Table Of ContentZYGMUNT BAUMAN
Sosyolojik Düşünmek
Çeviri : Abdullah Yılmaz
Ayrıntı Yayınları / İnceleme - Araştırma Dizisi
ZYGMUNT BAUMAN
Sosyolojik Düşünmek
Orjinal isim: Thinking Sociologically
Çeviri : Abdullah Yılmaz
İstanbul, 1999
ISBN : 9789755391960
ePub düzenleme: Meritokrasi
İkinci Sürüm: Eylül 2014
TEŞEKKÜR
Tim Goodfellow, Simon Prosser, Tracy Traynor, Kate Chapman ve Helen Jeffrey, her biri kitabın
ortaya çıkması için heyecan verici fikirler, nazik uyanlar, yetkin öneriler yoluyla, yazıma ve düzeltmelere
katkıda bulunarak ve bu projeye gönül vererek ellerinden geldiğince katkıda bulundular. Bu saydığım isimler
olmasaydı kitabın yazılması hakkıyla gerçekleşmeyecekti.
Bu kitabı düşünülebilir, yazılabilir ve basılabilir kılan bütün insanların ismini tek tek saymam imkânsız.
Bu kitap her şeyden önce meslektaşlarım ve öğrencilerimle yaptığım konuşmalardan ve dinlemelerden ortaya
çıktı. Düşünme ve yazma, özel olduğu kadar sosyal bir faaliyettir.
İçindekiler
İçindekiler
Giriş:
Sosyoloji, ama ne için?
Özgürlük ve bağımlılık
Biz ve onlar
Yabancılar
Birlikte ve ayrı
Armağan ve mübadele
Güç ve seçim
Kendini koruma ve ahlâki görev
Doğa ve kültür
Devlet ve millet
Düzen ve kaos
Hayat uğraşına dalmak
Sosyolojide tarzlar ve araçlar
Daha fazlası için ek okuma önerileri
Dizin
Giriş: Sosyoloji, ama ne için?
Sosyoloji, farklı biçimlerde düşünülebilir. En basit
yolu, tepeleme kitap dolu, sıra sıra dizilmiş uzun
kütüphane raflarını düşünmektir. Bütün kitapların
başlıklarında, altbaşlıklarında ya da içindekiler
listesinde "sosyoloji" sözcüğü yer alır (zaten bu yüzden
kütüphane görevlisi onları bu raflara dizmiştir).
Kitapların üzerinde kendilerine sosyolog diyen (yani,
öğretmenlik ya da araştırma görevi yaparken resmi
unvanları sosyolog olan) yazarların isimleri vardır. Bu
kitapları ve yazarlarını düşünmek demek, sosyolojinin
uygulandığı ve öğretildiği uzun yıllar boyunca birikmiş
bir bilgi yığınını düşünmektir. Ve böylelikle sosyolojiyi
bir tür kitap ciltleme geleneği olarak; bu alana yeni ayak
basanların, ister uygulamacı sosyologlar olmayı isterse
de yalnızca sosyolojinin sunduğu neyse onu elde etmeyi
amaçlasınlar, ilk başta almaları, tüketmeleri ve
sindirmeleri gerekli ciltler dolusu bilgi olarak
düşünebilirsiniz. Ya da daha iyisi sosyolojiyi durmak
bilmeksizin yeni birilerinin girdiği bir alan olarak
düşünün (nihayetinde, kitap raflarına her zaman yeni
kitaplar eklenir); sosyolojiyi, canlı bir ilgi, yeni
deneyimler karşısında kabul edilmiş anlatıların
durmaksızın sınanması, biriktirilmiş bilgiye
durmaksızın ekler yapılması ve bu süreç içinde bilginin
değiştirilmesi olarak, kısaca bitmek bilmez bir faaliyet
olarak düşünebilirsiniz.
Sosyolojiyi bu şekilde düşünmek gayet doğal
görünüyor. Bu, nihayetinde "X nedir?" türü bir soruya
yanıt verirken izlediğimiz yoldur. Örneğin, "Aslan
nedir?" sorusuyla karşılaştığımızda parmağımızla
hayvanat bahçesinde bir kafese konmuş belli bir hayvanı
ya da bir kitaptaki resmi gösteririz. İngilizce bilmeyen
birinin "Kurşunkalem nedir?" sorusu karşısında
cebimizden belli bir nesneyi çıkarıp gösteririz. İki
örnekte de belli bir sözcükle belli bir nesne arasında bir
bağlantı arayıp buluruz. Sözcükleri, nesnelere gönderme
yaparı, nesneleri temsil eden şeyler olarak alırız; her
sözcük bizi ister bir hayvan ister yazma aracı olsun
özgün bir nesneye gönderir. Söz konusu sözcüğün
gönderme yaptığı böyle bir nesne bulmak (yani
sözcüğün göndergesini bulmak) başlangıç sorusunun
doğru ve faydalı bir yanıtıdır. Bir kere böyle bir yanıt
bulduğumda, daha sonra karşılaşacağım bilmediğim bir
sözcüğün, neye, hangi bağlantıyla ve hangi koşullarda
gönderme yaptığına bakarak nasıl kullanılacağını
bilirim. Bahsettiğimiz yanıt türü bana tam da bunu,
verili bir sözcüğü nasıl kullanacağımı öğretir.
Bu yanıt bana nesnenin kendisi, sorduğum sözcüğün
göndergesi olarak gösterilmiş şey hakkında bilgi vermez.
Ben yalnızca nesnenin neye benzediğini bilirim ve
böylelikle gelecekte de onu sözcüğün temsil ettiği şey
olarak tanıyacağım demektir. Bundan dolayı parmakla
gösterme yönteminin bana öğreteceği şeyin sınırları,
hem de çok dar sınırları vardır. Sözcüğün gönderme
yaptığı nesnenin ne olduğunu bulur bulmaz,
muhtemelen hemen yeni sorulara geçerim: "Bu
nesnenin özgünlüğü nereden geliyor? Başka
nesnelerden farkı nereden geliyor ki onu ayrı bir isimle
çağırıyoruz?" Bu bir
aslandır. Ama kaplan değildir. Bu bir
kurşunkalemdir. Ama tükenmez kalem değildir. Eğer bu
hayvana aslan demem doğru, kaplan demem yanlışsa,
onda aslanda olan ama kaplanda olmayan bir şeyin
(aslanı kaplan değil aslan yapan bir şeyin) olması gerekir.
Aslanları kaplanlardan ayıran belli bir farklılık olmalıdır.
Ancak bu farklılığı keşfedersek, "aslan" sözcüğünün
temsil ettiği nesneyi bilmekten ayrı olarak aslanları
gerçekten aslan yapan şeyin ne olduğunu bilebiliriz.
Dolayısıyla sosyoloji hakkındaki soruya verilen ilk
yanıt bizi tam olarak tatmin etmekten uzaktır. Daha
başka şeyleri düşünmemiz gerekiyor. "Sosyoloji"
sözcüğünün belli bir bilgi yığınını ve aynı anda ona
eklemeler yaparak bu bilgiyi kullanan belli pratikleri
temsil ettiğine ikna olduktan sonra, artık o bilgi ve
pratikler hakkında yeni sorular sormanın zamanı
gelmiştir. Bir şeyi diğerlerinden farklı olarak "sosyolojik"
yapan nedir? Bir şeyi öteki bilgi yığınlarından ve öteki
bilgi kullanma/üretme pratiklerinden farklı kılan nedir?
Aslında, sosyoloji kitaplarıyla dolu kitap raflarına
baktığımızda gözümüze çarpan ilk şey başka raflar
olacaktır. Çoğu üniversite kütüphanesinde, muhtemelen
hepsi de "sosyoloji"den başka isimler taşıyan, sözgelimi
etiketlerinde "tarih", "siyasal bilimler", "hukuk", "sosyal
politika", "ekonomi" yazan kitapların en yakın raflara
yerleştirilmiş olduğunu göreceksiniz. Bu gibi rafları
birbirine yakın olacak şekilde düzenleyen kütüphaneciler
belki okuyucuların rahatı ve istedikleri kitabı kolayca
bulmalarını düşünmüştür. Sosyoloji raflarına göz
gezdiren okuyucuların zaman zaman, örneğin tarih ya da
siyasal bilimler raflarına konmuş bir kitabı
arayacaklarını ve bu kitapları, örneğin fizik ya da makine
mühendisliği raflarındaki kitaplardan daha sık
arayacaklarını varsaymışlardır (ya da biz öyle olduğunu
tahmin edebiliriz). Başka bir ifadeyle, kütüphaneciler
sosyolojinin konusunun bir bakıma "siyasal bilimler" ya
da "ekonomi" adı altındaki bilgi yığınının konusuna daha
yakın olduğunu, belki ayrıca sosyoloji kitaplarıyla hemen
yakınına dizilmiş kitaplar arasındaki farklılığın
sosyolojiyle, örneğin kimya ya da tıp bilimleri arasındaki
farklılığa kıyasla daha az dillendirilmekte, belli belirsiz,
biraz da tartışmalı olduğunu varsaymışlardır.
Akıllarından bu düşünceler geçmiş olsun ya da
olmasın, kütüphaneciler doğru olanı yapmıştır. Yan
yana dizilmiş bilgi kümelerinin ortak çok şeyleri vardır.
Hepsi de insan ürünü dünyayla, dünyanın insan
etkinliklerinin izlerini taşıyan, insanların eylemleri
olmaksızın var olması düşünülemeyen parçası ya da
boyutlarıyla ilgilidir. Tarih, hukuk, ekonomi, siyasal
bilimler, sosyoloji, hepsi de insan eylemlerini ve
bunların sonuçlarını tartışır. Bu da paylaştıkları çok şey
olduğu anlamına gelir ve dolayısıyla gerçekten aynı
gruba girerler. Gelgelelim, eğer bütün bu bilgi kümeleri
aynı alanı araştırıyorlarsa, onları birbirinden ayıran şey,
varsa, nedir? "Farklılık yaratan farklılık", bölünmeyi ve
ayrı isimleri haklılaştıran şey nedir? Bütün
benzerliklerine ve ortak ilgileri ve alanlarına rağmen,
hangi gerekçeyle tarihin sosyoloji olmadığında ve
ikisinin birden siyaset bilimi olmadığında ısrar
edebiliriz?
Bu sorulara hemen hiç düşünmeden yanıtı
yapıştırırız: Bilgi kümeleri arasındaki bölünme,
inceledikleri dünyadaki bölünmüşlüğü yansıtmalıdır.
Onları birbirinden farklılaştıran insan eylemleri ya da
insan eylemlerinin özellikleridir ve bilgi kümeleri
arasındaki bölünme bu olgunun bilincine varılmasından
başka bir şey değildir. Bundan dolayı deriz ki, sosyoloji
halihazırda süregelen ya da zamanla değişmeyen genel
nitelikli eylemler üzerinde yoğunlaşırken, tarih,
geçmişte gerçekleşmiş ve bugün artık olmayan
eylemlerle ilgilidir; sosyoloji dikkatini bizim
toplumumuzda (ne anlama geliyorsa) gerçekleşen
eylemlere ya da bir toplumdan ötekine değişmeyen
eylem türlerine verirken, antropoloji, bizimkinden uzak
ve farklı toplumlardaki insan eylemlerini anlatır.
Sosyolojinin öteki yakın akrabalarına gelince "kesin"
yanıt vermek biraz zor olacaktır ancak yine de şunları
söyleyebiliriz: Siyasal bilimler, ağırlıklı olarak iktidar ve
yönetimle ilgili eylemleri tartışır; ekonomi, mal ve
hizmetlerin üretilmesi ve dağıtılması kadar kaynakların
kullanılması ile ilgili eylemleri ele alır; hukuk, insan
davranışını düzenleyen normlar ve bu
normların/kuralların nasıl ifade edildiği, yükümlülükler
getirdiği ve uygulandığı ile ilgilidir... Şimdiye kadar
anlatılanlar ışığında, aynı yoldan ilerleyerek sosyolojinin
öteki disiplinlerin dikkatinden kaçmış şeylerden
beslenen bir tür artıkçı disiplin olduğunu görebiliriz.
Öteki disiplinler kendi mikroskopları altına ne kadar
çok şey alırlarsa sosyolojiye o kadar az şey kalır; sanki,
"orada", insan dünyasında, özgün araştırma dalları
tarafından içkin niteliklerine bağlı olarak ayrıştırılmayı
ve seçilip alınmayı bekleyen sınırlı sayıda olgu vardır.
