σης Ανατολής του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού.
Κύριος στόχος του ήταν να πετύχει τη βαθύτερη αλληλογνωρι-
μία των λαών των συνδεδεμένων με την Ελλάδα, τόσο από τη γεω
γραφία όσο και από την ιστορία τους, για την συγκρότηση ενός
«μετώπου φιλίας» που θα καλύπτει όλη την «καθ’ ημάς Ανατολή, Πρόγραμμα «ελληνικής πολιτιστικής δράσης» 1994.
τον κόσμο που ενοποιήθηκε από την αλεξανδρινή εξόρμηση».
Ο Κωστής Μοσκώφ δεν έπαψε να πιστεύει ότι, προσεγγίζοντας
τον κλασικό ελληνικό πολιτισμό με τον πολιτισμό των άλλων λαών
της περιοχής, μπορούσε να βάλει τα θεμέλια για «την οικοδόμηση
του Σεφέρη,του Τσίρκα αλλά και στη μετάφραση από τον ίδιο και
ενός άλλου κόσμου, όλο και πιο κοντά στους καημούς και στους
την έκδοση στα ελληνικά (το 1994) της πρώτης Ανθολογίας Αραβι
πόθους του ανθρώπου, ενός κόσμου πιο δημοκρατικού, πιο ειρηνι
κής Ποίησης, καθώς και μιας Ανθολογίας Εβραϊκής Ποίησης (κυ
κού, πιο δίκαιου».
κλοφορούν από τις εκδόσεις Καστανιώτη). Από τη θέση του και τις
«Ο ελληνικός λόγος με την ανάπτυξή του μέσα στην ιστορία εί
επαφές του με την Ελλάδα ο Μοσκώφ εισήγαγε την αιγυπτιακή και
ναι ο βασικός παράγων στην πάλη αυτή», συνήθιζε να λέει. Έτσι,
οραματίστηκε και σχεδίασε τα βασικά στοιχεία του προγράμματος αραβική κουλτούρα στην Ελλάδα, η οποία μέχρι τότε από τους αι-
του, ξεκινώντας από τις μεταφράσεις και τις εκδόσεις των πιο ση γυπτίους συγγραφείς και ποιητές γνώριζε μόνο τον Ναγκίμπ Μακ-
μαντικών έργων της νεότερης παιδείας, τόσο της ελληνικής, όσο και φούζ. Η ανθολογία των 18 σύγχρονων αιγυπτίων ποιητών ήταν το
των άλλων λαών της περιοχής. Από το 1992 προχώρησε στη μετά πρώτο βήμα. Για να δώσει έμφαση σ’ αυτή την ανθολογία ο Μο
φραση στα αραβικά έργων του Καβάφη. του Ρίτσου.του Σολωμού, σκώφ προσκάλεσε αιγυπτίους και άραβες ποιητές στην Ελλάδα το
12 13
Πρόγραμμα Καβαφείων 1998.
1995 για να διαβάσουν ποιήματά τους σε ειδικές εκδηλώσεις στην
Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
«Η μετάφραση των αράβων ποιητών στα ελληνικά,που έκανε ο
ΜΜοοσσκκώώφφ,, ήήτταανν έένναα εεππίίττεευυγγμμαα,, ττοο οοπποοίίοο οολλόόκκλληηρραα ιιννσσττιιττοούύτταα ήήτταανν Αφισέτα Καβαφείων 1998
ααννίίκκαανναα νναα ππρρααγγμμααττώώσσοουυνν.. ΚΚιι εεκκεείίννοοςς ααννέέλλααββεε ααυυττόό ττοο έέρργγοο μμόόννοοςς
ττοουυ»»,, έέχχεειι ππεειι σσχχεεττιικκάά οο ααιιγγύύππττιιοοςς EEll KKhhaarrrraatt.. ΚΚααιι οο πποοιιηηττήήςς HHaassssaann
TTeelliibb ππρροοσσθθέέττεειι χχααρραακκττηηρριισσττιικκάά:: ««ΥΥππάάρρχχοουυνν δδιιάάφφοορροοιι ττρρόόπποοιι γγιιαα
νναα υυππηηρρεεττήήσσεειι κκααννεείίςς ττοονν πποολλιιττιισσμμόό κκααιι εειιδδιικκάά ττηηνν πποοίίηησσηη.. ΣΣυυννήήθθωωςς κού κόσμου αλλά και της Ελλάδας. Τα ετήσια «Καβάφεια» δια-
οο κκόόσσμμοοςς εευυχχααρριισσττιιέέττααιι εείίττεε γγρράάφφοοννττααςς πποοίίηησσηη εείτίτεε μμεεττααφφρράάζζοοννττααςς μορφώθηκαν απ’ τον Μοσκώφ σ’ ένα διεθνές συνέδριο για τον Κα-
ήή κκρριιττιικκάάρροοννττάάςς ττηηνν.. ΑΑλλλλάά οο ΜΜοοσσκκώώφφ,, όόννττααςς πποοιιηηττήήςς οο ίίδδιιοοςς,, τταα βάφη. Οι εισηγήσεις σ’ αυτά προχωρούσαν πολύ πιο πέρα από την
σσυυννδδύύαασσεε όόλλαα ααυυττάά.. ΜΜοοννάάχχοοςς ττοουυ ααπποοττεελλοούύσσεε οο ίίδδιιοοςς έένναα ππλλήήρρεεςς απλή μελέτη του Καβάφη, σε ζητήματα από τα οποία ξεκινούσαν
ιιννσσττιιττοούύττοο...... ΕΕίίχχεε σσυυλλλλάάββεειι έένναα ααρρμμοοννιικκόό πποολλιιττιισσττιικκόό ππρρόόγγρρααμμμμαα,. ποικίλες θεματικές με αφορμή το ποιητικό έργο. Το γεγονός ήταν
που δεν ενίσχυε την άποψη που θέλει την Ανατολή ως Ανατολή και ευκαιρία για έναν ελληνοαιγυπτιακό και ελληνοαραβικό διάλο-
τη Δύση ως Δύση. Πίστευε πως ο πολιτισμός της Μεσογείου είναι Υ<Τ με ακαδημαϊκούς, διανοούμενους, συγγραφείς και ποιητές από
ενιαίος και οι διαφοροποιήσεις του πηγάζουν από την ίδια ρίζα και τγ1 Μέση Ανατολή, που προσκαλούνταν να συμμετέχουν ως εισηγη-
τον επαναπροσδιορίζουν, όπως δήλωνε και με το έργο του». τ^ζ· Μια σειρά από βραβεία που επιδίδονται ετησίως, συμπεριλαμ-
Όλες αυτές οι εκδόσεις παρουσιάζονταν στο ετήσιο Διεθνές βάνονται διακρίσεις για αιγυπτίους ποιητές, για άραβες μη αιγυ-
Συμπόσιο Καβάφη, που καθιερώνει ως θεσμό στο Κάιρο και την πτίους ποιητές, για ελληνική ποίηση, καθώς και ελληνοαιγυπτιακές
Αλεξάνδρεια με μεγάλη δημοσιότητα σε όλο τον Τύπο του αραβι- υποτροφίες.
14 15
Ο φίλος και. μεταφραστής του Μοσκώφ Nahim Attia αποκάλυ
ψε ότι στην πραγματικότητα τα λεφτά γι’ αυτά τα βραβεία «προέρ
χονται από το προσωπικό βαλάντιο του Μοσκώφ. Είναι ο άνθρω
πος που έδωσε για τον πολιτισμό κάτι παραπάνω από το χρόνο
του, την περιουσία του και την ίδια την υγεία του». Όπως και να
’χει,χάρη στον Μοσκώφ, ο Καβάφης έγινε «ο δημοφιλέστερος ποι
ητής του αραβικού κόσμου» κι αυτό αποδείχτηκε από τις αλλεπάλ
ληλες εκδόσεις των έργων του στα αραβικά.
Το Συμπόσιο Καβάφη ήταν επίσης και μια ευκαιρία για την
απογείωση της ελληνικής λογοτεχνίας που μεταφράστηκε στην
αραβική με παραγγελία του Μοσκώφ. Αυτές οι μεταφράσεις και
ένας άλλος όγκος βιβλίων εμπλούτισαν τη βιβλιοθήκη του Μουσεί
ου Καβάφη, στο διαμέρισμα όπου ο ποιητής είχε ζήσει τα τελευταία
25 χρόνια της ζωής του.
Ακολουθεί, καθιερωμένο πάλι ως ετήσιος θεσμός,το Συμπόσιο
Θεολογίας, Φιλοσοφίας και Αρχαιολογίας, όπου μετέχουν επιστή
μονες από την Ελλάδα, την Αίγυπτο και άλλες χώρες.
Στόχος του γίνεται η ίδρυση ενός πανεπιστημιακού, μεταπτυ
χιακού επιπέδου, Ελληνικού Κέντρου Σπουδών Αλεξάνδρειας, το
οποίο θα ειδικεύεται σε θέματα ιδίως αρχαιολογίας, ελληνικών και
αραβικών σπουδών ως «συστηματικό εργαλείο διαλόγου του ελλη
νικού και αραβικού πολιτισμού».
Τα συμπόσια και οι εκδόσεις που επιμελείται δεν καλύπτουν
μόνο την Αίγυπτο αλλά και όλο το χώρο της Μέσης Ανατολής. Από
το 1994 που δημιουργείται και το Γραφείο Μέσης Ανατολής του
Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού στην Αλεξάνδρεια, με σημαντική
βιβλιοθήκη, ταινιοθήκη και εκθέσεις ελληνικής ζωγραφικής, οι δρα
στηριότητες αυτές αποκτούν ευρύτερη σημασία. Σχεδιάζει, παράλ
ληλα, τη λειτουργία αντίστοιχου κέντρου στο Κάιρο και στα Ιερο
σόλυμα και «μελλοντικά σε κάθε σημαντική πρωτεύουσα του κό
σμου της Μέσης Ανατολής». Μέσα στα απώτερα σχέδιά του, που
δεν πρόλαβε να δει να πραγματώνονται, ήταν η πολιτιστική προ
σέγγιση Ελλάδας -Τουρκίας, με την παρουσία του ίδιου στην Κων
σταντινούπολη, στόχο που δεν έπαυε να συζητά.
ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΦΗ
Το 1991, εμπνευσμένος και αποφασισμένος να προσφέρει τα μέγι
στα στην ελληνική υπόθεση από τη θέση του μορφωτικού συμβού
λου της Πρεσβείας της Ελλάδας στην Αίγυπτο και με την πεποίθη
ση ότι το κεφάλαιο «Καβάφης» ήταν ένα καλό μέσο για την προ
βολή του ελληνικού λόγου και τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού
στον αραβικό κόσμο, ο Μοσκώφ εγκαινίασε με τις ευλογίες της πο
λιτείας στην Αλεξάνδρεια το Μουσείο Καβάφη στο σπίτι της οδού
Σαρμ Ελ Σέιχ (άλλοτε Λέψιους),όπου ο μεγάλος αλεξανδρινός ποι
ητής έζησε το τελευταίο και πιο γόνιμο μέρος της ζωής του, εκεί
όπου ξεχνιόταν αντικρίζοντας «ολίγη κίνηση του δρόμου και των
μαγαζιών».
16 17
