Table Of Content:
Q
rdarUurUl biol°gical 1IQ
inventories
I I
Perú: Nanay-Mazán-Arabela
CorineVriesendorp,JoséA.Alvarez,NélidaBarbagelata,
WilliamS.Alverson,y/andDebraK.Moskovits,
editores/editors
SEPTIEMBRE/SEPTEMBER2007
InstitucionesParticipantes/ParticipatingInstitutions
TheField TheFieldMuseum
Museum
GobiernoRegionaldeLoreto(GORED
OrganizaciónRegionalAIDESEP-lquitos
(ORAI)
ORAI
HerbarioAmazonensedelaUniversidad
NacionaldelaAmazoniaPeruana
MuseodeHistoriaNaturaldelaUniversidad
NacionalMayordeSanMarcos
LOSINVENTARIOSBIOLÓGICOSRÁPIDOSSONPUBLICADOSPOR/ CitaSugerida/SuggestedCitation
RAPIDBIOLOGICALINVENTORIESREPORTSAREPUBLISHEDBY: Vriesendorp,C,J.A.Alvarez,N.Barbagelata,W.S.Alverson,
THEFIELDMUSEUM y/andD.K.Moskovits,eds.2007.Perú:Nanay,Mazán,Arabela.
RapidBiologicalInventoriesReport18.TheFieldMuseum,Chicago.
EnvironmentalandConservationPrograms
1400SouthLakeShoreDrive Créditosfotográficos/Photographycredits
Chicago,Illinois60605-2496,USA Carátula/Cover:Protegerlascabecerasesunprimerpaso
T312.665.7430, F312.665.7433
importanteparapromoverpoblacionessaludablesdepeces./
www.fieldmuseum.org
Protectingheadwaterstreamsisanimportantfirststepin
Editores/Editors promotinghealthyfishpopulations.
CorineVriesendorp,JoséA.Alvarez,NélidaBarbagelata, Carátulainterior/inner-cover:Actualmente,losbosquesde
WilliamS.Alversony/andDebraK.Moskovitz CabecerasNanay-Mazán-Arabelaestánintactos,protegiendola
fuentedeaguaparaIquitos.Cualquierincrementoenerosión(por
Diseño/Design
deforestación,minería,agriculturaintensiva,extraccióndepetróleo)
CostelloCommunications,Chicago resultaráenunasedimentacióncatastróficaportodalacuenca./
Mapas/Maps Currently,theNanay-Mazán-ArabelaHeadwatersforestsareintact,
protectingthewatersupplyforIquitos.Anyincreaseinerosion
HannahAnderson,DanBrinkmeier,Futurity,Inc.,WillyLlactayo, (fromdeforestation,mining,intensiveagriculture,oilextraction)
JonMarkel,CristianPerezy/andRoxanaOtárolaPrado
willresultincatastrophicsedimentationthroughoutthewatershed.
Traducciones/Translations
Láminasacolor/Colorplates:Figs.1.6A-F,6H,61,M.Hidalgo;
PatriciaAlvarez,TatianaPequeñoy/andTyanaWachter Figs.3A,3C,3D,4C,5A-I,R.Foster;Figs.3B,7A-D,7F,
ElFieldMuseumesunainstituciónsinfinesdelucroexentade M.Bustamante;Fig.6G,P.Willink;Figs.7E,7G,A.Catenazzi;
impuestosfederalesbajolasección501(c)(3)delCódigoFiscalInterno./ Figs.8A-G,J.Alvarez;Figs.9A-9C,A.Bravo;Figs.4A,4B,
TheFieldMuseumisanon-profitorganizationexemptfromfederal 10A-D,A.Nogués;Fig.9D,J.Riós.
incometaxundersection501(c)(3)oftheInternalRevenueCode.
ISBNNUMBER0-914868-70-5 Impresosobrepapelreciclado/Printedonrecycledpaper
©2007porelFieldMuseum.Todoslosderechosreservados./
©2007byTheFieldMuseum.Allrightsreserved.
CualquieradelasopinionesexpresadasenlosInformesdelosInventarios
BiológicosRápidossonexpresamentelasdelosautoresynoreflejan
necesariamentelasdelFieldMuseum./Anyopinionsexpressedinthe
RapidBiologicalInventoriesReportsarethoseoftheauthorsanddonot
necessarilyreflectthoseofTheFieldMuseum.
EstapublicaciónhasidofinanciadaenparteporGordonandBetty
MooreFoundation./Thispublicationhasbeenfundedinpartbythe
GordonandBettyMooreFoundation.
2 RAPIDBIOLOGICALINVENTORIES INFORME/REPORTNO. 18
CONTENIDO/CONTENTS
04 IIInlflpCgolrdalnItIpCc3HUpC)IFCLnJnUiinpnU 87 ContentsforEnglishText
88 Participants
06 PerfilesInstitucionales
90 InstitutionalProfiles
09 Agradecimientos 93 Acknowledgments
11 Misión 96 ReportataGlance
103 WhyNanay-Mazán-ArabelaHeadwaters?
12 ResumenEjecutivo 104 ConservationTargets
20 ¿PorquéCabecerasNanay-Mazán-Arabela? 107 Recommendations
111 TechnicalReport
21 LáminasaColor 145 HumanCommunities:SocialAssetsandResourceUse
33 ObjetosdeConservación
37 Recomendaciones bilingüe/eILINGUAL
41 InformeTécnico 155 Apéndices/Appendices
41 PanoramaySitiosMuestreados 156 (1) GeologíaeHidrologia/GeologyandHydrology
InventarioBiológico 163 (2) PlantasVasculares/VascularPlants
44 Geología,HidrologíaySuelos 190 (3) Peces/Fishes
50 FlorayVegetación 206 (4) AnfibiosyReptiles/AmphibiansandReptiles
57 Peces 214 (5) Aves/Birds
62 AnfibiosyReptiles 226 (6) MamíferosGrandes/LargeMammals
67 Aves 232 (7) Murciélagos/Bats
73 Mamíferos 234 (8) DemografíaHumana/HumanDemography
InventarioSocial 236 (9) FortalezasSocioculturales/SocioculturalAssets
78 ComunidadesHumanas:
238 LiteraturaCitada/LiteratureCited
FortalezasSocialesyUsodeRecursos
244 InformesAnteriores/PreviousReports
PERÚ:NANAY-MAZÁN-ARABELA SEPTIEMBRE/SEPTEMBER2007 3
INTEGRANTESDELEQUIPO
EQUIPODELCAMPO
MartínBustamante(anfibiosyreptiles) MaxH.Hidalgo(peces)
PontificiaUniversidadCatólicadeEcuador MuseodeHistoriaNaturalUniversidadNacionalMayordeSanMarcos
Quito,Ecuador Lima,Perú
[email protected] [email protected]
AdrianaBravo(mamíferos) DaríoHurtado(coordinador,logísticadetransporte)
LouisianaStateUniversity PolicíaNacionaldelPerú,Lima,Perú
BatonRouge,LA,EE.UU.
abravol©paws.lsu.edu ítaloMesones(plantas,logísticadecampo)
UniversidadNacionaldelaAmazoniaPeruana
AlvarodelCampo(logísticadecampo) Iquitos,Perú
CentrodeConservación,Investigacióny [email protected]
ManejodeÁreasNaturales(CIMA)
Tarapoto,Perú DebraK.Moskovits(coordinadora)
[email protected] EnvironmentalandConservationPrograms
TheFieldMuseum,Chicago,IL,EE.UU.
AlessandroCatenazzi(anfibiosyreptiles) [email protected]
FloridaInternacionalUniversity
Miami,FL,EE.UU. AndreaNogués(caracterizaciónsocial)
[email protected] CenterforCulturalUnderstandingandChange
TheFieldMuseum,Chicago,IL,EE.UU.
NállarettDávilaCardozo(plantas) [email protected]
UniversidadNacionaldelaAmazoniaPeruana
Iquitos,Perú GabrielaNúñezIturri(plantas)
[email protected] UniversityofIllinois-Chicago
Chicago,IL,EE.UU.
RogerConislla(logísticadetransporte) [email protected]
PolicíaNacionaldelPerú,Lima,Perú
MarioPariona(logísticasocial)
JuanDíazAlván(aves) EnvironmentalandConservationPrograms
InstitutodeInvestigacionesdelaAmazoniaPeruana(IIAP) TheFieldMuseum,Chicago,IL,EE.UU.
Iquitos,Perú [email protected]
/'[email protected]
ManuelRamírezSantana(caracterizaciónsocial)
WalterFlores(caracterizaciónsocial) OrganizaciónRegionalAIDESEP-Iquitos(ORAI)
GobiernoRegionaldeLoreto Iquitos,Perú
Iquitos,Perú
MarcosRamírez(logísticadecampo)
RobinB.Foster(plantas) CentrodeConservación,Investigacióny
EnvironmentalandConservationPrograms ManejodeÁreasNaturales(CIMA)
TheFieldMuseum,Chicago,IL,EE.UU. Tarapoto,Perú
[email protected] [email protected]
4 RAPIDBIOLOGICALINVENTORIES INFORMElREPORTNO. 18
COLABORADORES
JhonyRíos(mamíferos) AsociaciónInterétnicadeDesarrollodela
UniversidadNacionaldelaAmazoniaPeruana SelvaPeruana(AIDESEP)
Iquitos,Perú Lima,Perú
[email protected]
CentroparaelDesarrollodelIndígenaAmazónico(CEDIA)
OscarRoca(logísticadetransporte) Lima,Perú
PolicíaNacionaldelPerú,Lima,Perú
CentroPastoral
RobertStallard(geología) Iquitos,Perú
SmithsonianTropicalResearchInstitute
CuidaddePanamá,Panamá EjércitoPeruano(EP)
[email protected] Base#29
Curaray,Perú
DouglasF.Stotz(aves)
EnvironmentalandConservationPrograms FuerzaAéreadelPerú(FAP)
TheFieldMuseum,Chicago,IL,EE.UU. Iquitos,Perú
[email protected]
GerenciadelaSubregióndeÑapo
CorineVriesendorp(plantas) SantaClotilde,Perú
EnvironmentalandConservationPrograms
HotelDoralInn
TheFieldMuseum,Chicago,IL,EE.UU.
Iquitos,Perú
[email protected]
InstitutodeInvestigacionesdelaAmazoniaPeruana(MAP)
TyanaWachter(logísticageneral)
Iquitos,Perú
EnvironmentalandConservationPrograms
TheFieldMuseum,Chicago,IL,EE.UU. ParroquiaCatólicadeSantaRosa
[email protected] Mazán,Perú
AlakaWali(caracterizaciónsocial) ParroquiaNuestraSeñoradelaAsunción
CenterforCulturalUnderstandingandChange SantaClotilde,Perú
TheFieldMuseum,Chicago,IL,EE.UU.
[email protected] PolicíaNacionaldelPerú(PNP)
Lima,Perú
PhillipWillink(peces)
DepartmentofZoology
TheFieldMuseum,Chicago,IL,EE.UU.
[email protected]
PERÚ:NANAY-MAZÁN-ARABELA SEPTIEMBRE/SEPTEMBER2007 5
—
PERFILES INSTITUCIONALES
TheFieldMuseum GobiernoRegionaldeLoreto(GOREL)
ElFieldMuseumesunainstitucióndeeducacióneinvestigación, ElGobiernoRegionaldeLoretoesunapersonajurídicadederecho
basadaencoleccionesdehistorianatural,quesededicaala publicoqueemanadelavoluntadpopular.Tieneautonomía
diversidadnaturalycultural.Combinandolasdiferentes política,económicayadministrativaenasuntosdesucompetencia
especialidadesdeAntropología,Botánica,Geología,Zoología yconstituyeunPliegoPresupuestal,segúnloestablecidoenel
yBiologíadeConservación,loscientíficosdelmuseoinvestigan Artículo191°delaConstituciónPolíticadelPerúyel
asuntosrelacionadosaevolución,biologíadelmedioambiente Artículo2odelaLeyN°27867.
yantropologíacultural.ElProgramadeMedioAmbientey
Conservación(ECP)eslaramadelmuseodedicadaaconvertirla Suámbitojurisdiccionalcomprendelaactualcircunscripción
cienciaenacciónquecreayapoyaunaconservaciónduradera. territorialdeldepartamentodeLoretoysusedeeslaciudadde
ECPcolaboraconelCentrodeEntendimientoyCambiode Iquitos.LamisióndelGobiernoRegionaldeLoreto(GOREL)
Culturaenelmuseoparainvolucraralosresidenteslocalesen esgobernarendemocraciaparaalcanzareldesarrollointegral
esfuerzosdeprotecciónalargoplazodelastierrasenquedependen. delaRegión,enconcordanciaconloslineamientosdepolíticas
Conlaaceleradapérdidadeladiversidadbiológicaentodoel nacionales,sectorialesyregionales,ejecutandoypromoviendo
mundo,lamisióndeECPesdedirigirlosrecursosdelmuseo conlasdemásinstitucionespúblicasyconlainversiónprivada,
conocimientoscientíficos,coleccionesmundiales,programas programas,proyectos,yaccionesencaminadasagenerarriqueza
—
educativosinnovativos alasnecesidadesinmediatasde ymejorarlosnivelesdevidadelapoblación.
conservaciónenelámbitolocal,regional,einternacional.
GobiernoRegionaldeLoreto
TheFieldMuseum Av.AbelardoQuiñónezkm1.5
1400S.LakeShoreDrive 51.65.267010/266969tel
Chicago,IL60605-2496U.S.A. 51.65.267013fax
312.922.9410tel www.regionloreto.gob.pe
www.fieldmuseum.org
6 RAPIDBIOLOGICALINVENTORIES INFORME/REPORTNO.18
OrganizaciónRegionalAIDESEP-lquitos(ORAD HerbarioAmazonensedelaUniversidadNacional
delaAmazoniaPeruana
LaOrganizaciónRegionalAIDESEP-lquitos(ORAI)esuna ElHerbarioAmazonense(AMAZ),pertenecealaUniversidad
instituciónjurídicainscritaenlaOficinaRegistraldeLoretoen NacionaldelaAmazoniaPeruana(UNAP)situadaenlaciudadde
lacuidaddeIquitos,agrupaa13federacionesindígenasyestá Iquitos,Perú.Fuecreadoen1972comounainstituciónabocada
compuestapor16pueblosetnolingüísticos.Dichospueblosestán alaeducacióneinvestigacióndelafloraamazónica.Enélse
distribuidosgeográficamenteenlosríosPutumayo,Algodón, preservanejemplaresrepresentativosdelafloraamazónicadelPerú,
Ampiyacu,Amazonas,Nanay,Tigre,Corrientes,Marañón,Samiria, consideradaunadelasmásdiversasdelplaneta.Además,cuenta
Ucayali,YavaríyTapiche,enlaRegiónLoreto. conunaseriedecoleccionesprovenientesdeotrospaíses.Suamplia
colecciónesunrecursoquebrindainformaciónsobreclasificación,
Sumisiónestrabajarporlareivindicacióndelosderechos distribución,temporadasdefloraciónyfructificación,yhábitats
colectivos,accesoaterritorio,porundesarrolloeconómico delosgruposvegetalescomoPteridophyta,Gymnospermaey
autónomo,ysobrelabasedesusvalorespropiosyconocimientos Angiospermae.Lascoleccionespermitenaestudiantes,docentes,
tradicionalesquecadapuebloindígenaposee.Actualmente einvestigadoreslocalesyextranjeros,disponerdematerialparasus
desarrollaactividadesdecomunicación,yfacilitainformaciones actividadesdeenseñanza,aprendizaje,identificacióneinvestigación
paraquesusbasestomendecisionesacertadas.Enlostemas delaflora.Deestamanera,elHerbarioAmazonensebusca
degénerorealizaactividadesdeunificaciónderolesymotiva fomentarlaconservaciónydivulgacióndelafloraamazónica.
laparticipacióndelasmujeresenlaorganizacióncomunal.En
coordinaciónconCIPTAconducenlatitulacióndecomunidades HerbarioAmazonense(AMAZ)
nativas.Tambiénsuparticipaciónesampliaenlosespaciosde EsquinaPevasconNanays/n
consultaygruposdetrabajoconlasinstitucionesdelEstadoyla Iquitos,Perú
sociedadcivil,tantoparaeldesarrollocomoparalaconservación 51.65.222649tel
delmedioambientedelaRegióndeLoreto. [email protected]
OrganizaciónRegionalAIDESEP-lquitos(ORAI)
AvenidadelEjército1718
Iquitos,Perú
51.65.265045tel
51.65.265140fax
[email protected]
PERÚ:NANAY-MAZÁN-ARABELA SEPTIEMBRE/SEPTEMBER2007 7
8
PERFILES INSTITUCIONALES
MuseodeHistoriaNaturaldela
UniversidadNacionalMayordeSanMarcos
ElMuseodeHistoriaNatural,fundadoen1918,eslafuente
principaldeinformaciónsobrelaflorayfaunadelPerú.Susalade
exposicionespermanentesrecibevisitasdecercade50,000escolares
—
poraño,mientrassuscoleccionescientíficas deaproximadamente
unmillónymediodeespecímenesdeplantas,aves,mamíferos,
—
peces,anfibios,reptiles,asícomodefósilesyminerales sirven
comounabasedereferenciaparacientosdetesistaseinvestigadores
peruanosyextranjeros.Lamisióndelmuseoesserunnúcleode
conservación,educacióneinvestigacióndelabiodiversidadperuana,
ydifundirelmensaje,enelámbitonacionaleinternacional,queel
PerúesunodelospaísesconmayordiversidaddelaTierrayqueel
progresoeconómicodependerádelaconservaciónyusosostenible
desuriquezanatural.ElmuseoformapartedelaUniversidad
NacionalMayordeSanMarcos,lacualfuefundadaen1551.
MuseodeHistoriaNaturaldela
UniversidadNacionalMayordeSanMarcos
AvenidaArenales1256
Lince,Lima11,Perú
51.1.471.0117tel
www.museobn.unmsm.edu.pe
8 RAPIDBIOLOGICALINVENTORIES INFORMElREPORTNO. 1