metinler arası ilişkiler ve intihar olgusu

207 Pages·2010·1.64 MB·Turkish

TC
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TÜRK DĠLĠ VE EDEBĠYATI ANA BĠLĠM DALI
YENĠ TÜRK EDEBĠYATI BĠLĠM DALI

TEZER ÖZLÜ’NÜN YAġAMI, YAZINSAL KĠġĠLĠĞĠ,
YAPITLARI VE KURMACA METĠNLERĠNDE
CESARE PAVESE ETKĠSĠ

Nermin ġerif YĠĞĠT
034201021007

DanıĢman
Prof. Dr. Mustafa ÖZCAN

Konya, 2010
ĠÇĠNDEKĠLER
BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI ………………………………………..………………..… V
TEZ KABUL FORMU …………………………………………………………..…..… VI
ÖN SÖZ ………………………………………………………....................................... VII
ÖZET ……………………………………………………………………..…….……… IX
SUMMARY ………………………………………………………..……………………. X
KISALTMALAR ……………………………………………………..……………....... XI
GĠRĠġ................................................................................................................................... 1
1. METĠNLER ARASILIK KURAMI …………………………………………...……. 1
1.1. Metinler Arasılık Kavramının Tanımı…………………………………...……. 1
1.2. Metinler Arasılık Kuramının Tarihçesi……………………………………..... 4
1.3. Türk Edebiyatında Metinler Arasılık Kuramı Üzerine Yapılan ÇalıĢmalar….. 9
1.4. Metinler Arası ĠliĢki Biçimleri ……………..……………………………...... 11
1.4.1. Yazarlar Arası Göndermeler……………………….......................... 11
1.4.2. Yapıtlar Arası Göndermeler………………………………..…….... 12
1.4.3. Türler Arası Göndermeler………………......................................... 13
1.4.4. Açık Göndermeler……………………............................................. 14
1.4.5. Kapalı Göndermeler……………………………………………...... 16
1.4.6. Alıntı ve Gönderge……………........................................................ 17
1.4.7. Çalıntı ………………………........................................................... 19
1.4.8. AnıĢtırma………………………………………............................... 20
1.4.9. Yansılama (Parodi).………………………....................................... 22
1.4.10. Alaycı (Gülünç) DönüĢtürüm……………………………..…….... 23
1.4.11. Öykünme (PastiĢ)…………………………………………..…….. 24
1.4.12. Palempsest – Bütüncüllük …………………………………...…... 26
1.4.13. Kolaj – Montaj………………………………………………….... 26
1.4.14. Yeniden Yazmak…………………................................................. 27

I
I. BÖLÜM.......................................................................................................................... 29
1. TEZER ÖZLÜ’NÜN YAġAMI, YAPITLARI VE YAZINSAL KĠġĠLĠĞĠ…….… 29
1.1. YAġAMI VE KĠġĠLĠĞĠ…………………………………………………..…. 29
1.1.1 Doğumu ve Çocukluğu …………………………………………..… 29
1.1.2. Eğitimi ……....………………………………………...................... 32
1.1.3. ÇalıĢma YaĢamı…………………………………………..………... 34
1.1.4. Evlilikleri ………………...……………………………………..…. 36
1.1.5. KiĢiliği …………………………………………………..…...……. 38
1.1.6. Hastalıkları ve Ölümü....……………………………...……………. 41
1.1.7. Süredizimsel YaĢam Çizelgesi………………………..…………… 43
1.2. YAPITLARI ………………………….……………..…………………..….. 44
1.2.1. Eski Bahçe – Eski Sevgi ………………………………...……...….. 44
1.2.1.1. DönüĢ ………………………………………………..….. 45
1.2.1.2. Eski Bahçe …………………………………………..…... 46
1.2.1.3. Kar …………………………………...………………..… 47
1.2.1.4. Navona Alanı ………………………………………..…... 48
1.2.1.5. Gabuzzi ………………………………………………..… 49
1.2.1.6. Amerikalı KomĢum Willy ……………..…………..……... 50
1.2.1.7. Motorcu Ġbrahim‟in Bahçeli Evleri …………………..…. 51
1.2.1.8. “Cafe Boulevard” …………...…...………………...….… 52
1.2.1.9. Diskotek Brazil ……………………………………...…… 53
1.2.1.10. Eski Liman …………………………………………...… 54
1.2.1.11. Hayalet Oğuz ………………………………………..…. 55
1.2.1.12. GökkuĢağı …………………………………………..….. 56
1.2.1.13. Bayram Günü …………………………………………... 56
1.2.1.14. Palmas ……...…...……………………………..………. 57
1.2.1.15. YaĢayanlar. Ölenler.………………………..…………... 58
1.2.1.16. Berlin, Saat 8:45 ………………………...…..…………. 59
1.2.1.17. Rotterdam‟da ………………………………..…………. 59
1.2.1.18. 1980 Yazı GüneĢi A./ …………………….………..….… 60
1.2.1.19. 1980 Yazı GüneĢi B./ ……………….………………...… 60
1.2.1.20. Öğleden Sonra ……………………………………..…... 61
1.2.1.21. Stein Alanı‟ndaki Postanede ………………………..….. 62
1.2.1.22. Papaz Kausch …………………...…………................... 63
II
1.2.1.23. Eski Sevgi………………………….………..........……... 63
1.2.2. Çocukluğun Soğuk Geceleri ………………………………..……... 64
1.2.2.1. Romanın Kimliği …………………………………...…… 64
1.2.2.2. Romanın Konusu ve Özeti …………………………….... 64
1.2.2.3. Romanın Kurgusu ve Olay Örgüsü ……………………... 69
1.2.2.4. Anlatıcı ve BakıĢ Açısı …………………………….....… 70
1.2.2.5. Zaman ………………………………………………….... 71
1.2.2.6. Mekân ………………………………………………...…. 73
1.2.2.7. KiĢiler ………………………………………………….... 75
1.2.3. YaĢamın Ucuna Yolculuk …………………………………..……... 79
1.2.3.1. Romanın Kimliği ……………………………………...… 79
1.2.3.2. Romanın Konusu ve Özeti …………………………..….. 80
1.2.3.3. Anlatıcı ve BakıĢ Açısı ………………………………..... 82
1.2.3.4. Zaman ………………………………………………...…. 83
1.2.3.5. Mekân ………………………………………………...…. 84
1.2.3.6. KiĢiler ……………………………………………...……. 90
1.2.4. Zaman DıĢı YaĢam ………………………………………..………. 94
1.2.5. Kalanlar ………….…………………………………………..…… 95
1.2.6. Tezer Özlü‟den Leylâ Erbil‟e Mektuplar ……………………..…... 97
1.2.7. Her ġeyin Sonundayım Tezer Özlü–Ferit Edgü MektuplaĢmaları ... 98
1.3. YAZINSAL KĠġĠLĠĞĠ …………………………………………………….... 99
1.3.1. Yazınsal GörüĢleri ……………………………………………..….. 99
1.3.2. Temalar ……………………………………………………..…… 100
1.3.3. Olay Örgüsü OluĢturma Biçimleri …………………………...…... 104
1.3.4. Zamanın KurgulanıĢı…………………………………………..…. 105
1.3.5. Mekânın Temaya Katkısı……………………………………..….. 105
1.3.6. KiĢiler …………………………………………………………..... 106
1.3.7. Dil ve Anlatım Özellikleri……………………………………..…. 108
1.3.8. Anlatım Teknikleri……………………………………………..… 109
1.3.9. Yapıtlarında YaĢamından ve YaĢadığı Dönemin Toplumsal
Özelliklerinden Ġzler ..……………………………………………..….... 112

III
II. BÖLÜM……………………………………………………………………..…….... 114
2. CESARE PAVESE’NĠN YAġAMI, YAPITLARI VE YAZINSAL KĠġĠLĠĞĠ…. 114
2.1. YAġAMI ………………………………………………………………..…. 114
2.2. YAPITLARI ……………………………………………………………..… 115
2.3. YAZINSAL KĠġĠLĠĞĠ ………………………………………………..…… 133
2.3.1. YaĢama UğraĢı‟nda Cesare Pavese‟nin Yazınsal GörüĢleri…..…. 133
2.3.1.1. Sanat, Yaratıcılık, Yazın ve Yazmak…………………… 135
2.3.1.2. Metinler Arası ĠliĢkiler ……………………………….... 140
2.3.1.3. Ġmge, Simge ve Mit ………………………………...….. 142
2.3.1.4. Öykü ve Romanda Biçim Özellikleri …………...……... 149
2.3.1.5.Öykü ve Romanda Ġçerik Özellikleri ……………...…… 155
2.3.1.6. ġiir ve Tiyatro ……………………………………...….. 159

III. BÖLÜM ……………………………………………………………………..…….. 162
3. TEZER ÖZLÜ’NÜN KURMACA METĠNLERĠNDE CESARE PAVESE ETKĠSĠ
………………………………………………………………………………………….. 162
3.1. ESKĠ BAHÇE–ESKĠ SEVGĠ‟DE METĠNLER ARASI ĠLĠġKĠLER ………. 163
3.2. ÇOCUKLUĞUN SOĞUK GECELERĠ‟NDE
METĠNLER ARASI ĠLĠġKĠLER …………….……………………………. 169
3.3. YAġAMIN UCUNA YOLCULUK‟TA METĠNLER ARASI ĠLĠġKĠLER …. 170
3.4. ZAMAN DIġI YAġAM‟DA METĠNLER ARASI ĠLĠġKĠLER …………..… 180

SONUÇ………………………………………………………………………...……….. 183

KAYNAKÇA………………………………………………………………………..…. 185

DĠZĠN………………………………………………………………………………....... 191

IV
V
VI
ÖN SÖZ
Tezer Özlü (1942-1986), Türk edebiyatında az sayıda yapıt oluĢturmasına
rağmen, bu yapıtlarıyla geniĢ bir okur kitlesine ulaĢabilmiĢ, yaĢarken de ölümünden
sonra da çok okunan bir yazar olmuĢtur. YaĢam, ölüm, varoluĢ, yalnızlık, korku,
baĢkaldırı, direnme, kaçıĢ, delilik, iç çatıĢmalar, bireyin çevresini saran duvarlar,
çocukluk dönemi, aile yaĢamı, savaĢın insan psikolojisi üzerindeki etkileri gibi
çoğunlukla bireysel temalar etrafında Ģekillenen yazılar yazmıĢtır. Tezer Özlü‟nün
iĢlediği bu bireysel temalar, artalanında toplumsal olguları ve değiĢimleri de
taĢımaktadır. Çocukluk döneminde yaĢanan göç, ülkedeki askeri darbeler, toplumsal
kargaĢa ve kaosun hâkim olduğu ortamlar onun yapıtlarındaki anlatı kiĢilerinin
yaĢamlarını Ģekillendiren unsurlardır.
Tezer Özlü‟nün yazın alanında en çok beğendiği kiĢi, Ġtalyan yazar Cesare
Pavese‟dir. Öyle ki, YaĢamın Ucuna Yolculuk ve Zaman DıĢı YaĢam adlı anlatılarda,
Cesare Pavese‟nin metinlerinde konu aldığı, yaĢadığı ve öldüğü topraklara yapılan bir
yolculuk anlatılmıĢtır. Ancak, Tezer Özlü, Cesare Pavese‟yi yazınsal anlamda sadece
beğenmekle kalmaz. Metinlerini kurgulayıĢında, sözcük seçiminde, kullandığı anlatım
tekniklerinde, biçeminde Cesare Pavese‟nin günlüklerinde dile getirdiği yazınsal
görüĢlerinin izleri vardır.
Dünya edebiyatında 1960‟lı yıllardan bu yana metinlerin kendi baĢlarına var
olmadıklarına, aslında tüm metinlerin kendilerinden önce yazılmıĢ ve sonra yazılacak
olan diğer metinlerle etkileĢim içinde olduklarına dair pek çok tartıĢma yapılmıĢtır.
Türk edebiyatında daha çok son on beĢ yılda yankı bulan bu tartıĢmalar ve bu alanda
yapılan çalıĢmalar tüm metinlerin, farklı boyutlarda, metinler arasılık iliĢkisi içinde
olduğu görüĢünü desteklemektedir. Tezer Özlü ile Cesare Pavese‟nin metinleri arasında
da oldukça açık biçimde görülebilen bu iliĢkiler üzerine daha önce herhangi bir bilimsel
çalıĢmanın yapılmaması bu konuda çalıĢılmasının uygun olacağını düĢündürmüĢtür.
ÇalıĢma, bir giriĢ bölümü ve üç ana bölümden oluĢmaktadır. “GiriĢ”
bölümünde “metinler arasılık” kavramı üzerinde durulmuĢtur. Bu bölümde, metinler
arası iliĢkilerin farklı araĢtırmacılar tarafından yapılmıĢ tanımları, tarihçesi ve Türk
edebiyatında bu alanda yapılan çalıĢmalar hakkında bilgi verilmiĢ, bu çalıĢmalardan
yararlanılarak konu ile ilgili terim ve kavramlar incelenmiĢtir. Bu bölümdeki kuramsal
bilgiler, araĢtırmacıların verdiği örneklerin yanı sıra farklı örneklerle zenginleĢtirilmeye
çalıĢılmıĢtır. Örneklemelerde çoğunlukla Türk edebiyatında oluĢturulan metinler
VII
kullanılmıĢtır. Diğer bölümlerde yapılan çalıĢmalar metinler arasılık kavramı
çevresinde ĢekillenmiĢtir.
Birinci bölümde “Tezer Özlü‟nün YaĢamı, Yapıtları ve Yazınsal KiĢiliği”
baĢlığı altında Tezer Özlü‟nün doğumu ve çocukluğu, eğitim yaĢamı, çalıĢma yaĢamı,
aile yaĢamı, kiĢiliği, hastalıkları ve ölümü ile ilgili bilgi verilmiĢtir. Bir öykü kitabı, bir
senaryo, iki roman, mektuplaĢmalardan oluĢan iki kitap ve farklı yerlerde bulunan
yazılarından oluĢan bir baĢka kitap yine bu bölümde ayrıntılarıyla incelenmiĢtir. Öykü
ve roman incelemelerinde klasik öykü inceleme ve roman inceleme yöntemlerine
baĢvurulmuĢtur. Metinlerinden yola çıkılarak yazarın yazınsal kiĢiliği hakkında da
çıkarımlarda bulunulmuĢtur.
“Cesare Pavese‟nin YaĢamı, Yapıtları ve Yazınsal KiĢiliği” baĢlıklı ikinci
bölümde Cesare Pavese‟nin yaĢam öyküsü anlatılmıĢ, yapıtlarının içeriklerinden kısaca
bahsedilmiĢtir. 1935-1950 yılları arasında tuttuğu ve gündelik yaĢamını değil, yazınsal
görüĢlerini anlattığı günlüklerindeki sanat, yaratıcılık, yazın, metinler arasılık, imge,
simge, mit kullanımı, öykü, roman, Ģiir ve tiyatro üzerine görüĢleri sınıflandırılmıĢtır.
“Tezer Özlü‟nün Kurmaca Metinlerinde Cesare Pavese Etkisi” baĢlıklı üçüncü
bölümde Cesare Pavese‟nin metinlerinin ve yazınsal görüĢlerinin Tezer Özlü‟nün öykü
ve romanlarını nasıl ve ne derece etkilediği metinler arasılık bağlamında incelenmiĢtir.
“Sonuç” bölümünde, yapılan araĢtırma ve incelemeden hareketle Tezer
Özlü‟nün yapıtlarında Cesare Pavese etkisi hakkında bazı çıkarımlarda bulunulmuĢ, bu
etkiler metinler arasılık kavramıyla özdeĢleĢtirilmiĢtir.
Yararlanılan kaynaklar yazarların soyadlarına göre alfabetik sıraya konmuĢ ve
“Kaynakça” bölümünde belirtilmiĢtir.
AraĢtırmacıların bu çalıĢmadan daha rahat yararlanabilmeleri için yazar ve
yapıt adlarını içeren bir dizin oluĢturulmuĢ, yazar adları düz, yapıt adları italik harflerle
alfabetik olarak sıralanıp “Dizin” bölümüne eklenmiĢtir.
Yapılan çalıĢmada Kubilay Aktulum, Gonca Gökalp-Alparslan, Gürsel Aytaç,
Roland Barthes, Berna Moran, Muhlise CoĢkun Ögeyik, Jale Parla, Jean-Paul Sartre
gibi yazar ve araĢtırmacıların eserlerinden sıkça yararlanılmıĢtır.
Bu araĢtırmanın Ģekillenmesinde bana yol gösteren ve yardımlarını
esirgemeyen saygıdeğer danıĢmanım Prof. Dr. Mustafa Özcan Bey‟e, değerli hocalarım
Prof. Dr. Mehmet Tekin ve Doç. Dr. Âlim Gür‟e, çalıĢma süresince sürdürdükleri
destek ve anlayıĢları için aileme ve sevgili arkadaĢlarıma teĢekkür ederim.
ĠSTANBUL, 2010 Nermin ġerif YĠĞĠT
VIII
T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Nermin Şerif YİĞİT
Numarası 034201021007
Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı /
Ana Bilim / Bilim Dalı
n Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı
i
n
ic Programı Tezli Yüksek Lisans
n
e
r Tez Danışmanı Prof. Dr. Mustafa ÖZCAN
ğ
Ö

Tezin Adı TYPAEAZVPEIETRSL EÖA EZRTLIK ÜVĠ‟ESNĠ ÜK NU R YMAAġCAAM MI, EYTAĠZNILNESRAĠLN DKEĠġ CĠLEĠSĞAĠ,R E

ÖZET

Post-modern edebiyatın dayandığı temellerden biri olan metinler arasılık, pek
çok yapıtta karĢılaĢılan bir özelliktir. Daha zengin okumalara olanak sağlayan bu
özellik, Tezer Özlü‟nün kurmaca metinlerinde de görülmektedir.
Tezer Özlü, senaryo, öykü ve romanlarında Ġtalyan yazar Cesare Pavese‟nin
yapıtlarından ve yazınsal görüĢlerinden etkilenmiĢtir. Bu çalıĢmada, öncelikle Tezer
Özlü‟nün yaĢamı, yazınsal kiĢiliği ve yapıtları araĢtırılmıĢ ve incelenmiĢtir. Ġkinci
aĢamada Cesare Pavese‟nin yaĢamı ve yapıtları hakkında kısaca bilgi verildikten sonra,
günlüklerinde aktardığı yazınsal görüĢleri belirlenmiĢtir. ÇalıĢmanın son bölümünde,
Tezer Özlü‟nün Cesare Pavese‟den hangi açılardan etkilendiği ve bu etkinin kurmaca
metinlerine nasıl yansıdığı metinler arasılık kuramı bağlamında incelenmiĢtir. ÇalıĢma
sonucunda, iki yazarın metinleri arasında yapısal, teknik ve tematik benzerlikler olduğu
görülmüĢtür. Bu benzerlikler alıntılarla örneklenmiĢ ve metinler arasılık kuramına göre
açıklanmıĢtır.

Anahtar Sözcükler: metinler arasılık, etkileĢim, alıntı, gönderge, anıĢtırma, yansılama,
palempsest, kolaj, montaj
IX