Romalılar - Reginald H. Barrow

228 Pages·2002·1.09 MB·Turkish

by  Reginald H. Barrow

© İz Yayıncılık
İZ YAYINCILIK: 378
İnceleme-araştırma dizisi: 092
ISBN 975-355-502-4
2. Baskı; İstanbul, 2006
Çatalçeşme Sokağı, Defne Han, No: 27/2 Cağaloğlu 34410
İstanbul
telefon: [phone]
faks: (212) 5115791
www.izyayincilik.com
e-posta: [email protected]
kapak: Medine Efe
Basıldığı yer: Şenyıldız Matbaası. Gümüşsuyu Caddesi No:3
Topkapı-İstanbul
Reginald H. Barrow
ROMALILAR
Çeviren
Ender Gürol
Romalılar
Reginald H. BARROW
BÖLÜM I
Hatırlayamayacağınız kadar eskiden, geleneksel
davranışlar ileri gelenlerini çekip kendilerine
bağlarlarmış; yüksek ahlâklı kişiler de,
eski davranışlara, atalarının kuruluşlarına
sımsıkı sarılırmış.
CİCERO
a) Ne Biçim İnsanlardı?
Romalılar ne biçim insanlardı? Kişi, ettiğiyle tanınır derler;
bu yüzden, bu soruya cevap vermek için, ilkin, yapılan işler
için Roma tarihine, sonra, bu işleri yaptıran düşünceyi
anlamak için de, Roma edebiyatına başvurmamız iyi olur.
Romalılar, tarihleriyle yargılanmaya gönülden râzı olurlardı,
çünkü tarih onlar için yapılan işlerdi res gestae terimi
Lâtince’de ‘yapılan işler’ anlamına gelir ve tarih kelimesini
ifâde eder. Edebiyatları konusunda ne güzel söylenmiştir:
‘Lâtin edebiyatını incelemedeki başlıca amaç, Roma’nın
tarihini anlamaktır, oysa Yunan tarihi, Yunan edebiyatını
anlamak için incelenir.’ Demek oluyor ki, SORUYA CEVAP
ANCAK Roma tarihinin incelenmesiyle verilebilecek,
cevabın da, kitabın bu ilk bölümünde değil, son bölümünde
olması gerekecek. Ama bu kitap bir Roma tarihi değil, Roma
tarihi üzerinde ileri incelemeler yapmaya değer mi, değmez
mi, bunu düşünmeye bir çağrıdır; bu çağrı da, Roma’nın
eserinin türlü yönlerinin birkaç çizgisiyle belirtilmesiyle
olacaktır.
Romalılar tarihleri boyunca, bireyin ya da insan
topluluğunun dışında, insanın gözden kaçırmaması gereken
bir ‘kudret’in varlığını derinden duymuşlardır. İnsanın bir
şeye boyun eğmesi gerekti. Bundan kaçınmak felâketi buyur
etmekti; buna istemeyerek boyun eğmek, üstün kuvvetin
kurbanı olmaktı; gönülden râzı olundu mu da, o kuvvetle
işbirliği yapacak seviyeye yükselebilmek demekti; işbirliğiyle
o üstün kudretin eğilimini, hattâ amacını sezebilmek imkânı
vardı. Gönülden işbirliği, insana kendini dinsel bir amaca
adıyormuş duygusu veriyordu; amaçlar daha bir açık vermeye
başlıyordu. Daha yüksek bir seviyedeyse kendine ve devleti
teşkil eden kendi gibi kimselere verilen, tanrısal bir görev
duygusu belirecektir. Romalı general, zaferle biten bir
muharebe dönüşünde ‘zafer’ini, şehrin kapılarından Jüpiter’in
(daha sonra İmparatorluk devrinde Mars Ultor’un) tapınağına
kadar, şehri bir baştan bir başa geçerek, tapınakta, “Roma
halkının sâyesinde Jüpiter’in başarısını” tanrıya sunarak
kutlardı.
Roma’nın tâ başından beri, Romalıda, kendini tanrısal
bir amaca adama duygusu görülür. Bu, ilkin belli belirsiz,
olgunlaşmamış, korkuyla karışık bir duygudur; sonraları iyice
belirir ve çoğu zaman onları harekete geçiren baş sâik olur.
Son zamanlarda Roma’nın tanrısal görevi artık iyice açığa
çıkmıştır; tam Romalı olmayan kimseler bunu daha da
belirtirler, üstelik görevin yerine getirildiği belli olan bir
zamanda, bunun üstünde daha çok dururlar. Bu kendini adama
duygusu, ilkin ev ve aile içinde belirir; Şehir-Devlet’inden
daha açığa çıkar, İmparatorluk ülküsündeyse en yüksek
noktasına erişir. Zaman zaman türlü düşünce kategorileri ve
ifâde biçimleri kullanılır; ama temeli dine dayanır, çünkü
deney alanının ötesine atlayıştır bu. Görev yerine
getirildiğinde temeli değişir.
Roma karakterinin ve tarihinin anahtarı işte buradadır.
Romalı kafası bir çiftçi, bir asker kafasıdır; ne sadece
çiftçi ne de sadece askerdir, çiftçi-askerdir; bu Romalının ne
çiftçi ne de asker olduğu sonraki çağlarda da böyledir.
“Sürekli çalışma”dır çiftçinin alınyazısı, çünkü mevsimler
insanı beklemez. Yine de kendi çalışması hiçbir şey sağlamaz
ona; o, tasarılar, hazırlıklar yapar, toprağı sürüp, ekin eker;
ama bunları kontrol altında tutabilmek şöyle dursun, aklın
almayacağı güçlerin yardımını sabırla beklemesi gerekir. Bu
güçleri kendi yararına çevirmek için elinden geleni
yapacaktır, ama çoğu zaman, o kuvvetlerle ancak işbirliğinde
bulunabilir; amacına erişebilsin diye, onu bir âlet olarak
kullansınlar diye o güçlere katılır. Hava değişmeleri ve
felâketler onu hayâl kırıklığına uğratabilir; ama boyun eğip,
beklemekten başka çâresi yoktur. Ömrü belli bir düzen içre
geçer; ekim zamanı, ekinin büyümesi, hasat belli aralarla
birbirini izler. Tarlada geçer ömrü. Sonradan bir vatandaş
olarak siyasal hayata atılacak olursa, bu, toprağını, malını ya
da oğullarının işlerini savunmak içindir. Onca deneye
dayanan bilginin karmaşık kuramlarından daha çok değeri
vardır. Erdemleri: Namus, iktisat, ileriyi görüş, sabır,
çalışkanlık, dayanıklılık, cesâret, kendine güven, basitlik ve
kendinden büyüklere saygıdır.
Bunlar aynı zamanda, askerin erdemleridir. Disiplin
icabı, düzenli hayatın değerini o da bilir, çünkü içgüdüsel
olarak âni bir çağrıya cevap vermesi gerekmektedir. Kendine
güveni olmalıdır. Çiftçinin gücü, dayanıklılığı askerin işine
yarar; el ustalığı Romalı asker olmasına yardım eder, yapıcı
olması, hendek kazmayı, yol ve tahkimât yapmayı bilmesi
gerektir. Tarla ekmesini, taş oluklar kazmasını bildiği gibi, bir
ordugâh düzenlemesini, tahkimât yapmasını da bilecektir.
Açık havada yaşayabilmelidir, zaten ömrü boyunca işi gücü
bu olmuştur. Asker de, bir tarımcı gibi, önceden yapılan bütün
tasarıları altüst edebilecek beklenmedik olayları, gözden
kaçırmamak gerektiğini bilir. Umulmadık güçlerin
varlığından haberlidir ve kaderin, ya da talihinin bir aracı gibi
yardım ettiği başarı kazanan bir generalin “talihli” bir general
olduğunu bilir. Toprağına, çevresindekilere ve dostlarına
bağlıdır. Günün birinde bir siyasal tartışmada kanı beynine
hücum edecek olursa, savaş sona erdiğinde sürebileceği bir
toprağı ve içinde yaşayabileceği bir çiftliği olsun diyedir. Bu
bağlılığı, emrinde bulunduğu generale kayıtsız şartsız sunar.
Türlü türlü insanlar, çeşitli ülkeler gören Romalı, yurduna
faydalı ve iyi gördüğü şeyi getirir; ama onun için “bütün öteki
topraklardan daha çekici gelen bir yer” vardır, bu,
değişmesini istemediği eviyle, doğduğu yerdir.
Roma tarihini incelemek demek, Yedi Tepe üstüne
kurulan Devlet-Şehri zamanından, dünyanın hâkimi
durumuna gelinceye dek, görevini bir an için olsun gözden
kaçırmayan Roma’nın gelişmesini incelemek demektir; sonra
da üstünlüğe sahip olmasına ve bu üstünlüğü koruyabilmesine
sebep olan şeyleri görmektir; bu sebeplerin ilki ve en etkini,
Roma’nın şu gücünde beliriyordu; düşmanlarını dost ediniyor,
onlar da eninde sonunda Romalı olup çıkıyorlardı, Romalı
olmaları, onların İspanyolluğuna, Galyalılığına veya
Afrikalılığına halel getirmiyordu. “Romanitas” kelimesi,
Tertullianus’un Romalı zihniyetini, Romalı görüşünü ve
Romalı düşünüşünü ifâde etmek için kullandığı uygun bir
kelimedir. Bu kelime, sınırlı ve dar anlamında “Roma
uygarlığı” terimine yaklaşır. Bu uygarlık terimi, insanların
düşündüklerini, duyduklarını ve başardıklarını içine aldığı
gibi, düşündüklerine, duyduklarına ve başardıklarına
verdikleri değerleri de ifâde eder. Yaratıcı düşünceleri ve bu
düşüncelere verdikleri değerler, maddî nesneleri kullanışlarını
derinden değiştirecek olan birtakım eylemlerle belirebilir,
ama işin maddî tarafı bir uygarlığın en az önemli yanıdır,
çünkü uygarlık, aslında insanların kafasında ve rûhundadır.
Tacitus’un dediği gibi, “Bilgisizlerdir (Büyük
Britanya’dakilerden söz ediyordu) uygarlığın güzel yapılarla,
rahat ve lüksle belirdiğine inananlar.” “Tacitus’un kullandığı
Lâtince kelime, humanitas Cicero’nun sevdiği ve Roma
dilinde özel bir anlamı olan Roma’nın yarattığı bir kelimeydi.
Bu kelime, insanın kendi kişiliğine olan saygısını ifâde ettiği
gibi, -insanın kişiliği tektir; onu sevmek alabildiğine
geliştirmek gerektir- başkalarına ve onların özgürlüklerine