qafqaz müsəlmanları idarəsi bakı islam universiteti fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru ibrahim zöhrab oğlu

433 Pages·2017·4.31 MB·Turkish

by  Islam Universiteti

QAFQAZ MÜSƏLMANLARI İDARƏSİ

BAKI İSLAM UNİVERSİTETİ

FƏLSƏFƏ ÜZRƏ FƏLSƏFƏ DOKTORU

İBRAHİM ZÖHRAB OĞLU QULİYEV

HƏDİSŞÜNASLIĞIN ƏSASLARI

BAKI-2013

[1]
Ön sözün müəllifi:
Hacı Sabir Həsənli
Ilahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədr müavini,
Bakı İslam Universitetinin rektoru

Elmi redaktor:
Möhsün Zellabdin oğlu Nağısoylu
AMEA-nın müxbir üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor,
AMEA-nın İ. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru

Redaktor:
Nəsib Cümşüd oğlu Göyüşov
filologiya elmləri doktoru,
AMEA-nın M. Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun Mətnlərin nəşrə hazırlanması
şöbəsinin müdiri

Elmi məsləhətçilər:
Hasan Hüseyn Cirit
ilahiyyat elmləri doktoru, professor,
Mərmərə Universiteti İlahiyyat Fakültəsi Təməl İslam Bilimləri şöbəsinin professoru

Fuad İzzət oğlu Nurullayev
fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi sədrinin müavini,
Bakı İslam Universitetinin dekanı

Rəyçilər:
Vüqar Həsən oğlu Səmədov
ilahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru,
Bakı İslam Universitetinin hədis müəllimi

Namiq Abuzərov
ilahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru,
Bakı Dövlət Universitetinin İlahiyyat fakültəsinin hədis müəllimi

İlahiyyat korrektoru:
Şahlar Şahbaz oğlu Şərifov
ilahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru,
Bakı İslam Universitetinin İslam tarixi müəllimi

Kompyüterdə yığan:
İ. Quliyev
[2]
KİTAB AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ DİNİ QURUMLARLA İŞ
ÜZRƏ DÖVLƏT KOMİTƏSİNİN 05 İYUN 2013-CÜ İL DK-229/Q SAYLI
MƏKTUBU ƏSASINDA ÇAP OLUNMUŞDUR.

Annotasiya:
Peyğəmbər (s) və onun Əhli-beytinin (ə) söz, hərəkət və qərarlarından ibarət
olan hədis İslam tarixi boyunca Peyğəmbərin (s) gətirdiyi vəhyin izah edilməsi ilə
yanaşı, insanlara məsuliyyətlərini də bildirən əsas qaynaqlardan biri olaraq qəbul
edilmişdir. Təəssüflər olsun ki, İslam ümməti üçün deyilmiş bu müqəddəs sözlər
zaman-zaman öz mənfəətləri üçün istifadə etmək istəyən müxtəlif qruplar tərəfindən
təhrif və təbdilə məruz qalmışdır. Onlar uydurduqları bir sıra söz və sənədlərin
başlarına bir sənəd əlavə edərək Peyğəmbər (s) və onun Əhli-beytinə (ə) isnad
etməyə çalışmışlar.
Məsumlara (ə) isnad edilən bu uydurmaların içərisində təhlil edilə biləcək
rəvayətlər olduğu kimi, incə tədqiq və araşdırmalarla belə çətin sübut edilə biləcək
olanlar da vardır. Buna görə də bu xəbərlərin səhihi ilə uydurmasını bir-birindən
ayırd etmək fəaliyyəti aradan əsrlər keçmiş hətta müzakirə mövzusu olan rəvayətlər
müəyyən hökm və qaydalara dəlil təşkil etmiş olmasına baxmayaraq hələ davam
etməkdədir.
İnsanlara məsuliyyətlərini bildirən, bu səbəbdən səhih olanla uydurma olanların
bir-birindən seçilib ayrılması həyati bir əhəmiyyət kəsb edən hədislərin səhhətini
sübut etmək üçün istifadə edilən qanunları bilmək hər bir ilahiyyatçı üçün zərurətdir.
Buna görə də bu kitabda hədislərin on beş əsrlik tarixi inkişafı ilə yanaşı onların
doğrusu ilə yalanını bir-birindən ayıran qaydalar araşdırılmışdır.
“Hədisşünaslığın əsasları” əsəri İslamın təməl məzhəbləri olan şiə və sünni
məzhəblərinin alimlərinin görüşləri əsasında hazırlanmış və hər iki məzhəbin ən
mötəbər qaynaqlarına istinad edilmişdir. Əsərdən ilahiyyatşünaslar, ilahiyyat
fakültələrinin tələbələri və bu sahə üzrə maraqlanan hər kəs faydalana bilər.

[3]
I HİSSƏ

HƏDİS TARİXİ

[4]
ÖN SÖZ
Məlum olduğu kimi, hədisi-şəriflər İslam dininin Qurani-kərimdən sonra ikinci
əsas qaynağıdır. Buna görə də hədislərə istinad edilən zaman son dərəcə diqqətli
olmalı, səhih olanını zəif olanından seçməli və Qurani-kərimlə uyğun gəlməyəni
kənara qoyulmalıdır. Bunun üçün isə mütləq şəkildə mütəxəssislərə müraciət etmək
və sahə üzrə yazılmış mənbələrə istinad etmək lazımdır. Belə olduğu halda
ümumbəşəri mənəvi dəyərlərə malik olan dinimizin doğru-düzgün şəkildə tədris
ediliməsi və öyrənilməsi müasir Azərbaycan ilahiyyatçılarının qarşısında duran ən
mühüm vəzifələrdən biridir. Bu baxımdan müasir Azərbaycan ilahiyyatşünaslığının
formalaşmasına dair elmi, tədris-metodiki ədəbiyyata olan ciddi ehtiyac daha da
artmaqdadır. İlahiyyat elmlərinin tərkib və əsas hissəsi olan hədisşünaslığın inkişaf
etdirilməsi isə bu ehtiyacların başında gəlməkdədir.
Bildiyimiz kimi, ilahiyyat fakültələrində tədris olunan hər bir fənnin öyrətdiyi,
araşdırdığı konkret bilik sahələri vardır. Belə fənlərdən biri də hədisşünaslıq fənnidir.
Ölkəmizin bəzi ali məktəblərində, o cümlədən ilahiyyat fakültələrində tədris olunan
bu fənnin də bilavasitə özünəməxsus predmeti vardır. Haqqında danışdığımız fənnin
Qurani-kərimin təfsiri, fiqh, İslam tarixi, əqaid və ərəb dilçiliyi ilə birbaşa əlaqəsi
danılmazdır.Hətta cəsarətlə demək olar ki, adı çəkilən elmlərin hamısı məhz hədisi-
şəriflərlə bağlıdır. Başqa sözlə desək, hədisşünaslıq adı çəkilən elmlərin mühüm və
ayrılmaz tərkib hissəsidir.
Bakı İslam Universitetinin müəllimi İbrahim Zöhrab oğlu Quliyevin
hədisşünaslığın əsaslarına dair hazırladığı kitab təqdirəlayiqdir. İ. Z. Quliyev
hədisşünaslığın əsaslarının öyrənilməsinə gərgin əmək sərf etmiş və ən mötəbər
mənbələr əsasında qarşısına qoyduğu məqsədə nail ola bilmişdir. Müəllif on ildən
artıqdır ki, hədisşünaslığın əsasları fənnindən dərs deyir. Bütün bunların nəticəsində
İ. Z. Quliyev ilk dəfə olaraq respublikamızda Azərbaycan dilində iri həcmli
“Hədisşünaslığın əsasları” kitabını yazmağa müvəffəq olmuşdur.
Mən bütövlükdə bu tədqiqat işini yüksək qiymətləndirir və onu geniş oxucu
kütləsi üçün tövsiyə edirəm.
.

Hacı Sabir Həsənli
Bakı İslam Universitetinin rektoru

[5]
GİRİŞ

Hədisşünaslıqmüsəlmanların dini əqidələrinin qaynağı və inkişafı haqqında
elmdir. Bu elm bilavasitə Qurani-kərimlə bağlı olub, orada olan ana prinsipləri bütün
təfərrüatı ilə müsəlmanlara aydınlaşdıran bir elmdir.
Tarix boyunca İslam alimləri hədisşünaslıqsahəsində müxtəlif tədqiqatlar
aparmış və bu elmin inkişafında müstəsna xidmətlər göstərmişlər. Xüsusilə də orta
əsrlərdə yaşayıb-yaratmış müsəlman alimləri bu elmin bütün sahələrinə aid dəyərli
fikirlər söyləmiş və demək olar ki, onlar bu günkü alimlərə bu elm sahəsində orjinal
əsər meydana gətirməyə və yaxudda yeni bir fikir söylməyə yol qoymamışlar.
İslam mədəniyyətinin mühüm tərkib hissəsi olan hədisşünaslıq şübhəsiz ki,
Qurani-kərimin nazil olmasından sonra meydana çıxmışdır.
Məlumdur ki, İslam dini miladın VII əsrində Ərəbistan yarımadasında meydana
gəlmişən kamil səmavi bir dindir. Bu dinin ortaya çıxışı ilə əlaqədar insanların
ictimai, mədəni və digər sahələrində böyük dönüş yarandı. Bu dönüşün əsas səbəbi
şübhəsiz ki, Qurani-kərim və Peyğəmbərin (s) hədisi-şərifləridir. Vəhşi şəkildə ayrı-
ayrı qəbilələrdə yaşayan ərəblər Peyğəmbərin (s) səyi və təbliği nəticəsində yavaş-
yavaş insanlıq forması alıb ictimai mədəniyyətə malik oldular. ArtıqPeyğəmbərin (ə)
nübüvvətə yetişməsi ilə əlaqədar olaraq ona tabe olan insanlar müsəlman adını
aldılar. Bu adı daşıyan hər bir şəxs üzərində daha böyük məsuliyyət hiss edərək
Peyğəmbərin (s) bütün etdiklərini və dediklərini mənimsəməkdə böyük əmək və
zəhmət sərf edirdi. Belə insanlar Həzrətdən (s) eşitdikləri hədisləri ağır bir
məsuliyyətlə qoruyaraq nəsildən-nəsilə ötürmüşlər.
Şübhəsiz ki, nəsildən-nəsilə ötürülən hədislər ciddi bir şəkildə qorunaraq elm
kimi sistemli bir şəkildə müxtəlif inkişaf mərhələləri keçmişdir. İstər qədim
dövrlərdə, istərsə də müasir dövrümüzdə hədisşünaslıqİslam elmləri içərisində ən
şərəfli, ən faydalı və ən geniş elm hesab edilmişdir. Çünki istər hədisi-şərifləri,
istərsədə onun tarixini və metodologiyasını öyrənənlər İslam mədəniyyətilə daha da
dərindən tanış olmuş, əqidəvi və şəri (dini-hüquqi) məsələləri bu elmin vasitəsilə
doğru-düzgün şəkildəəldə etmişlər. Həmçinin, bu elmin ən ümdə faydalarından biri
dəQurani-kərimə daha da dərindən vaqif olmağa nail olmaqdır. Əvvəldə qeyd
etdiyimiz kimi Qurani-kərim insanlara çatdırılacaqlarını ümumi şəkildə bəyan
etmişdir.
Peyğəmbər (s) və digər məsum imamlar (ə) Allahın nazil etdiyi müqəddəs kitaba
tabe olaraq orada keçən dərin mətləbləri, mütəşabeh (çətin anlaşılan) mənaları çox
sadə, lakin elmi şəkildə müsəlmanlara aydınlaşdırmışlar. Qurani-kərim belə bəyan
edir:
“Biz hər bir peyğəmbəri yalnız onların öz qövmlərinin dilində göndərdik
ki, (Allahın hökmlərini) onlar üçün açıqlayıb izah etsin”.1
Müstəqil elm hüququnu qazanmış hədisşünaslığın da özünəməxsus predmetləri
vardır. Hədisşünaslıq hədis tarixi və hədis üsulu deyə iki qismə bölünür. Hədis

1İbrahim-4
[6]
elmlərinin bir qolu olan hədis tarixi, hədis üsulundan mövzusuna görə fərqlənir.
Əlbəttəki, bu elmlərin mahiyyətini açmaq və sərhədlərini göztərmək faydalı olardı.
Hədis tarixi və hədis üsulu bir elmin muxtəlif sahələridir. Hədis tarixi – bu elmin
tarixini, bu elm sahəsində əsərlər meydana gətirən şəxslərin tərcümeyi-hallarını, hədis
üsulu isə nəql olunan hədisin doğru olub-olmadığını, həmçinin bu və ya digər hədisi
nəql edən ravininnecəliyini öyrənən elmdir. Deməli, bu elmlərin hər birinin öz
predmeti vardır.
Həqiqətən, biz bu elmlərin tarixinə nəzər salsaq, bizə məlum olacaqdır ki,
hədisşünas alimlər hədis tarixinin və hədis üsulunun öyrənilməsi tarixində xeyli iş
görmüşlər.
Hədisşünaslığın təfsir, fiqh, İslam tarixi elmləri ilə sıx bağlılığı vardır. Çünki
yuxarıda adı keçən bəzi İslami elmlər təməl prinsiplərinin çoxunu həzrət
Peyğəmbərdən (s) gələn hədislərə söykəmişdir. Deməli, biz hədisşünaslığı
öyrənməklə müsəlmanların əqidələrinə, müxtəlif təfəkkür üsullarına dərindən bələd
oluruq. Buna görə də hədis elmlərini bilmədən müsəlmanların əqidələrini, müxtəlif
İslam məzhəb və təriqətlərini tanımaq bir o qədər də asan olmayacaqdır.
Həmçinin, hədisşünaslığı öyrənməklə biz, demək olar ki, məzhəblər və təriqətlər
arasında düşmənçilik toxumunu məhv edir, əqidələrin yaxınlaşması üçün mühüm iş
görmüş oluruq.
Fikrimizcə hədisşünaslığınsünni və şiə məzhəbi üzrə bölünməsi şərtidir, nisbidir.
Əlbəttə hədislər üzərində olan ixtilaflı məsələlərin öz məntiqi mənası vardır. Hər bir
məzhəbin müxtəlif əqidəyə malik olması müəyyən dəlillərə əsaslanmışdır. Hər bir
məzhəbin hədis elmləri müxtəlif istiqamətlərdə inkişaf etmişdir. Bu istiqamətləri
nəzərə almadan əqidəvi əhəmiyyət kəsb edən hədis tarixini və onun əsaslarını
öyrənmək mümkün deyildir.
Hədisşünaslığın meydana gəlməsi və inkişafında istər şiə, istərsə də sünni
alimlərinin böyük xidmətləri olmuşdur.
Sünni və şiə hədisşünaslarınin fikirləri nə qədər müxtəlif olsada onların
məqsədləri yalnız İslam mədəniyyətinə xidmət etmək, bacardıqca İslam maarifini
genişləndirib dünyaya yaymaq olmuşdur.
Ayrı-ayrı əsrlərdə sünni və şiə hədisşünaslarının tədqiqat mövzularında
ümumilik hiss edilir. Belə ki, hər iki məzhəbin alimləri öz dini və əqidəvi ideyalarını
eyni qaynaqlardan almışlar.
Təəssüflər olsun ki, bəzi qərəzli adamlar İslam ümməti içərisinə düşmənçilik
salmaq üçün müxtəlif fikirlər söyləyirlər. Belə qərəzçilər məzhəblərin bir-birinə olan
təsirlərini inkar edir,İslam alimlərinin qazandıqları nailiyyətləri kiçiltməyə çalışırlar.
Bəzi hədisşünaslar şiə məzhəbinə dil uzadaraq deyirlər ki, bu məzhəbin alimləri hədis
tarixinə heç bir şey verə bilməmiş və yaxud da yazdıqları əsərlər təqlidçilik
prinsipindən kənara çıxa bilməmişdir.
Bəzən də şiə ünsürlü alimlər sünni məzhəbli hədisşünasların əmələ gətirdikləri
mühüm hədis əsərlərini tənqid atəşinə tutmuş, hətta orada yer alan bəzi hədislərin
uydurma olduğunu sübut etməyə çalışmışlar.
[7]
Əlbəttə bu fikirləri mütləq mənada başa düşməkolmaz. Hədis tarixinin, o
cümlədən digər İslam elmlərinin inkişafında hər bir məzhəbin öz yeri olsa da, istər
şiə, istərsə də sünni məzhəbli alimlər İslam mədəniyyətinə və elminə böyük töhvələr
vermişlər.
Elmə zidd qərəzkar iddialar heç də həmişə özünü doğrultmamış, İslam
alimlərinin din mədəniyyəti xəzinəsinə verdiyi töhfələri heçə endirə bilməmişdir.
Məzhəbindən asılı olmayaraq hədisşünasların yaradıcılığına düzgün qiymət
verilməli, onların İslam mədəniyyəti tarixinə bəxş etdikləri töhfələrin əsil mahiyyəti
açılıb göstərilməlidir.
Sünnihədisşünasları hədis tarixini dörd hissəyə bölürlər:
I. Təsbitüs-sünnə
II. Tədvinüs-sünnə
III. Təsnifüs-sünnə
IV. Təhzibüs-sünnə.
Dövrlərdən birincisinə gəldikdə, bu,Peyğəmbər (s) ilə səhabələr dövrünü təşkil
edir və müddət olaraq hicri birinci (miladi VII) əsri əhatə edir. Bu dövrdə
Peyğəmbərin (s) sünnəsi (hədisləri) hafizə və ya yazı yolu ilə təsbit edilirdi. Çünki
hakimiyyət başına gələn xəlifələr hədislərin yazılmasını qadağan etmişdilər.
Şübhəsiz ki, Peyğəmbərin (s) hədislərinin əzbərlənməsi və yazıya köçürülməsi
müəyyən amillərə bağlı idi. Hədisşünaslar bu amillərdən ən başlıca olanlarını
aşağıdakı kimi sıralamışlar:
1). Qurani amillər
Bildiyimiz kimi Qurani-kərimdə Peyğəmbərə (s) tabe olmaq, onun ardınca
getmək və onun önünə keçməmək, ümumiyyətlə o Həzrətə itaətkarlıq göstərmək
haqqında yüzlərcə ayələr vardır. Məsələn,Qurani-kərimdə Allah belə bəyan edir:
“Peyğəmbər sizə nəyi verirsə onu alın, sizi nədən çəkindirirsə ondan
çəkinin.”2
Bu kimi ayələr Peyğəmbərin (s) hədislərinin əzbərlənib yazılmasına və gələcək
nəsillərə ötürülməsinə ən təsiredici amillərdəndir.
2). Mənəvi amillər
Peyğəmbərin (s) istər yaşayışı, istərsə də elmə, xüsusilə də onun hədislərinin
əzbərlənib yazılmasına dair verdiyi göstərişlər səhabələr tərəfindən sünnənin
(hədislərin) əzbərlənib yazılmasına səbəb olmuşdur.
Yuxarıdakı bölgülərdən ikincisi isə “Tədvinüs-sünnə” adlanır ki, bu dövrdə də
Peyğəmbərin (s) sünnəsinin (hədislərinin) rəsmi yazılıb bir araya toplanması hadisəsi
başlayır. Bu dövrdə artıq əvvəllər hədislərə qoyulan qadağalar aradan qaldırılmış və
onların toplanıb kitab halına salınması işi rəsmi dövlət tərəfindən həyata keçirilməyə
başlanmışdı.
Bu dövr zaman baxımından hicri II əsri (miladi VIII əsri) ehtiva etməkdədir.
Çünki məhz bu dövrdə əməvi xəlifəsi Ömər bin Əbdüləziz (717-720) rəsmi fərman
verərək hədislərin tədvin edilməsini əmr etmişdir.

2 Həşr-7
[8]
Göstərilən bölgülərin üçüncü pilləsini “Təsnifüs-sünnə” təşkil edir ki, bu da
tədvin edilən (yazılıb kitab halına salınan) hədislərin istifadəsini sadələşdirmək və
asanlaşdırmaq üçün hədisşünasların atdıqları bir addımdır. Belə ki, tədvin dövründə
səhhət durumu və ifadə etdiyi möhtəvasi nəzərə alınmadan yazıya keçirilmiş olan
hədis kitablarının müəyyən bablara (fəsillərə) ayrılması və hər babda hədislərin
mövzusuna görə yerləşdirilməsi işi “Təsnifüs-sünnə” və ya “Təbvibüs-sünnə”
adlanır.
Hədislərin təsnifi bəzi istisnalar nəzərə alinmasa demək olar ki, tədvindən
dərhal sonra, hicri II əsrin ortalarından V əsrin sonlarınadək (miladi VIII-XI əsrlər)
olan dövrü əhatə edir.
Əlbəttə ki, təsnifin özünəməxsus çeşidləri vardır ki, bunlar da “aləl-əbvab”
(fəsillərə görə) və “alər-rical”(raviyə görə) olmaqla iki ana başlığa bölünür.
Fəsillərə görə təsnifə camilər, sünənlər, müsənnəflərvə s. adları daşıyan əsərlər
daxil edilir. Ricala görə təsnifə isə müsnədlər, möcəmlərvə başqaları daxildir ki,
bunların da haqqında kitabın müvafiq fəsillərində məlumat veriləcəkdir.
Adı çəkilən bölgülərin sonuncusu isə “Təhzibüs-sünnə” adlanır ki, bu da hicri
V əsrin (miladi XI əsr) sonlarından başlayaraq günümüzədək olan dövrü əhatə edir.
Hicri V (miladi XI) əsrin sonlarından – bəzi istisnalar nəzərə alınmaqla – yazılan
hədis əsərləri orijinallıqdan uzaqdır və daha əvvəllər yazılmış kitabların üzərinə
yazılmışdır3. Buna görə də kitabda hicri V əsrədək olan dövrü xronoloji ardıcıllıqla
izləmiş, bundan sonrakı dövrlər isə yalnız məşhur əsərlərinə görə araşdırılmışdır.
Həmçinin əsərdə bəzi görkəmli azərbaycanlı hədisşünaslar və onların əsərləri
haqqında da məlumatlar verilmişdir.

3 geniş məlumat üçün bax: İbrahim Canan, Hədis üsulu və Hədis tarixi əsərinə
[9]
I FƏSİL

HƏDİSİN DİNDƏKİ YERİ, MƏNASI VƏ QAYNAĞINA GÖRƏ HƏDİSİN
NÖVLƏRİ

1.1.HƏDİSİN DİNDƏKİ YERİ VƏ ONUN ƏHƏMİYYƏTİ

Allah taala insanları doğru və düzgün yola yönəltmək, onların bütün fərdi və
ictimai problemlərini həll etmək üçün Qurani-kərimi göndərdi. Peyğəmbər (s) də
Allah tərəfindən göndərilən bu müqəddəs kitabı təkcə insanlara çatdırmaqla
kifayətlənməyib eyni zamanda orada yer alan ayələri insanlara açıqlayıb izah edirdi.
Bütün müsəlmanlarQurani-kərimin kamil bir ilahi kitab olması və orada heç bir
dəyişikliyin olmaması haqqında müttəfiq fikirdədirlər. Lakin burada yer alan ayələr
hər hansi bir anlayışı ümumi şəkildə bəyan edir, orada yer alan hökmlərin bütün
təfərrüatlarını izah etmir. Deməli, belə olan halda müsəlmanların qarşısında Qurani-
kərimin ayələrini doğru-düzgün şəkildə başa düşmək və burada göndərilən hökmlərə
necə əməl etmək problemi dayanırdı. Belə olan halda müsəlmanların vəzifəsi nədir
sualı ortaliğa çıxır.
Qurani-kərim biz müsəlmanlara belə problemlərlə qarşılaşan zaman
Peyğəmbərin(s) hədislərinə əməl etməyi əmr edir. Buna görə də müsəlman alimləri
səhih hədislərin bütün müsəlmanlara höccət (dəlil) olduğu qənaətinə gəlmiş,
möminlərin Peyğəmbərə (s) boyun əyib onun hökmünə tabe olmağı vacib
buyurmuşlar.
AllahQurani-kərimdə Peyğəmbərə (s) boyun əyəməyin vacib olduğu haqqında
kifayət qədər ayələr göndərmişdir. Həmin ayələrdən bəzilərini aşağıdakı kimi
sıralamaq olar:
• De ki: “Əgər siz Allahi sevirsinizsə, mənim ardimca gəlin ki, Allah da sizi
sevsin və günahlarınızı bağışlasın. Allah bağışlayan və mərhəmətlidir!”4
• Söylə ki, “Allaha və onun Peyğəmbərinə itaət edin! Əgər üz
döndərirsinizsə, şübhəsiz ki, Allah da kafirləri sevməz!”5
• ...Biz səni insanlara peyğəmbər göndərdik. Allahın buna şahid olması
kifayət edər.Peyğəmbərə itaət edən şəxs, şübhəsiz ki, Allaha itaət etmiş olur.
Kim üz döndərsə, [qoy döndərsin] biz ki, səni onların üzərində gözətçiolmağa
göndərməmişik6.
• Ey iman gətirənlər! Allaha, Peyğəmbərə və özünüzdən olan ixtiyar
sahiblərinə itaət edin! Əgər bir iş barəsində mübahisə etsəniz, Allaha və qiyamət
gününə inanırsınızsa, onu Allaha və peyğəmbərə həvalə edin! Bu daha xeyirli və
nəticə etibarilə daha yaxşıdır7.

4 Ali-İmran-31
5 Ali-İmran-32
6 Nisa-79-80
7 Nisa-59
[10]