Siracu'l-Müluk - Siyaset Ahlakı ve İlkelerine Dair - Muhammed B. Turtuşi

711 Pages·2012·3.57 MB·Turkish

by  Muhammed B. Turtuşi

SİRÂCU’L-MÜLÛK
- Siyaset Ahlâkı ve İlkelerine Dair -
insan yayınları : 158
siyasî düşünce dizisi : 11
Copyright©insanyayinlari
birinci baskı, 2008
ikinci baskı, 2011
yayıncı sertifika no: 12381
isbn 978-975-574-577-0
sirâcu’l-mülûk
siyaset ahlâkı ve ilkelerine dair
muhammed b. turtûşî
yayına hazırlayan
said aykut
editör
erhan güngör
içdüzen
mürettibhane
kapak düzeni
yunus karaaslan
baskı
istanbul matbaacılık prodüksiyon yay. san. tic. ltd. şti
gümüşsuyu cad. ışık sanayi sitesi blok no: 21
topkapı-zeytinburnu/istanbul
tel: [phone]
insan yayınları
mehmet akif caddesi
kestane sok. no: 1 güngören/istanbul
tel: [phone] faks: 0212-554 62 07
www.insanyayinlari.com.tr
[email protected]
SİRÂCU’L-MÜLÛK
- Siyaset Ahlâkı ve İlkelerine Dair -
MUHAMMED B. TURTÛŞİ
Yayına Hazırlayan
SAİD AYKUT
MUHAMMED B. TURTÛŞÎ
Et-Turtûşî, yaklaşık olarak hicrî 451 yılında doğdu. Zâhid bir kimse ve
Mâlikî fakihi olarak tanınır. İmam Muhammed Ebû Bekr et-Turtûşî,

İspanya’dan Şam’a kadar gelmiş, burada ders okutmuştur. Nefhu’t-
Tîb’in beyanına göre, hicrî 520 yılında vefat etmiştir. İbn Hallikån da bu
görüştedir. İskenderiye’de 520 yılının Cumâdâ’l-ûla ayının dördünde
Cumartesi gecesi sabaha yakın vefat eden Turtûşî’nin cenaze namazını
oğlu Muhammed kıldırmıştır.

Eserleri şunlardır: Bideu’l-Umûri ve Muhdesâtühâ, Birrü’l-Vâlideyn,
Risâletü’l-Udde Inde’l-Kurûbî ve’ş-Şidde Sirâcu’l-Mülûk, Sirâcu’l-
Hüdâ, Şerhü Risâleti Ebî Zeyd el-Kayrevânî, Kitâbu’l-Bid’â ve’l-
Havâdis, Kitâbu’l-Fiten, Kitâbun fî Tahrîmi Cübni’r-Rûm, Kitâbu’l-
Kebîr fî Mesâili’l-Hilâf, Muhtasar-ı Tefsirî Sa‘lebî, Muhtasar fî
Furû‘ı’l-Mâlikiyye, Kitâbu’d-Duâ, et-Tarîka fi’l-Hilâf ve’l-Cedel,
Tahrîmü’l-İstimnâ, el-Esrâr, Hâşiye ‘alâ İsbâti’l-Vâcib, Nefâisü’l-
Fünûn, Nüzhetü’l-İhvân el-Mütehâbbîne fillâh, Tahrîmü’l-Gınâi ve’l-
Lehvi ‘ale’s-Sûfiyye fî Raksıhim ve Sema’ihim.
MÜELLİFİN HAYATI,
İLİM ÇEVRESİ VE ESERLERİ
EBÛ BEKR MUHAMMED İBNÜ’L-VELÎD ET-
TURTÛŞÎ
a) Doğduğu Yer:
ispanyolca söylenişiyle Tortosa, Arapça’da ise Turtûşa olarak
bilinen şehir, İspanya’nın doğusunda Ebre Nehri’nin sol
tarafında Akdeniz’e sahili olan bir şehirdir.1 Kuzeyinde
Tarrogona ve Barselona, güneyinde Castellon ve Valencia
şehirleri yer alır.2
Şehir, tarih itibariyle eskiye uzanır. Eski İber kenti
Dertosa’nın ve daha sonra Romalıların kolonisi İulia
Augusta’nın yerinde kurulmuştur. Buranın coğrafî mevkii
kendisine daima büyük bir ticarî ehemmiyet sağlamıştır. İslâm
hakimiyeti döneminde parlak günler yaşayan kent Endülüslü
birçok coğrafyacı tarafından tasvir edilmiştir. İdrisî’ye göre
şehir el-Bürtât bölgesine dahildir. Burası o zamanların büyük
bir ticaret şehri olup civarında bulunan yüksek evsaflı çam
kerestesinden gemi inşa edilirdi. İbn Abdi’l-Mun‘im el-
Himyerî’nin tarih-coğrafya lügatine göre şehir, Emevî
hükümdarları tarafından taştan yapılmış ve dört kapılı bir
surla çevrilmişti. Hicrî 345’de (956/957 m.) inşa olunan beş
sahnlı büyük bir camiye, dört umûmî hamama ve birçok dış
mahale sahipti. İslâm hakimiyetinin ilk dönemlerinde
Tortosa’nın tarihi hakkındaki bilgiler çok az ve dağınıktır.
Tortosa sonraki dönemlerde konumunun İspanya İslâm
Devleti’nin sınırlarında olmasından ötürü Kurtuba sarayından
sürgün edilen kimselerin mecburî ikâmet yeri olarak
kullanıldı. Burada Kâtib Abdülmelik b. İdrîs el-Cezirî, el-
Mansûr İbn Ebî Âmir’in emriyle tutuklu bulunduruldu. Emevî
halifeliğinin yıkılışından ve Tevâifü’l-Mülûk’un ortaya
çıkmasından sonra Sekâlibe (Âmirî memlûkleri)nin merkezi
oldu. Orada hüküm süren bu memlûklerin en nüfuzlusu Nebîl
adlı biri idi. O Endülüs’ün doğusunda meydana gelen
kargaşalıktan faydalanarak Valencia’yı zabt etti. Ama orayı
ancak birkaç yıl muhâfaza edebildi. Ardından gelenler; Fetâ
Lebîb ve daha sonradan Seyfü’l-Mille ünvanını alan Mukatîl
idi. Hicrî 452’de (1060 m.) Tortosa şehri halkı Nebîl’e karşı
isyan etti. Nebîl de şehri Saragosa (Sarakusta) hükümdarı el-
Muktedîr b. Hûd’a teslim etti. Böylece kent, Saragosa Arap
Emirliği’nin yıkılışına kadar Hûdoğulları’nın elinde kaldı.
Burası daha sonra Barselona Kontu IV. Raymond Béranger
tarafından, 14 Şaban 543 Hicrî (1148 M.) tarihinde Tamplier
şövalyelerinin yardımıyla zabt edildi.3
Yukarıda Tortosa şehrinin Sekâlibe (Âmirî memlûkleri)
tarafından bir süre idare edildiğinden bahsedilmişti.
“Sekâlibe”, “Sakleb”in çoğuludur ve Slav demektir.
Endülüs’te farklı kavimlerden olan gruplar yaşıyordu.
Yahudiler, İspanyol asıllılar, Frenkler, Berberîler, Bask
asıllılar... Günümüzde kütüphaneler karıştırıldığında Yahudi,
İspanyol veya Bask asıllı Müslüman âlimlerin kitaplarıyla
karşılaşmaktayız.4
Şehrin 452 yılında Saragosa hükümdarı el-Muktedir b.
Hûd’a teslim edildiğini söyledik. İbn Hûd ve oğulları bu
kitapta bahsi bolca geçen kimselerdendir. Zira Turtûşî o
dönemin adamıydı; devrinden birçok örnek vermiştir. Çağdaş
bazı araştırmalarda da Hûdoğulları’nın kurduğu küçük emirlik
hakkında etraflıca bilgi vardır.5
b) Doğum tarihi, yetişmesi, gezileri ve vefatı
Ebû Bekr Muhammed b. el-Velîd b. Muhammed b. Halef b.
Süleyman b. Eyyûb el-Kuraşî el-Fihrî el-Endülüsî et-Turtûşî,
yaklaşık olarak 451 yılında doğdu, zâhid bir kimse ve Mâlikî
fakihi olarak tanınır.6
El-Makkarî ya da el-Makarrî olarak bilinen Ahmed b.
Muhammed, Endülüs’e dair yazdığı muazzam eserinde
şunları anlatıyor:7
“İbn Ebî Randekâ olarak bilinir. Sirâcu’l-Mülûk adlı eseri
onun kalitesine ve faziletine dair yeterli bir kanıttır.
Allah rahmet eylesin, son derece zâhid, âbid bir zât idi.
Dünyaya pek meyletmezdi. Hakkı söylerdi. Devamlı
terennüm ettiği, dilinden düşürmediği cümle şuydu: ‘Karşına
hem dünya hem de âhiret işi çıktığında, önce âhiret işine koş
ki, dünya işini de âhiret işini de halledesin.’
Bir keresinde el-Afdal b. Emîri’l-Cuyûş’un huzuruna çıkmış
ve ona şöyle demişti: ‘Şu anda elinde bulunan mülk ve
hükümrânlık, senden öncekilerin ölmesiyle sana geçmiştir.
Aynı şekilde de elinden çıkacaktır. Bu ümmet hakkında çekip
çevireceğin işler hususunda Allah’tan kork. Allah Teâlâ kuş
lokmasının da, çekirdeğin de hesabını senden soracaktır.8
Bilmelisin ki Rab Teâlâ, Süleyman (a.s)’a dünyayı tepe tepe,
yığın yığın verdi de o peygamber zerrece önem vermedi
dünyaya.’
İmam Muhammed Ebû Bekr et-Turtûşî, Şam’a kadar
gelmiş, burada ders okutmuştur. Azla yetinirdi. Suyûtî,
Turtûşî’yi anlatırken şu olayı da naklediyor:
‘el-Afdal b. Emîri’l-Cuyûş, Turtûşî’yi bir yere kilitledi. Onu
sevmiyordu. Burada sıkılan ve acı çeken Turtûşî,
hizmetçisine: ‘Daha ne kadar sabredeceğiz? (Temiz ve
yenecek) mübah bitkilerden bana topla.’ dedi. Üç gün
bunlarla karnını doyurdu. Üçüncü gün akşam namazından
sonra ‘İşte şimdi onu vurdum.’ dedi. Ertesi gün baktılar ki, el-
Afdal öldürülmüş, yerine Memûn el-Betâihî tayin edilmiş.’
Rivayet olunduğuna göre Turtûşî, eseri Sirâcu’l-Mülûk’u
Me’mûn’a ithaf etmiştir.”
Ahmed b. Muhammed’den yaptığımız nakil burada bitti.
Ahmed, daha çok Turtûşî’nin şairlik tarafı üzerinde durmuş
ve ona ayırdığı bölümde yirmiye yakın beytini aktarmıştır.
Şemseddin Samî de bundan etkilenmiş olmalı ki Kämûsu’l-
A‘lâm adlı biyografik eserinde Turtûşî’yi İbn Ebî Randeka
bahsinde anlatırken daha çok şair olduğunu vurgulamıştır.
İmam Suyûtî de Turtûşî’den bahsetmiştir. Bağdad’a
geldiğini, zamanın bilginlerinden ders aldığını, birçok eser
yazdığını söyler ve yukarıdaki olayı onun kerametleri
arasında sayar. Suyûtî olayı anlatırken, “Mısır’ın Abîdî
halifesi Turtûşî’yi mihnete soktu; onu İskenderiye’den çıkarıp
insanlarla ilişiğini kesti. Abîd soyundan gelen bu halifenin
veziri el-Afdal ise, Turtûşî’yi ayrılamayacağı bir yere koydu”
diyor.9
Turtûşî’den uzun uzadıya bahsedenlerden biri de İbn
Ferhun’dur. İbn Ferhun, Turtûşî’nin hocalarından,
İskenderiye’de zengin bir kadınla evlenişinden, bu evi bir ilim
merkezi olarak kullanışından bahseder. Evin alt katı ve büyük
salonu ilim elde etmeye gelenler içindir. Turtûşî burayı bir
okul haline getirmiştir.10 İbn Ferhun’un verdiği malûmâtın
son kısmı İbn Hallikän’dan alınmıştır.