VETLUGA IRMAĞI Çarlık Rusyasında Bir Türk Savaş Tutsağının Anıları 1916-1918

268 Pages·2006·4.06 MB·Turkish

by  Mehmet Arif Ölçen

VETLUGA IRMA⁄I

Çarlık Rusyasında
Bir Türk Savaş Tutsağının Anıları
1916-1918
MEHMET ARİF ÖLÇEN
İkinci Basım
2006
ISBN 975-7362-51-4
Birinci Baskı: Kasım 1994
İkinci Baskı: Haziran 2006
Ümit Yayınevi
Konur Sokak No.27/1
06640 Kızılay-Ankara
Tel: [phone]
Kapak Düzeni: Serap Taştan / Plaka
Yayına Hazırlayan: Ali Nejat Ölçen
İngilizce Çeviri: Gary Leiser
Vetluga Memoir
University Press of Florida, 1995.
15 NW 15 th Street, Gainsville, Florida 32611-2079
İstek İçin Ayrıca:
ORAN-Çarşımerkezi
C -2 blok No.303
06450 Çankaya-Ankara
Tel : [phone]
Faks : 0312 490 09 59
e-posta:[email protected]
TŞOF TRAFİK MATBAACILIK TİC. ve SAN. A.Ş. / ANKARA
Tel: [phone] • Faks: (0.312) 267 08 12
VETLUGA IRMA⁄I
Mehmet Arif Ölçen
Çarlık Rusyasında
Bir Türk Sava Tutsa¤ının Anıları
1916-1918
Yayına Hazırlayan:Ali Nejat Ölçen.
2006 Ankara
Mehmet Arif Ölçen Askeri Lise Öğrencisi (1909)
İÇİNDEKİLER
I.Mehmet Arif’in Yaşam Öyküsü............................... 7
II.Birinci Dünya Savaşında Kafkas Cephesi..................13
III.VETLUGA IRMA⁄I ..........................................41
Bölüm 1
Bozgun .........................................................41
Düşmanda Dostluk.............................................48
Yüzbaşı Bedrensky ............................................56
Cehennem Azabı ...............................................67
Rusya’nın İçlerine Doğru. .....................................74
Bölüm II
Bardak ..........................................................87
Ev Sahibinin Kızı Tina.........................................88
Ud Yapıyorum..................................................91
Papazın Hıncı .................................................102
Bölüm III
Gani’nin Ölümü...............................................120
Kerensky Devrimi.............................................123
Varnavin Kraliçesinin Memeleri .............................130
İlk Kaçış Planı.................................................131
Kurtlu Öküz Başı Yiyoruz....................................132
Yüzbaşı Basri .................................................136
Kışlanın Onuru................................................138
Bolşevik Devrimi .............................................141
Bölüm IV
Özgür Tutsaklarız .............................................148
Türki Li Nopedili .............................................151
Baskın .........................................................154
Davet ..........................................................160
Odaya Düşen Çiçek...........................................176
Vayansky Naçalnik’in Acısı ..................................180
Tina’nın Aşkı..................................................183
Devrimden Hoşnutsuzluk.....................................184
Sovyet Meclisine Adaylık Önerisi ...........................187
Nadya Çırılçıplak .............................................190
Kaçış...........................................................195
Varnavin Uzaklarda Kalmıştı.................................198
Çeka Zindanı .................................................217
Bölüm V
Hapishaneden Taş Koridora ..................................234
Türk Elçiliğinde...............................................243
Moskova.......................................................247
Varşova ........................................................252
Türkiye’ye Doğru .............................................256
Düş Kırıklığı ..................................................260
Basında Vetluga Irmağı.......................................264
MEH MET ARİF ÖLÇ EN’İN YA AM ÖY KÜ SÜ
1893’te Nik sar’da doğ du. Ba ba sı, Ga ni za de Ali Ağa’nın
tek oğ lu Meh met Ali’dir. Ana sı ise Er zu rum Hay ri ye ta cir le rin-
den Ha cı Tah ir’in kı zı. 1878 Os man lı-Rus sa va şın da Er zu-
rum’dan gö çüp gel miş ler Nik sar’a.
Meh met Arif dört oğul ve bir kız ın en küç ük le ri. Nik-
sar’da il ko ku lu bi tir dik ten son ra, öğ re ni me de vam et mek is ti-
yor. Ba ba sı bu na ra zı değ il. Ötek i oğul la rı tarl a da ken di si ne
yar dım cı ol ma dık la rı için, en kü çük oğ lu Meh met Arif’in yar-
dım cı ol ma sı nı ta sar la mak ta. Ne var ki sert bir ki şi li ği var.
Meh met Arif ba ba sıy la bir lik te tarl a da ça lış ma yı is te me mek te-
dir. Nik sar’dan ka çıp kur tul ma yı, oku yup ağab e yi Tev fik Efen-
di gi bi say gın ki şi ol ma yı düş le mek te. Tev fik Efend i Nik sar’da
hak sız lık la ra karş ı çık ı yor ve müt e gal li be ile sa va şı yor. So kak ta
ge çer ken, herk es ayağ a kalk ıp ona sel am ver mek te dir. Meh met
Arif de bü yü dü ğün de onun gi bi ol mak is te mek te.
İl ko ku lu bit i rin ce ev den kaç ı yor ve 60 km uzakt a ki
To kat’a yü rü ye rek gi di yor. As ke ri Or ta oku lun ka pı sı nın önün de
içe ri gir e bil mek için üç gün bek li yor. Kim den öğ ren diy se bu
oku lun sı nav la rı na gir e cek. Bir su bay kend i si ne yard ım cı olu-
yor ve sı na va ka tılm a sı nı sağ lı yor.
Yıl lar son ra Meh met Arif, kap ı sı nın önün de üç gün bek-
le di ği To kat As ke ri Or ta oku la mat e ma tik öğ ret me ni ola rak ata-
na cak ve bu gö re vi ni 1924’den 1932’ye kad ar sür dü re cek tir.
1913’te İs tan bul’da Harp Oku lu nu bi ti ri yor ve Kaf kas
ceph es ind e Köpr ük öy sav aş ın a kat ıl ıy or. O sav aşt a Alay kom u-
ta nı Bin ba şı Rı za Top ha ne li’nin emir su ba yı olu yor. Sul tan
Ab du la ziz’in Top ha ne Mü şi ri (Ma re şa li) Ha cı Ali Pa şa nın
- 7 -
oğ ludur Binb a şı Rı za Bey. Köp rü köy sa va şı, Os man lı aris tok ra-
si si nin tems il ci si olan Top ha ne Mü şi ri nin oğ lu ile, kır sal ala nın
tem sil ci si Nik sar lı Meh met Ali’nin oğl u nu bir ara ya ge tir miş tir.
Kı sa sü re de bir bir le ri nin or tak yan la rı nı se zer ve dost olur lar. O
sa vaş ta ba ba oğul gi bi dir ler. Her iki si de sa va şın için de, sa va şı
yi tir dik le ri nin acı sı nı pay la şı yor lar dı. Or du nun dü zen siz li ğin-
den ya kın mak tay dı lar. En ver Pa şa nın akıl al maz kap ri si uğ ru na
sa vaş tık la rı nı bi li yor lar dı.
Bin ba şı Ali Rı za, 9 Ka sım 1914 gü nü Köp rü köy’ün
ku ze yin de San sor Te pe sin de ya ra lan dı ğı zam an, yan ı na ko şa rak
ge len Teğ men Meh met Arif’e ce bin den çı kar dı ğı ka le mi ver-
miş ti. Son söz le ri şu ol du: “Bu ka le mi oğ lum Ha mit’e tesl im et.
Ço cuk la rım sa na eman et.”
Bin ba şı Rı za Top ha ne li, su bay olm a sı na karş ın haf ta lık
bir der gi ye “Ha mit’in Ba ba sı” tak ma adıy la, dü ze ni eleş ti ren
ya zı lar ya zı yor du. Bel ki de o gün San sor Te pe sin de o ka le mi
oğ lu na bır ak ma sı nın ned e ni, yaz ım sa va şı mı nı oğ lu Ha mit’in
sür dür me si ni is te me siy di. Ne var ki oğ lu Ha mit, 1930 yı lın da
Harp Oku lu nu bit ir dik ten 3 yıl son ra içer i ği ni tam ola nak kav-
ra ya ma dı ğı bir suç tan, ko mü nizm su çun dan, bu akı mın aman sız
düş ma nı olan Ge nel kur may Baş ka nı Ma ra şal Fev zi Çak mak ’ın
buy ru ğuy la gös ter me lik bir yar gı la ma so nu cu 4 ar ka da şıy la bir-
lik te or du dan atıl a cak tır.
Teğ men Meh met Arif, Azap ve Sa rı ka mış sa vaş la rı na
ka tı lır ve o sa vaş lar da ki ye nil gi le rin acıs ı nı ta dar, ge nel ri cat
em riy le bir lik te 1915 yı lı nın son la rın da Er zu rum’u sa vun mak la
gö rev len di ri len bir lik ler de ye ri ni alır. 30. Tü men, Er zu rum’un
ku ze yin de Gâ vur Da ğı nın etekl e rin de mev zi len miş tir. Rus la rın
4. Türk is tan Av cı Tü me ni ile kar şı kar şı ya dır lar. Meh met Arif,
Ga vur Da ğı nın 3050 ra kım lı te pe sin den ken di ala yı na ka tılm ak
buy ru ğu nu al dı ğı za man ko mu ta et ti ği bö lü ğü ile bir lik te Üç ki-
- 8 -
li se kö yün den geç e cek ve ala yı na kat ı la cak. Ku zey do ğu dan
ge len Rus sald ı rı sın da alay tüm üy le yok olur ve as ker le riy le
su bay la rı tut sak dü şer ler. Teğ men Meh met Arif’in üç yıl sü re-
cek olan sav aş tut sak lı ğı böy le baş la mış tır.
Ken di si nin Var na vin ka sa ba sı na han gi kent le ri ge çe rek
gö tü rül dü ğü nü ve dah a son ra Var na vin’den Var şo va’ya doğ ru
ka çı şın yö rün ge si ni şe kil 1’den izl e ye bi li riz. 21 Ağus tos 1918’de
İs tan bul’a Sirk e ci is tas yo nu na ula şır. Ken di si nin sav a şa kat ıld ı-
ğı nı ve tut sak düş tü ğü nü is pat et tik den son ra arad an bir ay
ge çe cek ve or du dan ma aş al ma ya baş la ya cak.
Şe kil 1; onun Varn a vin ka sa ba sı na sa vaş tut sa ğı ola rak
gi diş ve orad an Tür ki ye’ye ka çış yo lu nu göst er mek te dir. Ül ke-
si ne ge ri dön dü ğün de, ko mu ta nı Bin ba şı Rız a Top ha ne li’nin
va si ye ti ni ye ri ne ge ti rir ve kı zı Re fi ka ile ev le nir, ya ni an nem-
le.
Ana do lu, Ba tı nın sö mür ge ci dev let le ri tar a fın dan pay la-
şı lıp, Yu nan or du la rı da İz mir’i iş gal ede rek Af yon’a ka dar iler-
le di ği za man, Must a fa Ke mal Ata türk’ün oluş tur du ğu dü zen li
or du ya kat ı lır ve Af yon ceph e sin de sa va şır. Cum hu ri yet ilan
edil dik ten bir yıl son ra da 1924 de Tok at As ke ri Or ta oku lu na
ma te ma tik öğ ret me ni ata na cak tır. 1932’de Sam sun’da 45.
alay’a 9. bö lük ko mu ta nı ola rak atan a rak bin ba şı lı ğa ter fih eder.
İki yıl son ra Kan gal il çe si ne ask er lik şu be baş ka nı ola cak ve bir
yıl kald ı ğı bu il çe de, To poğ raf ya ders not la rı ha zır la ya rak Mil li
Sa vun ma Ba kan lı ğı na gön de re cek tir. O yıll ar da Kan gal, bir
köy den da ha kü çük tü ve al tı topr ak üs tü top rak ev ler de ka lı nır-
dı. Kı şın kar yağ dı ğı za man Si vas ken tiy le 5 ay bü tün iliş ki ler
ke si lir ve ev ler kar al tın da kald ı ğın dan dış a rı çıkm ak bi le ola-
nak sız la şır dı. En gör kem li ya pı, üs tü on dü le li saç la kap lı bir kaç
oda dan olu şan hü kü met bi na sıy dı.
- 9 -
1934’te ha zır la dı ğı ders not la rı ka bul edi le cek ve yar bay
rüt be siy le İs tan bul Harp Oku lu na To poğ raf ya öğ ret me ni ola rak
ata na cak tır.
1940’ta Bitl is’te alay ko mu ta nı dır. 1942’de Ga zi an tep’te
As ker lik Şu be Baş ka nı ve 1945’te İs tan bul’a 30 km. uzak lık ta
Ha dım köy must ah kem mev ki le rin de 46. Ko ru gan alay ko mu ta-
nı ola rak atan ır ve 1950 yı lı na ka dar al bay ola rak bu gö rev de
ka lır. De mok rat Par ti nin ik ti da ra gel me siy le bir lik te emek li ye
ay rı la cak tır.
İyi bir göz lem ci dir Meh met Arif. 23 ya şın da tut sak düş-
tü ğü Varn a vin ka sa ba sın da, Rus hal kı nın ya şam bi çi mi ni, duy-
gu ve dü şün ce le ri ni, Türk tut sak la rı ile kur duk la rı dost luk iliş-
ki le ri ni anl a tır ken, bu gözl em ci ya nı or ta ya çık ı yor. Özen ti siz
cüm le ler le o dö ne mi bi ze yan sıt mak ta dır. Genç Rus su bay la rı-
nın sa va şır ken sa va şa karş ı old uk la rı nı, ka za nı la cak top rak la rın
Rus hal kı na değ il, Ça rın çevr e sin de ki yak ın la rı na dağ ı tı la ca ğı-
nı, sa vaş tan sa de ce on la rın yar ar lı çı ka ca ğı nı dü şün dük le ri
an la şı lı yor. Bol şe vizm, o dö nem de Rus or du su içind e ve özel-
lik le genç su bay ve as ker kad ro la rın da yay gın laş mış gör ü nü yor.
Vet lu ga Ir ma ğın da 1917 Rus dev ri mi nin sı cak gün le ri ni, iç kar-
ma şa sı nı ya şı yor gi bi yiz. Sa vaş bu kar ma şa için de bi le, ne Rus
top lu mun da ve ne de Türk su bay la rın da kar şı lık lı sev gi ve dost-
luk bağ la rı nı yok et me ye yet me miş tir. İki hal kın kar şı lık lı dost-
lu ğu na kar şın, on la rın sa de ce devl et le ri bir bi riy le çar pı şı yor ve
bi rey ler bu sa vaş ma ki ne si nin emekç i le ri olar ak ya şam la rı nı
or ta ya ko yu yor lar dı.
Vet lu ga Ir ma ğın da Meh met Arif, Rus halk ıy la yan yan a,
iç içed ir. Bu kay naş ma bir ür kün tü yü ve on lar dan uzak kal ma yı
da bir lik te ge ti rir. San ki onun yü re ğin de, Rus top lu mu içind e
eri yip yok olac a ğı, kiml i ği ni yit i rip si li ne ce ği kor ku su, on lar la
bir lik te ol ma is te ğiy le çar pış mak ta dır. Ama ne de ol sa iki fark lı
- 10 -