Suggesties voor een wettelijke regeling van draagmoederschap in België aan de hand van de ...

197 Pages·2014·2.15 MB·Dutch

Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent

Academiejaar 2013-2014

Suggesties voor een wettelijke regeling van
draagmoederschap in België aan de hand van de regeling
in het Verenigd Koninkrijk
Masterproef van de opleiding
‘Master in de rechten’

Ingediend door
Elodie Decorte
(studentennr. 00904215)

Promotor: Professor Dr. Gerd Verschelden
Commissaris: Liesbet Pluym
Voorwoord

Zonder de steun en hulp van enkele mensen zou dit werk niet zijn tot stand gekomen. Daarom wil ik
sommigen onder hen in het bijzonder bedanken.
Bijzondere dank gaat uit naar mijn promotor, Gerd Verschelden, voor het aanreiken van dit
onderwerp en voor het nodige advies.
Vervolgens dank ik ook mijn commissaris, Liesbet Pluym, voor de verhelderende gesprekken, de
verrijkende inzichten, de kritische evaluatie en de interessante voorstellen in verband met mijn
onderwerp.
Mijn dank gaat ook uit naar mijn ouders, vriend en vrienden voor hun onvoorwaardelijke steun en de
nodige ontspanning tijdens het schrijven van deze masterproef.
Tot slot wens ik nog Mark Van de Voorde en Johan Verheggen te bedanken voor het kritisch nalezen
van mijn werk.

I
Inhoudsopgave

Voorwoord ............................................................................................................................................... I
Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ II
DEEL I ALGEMENE BESCHOUWINGEN ................................................................................................... 1
TITEL I INLEIDING ..................................................................................................................................... 1
Hoofdstuk 1. Problematiek.................................................................................................................. 1
Hoofdstuk 2. Onderzoeksvraag en methodologie............................................................................... 2
TITEL II TERMINOLOGIE ........................................................................................................................... 4
Hoofdstuk 1. Definitie ......................................................................................................................... 4
Hoofdstuk 2. Soorten .......................................................................................................................... 6
DEEL II WETTELIJK KADER ...................................................................................................................... 8
TITEL I ALGEMEEN ................................................................................................................................... 8
TITEL II GEEN WETTELIJKE REGELING IN BELGIË ..................................................................................... 8
Hoofdstuk 1. Juridisch vacuüm............................................................................................................ 8
Hoofdstuk 2. Medisch begeleide voortplantingswet 2007 ................................................................. 9
Hoofdstuk 3. Consensus over de noodzaak tot regulering ............................................................... 12
Afdeling 1. Ethisch aanvaardbaar op nationaal en Europees niveau ............................................ 12
Afdeling 2. Advies Raad van State ................................................................................................. 13
Afdeling 3. Wetsvoorstellen in België ........................................................................................... 13
TITEL III SPECIFIEK WETTELIJK KADER IN HET VERENIGD KONINKRIJK .................................................. 14
Hoofdstuk 1. Algemeen ..................................................................................................................... 14
Hoofdstuk 2. Surrogacy Arrangements Act 1985 .............................................................................. 15
Afdeling 1. In de aanloop naar de SAA 1985 ................................................................................. 15
§ 1. Warnock Commissie ........................................................................................................... 15
§ 2. Baby Cotton zaak ................................................................................................................ 17
Afdeling 2. De totstandkoming van de SAA 1985.......................................................................... 18
Hoofdstuk 3. Human Fertilisation and Embryology Act 1990 ........................................................... 19
Hoofdstuk 4. In de aanloop naar de Human Fertilisation and Embryology Act 2008 ....................... 21
Afdeling 1. British Medical Association Council ............................................................................ 21
Afdeling 2. Peeters-Roche zaak ..................................................................................................... 21
II
Afdeling 3. Brazier Rapport ........................................................................................................... 22
Hoofdstuk 5. Human Fertilisations and Embryology Act 2008 ......................................................... 23
Hoofdstuk 6. Human Fertilisation and Embryology (Parental Orders) Regulations 2010 ................. 24
DEEL III DE OVEREENKOMST TOT DRAAGMOEDERSCHAP ................................................................. 25
TITEL I ALGEMEEN ................................................................................................................................. 25
TITEL II RECHTS(ON)GELDIGHEID VAN DE DRAAGMOEDERSCHAPSOVEREENKOMST .......................... 25
Hoofdstuk 1. Wettelijk kader ............................................................................................................ 25
Hoofdstuk 2. Geldigheidsvoorwaarden ............................................................................................. 27
Afdeling 1. Toestemming .............................................................................................................. 27
Afdeling 2. Bekwaamheid .............................................................................................................. 29
Afdeling 3. Voorwerp .................................................................................................................... 29
§ 1. Een geoorloofd voorwerp ................................................................................................... 29
§ 2. De inhoud van het voorwerp .............................................................................................. 30
Afdeling 4. Oorzaak ....................................................................................................................... 31
§ 1. Afstammingsregels raken de openbare orde ..................................................................... 31
§ 2. Andere redenen .................................................................................................................. 32
Afdeling 5. Nood aan verandering................................................................................................. 33
Hoofdstuk 3. Afdwingbaarheid van de overeenkomst...................................................................... 36
Afdeling 1. Niet afdwingbaar ........................................................................................................ 36
Afdeling 2. Indirect toch afdwingbaar? ......................................................................................... 38
TITEL III VERBODEN ACTIES ................................................................................................................... 41
Hoofdstuk 1. Commercieel draagmoederschap ................................................................................ 41
Hoofdstuk 2. Reclame ....................................................................................................................... 44
TITEL IV CONCLUSIE ............................................................................................................................... 44
Hoofdstuk 1. Erkenning van de overeenkomst ................................................................................. 44
Hoofdstuk 2. Commercieel draagmoederschap tegengaan .............................................................. 45
DEEL IV DE OORSPRONKELIJKE AFSTAMMING .................................................................................. 47
TITEL I ALGEMEEN ................................................................................................................................. 47
TITEL II VESTIGEN AFSTAMMINGSBAND ............................................................................................... 48
Hoofdstuk 1. De afstamming langs moederszijde ............................................................................. 48
Afdeling 1. Mater est quam gestatio demonstrat ......................................................................... 48
Afdeling 2. Erkenning door een vrouw .......................................................................................... 50
III
Afdeling 3. Gerechtelijke vaststelling van het moederschap ........................................................ 51
Afdeling 4. Betwisting van het moederschap ................................................................................ 52
Afdeling 5. De anonieme bevalling ................................................................................................ 52
Hoofdstuk 2. De afstamming langs vaderszijde ................................................................................ 55
Afdeling 1. Natuurlijke voortplanting ............................................................................................ 55
§ 1. Draagmoeder is gehuwd..................................................................................................... 55
A. Pater est quem nuptia demonstrant ............................................................................. 55
B. Weerleggen vaderschap echtgenoot ............................................................................ 56
§ 2. Draagmoeder is ongehuwd ................................................................................................ 59
A. Rol van de geboorteakte bij de bepaling van de afstamming ....................................... 59
1. Registratieverplichting .............................................................................................. 59
2. Sancties ...................................................................................................................... 60
3. Vermoeden van vaderschap ...................................................................................... 61
B. Andere vermoedens ...................................................................................................... 64
C. Het bewijs van vaderschap in rechte ............................................................................ 65
Afdeling 2. Kunstmatige voortplanting ......................................................................................... 66
§ 1. De biologische vader is niet de juridische vader ................................................................ 67
§ 2. De juridische vader is niet de biologische vader ................................................................ 69
A. De man is gehuwd ......................................................................................................... 69
B. De man is ongehuwd ..................................................................................................... 71
§ 3. Zelfinseminatie ................................................................................................................... 73
§ 4. Koppels van gelijk geslacht ................................................................................................. 73
TITEL III CONCLUSIE ............................................................................................................................... 75
DEEL V CODE OF PRACTICE .................................................................................................................. 76
TITEL I ALGEMEEN ................................................................................................................................. 76
TITEL II VERPLICHTINGEN VAN DE FERTILITEITSCENTRA BIJ DRAAGMOEDERSCHAP ........................... 76
Hoofdstuk 1. Verloop behandeling ................................................................................................... 76
Afdeling 1. Goedkeuring verzoek .................................................................................................. 76
Afdeling 2. Bijstandsplicht ............................................................................................................. 78
Afdeling 3. Informatieplicht .......................................................................................................... 78
Hoofdstuk 2. Gametendonaties ........................................................................................................ 79
Afdeling 1. Voorwaarden ............................................................................................................... 79
IV
Afdeling 2. Identiteit donoren ....................................................................................................... 80
Hoofdstuk 3. Juridisch ouderschap na draagmoederschap .............................................................. 81
TITEL III CONCLUSIE ............................................................................................................................... 83
DEEL VI DE PARENTAL ORDER .............................................................................................................. 84
TITEL I ALGEMEEN ................................................................................................................................. 84
TITEL II HET VERKRIJGEN VAN EEN PARENTAL ORDER .......................................................................... 85
Hoofdstuk 1. Procedure .................................................................................................................... 85
Hoofdstuk 2. Parental Order Reporter .............................................................................................. 86
Hoofdstuk 3. Voorwaarden ............................................................................................................... 89
Afdeling 1. Artikel 54 HFEA 2008 ................................................................................................... 89
§ 1. Genetische verwantschap en wijze van verwekking .......................................................... 89
§ 2. Overlijden van één van de wensouders ............................................................................. 91
§ 3. Burgerlijke staat .................................................................................................................. 92
§ 4. Zes maanden vanaf de geboorte ........................................................................................ 95
§ 5. Domicilie ............................................................................................................................. 97
A. Alternatief...................................................................................................................... 98
B. Bewijslast inzake wijzigen van domicilie van oorsprong ............................................... 99
C. Bewijslast inzake behouden van domicilie van oorsprong ......................................... 100
§ 6. Leeftijd .............................................................................................................................. 101
§ 7. Toestemming .................................................................................................................... 102
A. Absoluut vetorecht ...................................................................................................... 104
B. Draagmoeder en partner leven gescheiden ................................................................ 105
C. Ongeldige toestemming .............................................................................................. 105
§ 8. Redelijke onkostenvergoeding ......................................................................................... 106
A. Bevoegdheid van de rechter om betalingen goed te keuren ...................................... 107
B. Parental Order wordt praktisch altijd verleend .......................................................... 108
1. Drie in acht te nemen criteria ................................................................................. 108
2. Geen schending van de openbare orde .................................................................. 110
3. Welzijn van het kind staat bovenaan ...................................................................... 111
C. Begrip betalingen ruim interpreteren ......................................................................... 112
D. Tegenstrijdigheden ...................................................................................................... 113
§ 9. Kritische reflectie .............................................................................................................. 116
V
Afdeling 2. Welzijn van het kind in het licht van de Adoption and Children Act 2002 ............... 118
Hoofdstuk 4. Intrekking .................................................................................................................. 120
Hoofdstuk 5. Gevolgen .................................................................................................................... 122
Afdeling 1. Uitreiken nieuwe geboorteakte ................................................................................ 123
Afdeling 2. Overdracht juridisch ouderschap .............................................................................. 124
§ 1. Toekennen Parental Order ............................................................................................. 124
§ 2. Andere mogelijkheden ..................................................................................................... 125
A. Op grond van het adoptierecht ................................................................................... 126
B. Op grond van het oorspronkelijk afstammingsrecht .................................................. 127
C. Via een combinatie van beide ..................................................................................... 130
TITEL III HET (ON)NUT VAN NON-PROFIT ORGANISATIES ................................................................... 130
Hoofdstuk 1. Betrouwbaarheid non-profit organisaties ................................................................. 130
Hoofdstuk 2. Werking non-profit organisaties ................................................................................ 131
Afdeling 1. Functies ..................................................................................................................... 131
Afdeling 2. Voorwaarden opgelegd door non-profit organisaties aan potentiële
draagmoeders en wensouders .................................................................................................... 132
TITEL IV CONCLUSIE ............................................................................................................................. 133
DEEL VII ALTERNATIEVEN INDIEN DE PARENTAL ORDER GEEN OPTIE IS .......................................... 137
TITEL I ALGEMEEN ............................................................................................................................... 137
TITEL II VERSCHILLENDE OPTIES .......................................................................................................... 137
Hoofdstuk 1. Adoptie ...................................................................................................................... 137
Hoofdstuk 2. Residence order of woonplaatsaanwijzing ................................................................ 138
Afdeling 1. Algemeen .................................................................................................................. 138
Afdeling 2. Wie kan een verzoek indienen .................................................................................. 138
Afdeling 3. Gevolgen ................................................................................................................... 139
Afdeling 4. Voorwaarden ............................................................................................................. 140
Afdeling 5. Welzijn van het kind .................................................................................................. 141
§ 1. De belangrijkste overweging ............................................................................................ 141
§ 2. Verenigbaar met artikel 8 EVRM ...................................................................................... 141
§ 3. Welfare Checklist .............................................................................................................. 142
Afdeling 6. Principe van geen vertraging en no order ................................................................. 145
Hoofdstuk 3. Contact Order ............................................................................................................ 145
VI
Hoofdstuk 4. Special guardianship of bijzondere voogdij ............................................................... 145
TITEL III IN DE PRAKTIJK ....................................................................................................................... 146
Hoofdstuk 1. Residence order in voordeel wensouders ................................................................. 146
Hoofdstuk 2. Residence order in voordeel draagmoeder ............................................................... 148
Hoofdstuk 3. Kritische reflectie ....................................................................................................... 150
TITEL IV CONCLUSIE ............................................................................................................................. 151
DEEL VIII GRENSOVERSCHRIJDEND DRAAGMOEDERSCHAP ............................................................. 154
TITEL I WENSOUDERS NAAR HET BUITENLAND .................................................................................. 154
Hoofdstuk 1. Britse koppels naar het buitenland ........................................................................... 154
Afdeling 1. Algemeen .................................................................................................................. 154
Afdeling 2. Toepasselijk recht...................................................................................................... 156
Afdeling 3. Richtlijnen van de UK Border Agency ........................................................................ 158
§ 1. Drie scenario’s en drie routes ........................................................................................... 159
A. Route A: Automatisch Britse nationaliteit ................................................................... 159
B. Route B & C: Niet automatisch Britse nationaliteit ..................................................... 160
1. Route B: Toegang op grond van de immigratieregels ............................................. 161
2. Route C: Toegang buiten de immigratieregels om .................................................. 162
§ 2. EU/EER - onderdanen ....................................................................................................... 163
Hoofdstuk 2. Belgische wensouders in het buitenland ................................................................... 164
Hoofdstuk 3. Buitenlandse wensouders in het Verenigd Koninkrijk/België ................................... 165
TITEL II KRITISCHE REFLECTIE .............................................................................................................. 165
DEEL IX ALGEMEEN BESLUIT .............................................................................................................. 167
TITEL I VESTIGEN JURIDISCHE AFSTAMMINGSBAND .......................................................................... 167
Hoofdstuk 1. Probleem: oorspronkelijk afstammingsrecht is niet aangepast ................................ 167
Hoofdstuk 2. Oplossing 1: wensouderadoptie ................................................................................ 168
Hoofdstuk 3. Oplossing 2: wijziging oorspronkelijk afstammingsrecht .......................................... 172
TITEL II DE DRAAGMOEDERSCHAPSOVEREENKOMST ......................................................................... 174
TITEL III CODE OF PRACTICE EN DRAAGMOEDERSCHAPSORGANISATIES ........................................... 175
BIBLIOGRAFIE ........................................................................................................................................... I
1. RECHTSPRAAK .................................................................................................................................. I
1.1. België ........................................................................................................................................ I
1.2. Verenigd Koninkrijk ................................................................................................................. II
VII
2. RECHTSLEER .................................................................................................................................... IV
2.1. Boeken .................................................................................................................................... IV
2.2. Bijdragen in verzamelwerken .................................................................................................. V
2.3. Tijdschriften ........................................................................................................................... VII
2.4. Krantenartikels ........................................................................................................................ X
2.5. Doctoraatsthesis ..................................................................................................................... XI
3. ONLINEBRONNEN ........................................................................................................................... XI

VIII
DEEL I ALGEMENE BESCHOUWINGEN
TITEL I INLEIDING
Hoofdstuk 1. Problematiek
1. Het probleem van de wettelijke regeling inzake draagmoederschap is vrij recent. Tot voor kort
was onvruchtbaarheid inderdaad een (ongelukkig) gegeven waar een hetero koppel zich moest bij
neerleggen. Anderzijds hielden homoseksuele partners hun geaardheid geheim uit angst voor
discriminatie. Draagmoederschap stond bijgevolg heel lang niet op de politieke agenda. Nochtans
is het fenomeen waarbij een vrouw een kind baart voor een ander al eeuwenoud.1 In de vorige
eeuw werden de maatschappelijke opvattingen over draagmoederschap echter gedomineerd
door de godsdienst. Koppels met een onvervulde kinderwens moesten zich tevreden stellen met
het excuus dat dit hun lotsbestemming was en dat God het zo had gewild. Daarenboven stond het
recht bijzonder afkerig ten aanzien van kinderen die niet waren verwekt door de echtgenoot van
de moeder. In de samenleving van vandaag echter kan onvruchtbaarheid worden verholpen,
hoeven koppels niet onmiddellijk genoegen te nemen met hun onvervulde kinderwens en zijn we
geëvolueerd naar een leefwereld waarin homoseksualiteit niet langer in de taboesfeer zit. Zowel
homoseksuele koppels als onvruchtbare heteroseksuele koppels kunnen alternatieven gaan
zoeken om hun gezin met één of meerdere kinderen compleet te maken. Een van de middelen
daartoe is het inschakelen van een draagmoeder.

Dit blijkt heel vaak niet zo’n eenvoudige oplossing te zijn, omdat de meeste landen, waaronder
ook België, nog altijd worstelen met de vraag hoe draagmoederschap op juridisch vlak moet
worden aangepakt. Ongeacht of draagmoederschap nu absoluut verboden is (zoals in Duitsland
en Italië) of ongereguleerd (zoals in België), de juridische toestand houdt sommige koppels in de
praktijk niet tegen om een beroep te doen op een draagmoeder, desnoods in het buitenland. Dit
komt omdat voor sommigen (bv. homokoppels of vrouwen zonder baarmoeder)
draagmoederschap de enige kans is op een eigen genetisch kind en biologische verwantschap
voor veel (toekomstige) ouders een grote rol speelt: ze willen zichzelf in hun kind herkennen.

2. Bij het analyseren van de problematiek kan een onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds
de aanvaardbaarheid van het fenomeen draagmoederschap zelf en anderzijds de geldigheid van
de overeenkomst die ermee gepaard gaat. Hoewel een draagmoederschapsovereenkomst in het
huidig Belgisch recht absoluut nietig is, is draagmoederschap bij ontstentenis van een
uitdrukkelijk civielrechtelijk of strafrechtelijk verbod in principe niet verboden. Maar door de
onafdwingbaarheid van de overeenkomst en het onaangepast afstammingsrecht verkeren de

1 Zie bijvoorbeeld Genesis 16 in het Oude Testament, te consulteren via www.bijbel.net.
1