TEZ DANIŞMANI Prof. Dr. AHMET ERTAN TEZCAN Dr. ENVER DEMİREL YILMAZ UZMANLIK ...

56 Pages·2009·0.31 MB·Turkish

T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
ERENKÖY RUH VE SİNİR HASTALIKLARI
EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ

ŞİZOFRENİ VE BİPOLAR AFEKTİF BOZUKLUK TANISI
ALMIŞ HASTALARA BAKIM VEREN KİŞİLERDE
KAYGI DURUMU VE
MİZAÇ-KARAKTER İLİŞKİSİ

TEZ DANIŞMANI
Prof. Dr. AHMET ERTAN TEZCAN

Dr. ENVER DEMİREL YILMAZ
UZMANLIK TEZİ

2009
İSTANBUL
T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
ERENKÖY RUH VE SİNİR HASTALIKLARI
EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ

ŞİZOFRENİ VE BİPOLAR AFEKTİF BOZUKLUK
TANISI ALMIŞ HASTALARA BAKIM VEREN
KİŞİLERDE
KAYGI DURUMU VE
MİZAÇ-KARAKTER İLİŞKİSİ

TEZ DANIŞMANI
Prof. Dr. AHMET ERTAN TEZCAN

Dr. ENVER DEMİREL YILMAZ
UZMANLIK TEZİ

2009
İSTANBUL
TEŞEKKÜR

Bu çalışma, zorlu süreçlerin sonunda teşekkürü hak eden kişilerin emek, yardım ve
desteklerinin sonucudur ve belki de bu çalışmada en az pay bana aittir. Öncelikle
motivasyonumu kaybedip sendelediğim her vakit, motivasyonumu tazelememe neden olan,
kıymetli tez hocam ve danışmanım Prof. Dr. Ahmet Ertan Tezcan'a, fahrî tez danışmanım
olmayı sadece ve sadece müthiş yüreği ve çalışma sevgisi ile üstlenen Uzm. Dr. Hüseyin
Güleç’e teşekkürü bir borç bilirim. Psikiyatri eğitimim süresince edindiğim bilgilerin
olgunlaşmasında desteklerini aldığım, ufkumun tazelenmesine vesile olan değerli öğretim
üyeleri Doç. Dr. Mustafa Bilici ve Prof. Dr. Hayrettin Kara'ya çok teşekkür ederim. Ayrıca
tezimin son haline gelmesinde çok büyük katkısı olan Doç. Dr. İbrahim Eren’e çok teşekkür
ederim. Rotasyonlarım sırasında mesleki birikimime katkılarıyla birlikte, bilgi ve
nezaketleriyle üzerimde çok ciddi tesirler bırakan Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Nöroloji Klinik Şefi Doç. Dr. Feriha Özer’e ve Marmara Üniversitesi Hastanesi Çocuk
Psikiyatrisi Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Meral Berkem’e çok teşekkür ederim.
Asistan arkadaşlarım ama daha çok yol arkadaşlarım/kardeşlerim olan Dr. Ali Görkem
Gençer ve Dr.Mehmet Fatih Üstündağ’a ve diğer asistan arkadaşlarıma bu tezin oluşumuna
gösterdikleri katkılardan dolayı çok teşekkür ederim.” Dünyada dosttan kıymetli ne var
ki!!”…
Hasta yakınlarına ulaşmam konusunda çok yardımcı olan K-1 servisi sorumlu hemşiresi
Nuray Gözütok’a, bilimsel yolda birçok şeyi öğrenmemize vesile olan, bizlere çok şey katan
hastalarımıza ve yakınlarına da teşekkür etmek isterim.
Ayrıca hayat yolunda benden desteklerini hiç esirgemeyen sevgili anne ve babama, biricik
kızıma ve eşime teşekkürü bir borç bilirim.

I
İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ VE AMAÇ 1
2. GENEL BiLGiLER 3
2.1 Temel Tanımlama Ve Terminoloji 3
2.1.1. KRONİK PSİKİYATRİK HASTALIKLAR 3
2.1.1.1. Şizofreni 3
2.1.1.2 Bipolar Afektif Bozukluk 6
2.1.2 PSİKİYATRİK HASTA YAKINI 8
2.1.2.1 Psikiyatrik Hasta İle Yaşamak 8
2.1.2.2 Damgalanma 9
2.1.2.3. Hasta Yakınlarında Duygu Dışavurumu 10
2.1.2.4 Hasta Yakınının Psikiyatri ve Psikiyatri Hastası Açısından Önemi 11
2.1.3 KİŞİLİK 12
2.1.3.1 Kişilik kavramı 12
2.1.4 MİZAÇ 13
2.1.4.1. Mizaç Kavramının Gelişimi 13
2.1.4.2. Mizaç ve Alt Boyutları 13
2.1.4.2.1. Zarardan Kaçınma 13
2.1.4.2.2. Yenilik Arayışı 14
2.1.4.2.3. Ödül Bağımlılığı 15
2.1.4.2.4. Sebat Etme 16
2.1.5. KARAKTER 16
2.1.5.1. Karakter Kavramının Gelişimi 16
2.1.6. Mizaç ve Karakter Etkileşimi 17
2.1.7.1. Karakter ve Alt Boyutları 18
2.1.7.1.1. Kendi Kendini Yönetme 18
2.1.7.1.2. İşbirliği Yapma 18

2.1.7.1.3. Kendi Kendini Aşma 19
2.1.8 KAYGI 20
2.1.8.1 Kaygı Kavramı 20
2.1.8.2 Kaygıyı Açıklayan Teoriler 21
2.1.8.3 Kaygının Türleri 22
2.1.9. Mizaç ve Karakterin Kaygı İle İlişkisi 23
II
3. GEREÇ VE YÖNTEM 24
3.1. Araştırmanın Çalışma Grubu 24
3.2. GEREÇLER 25
3.3 İstatistiksel Yöntem 27
4. BULGULAR 28
5. TARTIŞMA 34
6. SONUÇLAR VE ÖNERİLER 39
7. ÖZET 40
8. SUMMARY 41
9. KAYNAKLAR 43

III
TABLOLAR DiZiNi

Tablo 1. Zarardan Kaçınma Puanlarının Belirlediği Kişilik Özellikleri
Tablo 2. Yenilik Arayışı Puanlarının Belirlediği Kişilik Özellikleri
Tablo 3. Ödül Bağımlılığı Puanlarının Belirlediği Kişilik Özellikleri
Tablo 4. Sebat Etme Puanlarının Belirlediği Kişilik Özellikleri
Tablo 5. Kendi Kendini Yönetme Puanlarının Belirlediği Kişilik Özellikleri
Tablo 6. İşbirliği Yapma Puanlarının Belirlediği Kişilik Özellikleri
Tablo 7. Kendi Kendini Aşma Puanlarının Belirlediği Kişilik Özellikleri
Tablo 8. Grupların Demografik Özellikleri
Tablo 9. Çalışma Grubunun Yakınlık Derecesine Göre Dağılımı
Tablo 10. MKE Alt Ölçeklerinin Ortalama, Standart Sapmaları
Tablo 11. MKE Alt Boyutlarının Birbirleriyle Korelasyonu
Tablo 12. MKE ile DSKÖ- I’in Korelasyonu
Tablo 13. MKE ile DSKÖ–II nin Korelasyonu
Tablo 14. MKE ile HDDÖ’nün Karşılaştırılması
Tablo 15. Grupların Kaygı ve Depresyon Puanları

IV
KISALTMALAR DİZİNİ

ABD: Amerika Birleşik Devletleri
DSKÖ: Durumluluk ve Süreklilik Kaygı Ölçeği
DSM: Psikiyatrik Hastalıkların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı
ERSHEAH: Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi
HA: Harm Avodiance
HDDÖ: Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği
İY: İşbirliği Yapma
KA: Kendini Aşma
KY: Kendini Yönetme
MKE: Mizaç Karakter Envanteri
M.Ö: Milattan Önce
ÖB: Ödül Bağımlılığı
P: Persistence
SD: Self Directedness
SE: Sebat Etme
ST: Self Transcendence
STAI: State-Trait Anxiety Inventory
TCI: Temperrament and Character Inventory
YA: Yenilik Arayış
ZK: Zarardan Kaçınma

V
1.GİRİŞ VE AMAÇ
Kronik psikiyatrik hastalıklar hastalar kadar hasta yakınlarını da etkileyen toplum
sağlığı sorunlarıdır. En sık görülen kronik psikiyatrik bozukluklar, şizofrenik ve bipolar afektif
bozukluklardır. Toplumda her ikisinin de yaşam boyu görülme oranları yaklaşık %1
civarındadır.(1)
Şizofreni, bireyin duygu, düşünce ve davranışlarında olağan dışı sapmaların
bulunduğu, gerçeği değerlendirme yetisinin bozulduğu, kişisel yetilerin azaldığı, konuşma
bozukluklarının olduğu ve duygulanımda uygunsuzlukların bulunduğu kronik ruhsal bir
hastalıktır.
Bipolar afektif bozukluk dönemsel olarak nüks ve remisyonlarla seyreden kronik bir
duygudurum bozukluğudur. Dönemler arasında tam ya da tama yakın düzelmelerle gidişi
şizofreni ile en önemli farkını oluşturmaktadır.
Kronik psikiyatrik hastalıklardan olan şizofreni ve bipolar afektif bozukluğun, hem
bireysel hem de sosyal etkileri vardır. Kronik hastalıklarda tedavinin üç temel bileşeni vardır.
Bunlardan birincisi hasta, diğeri sağlık ekibi ve üçüncüsü de hasta yakınlarıdır. Hasta
yakınları ile işbirliği tedavide çok önemlidir. Hastanın psikiyatrik belirtileri ile birlikte
yaşamak, ona bakım vermek, hastalığın maddi ve ruhsal yükleri bakım veren hasta
yakınlarını psikolojik ve fiziksel olarak etkilemektedir. Hasta yakınlarında ortaya çıkan
bozulmalar, etkilenmeler doğal olarak tedavi sürecini olumsuz olarak etkileyecektir. Kronik
psikiyatrik hastalıkların tedavisinde hasta yakınlarının katkısı tartışmasızdır.
Bu çalışmanın amacı, hastaya bakım veren yakınlarının, hastaların tanı ve tedavi
süreçlerine ve doğrudan veya dolaylı olarak kendi doğal çevrelerine uyum sağlamalarındaki
katkılarının önemi göz önüne alınarak; şizofreni ve bipolar afektif bozukluk tanısı konan
hastalara bakım verenlerin, durumluk ve sürekli kaygı düzeyleri ile mizaç-karakter arasındaki
ilişkiyi incelemektir. Konu üzerine yapılmış çalışmalarda, bakım verenlerin sorunlarla baş
etme mekanizmaları üzerinde durulmuştur ancak bilimsel literatür kaynaklarında bakım
verenlerin kaygı durumları ve mizaç-karakter arasındaki etkileşimi araştıran çalışmalara
ulaşılamamıştır. Bu nedenle, bu çalışmada şizofreni ve bipolar bozukluk tanısı almış hastalara
bakım verenlerin durumluluk ve sürekli kaygı düzeyleri saptanarak, MKE ile belirlenecek
mizaç ve karakter özelliklerinin arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır.
1
Diğer çalışmalarda hasta yükü, damgalanma, duygu dışavurumu, depresif
semptomların bakım verenlerde meydana gelişi ile ilgili durum ve ögelere ait veriler
incelenirken, bu çalışmada ilk kez, bakım verenlerin kaygı durumları ve mizaç-karakter
özellikleri üzerine bir araştırma yapılmıştır. Bakım verenlerin kaygı durumlarının hastaların
klinik seyrine etki ettiği öngörülerek ilgili konu ile literatür taramaları sonucunda bakım
verenlerdeki kaygı ve kaygı düzeyinin yeterince tartışılmadığı düşünüldü.
Çalışmanın hipotezleri hasta yakınlarının, durumluluk ve sürekli kaygı puanlarının
kontrol grubundan daha yüksek olacağı ve hasta yakınlarında mizaç ve karakter yapısının
kaygı düzeyi ile ilişkili olacağı yönündeydi. Bu amaçla çalışma gerçekleştirildi.

2
2. GENEL BİLGİLER
2.1. Temel Tanımlama ve Terminoloji
2.1.1. KRONİK PSİKİYATRİK HASTALIKLAR
Dünyada psikiyatrik hastalıklar her yıl yaklaşık 450 milyon kişiyi etkilemekte, ruhsal ve
davranışsal rahatsızlıklar küresel hastalık yükünün %12’sini oluşturmaktadır. Küresel hastalık
yüküne sebep olan 10 hastalığın 4. sırasında depresif bozukluklar yer almakta, 70 milyon kişi
alkol bağımlılığı, 50 milyon kişi epilepsi, 24 milyon kişi de şizofreni yüzünden sıkıntı
çekmektedir. Her yıl yaklaşık bir milyon kişi tamamlanmış intihar sonucu yaşamını
kaybetmekte, 10– 20 milyon kişi de intihara teşebbüs etmekte, her dört kişiden biri
hayatlarının herhangi bir evresinde ruhsal bozukluk yaşamaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü’nün 2005 yılında 15 ülke verileri ile yaptığı bir çalışmada,
Türkiye’de psikiyatrik rahatsızlıkların toplumun %16.4’ünde görüldüğü saptanmıştır.
Ülkemizde şizofreni gibi ağır psikiyatrik hastalığı olan 500.000’den fazla kronik ruhsal hasta
olduğu, en az 5–6 milyon bireyin de tedavi gerektiren orta derecede psikiyatrik bozukluğu
olduğu tahmin edilmektedir (1).
2.1.1.1 Şizofreni
Şizofreni; davranışın bilişsel, emosyonel, algısal ve diğer yönlerini kapsayan,
değişkenlik gösteren, fakat derinden yıkıcı psikopatolojik etkileri olan bir klinik sendromdur.
Görünümü hastadan hastaya ve değişkenlik gösterir, fakat hastalığın etkisi her zaman ağırdır
ve çoğunlukla uzun sürelidir.
Şizofreni, dünya nüfusunun yaklaşık %1’ini etkilemektedir. Tüm toplumlarda ve
coğrafi alanlarda görülür. Sıklık ve yaşam boyu görülme oranları tüm dünyada neredeyse
eşittir. Görülme sıklığı erkeklerde kadınlardan biraz daha fazladır.
Şizofreni hastaları, özellikle nikotin bağımlılığı olmak üzere madde kötüye kullanımı
için artmış risk taşırlar. Yaklaşık %90 kadar hasta nikotin bağımlısı olabilir. İntihar ve zarar
verici davranışlar açısından da artmış risk taşırlar. İntihar, şizofreni hastalarında ana ölüm
nedenidir ve hastaların yaklaşık %10’u intihar girişimi sonucu yaşamlarını kaybederler.
3