Yaşamak Zamanı Ölmek Zamanı - Erich Maria Remarque

564 Pages·2014·1.75 MB·Turkish

by  Erich Maria Remarque

Erich Maria Remarque
YAŞAMAK ZAMANI ÖLMEK ZAMANI
ROMAN
Almanca aslından çeviren
AHMET CEMAL
CAN YAYINLARI LTD. ŞTÎ.
Hayriye Caddesi No. 2, 80060 Galatasaray, İstanbul Telefon:
(0-212) 252 56 75 - 252 59 88 - 252 59 89 Fax: [phone]
Özgün adı
Zeit zu leben und Zeit zu sterben
E-Kitap: 2014 Y.S.
Erich Maria Remarque (asıl adı Erich Paul Remark) 1878-
1970 yılları arasında yaşadı; dünyaca ünlü bir yazar olmadan
önce çeşitli işlerde çalıştı. 1929 yılında ‘Batı Cephesinde Yeni
Bir Şey Yok’ adlı romanı yayımlandı ve Birinci Dünya
Savaşının acımasızlığını bütün çıplaklığıyla gözler önüne
seren bu roman büyük yankı uyandırdı. 1933 yılında
Almanya’da kitapları yakıldı. 1938 yılında Alman
vatandaşlığından çıkarıldı. Remarque 1939 yılında New
York’a gitti ve 1947 yılında Amerika Birleşik Devletleri
vatandaşı oldu. Çoğunlukla trajik bir hava taşıyan yapıtlarında
gerilim dolu olayları başarıyla betimlemiştir. Remarque'ın,
Dönüş Yolu ve Yaşamak Zamanı ve Ölmek Zamanı adlı
kitapları da Can Yayınları arasında çıkacaktır.
ERİCH MARIA REMARQUE VE
YAPITLARI
Yüzyılımız, ilk yarısında iki dünya savaşı birden yaşamak
gibi kötü bir yazgının sonucu, çok sayıda savaş yazarı
yetiştirdi. Erich Maria Remarque, Curzio Malaparte, John
Dos Passos, Norman Mailer, Ernest Hemingway, James
Jones, Heinrich Böll ve daha birçokları, adına savaş denilen
insanlık suçunu ameliyat masasına yatırıp bütün yönleriyle
irdelediler ve yerdiler.
Bu yazarlar arasında Remarque’m özelliğine gelince, onu her
şeyden önce ‘körleşenlerin gözünden perdeyi ilk
kaldıran yazar’ diye nitelendirebiliriz. Avrupa, İkincisinden
farklı olarak, ilk dünya savaşına neredeyse güle güle oynaya
girmişti. Henüz yıkılmamış, yalnızca sallanmakta olan
tahtların parıltısı, resmi geçitler, o güne dek bir dünya savaşı
tanımamış kitleleri bir coşku havasına sokmuştu. Bu durum,
savaş başladıktan sonra da pek değişmedi. Cephe
gerisindekiler için yaşam, günlük olağan akışını
sürdürüyordu. Askerlere gelince, onlar görevlerini yerine
getiren onurlu kişilerdi. Birinci Dünya Savaşı, henüz kollarını
cephe gerisi ve cephe ayrımını yapmadan atmış bir ahtapot
değildi. Bu yüzdendir ki, neredeyse salt kahramanlık
destanlarıyla örülü bir atmosfere yerleştirildi.
Remarque’in 1929’da yayımlanan Batı Cephesinde Yeni Bir
Şey Yok (Im Westen nichts Neues) adlı romanı, bu destanlar
atmosferini bir çırpıda parçaladı. Yazar, romana şu satırlarla
son verir: "1918 Ekimi’nde vuruldu. O gün, bütün cephede
son derece sakin ve sessiz geçmişti. Öylesine sakin bir gündü
ki, ordu raporunda tek bir cümleyle, o gün Batı Cephesi’nde
yeni bir şey olmadığının belirtilmesiyle yetinilmişti. " Savaşın
anlamsızlığını, korkunçluğunu ve savaşın yarattığı kargaşanın
ortasında bir insan yaşamının ne denli önemsiz kaldığını
böylesine güçlü bir anlatımla sergileyen satırlara, dünya
yazınında az rastlanır.
Erich Maria Remarque (asıl adıyla Erich Paul Remark), 22. 6.
1898 tarihinde Almanya’nın Osnabrück kentinde bir ciltçi-nin
oğlu olarak dünyaya geldi. Birinci Dünya Savaşı’ndan
döndükten sonra köy öğretmenliği, ticaret, bir kauçuk
fabrikasında reklam müdürlüğü ve nihayet Berlin’de
gazetecilik gibi işlerle uğraştı. 1931’de İsviçre’ye, 1939’da da
New York’a gitti. 1947’de Amerika Birleşik Devletleri
vatandaşlığına alındı. Avrupa’ya döndükten sonra İsviçre’ye
yerleşti. 25. 9. 1970 tarihinde orada öldü.
1920’lerin başında kaleme aldığı ilk romanı Düşler Odası
(Die Trambude) genelde tutarlı olmaktan yoksun, bir
sanatçının yaşamını konu alan bir yapıttır. 1929’da
yayımlanan Batı Cephesinde Yeni Bir Şey Yok ise yazarına bir
anda dünya çapında ün kazandırdığı gibi, çağımız Alman
yazınının en çok okunan ürünleri arasına girdi ve 32 dile
çevrildi. Kimi eleştirmenlere göre, Remarque’in bu yapıtıyla
birlikte, çağımızda bundan böyle -hangi nedenle çıkmış olursa
olsun- savaşı yücelten yazın ürünü verebilme olanağı da
ortadan kalkmış oldu.
Remarque’in büyük ününün başlıca kaynağı, hiç kuşkusuz
onun yapıtlarında doğrudan savaşa karşı ve insanoğlu ndan
yana çıkmış oluşudur. Remarque’in romanlarında savaş,
hiçbir zaman bu savaşlarda doğrudan çarpışanların savaşı
değildir; onlar yuvalarından, tarlalarından, sevdiklerinden
zorla koparılıp kanlı meydanlara fırlatılmışlardır. Çoğu kez ne
için, ne uğruna sa-vaşıldığını bile tam anlamıyla bilemezler.
Bilmemeleri de doğaldır, çünkü savaşlar için gerçek anlamda
neden, hiçbir zaman yoktur. Ama savaş açısından bir seçim de
söz konusu değildir; o, herkesi amansız çarkının dişleri
arasına alır ve insanı insan yapan tüm değerleri yıkar.
Remarque, Hitler yönetiminde mahkûm edildi, yapıtları
alanlarda yakıldı ve Alman yurttaşlığından atıldı. Suçu,
yönetimlerin açtığı vahşi savaşların suçunun bütün bir ulusa
yükle-nemeyeceğini, bütün bir ulusun savaşları
sayılamayacağını söylemekti.
Yalnız cephe değildir Remarque’m savaş romanlarında
betimlenen; cephe gerisi de ele alınır. Ön saflarda yürütülen
kanlı kavganın insan değerlerine ne denli aykırı düştüğünü
daha ürpertici biçimde gösteren bir ‘cephe gerisi’ temasıdır
bu. Sonra savaştan kurtuluş, savaştan sağ dönen için de pek
kolay değildir. Savaşta ölmemiş olmak, savaş sonrası
mutlulukların temelini atabilmek için her zaman yeterli
değildir. Dönüş Yolu (Der Weg Zurück) adlı yapıtında
Remarque, savaş sonrası insanının yalnızlığını ve döndüğü
çevreye yabancılaşmasını ele alır. Savaştan dönen, eski
çevresini yadırgar; öte yandan savaşta her şeyini yitirmiş olan
o çevrenin de artık sağ dönen kahramana sağlayabilecek bir
desteği kalmamıştır. Bu yabancılık, Dönüş Yolu
nun kahramanlarından birini yaşamına kendi eliyle son
vermeye sürükleyecek denli yoğundur. Bu konu, daha sonra
Amerikalı yazar William Faulkner’ın Askerin Ücreti
(Soldier’s Pay) ve Heinrich Böll’ün Babasız Evler (Haus ohne
Hüter) adlı romanlarında da işlenmiştir.
Siyasal nedenlerle ya da salt belli bir ırktan olmaları
nedeniyle bir yönetim tarafından amansızca izlenenler için tek
bir kurtuluş yolu düşünülebilir: Kaçmak, yerini yurdunu
bırakmak. Ama bir kurtuluş yolu mudur bu gerçekten? Zafer
Anıtı (Arcc de Triomphe), Remarque’ın bu soruların
karşılığını aradığı yapıtıdır ve konu bu yetkinlik düzeyinde,
ünlü Romen yazarı Constantin Virgil Gheorghiu’nun ikinci
Fırsat (La Seconde Chance) adlı romanının dışında, dünya
yazınında işlenebilmiş değildir. Remarque, kaçakların
yazgısını daha önce İnsanları Seveceksin (Liebe Deinen
Naechsten) adlı romanında da işlemiştir.
Kara Anıt (Der schwarze Obelisk, 1956), Hayat Kıvılcımı
(Der Funke Leben, 1952), Üç Arkadaş (Drei Kameradan,
1938), Tanrının Gözdesi Yok (Der Himmel kennt keine
Günstlinge) ve Lizbon Gecesi (Die Nacht von Lissabon,
1963), Remarque’in öteki tanınmış yapıtlarıdır.
Remarque’in 1954 yılında yayımlanan Yaşamak Zamanı
Ölmek Zamanı (Zeit zu leben und Zeit zu sterben) adlı
romanı, genç Alman askeri Ernst Graeber’in üç haftalık izin
döneminde geçer. Alman orduları, artık Doğu Cephesi’nden
geri çekilmeye başlamıştır. Çöküş başlamıştır. Ama
Graeber’in önünde, tam üç haftalık ve savaştan uzak bir
yaşam vardır. Döndüğü kentinin yıkıntıları, anasıyla babasını
bulma çabaları ve sonunda bu umutsuzluk denizinin ortasında
kurtarıcı bir ada gibi karşısına çıkacak bir sevginin
atmosferinde geçecek üç hafta. Graeber ve Elisabeth, bu
süreyi bombardıman uçaklarının saldırılarından ve savaşın
kentin her köşesinde boy gösteren yıkımından çalarak
yaşayacaklardır. Ama ne ölçüde? Ama nereye kadar?
Remarque, bu dekor içinde, iki insanın umutlarından ve
umarsızlıklarından oluşma sahnede Nazi Almanyası’nın çok
canlı, çok gerçekçi bir görünümünü vermiştir. Tıpkı Batı
Cephesinde Yeni Bir Şey Yok’ta olduğu gibi, bu roman
bitirildiği zaman da okurun belleğinde ve tasarımında kalan,
devletlerin savaşı değil, insanın insana layık gördüğü
acımasızlıktır.
Remarque’in klasikleşmiş olan Yaşamak Zamanı, Ölmek
Zamanı, daha sonra filme de alınmıştır.
Ahmet CEMAL
BİRİNCİ BÖLÜM
Afrika’dakinden başka türlü kokuyordu Rusya’daki ölüm.
Afrika’da da ölüler ağır İngiliz ateşi altında cepheler
arasında çoğu kez uzun süre gömülmeden kalmıştı, ama
güneş çabuk tutmuştu elini. Geceleri esen rüzgâr, o iç
bayıltıcı, leş gibi ve ağır kokuyu da birlikte taşımıştı hep.
İçleri gaz dolan ölüler sessiz, tüm umutlarını yitirmiş ve her
biri kendi başının çaresine bakmak için sanki bir kez daha
savaşırcasına, yabancı yıldızların ışığında doğrulmuştu -ama
daha ertesi günü büzülmeye, sonsuz bir yorgunlukla sanki
içine girmek istercesine toprağa yapışmaya başlamıştı- ve
sonradan, yanlarına gidip alma olanağı doğduğunda, bazıları
tümüyle hafiflemiş ve kurumuştu bile. Haftalar sonra rastgele
bulunan ölülerden ise geriye, birdenbire çok büyük gelirmiş
gibi görünen üniformaların içinde takırdayan iskeletlerden
başka hemen hiçbir şey kalmamıştı. Kum, güneş ve esintilerin
kucağında kupkuru bir ölümdü bu. Rusya’dakine gelince,
oradaki ölüm, vıcık vıcıktı ve leş gibi kokuyordu.
Yağmur günlerden beri yağıyordu. Kar erimekteydi. Daha bir
ay önce, kalınlığı bir metreden fazlaydı. Başlangıçta, görende
yalnız kömürleşmiş damlardan kuruluymuş izlenimini
uyandıran, bırakan yıkık köy, sessizce ve her gece daha
incelen kar örtüsünden bir parça daha yükselmişti. Önce
pencerelerin pervazları görünmüştü. Birkaç gece sonra bunu,
kapıların üst kısmındaki girintiler izlemişti. En sonunda da pis
kokulu karın derinliklerine uzanan merdivenlerin basamakları
ortaya çıkmıştı. Kar, hiç durmaksızın eriyor, eriyordu ve bu
erimeyle birlikte ölüler gün ışığına çıkıyordu.
Eski ölülerdi bunlar. Kasımda, aralıkta ve ocakta olmak üzere
birkaç kez çarpışılmıştı köy için. Ve şimdi, nisan ayında, yine
çarpışılıyordu. Köy alınmış, bırakılmış, bırakıldıktan sonra
yine alınmıştı. Gelen kar fırtınaları birkaç saat içinde
çoğu kez ölüleri, sıhhiyecilerin bulamayacakları derinliklere
gömmüştü. Sonra her yeni gün, bir hastabakıcının kanlı bir
yatağa yeni bir çarşaf sermesi gibi, savaş alanını yeni bir kar
tabakasıyla örtmüştü.
Önce ocak ayının ölüleri ortaya çıktı. En üstte bulunan bu
ölüler, nisan başlarında, kar gevşemeye başladıktan hemen
sonra göründü. Gövdeleri kaskatı kesilmiş, yüzleri gri
balmumu rengini almıştı.
Bunları tahta parçalarını gömer gibi gömdüler. Köyün
arkasında, kar örtüsünün fazla kalın olmadığı bir tepecikte
karı küreleyip, donmuş toprağı kazdılar. Çetin bir işti
yaptıkları.
Aralık ayının ölüleriyle birlikte, ocak ayındaki ölülere ait
silahlar bulundu. Tüfekler, el bombaları, bazen de çelik
miğferler, gövdelerden daha derine gömülmüştü. Bu ölülerde,
üniformaların altındaki künyeleri kesip almak, daha kolaydı.
Kar suyu, kumaşı yumuşatmıştı. Açık ağızlardaki kar suyu,
bu askerlerin boğularak öldüğü izlenimini yaratıyordu.
Birkaçının bazı uzuvları gevşemeye yüz tutmuştu.
Taşındıklarında gövde henüz katılığını yitirmemiş oluyordu,
ama ucundaki el ile bir kol, aşağı doğru sallanıyor ve gövde
yürürken hareket edermiş gibi savruluyordu. Korkunç bir
umursamazlıkla, hayasızlığa dek varan bir umursamazlıkla
işaret vermekteydi sanki bu el. Güneşe yatırıldıklarında,
tümünün de ilk eriyen yerleri, gözleri oluyordu. Göz