n toplumsal yapısı

234 Pages·2012·2.64 MB·Turkish

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2665
AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1631
TÜRK‹YE’N‹N TOPLUMSAL YAPISI
Yazarlar
Doç.Dr. Zerrin SUNGUR (Ünite 1, 2)
Yrd.Doç.Dr. Nadide KARKINER (Ünite 3)
Yrd.Doç.Dr. Fuat GÜLLÜPINAR (Ünite 4)
Doç.Dr. Özgür TONUS (Ünite 5)
Yrd.Doç.Dr. Fatma SÜNDAL (Ünite 6)
Doç.Dr. Yasemin ÖZGÜN (Ünite 7)
Prof.Dr. Nadir SU⁄UR (Ünite 8)
Editör
Doç.Dr. Zerrin SUNGUR
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Genel Koordinatör Yard›mc›s›
Yrd.Doç.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Ö¤r.Gör.Dr. Zekiye Rende
Grafik Tasar›m Yönetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Dil Yaz›m Dan›flman›
Hatice Çal›flkan
Grafikerler
Ayflegül Dibek
Aysun fiavl›
Hilal Küçükda¤aflan
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
Türkiye’nin Toplumsal Yap›s›
ISBN
978-975-06-1334-0
3. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 30.000 adet bas›lm›flt›r.
ESK‹fiEH‹R, May›s 2014
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz............................................................................................................ vii
Toplumsal Yap›y› Aç›klayan Kavram ve Kuramlar.............. 2 1. ÜN‹TE
TOPLUMSAL YAPI KAVRAMI....................................................................... 3
TOPLUMSAL YAPININ PARÇALARI............................................................. 4
Toplumsal Statü............................................................................................. 5
Toplumsal Rol............................................................................................... 5
Toplumsal Gruplar........................................................................................ 6
Toplumsal S›n›f.............................................................................................. 6
Toplumsal ‹liflkiler A¤›.................................................................................. 7
Toplumsal Kurum......................................................................................... 8
Kültür............................................................................................................. 8
TOPLUMSAL YAPIYI AÇIKLAYAN KURAMLAR.......................................... 8
Yap›salc›l›k ................................................................................................... 8
Yap›sal Fonksiyonalizm................................................................................ 9
Yap›sal Fonksiyonalizmin Elefltirisi........................................................ 11
Sosyal Al›flverifl Kuram›................................................................................. 11
Sosyal Al›flverifl Kuram›n›n Elefltirisi...................................................... 13
Çat›flma Kuram›............................................................................................. 14
Çat›flma Kuram›n›n Elefltirisi................................................................... 15
Evrimci Sentez Kuram›.................................................................................. 16
Evrimci Sentez Kuram›n›n Elefltirisi....................................................... 16
TÜRK‹YE’N‹N TOPLUMSAL YAPISI ‹LE ‹LG‹L‹ ARAfiTIRMALAR............... 17
Özet................................................................................................................ 22
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 23
Okuma Parças›.............................................................................................. 24
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 25
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 25
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 26
Türkiye’de Kültür ve Kültürel De¤iflim................................. 28 2. ÜN‹TE
KÜLTÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI.............................................................. 29
KÜLTÜRÜN ÖGELER‹................................................................................... 31
Normlar.......................................................................................................... 31
De¤erler......................................................................................................... 32
‹nançlar.......................................................................................................... 32
Semboller....................................................................................................... 32
Dil ................................................................................................................. 33
Türklerin Tarih Boyunca Kulland›klar› Alfabeler.................................. 33
KÜLTÜREL SÜREÇLER.................................................................................. 35
TÜRK KÜLTÜRÜ VE TÜRK‹YE KÜLTÜRÜ ................................................. 36
Türk Kültürünü Etkileyen Uygarl›klar.......................................................... 36
Türkiye Kültürünü Etkileyen Uygarl›klar..................................................... 37
TÜRK‹YE’DE KÜLTÜRLE ‹LG‹L‹ ARAfiTIRMALAR VE BAZI SONUÇLARI. 38
Özet................................................................................................................ 56
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 57
Okuma Parças›.............................................................................................. 58
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ........................................................... 60
iv ‹çindekiler
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 60
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 60
3. ÜN‹TE Türkiye’de Aile Kurumu ve Nüfusla ‹lgili Sorunlar.............. 62
A‹LEYE GENEL B‹R BAKIfi........................................................................... 63
Aileye Elefltirel Yaklafl›mlar.......................................................................... 65
TÜRK‹YE’DE A‹LE YAPISI............................................................................ 66
K›rsal Aile....................................................................................................... 67
Kentsel Aile.................................................................................................... 68
TÜRK‹YE’DE A‹LE VE NÜFUSLA ‹LG‹L‹ SORUNLAR................................. 70
Türkiye’de Nüfusla ‹lgili Temel Göstergeler............................................... 70
Evlilik............................................................................................................. 72
Do¤urganl›k................................................................................................... 73
Boflanma ....................................................................................................... 75
Yasal Düzenlemeler...................................................................................... 76
Özet ............................................................................................................... 79
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 80
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 81
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 81
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 82
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 83
4. ÜN‹TE Türkiye’de E¤itim Kurumu ve Sorunlar›............................... 84
G‹R‹fi.............................................................................................................. 85
E⁄‹T‹MDE KURAMSAL TARTIfiMALARA KISA B‹R BAKIfi........................ 86
E⁄‹T‹MDE FIRSAT Efi‹TL‹⁄‹N‹N ANLAMI................................................... 88
TÜRK‹YE’DE E⁄‹T‹M‹N KISA TAR‹HÇES‹................................................... 89
Osmanl› ‹mparatorlu¤unun E¤itim Miras›.................................................... 89
Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi E¤itim Sistemi.......................................... 90
TÜRK‹YE’DE E⁄‹T‹M S‹STEM‹N‹N GENEL YAPISI.................................... 93
Okullaflma Oranlar›....................................................................................... 93
TÜRK‹YE’DE E⁄‹T‹M S‹STEM‹N‹N ‹fiLEY‹fi‹ VE SORUNLARI................... 97
E¤itim Harcamalar›n›n Finansman›.............................................................. 97
Fiziksel Altyap› ve Donan›m ....................................................................... 101
Ö¤retmen Yetifltirme ve ‹stihdam› .............................................................. 101
Merkeziyetçilik ve Bürokrasi ....................................................................... 102
Ders Kitaplar›................................................................................................. 103
Dershaneler ve S›nav Odakl› E¤itim............................................................ 104
M‹LL‹ E⁄‹T‹M‹N ULUSLARARASI AÇIDAN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹............ 105
KÜRESELLEfiME VE E⁄‹T‹M ....................................................................... 106
E⁄‹T‹M S‹STEM‹NDE DE⁄‹fi‹M ‹HT‹YACI VE REFORMLAR..................... 109
SONUÇ........................................................................................................... 109
Özet................................................................................................................ 111
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 113
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 114
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›............................................................ 115
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 115
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar.............................................. 115
5. ÜN‹TE Türkiye Ekonomisinin Kurumsal Yap›s› ve Dönüflümü.......118
G‹R‹fi.............................................................................................................. 119
SERBEST P‹YASA VE KURUMSAL YAPI...................................................... 120
TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDE YAPISAL DÖNÜfiÜM...................................... 124
‹çindekiler v
1923-1980 Dönemi Türkiye Ekonomisi........................................................ 124
1980 Sonras› Yap›sal Dönüflüm.................................................................... 126
TÜRK‹YE EKONOM‹S‹NDE KURUMSAL YAPI............................................ 129
Kamu Kurulufllar›.......................................................................................... 130
Merkez Bankas› Baflkanl›¤›..................................................................... 131
Hazine Müsteflarl›¤›................................................................................. 132
D›fl Ticaret Müsteflarl›¤›........................................................................... 132
Gümrük Müsteflarl›¤›............................................................................... 133
Devlet Planlama Teflkilat› Müsteflarl›¤›.................................................. 133
Ekonomik ve Sosyal Konsey.................................................................. 134
Sosyal Güvenlik Kurulufllar›......................................................................... 135
Sosyal Güvenlik Kurumu........................................................................ 135
Türkiye ‹fl Kurumu ................................................................................ 135
Denetleyici ve Düzenleyici Kurumlar.......................................................... 136
Sermaye Piyasas› Kurulu......................................................................... 136
Rekabet Kurumu..................................................................................... 137
Bankac›l›k Düzenleme ve Denetleme Kurumu..................................... 137
Spesifik Piyasalara Yönelik Kurumlar.................................................... 138
Özel Sektör Kurulufllar›................................................................................. 139
Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i......................................................... 139
Türkiye Sanayici ve ‹fladamlar› Derne¤i................................................ 139
Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu..................................... 140
D›fl Ekonomik ‹liflkiler Kurulu .............................................................. 140
Sendikalar...................................................................................................... 141
‹flçi ve Memur Sendikalar›...................................................................... 141
Türkiye ‹flveren Sendikalar› Konfederasyonu....................................... 141
Özet ............................................................................................................... 143
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 145
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 146
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 146
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 147
Türkiye’de Din, Sekülerleflme ve Toplumsal Dönüflüm .....148 6. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 149
TAR‹HSEL ARKA PLAN................................................................................. 149
D‹N SOSYOLOJ‹S‹ AÇISINDAN ‹SLAM........................................................ 150
D‹N/DEVLET AYRILMA MODELLER‹, LA‹KL‹K VE SEKÜLERLEfiME......... 152
Türk Modeli................................................................................................... 155
TÜRK‹YE’DE D‹N VE D‹NSEL YAfiANTI..................................................... 157
TÜRK‹YE’DE D‹N VE TOPLUMSAL DÖNÜfiÜM......................................... 162
Özet ............................................................................................................... 166
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 168
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 169
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 170
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 170
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 171
Türkiye’de Siyasal Kurumlar ve Demokratikleflme.............174 7. ÜN‹TE
G‹R‹fi.............................................................................................................. 175
TÜRK‹YE’DE DEMOKRAS‹N‹N TAR‹HSEL GEL‹fi‹M‹.................................. 176
Osmanl›’dan Cumhuriyet’e Demokratikleflme Hareketleri......................... 176
Cumhuriyetin Kuruluflundan Sonraki Demokratikleflme Hareketleri......... 177
27 May›s 1960 Darbesi ve 1961 Anayasas›............................................ 178
vi ‹çindekiler
12 Eylül 1980 Darbesi ve 1982 Anayasas›............................................. 179
TÜRK‹YE’DE PARLAMENTER DEMOKRAS‹N‹N TEMEL ÖZELL‹KLER‹..... 181
Yasama........................................................................................................... 181
Yürütme......................................................................................................... 183
Yarg›............................................................................................................... 184
1982 Anayasas›’nda Yap›lan De¤ifliklikler................................................... 184
Cumhurbaflkanlar›m›z................................................................................... 185
M. Kemal Atatürk.................................................................................... 185
‹smet ‹nönü............................................................................................. 187
Celal Bayar.............................................................................................. 188
Cemal Gürsel........................................................................................... 189
Cevdet Sunay........................................................................................... 189
Fahri Korutürk ........................................................................................ 190
Kenan Evren............................................................................................ 190
Turgut Özal............................................................................................. 191
Süleyman Demirel................................................................................... 192
Ahmet Necdet Sezer................................................................................ 192
Abdullah Gül........................................................................................... 193
TÜRK‹YE’DE S‹YASAL PART‹LER VE SEÇ‹M S‹STEMLER‹......................... 193
Seçimler ve Seçim Sistemleri ....................................................................... 194
Türkiye’de Seçim Sistemi Uygulamalar›n›n Tarihçesi........................... 195
Türkiye’de Günümüzde Uygulanan Seçim Sistemi............................... 197
Özet ............................................................................................................... 202
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 204
Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 205
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 206
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 206
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 207
8. ÜN‹TE Türkiye’de Çal›flma Yaflam› ve Sorunlar›..............................208
ÇALIfiMA YAfiAMINA ‹L‹fiK‹N TEMEL KAVRAMLAR.................................. 209
TÜRK‹YE’DE ÇALIfiMA YAfiAMININ DEMOGRAF‹K BOYUTLARI............ 210
Kad›n ve ‹stihdam......................................................................................... 211
‹flsizlik ........................................................................................................... 212
Çal›flan Çocuklar............................................................................................ 213
‹fl Gücüne Dahil Olmayanlar........................................................................ 213
Gelir Da¤›l›m› Eflitsizli¤i................................................................................ 214
TÜRK‹YE’DE ÇALIfiMA YAfiAMININ TEMEL SORUNLARI......................... 215
Enformelleflme............................................................................................... 215
Esneklik.......................................................................................................... 216
Örgütsüzlük................................................................................................... 217
Tafleronlaflma................................................................................................. 218
Ayr›mc›l›k....................................................................................................... 219
Özet................................................................................................................ 222
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 223
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 224
S›ra Sizde Yan›t Anahtar›.............................................................................. 225
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ........................................................... 225
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar............................................... 226
Sözlük ................................................................................... 227
Önsöz vii
Önsöz
Türkiye’nin Toplumsal Yap›s› adl› bu bas›l› çal›flma; Anadolu Üniversitesi Aç›-
kö¤retim Fakültesi ö¤rencilerinin ders kitab› gereksinimlerinin karfl›lanabilmesi
amac›yla haz›rlanm›flt›r. Konular ve içeri¤in belirlenmesi sürecinde ö¤rencilerin
ders programlar› dikkate al›nm›flt›r.
Bu kitapta öncelikle toplumsal yap› kavram› ve bu kavram› aç›klayan kuram-
lar yer almaktad›r. Daha sonraki bölümlerde toplumsal yap›n›n parçalar› Türkiye
ba¤lam›nda ele al›nmaktad›r. Kitab›m›z›n ö¤rencilerimize oldu¤u kadar, Türki-
ye’nin toplumsal yap›s› ve güncel sosyal sorunlar›yla ilgilenenlere de faydal› ola-
bilece¤ine inan›yoruz.
Bu ders kitab› ilk olarak 2009 y›l›nda bas›ld›, daha sonra iki kez t›pk› bas›m
yap›ld›. Bu y›l kitap yeniden haz›rlan›rken, taraf›mca yaz›lan “Toplumsal Yap›y›
Aç›klayan Kavram ve Kuramlar” ve “Türkiye'de Kültür ve Kültürel De¤iflim” üni-
teleri gözden geçirildi ve yenilefltirildi. “Türkiye’de Aile Kurumu ve Nüfusla ‹lgili
Sorunlar” bafll›kl› ünite Yrd.Doç.Dr. Nadide KARKINER taraf›ndan gözden geçiri-
lerek nüfusla ilgili sorunlar›n eklenmesiyle gelifltirildi. “Türkiye’de E¤itim Kurumu
ve Sorunlar›” isimli dördüncü ünite Yrd.Doç.Dr. Fuat GÜLLÜPINAR taraf›ndan ye-
ni kaleme al›nd›. “Türkiye Ekonomisinin Kurumsal Yap›s› ve Dönüflümü” bafll›kl›
beflinci ünite Doç.Dr. Özgür TONUS taraf›ndan gözden geçirilerek, alt bafll›klar›n
ilavesiyle geniflletildi. Yrd.Doç.Dr. Fatma SÜNDAL taraf›ndan yaz›lan “Türkiye’de
Din, Sekülerleflme ve Toplumsal Dönüflüm” bafll›kl› alt›nc› ünite gözden geçirildi
ve ilavelerle gelifltirildi. Doç.Dr. Yasemin ÖZGÜN’ün kaleme ald›¤› “Türkiye’de
Siyasal Kurumlar ve Demokratikleflme” bafll›kl› yedinci ünite büyük ölçüde genifl-
letildi. Prof.Dr. Nadir SU⁄UR’un yazm›fl oldu¤u “Türkiye’de Çal›flma Yaflam› ve
Sorunlar›” bafll›kl› sekizinci ünitenin içeri¤i önceki bas›mdaki gibi korundu.
Bu kitab›n haz›rlanmas› sürecinde birçok kifli katk› sa¤lam›flt›r. Öncelikle Ana-
dolu Üniversitesi yönetimine, Aç›kö¤retim, ‹ktisat ve ‹flletme Fakülteleri yönetim-
lerine, kitaba katk›da bulunan yazarlara, kitab›n elimize gelinceye kadar geçirdi¤i
tüm aflamalar›nda eme¤i geçen Üniversitemiz çal›flanlar›na teflekkür ediyorum. Ki-
tab›m›z›n ö¤rencilerimize ve bu kitaba baflvuracaklara faydal› olmas›n› diliyorum.
Editör
Doç.Dr. Zerrin SUNGUR
TÜRK‹YE’N‹N TOPLUMSAL YAPISI
1
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
N Toplumsal yap› kavram›n› tan›mlayabilecek,
N Toplumsal yap›y› oluflturan parçalar› aç›klayabilecek,
N Toplumsal yap›y› farkl› kuramlar ›fl›¤›nda de¤erlendirebilecek,
N Türkiye’nin toplumsal yap›s› ile ilgili çal›flmalar yapan bafll›ca araflt›rmac›la-
r›n isimlerini listeleyebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Toplumsal Yap› • Kültür
• Toplumsal A¤ • Çat›flma Kuram›
• Yap›sal Fonksiyonalizm • Toplumsal S›n›f
• Toplumsal Statü • Yap›salc›l›k
• Toplumsal Kurum • Evrimci Sentez Kuram›
• Sosyal Al›flverifl Kuram› • Toplumsal Grup
• Toplumsal Rol
‹çindekiler
• TOPLUMSAL YAPI KAVRAMI
• TOPLUMSAL YAPININ PARÇALARI
Türkiye’nin Toplumsal Yap›y› • TOPLUMSAL YAPIYI AÇIKLAYAN
Aç›klayan Kavram
Toplumsal Yap›s› ve Kuramlar KURAMLAR
• TÜRK‹YE’N‹N TOPLUMSAL YAPISI
‹LE ‹LG‹L‹ ARAfiTIRMALAR
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Toplumsal Yap›y› Aç›klayan
DÜfiÜNEL‹M DÜfiÜNEL‹M
Kavram ve Kuramlar
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
TOPLUMSAL YAPI KAVRAMI
‹nsan, dünya üzerinde var oldu¤u ilk dönemlerden bu yana ShIReAp Sb‹ZirD Etoplulu¤un SIRA S‹ZDE
üyesi olarak yaflam›n› sürdürmüfltür. Anadolu’dan örneklerine bak›l›rsa bir dö-
nem, Nevflehir’e yak›n Kaymakl› yer alt› flehrinde oldu¤u gibi sald›r›lardan korun-
N N
mak için yer alt›nda kayalar› oyarak yapt›¤› flehirlerde yafladA›¤M›A gÇöLArRüIlMüIrZ. Eskiflehir AMAÇLARIMIZ
civar›nda MÖ VII. yüzy›lda kurulmufl Yaz›l›kaya-Midas flehrini ve Frig Dönemi’nin
en önemli eserlerini aç›k hava müzesinde incelemek mümkündür. ‹zmir Sel-
K ‹ T A P K ‹ T A P
çuk’taki Efes Antik Kenti ise Ege Bölgesi’nde yaflam›fl eski uygarl›klar›n en gör-
kemli örneklerindendir. ‹stanbul’da Topkap› Saray› Müzesi’ni gezdikten sonra et-
kilenmemek mümkün de¤ildir. Farkl› mekânlarda farkl› medeniyetler kursa da in-
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
san sosyal bir varl›k olmas› nedeniyle hep bir topluluk içinde yaflayagelmifltir. Pe-
ki toplum nedir?
Anadolu topraklar›nda yaflam›fl medeniyetler hakk›ndaki daha detayl› bilgilere
‹NTERNET ‹NTERNET
http://www.kultur.gov.tr ‹nternet adresinden ulaflabilirsiniz.
Büyüklü¤ü, uygarl›k düzeyi, ekonomik u¤rafl›s›, dili, dini, inand›¤› de¤erler ve Toplum, insanlar› etkileyen
uydu¤u kurallar ne olursa olsun, ortak bir yaflay›fla sahip her insan toplulu¤u bir gerçek iliflkiler bütünüdür.
toplum meydana getirir. Toplum bir araya gelen insanlar›n basit bir toplam› de¤il-
dir, toplumsal ve fonksiyonel olarak farkl›laflm›fl kifliler aras›nda efl güdümlü ey-
lemlerin yer ald›¤› bir örgüt biçimidir. Do¤al olarak bu durum farkl› toplumlar›n
ortaya ç›kmas›na olanak verir. Öte yandan her toplumda görülen iki evrensel özel-
lik söz konusudur. Her toplum bir iç düzene yani belli bir yap›ya sahiptir. Ancak
bu yap› dura¤an de¤ildir, de¤iflime aç›kt›r. Toplumlar›n iç düzeni ya da yap›s›, top-
lumsal ve ekonomik koflullara ba¤›ml› olarak farkl› de¤iflim h›zlar›na sahiptir (Gök-
çe, 1996: 1-2). Toplumsal yap› kavram›, toplum içinde olup biteni gözlemlemeye,
aç›klamaya ve analiz etmeye yard›mc› olan bir araç olmas› aç›s›ndan önem tafl›-
maktad›r (Billington, Hockey, Strawbridge, 1998: 25).
Yaflad›¤›n›z bölgede ya da turist olarak gezdi¤iniz bölgelerde arkeoloji ve etnografya mü-
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
zelerini ziyaret ederek geçmifl dönemlerde Anadolu’da yaflam›fl toplumlar› ve yaflam biçim- 1
lerini de¤erlendirmeye çal›fl›n›z.
DÜfiÜNEL‹M DÜfiÜNEL‹M
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
N N
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P K ‹ T A P
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
‹NTERNET ‹NTERNET
4 Türkiye’nin Toplumsal Yap›s›
Herbert Spencer toplumsal Toplumsal yap› kavram›, çeflitli toplumlar›n yap›s›n›, toplumsal olaylar›, top-
yap› kavram›n› ilk kullanan
lumsal geliflmeleri, toplumsal iliflkileri ortaya koymaya ve bu konularda yasalara
kifli olmas›na karfl›n, bu
kavram o dönemde pek ulaflmaya çal›flan sosyolojinin en temel kavramlar›ndan biridir. Bu kavram, ilk kez
aç›kl›¤a kavuflamam›flt›r.
Herbert Spencer taraf›ndan kullan›lm›flt›r. Ancak, Spencer’in biyolojik benzetme-
Toplumsal yap›, toplumda lerinin afl›r› etkisi ile pek aç›kl›¤a kavuflamayan bu kavram, sonraki y›llarda bir-
sürekli ve örgütlü sosyal çok sosyolog ve antropolog taraf›ndan de¤iflik anlamlarda kullan›lm›flt›r. Radclif-
iliflkilerin bütünüdür.
fe-Brown, toplumsal yap›y› kifliler aras› tüm iliflkiler olarak görmektedir (Gökçe,
1996: 2).
Baz› sosyologlar da toplumsal yap›y› toplumdaki
Resim 1.1
sürekli ve örgütlenmifl iliflkiler olarak tan›mlamakta-
Herbert Spencer d›r. Örne¤in Ginsberg’e göre toplumsal yap›, toplu-
mu oluflturan temel grup ve kurumlardan meydana
gelmektedir. Bu yaklafl›ma göre toplumsal yap› yal-
n›zca kurumsal düzenlemeleri ve sosyal gruplar ara-
s›ndaki iliflkileri kapsamaktad›r. Dura¤an bu yap›
anlay›fl›na göre, toplumsal yap›n›n kurucu ögeleri
nüfus, çevre ve yerleflim, ekonomi, toplumsal s›n›f-
lar, e¤itim, siyaset, hukuk, aile ve dindir. Di¤er bir
yaklafl›ma göre, toplumsal yap› rol fikriyle s›n›rlan-
d›r›lmaktad›r. Nadel, toplumsal yap› kavram›n› so-
mut nüfustan hareketle bireyler aras› davran›fllarda-
ki roller çerçevesinde aç›klamaktad›r. Ayn› flekilde
Gerth ve Mills de “kurum” kavram›n›n anahtar biri-
Kaynak:http://herbertspencer.kimdir.com
minin rol oldu¤unu ve kurumunda sosyal yap› kav-
ram›ndaki temel birim niteli¤i tafl›d›¤›n› ileri sürmektedir. Toplum yaflam›n›n varl›-
¤› ve süreklili¤i için yerine getirilmesi zorunlu olan temel toplumsal fonksiyonlar
vard›r; neslin sürdürülmesi, yeni üyelerin toplumsallaflt›r›lmas›, bireylerin yaflama
bir anlam ve amaçla ba¤lanmas›, mal ve hizmetlerin üretimi,da¤›l›m› ve toplumda
Resim 1.2 düzenin sa¤lanmas› gibi. Bu temel fonksiyonlar› ye-
rine getirmek üzere oluflan ögeler, hep birlikte uyum-
Robert K. Merton
lu bir bütünlük hâlinde toplumsal yap›y› olufltururlar
(Gökçe, 1996: 3).
Merton ise kiflinin çevresini kültürel ve toplumsal
olmak üzere iki farkl› yap›n›n oluflturdu¤unu ileri
sürmektedir. Kültürel yap›, belli bir toplum ya da
grup üyelerinin ortak davran›fllar›n› yöneten örgüt-
lenmifl bir dizi normatif de¤erlerdir. Toplumsal yap›
ise bir toplumun ya da grubun üyelerinin çeflitli fle-
killerde içinde bulunduklar› örgütlenmifl bir dizi top-
lumsal iliflkilerdir. Bu yaklafl›m ayn› zamanda yap›
kavram›n›n insanlar›n yaflamlar›ndaki davran›fllar›-
Kaynak: n›n nedenini anlamaya yönelik bir araç oldu¤unu da
http://en.wikipedia.org/wiki/Robert_K._Merton.com ortaya koymaktad›r (Gökçe, 1996: 4).
TOPLUMSAL YAPININ PARÇALARI
Toplumsal yap›n›n parçalar›;
Sosyologlar toplumu incelerken onun yap›s›ndan söz etmektedirler. Bu yap›, her
toplumsal statü, toplumsal
rol, toplumsal gruplar, bir parçan›n di¤erinden ba¤›ms›z olarak yer ald›¤› tesadüfen bir araya gelmifl in-
toplumsal s›n›f, toplumsal
sanlardan oluflmufl bir fley de¤ildir. Aksine, toplumsal yap› toplumdaki organize
a¤, toplumsal kurumlar ve
kültürdür. olmufl iliflkilerin bir bütünüdür ve toplumun bir çerçevesidir. Toplumsal yap›, kül-