Table Of ContentT.C.
İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TOPLUMCU GERÇEKÇİLİK
VE
SABAHATTİN ALİ’NİN HİKÂYE KİŞİLERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Mehmet Onur HASDEDEOĞLU
Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı
Programı: Türk Dili ve Edebiyatı
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Durali YILMAZ
EYLÜL 2008
T.C.
İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TOPLUMCU GERÇEKÇİLİK
VE
SABAHATTİN ALİ’NİN HİKÂYE KİŞİLERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Mehmet Onur HASDEDEOĞLU
(0510080004)
Tezin Enstitüye Verildiği Tarih: 19 Ağustos 2008
Tezin Savunulduğu Tarih: 09 Eylül 2008
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Durali YILMAZ
Diğer Jüri Üyeleri: Yard. Doç. Dr. Hacer GÜLŞEN
Yard. Doç. Dr. Zekiye ANTAKYALIOĞLU
EYLÜL 2008
ii
ÖNSÖZ
25 Şubat 1907 yılında Gümülcine’de doğan, 2 Nisan 1948’de Kırklareli’nde
ölen Sabahattin Ali, hikâyenin yanında, şiir ve roman türünde de eserler vermiş
olmasına karşın, edebiyatımızda daha çok “hikâyeci” kimliği ile tanınan bir
yazarımızdır. Sabahattin Ali’nin eserlerini en iyi biçimde anlamak; yazarın yaşadığı
dönemin siyasi ve toplumsal problemleri ile, toplumcu gerçekçilik akımının ilkelerini
bilmek ve bunların yazar üzerindeki olağan etkisini kavramak için büyük önem taşır.
Bu sebeple beş ana bölümden oluşan bu çalışmanın birinci bölümü olan “Giriş”te
Sabahattin Ali’nin yaşadığı ve eserlerini verdiği yıllarda Türkiye’nin siyasi
problemleri ile Türk edebiyatının genel durumunu ana hatlarıyla özetledikten sonra
ikinci bölümde yazarın mensubu olduğu toplumcu gerçekçilik akımının dünyada ve
Türkiye’de ortaya çıkmasına sebep olan koşulları ve bu akımın ilkelerini belirttik.
Sabahattin Ali’yi toplumcu gerçekçi diğer yazarlardan ayıran en büyük
özelliği, hikâyelerinde ve romanlarında yarattığı kahramanların daha canlı, daha
duygu yüklü olmasıdır. Yazarın yarattığı kahramanların renkli ve çok yönlü olmaları,
onların “tip” diye nitelendirilmesine engel teşkil eder. Bu durum, çalışmada
incelenen hikâye kahramanlarının “öğretmen”, “bürokrat”, “aydın”, vs. gibi, onları
belli kalıplara sokacak şekilde kategorize edilmesini engelledi. Bu düşüncemizi
somutlaştırmak amacıyla çalışmanın üçüncü bölümünü “tip” ve “karakter”in ne
olduğu hususuna ayırmayı uygun gördük. Çalışmanın ana konusunu oluşturan
dördüncü bölümde ise, Sabahattin Ali’nin hikâyelerinde yaratmış olduğu
kahramanları, genel özelliklerine göre dört ana başlık altında kategorize ederek
inceledikten sonra, “Sonuç” bölümünde çalışmanın genel bir değerlendirmesini
yaparak çalışmayı tamamlamış olduk.
Bu çalışmayı hazırlarken desteğini her an yanında hissetiğim; karanlık
yoluma tuttuğu bilgi feneriyle daima ufkumu aydınlatan değerli hocam ve
danışmanım Prof. Dr. Sayın Durali Yılmaz’a buradan şükranlarımı arz ederim.
iii
Çalışmayı oluştururken tıkandığım ve bir çıkış yolu aradığım zamanlarda
kendisini bulup, sorduğum bitmez tükenmez sorularımı büyük bir sabırla
cevaplandıran hocam Prof. Dr. Emel Kefeli’ye çok teşekkür ederim.
Ayrıca; iyi günde ve kötü günde hep yanımda olan, içinde bulunduğum en
sıkıntılı zamanlarımda, varlığıyla huzur bulduğum sevgili eşim Duygu
Hasdedeoğlu’na ve umutlarımın tükenmek üzere olduğu anlarda bir gülüşüyle içimde
taze umut çiçekleri açtıran oğlum Mehmet Doruk Hasdedeoğlu’na sevgilerimi
sunarım.
Ağustos 2008 Mehmet Onur HASDEDEOĞLU
iv
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ iii
İÇİNDEKİLER v
KISALTMALAR ix
KISA ÖZET x
ABSTRACT xi
1 GİRİŞ 1
2 TOPLUMCU GERÇEKÇİLİK 6
2.1 DÜNYADA TOPLUMCU GERÇEKÇİLİK 7
2.2 TÜRKİYE’DE TOPLUMCU GERÇEKÇİLİK 10
3 “TİP” VE “KARAKTER” 13
4 TOPLUMCU GERÇEKÇİLİK VE SABAHATTİN ALİ’NİN HİKÂYE
KİŞİLERİ 17
4.1 SABAHATTİN ALİ’NİN TUTKU DOLU KAHRAMANLARI 18
4.1.1 SABAHATTİN ALİ’NİN TUTKULU KAHRAMANLARI 19
4.1.1.1 Atmaca (Değirmen) 19
4.1.1.2 Kıskanç Adam (Viyolonsel) 21
4.1.1.3 Şair (Kurtarılamayan Şaheser) 23
4.1.1.4 Hüsameddin (Bir Cinayetin Sebebi) 27
4.1.1.5 Rahmi (Komik-i Şehir) 29
4.1.1.6 Hayri (Arap Hayri) 30
4.1.1.7 Murat (Gramofon Avrat) 32
4.1.1.8 Gravila (Köstence Güzellik Kraliçesi) 33
4.1.1.9 Yusuf (Selam) 34
4.1.1.10 Hasan (Hasanboğuldu) 35
4.1.1.11 Mustafa (Sulfata) 38
4.1.1.12 Platonik Aşık (O Arkadaşım) 39
4.1.1.13 Öğretmen (Bir Hakikatin Hikâyesi) 39
4.2 KÖYLÜ, KASABALI VE AYDINLARIN DURUMU 41
v
4.2.1 KÖYLÜ VE KASABALILARIN DURUMU 41
4.2.1.1 Dudu ve Seyit (Kazlar) 43
4.2.1.2 Emine ve İsmail (Sıcak Su) 44
4.2.1.3 Zağar Mehmet ile Dedemköylü Mehmet (Kanal) 46
4.2.1.4 İhtiyar Kadın (Kağnı) 47
4.2.1.5 Kerim Ağa, Hacer ve Esma (İki Kadın) 48
4.2.1.6 Emine ve Hasan (Hasanboğuldu) 50
4.2.1.7 Mustafa ve Aliye (Sulfata) 50
4.2.1.8 Asiye ve İbrahim (Cankurtaran) 52
4.2.1.9 Genç Köylü (Kamyon) 53
4.2.1.10 İhtiyar Köylü (Kafakâğıdı) 55
4.2.2 AYDININ KÖYLÜ VE KASABALIYA BAKIŞI 56
4.2.2.1 İki Mahkum: Aydın ve İhtiyar Köylü (Kafakâğıdı) 56
4.2.2.2 Yazar ve Mustafa (Sulfata) 57
4.2.2.3 Öğretmen ve Köylüler (Asfalt Yol) 58
4.2.2.4 Müzisyenler ve Köylü Ali (Ses) 60
4.2.2.5 İktisatçı ve Köylüler (Bir Konferans) 62
4.2.2.6 Mühendis ve Çoban (Köpek) 63
4.2.2.7 Aydın ve Taşraya Bakışı (Selam) 66
4.2.2.8 Aydın ve Çamaşırcı Kadın (Isıtmak İçin) 66
4.2.2.9 Kaymakam Ömer ve Kasabalılar (Bir Siyah Fanila İçin) 68
4.2.2.10 Yazar ve Çirkince Köyünün Değişimi (Çirkince) 70
4.2.3 AYDININ TOPLUM İÇİNDEKİ YERİ 72
4.2.3.1 Aydın (Birdenbire Sönen Kandilin Hikâyesi) 73
4.2.3.2 Delikanlı (Bir Delikanlının Hikâyesi) 74
4.2.3.3 Öğretmen Nurullah ve Küçük Şehir İnsanı (Bir Skandal) 76
4.2.3.4 Genç Çevirmen ve Doktorlar (Dekolman) 77
4.2.3.5 Solcu Genç ve Burjuva (Düşman) 79
4.2.3.6 Rifat ve Polis (Kurtla Kuzu) 82
4.3 EZEN-EZİLEN ÇATIŞMASI 84
4.3.1 EZİLENİN BAŞKALDIRDIĞI HİKÂYELER 84
4.3.1.1 Genç Ateşçi ve Kaptan (Bir Gemici Hikâyesi) 85
4.3.1.2 Köylüler ve Bürokratlar (Bir Orman Hikâyesi) 86
4.3.1.3 Rahmi/Viktor ve Bürokratlar (Komik-i Şehir) 87
vi
4.3.1.4 İbrahim/Asiye ve Doktor (Cankurtaran) 89
4.3.1.5 Halil Efe ve Bekir (Candarma Bekir) 91
4.3.1.6 Çakıcı ve Devlet Otoritesi (Çakıcı’nın İlk Kurşunu) 93
4.3.2 EZİLENİN BOYUN EĞDİĞİ HİKÂYELER 96
4.3.2.1 Seyit ve Dudu (Kazlar) 98
4.3.2.2 Cavit Bey ve Yazar (Bir Şaka) 99
4.3.2.3 Emekli Zabit ve Kasaba Efradı (Pazarcı) 100
4.3.2.4 İdris ve Jandarmalar (Bir Firar) 101
4.3.2.5 İhtiyar Kadın ve Mevlût Ağa (Kağnı) 102
4.3.2.6 İhtiyar Mahkum ve Köy Ağası (Kafakâğıdı) 103
4.3.2.7 Esma, Hacer ve Kerim Ağa (İki Kadın) 104
4.3.2.8 Emine ve Jandarmalar (Sıcak Su) 105
4.3.2.9 Çoban ve Mühendis (Köpek) 106
4.3.2.10 Köylüler ve Vali (Asfalt Yol) 107
4.3.2.11 Hasan (Ayran) 108
4.3.2.12 Satılmış ile Süleyman Efendi (Çaydanlık) 110
4.3.2.13 Mustafa-Aliye ve Doktor (Sulfata) 111
4.3.2.14 Avni Akbulut ve Doktor (Böbrek) 112
4.3.2.15 Baba/Oğul ve İşveren (Apartman) 116
4.3.2.16 İsmail Denizer ve Kaptan (Portakal) 118
4.3.2.17 Uşak ve Efendisi (Bahtiyar Köpek) 120
4.3.2.18 Fakir Kadın/Çocuk-Zengin Kadın/Çocuk (Arabalar Beş Kuruşa)122
4.3.2.19 Hasta (Mehtaplı Bir Gece) 123
4.3.2.20 Çamaşırcı Kadın (Isıtmak İçin) 125
4.4 YOZLAŞMA 126
4.4.1 SERSERİLER, AYYAŞLAR VE DÜŞKÜN KADINLAR 127
4.4.1.1 Kır Saçlı Mahpus (Duvar) 128
4.4.1.2 Osman (Katil Osman) 129
4.4.1.3 Kemal (Cıgara) 131
4.4.1.4 Ressam Tevfik Aravurgun (Beyaz Bir Gemi) 132
4.4.1.5 Koca Recep (Bir Mesleğin Başlangıcı) 134
4.4.1.6 Gravila ve Marina (Köstence Güzellik Kraliçesi) 135
4.4.1.7 Kanunî Kâmil (Sarhoş) 136
4.4.1.8 Hüseyin Avni ve Hanende Melek (Hanende Melek) 137
vii
4.4.1.9 Gramofon Avrat (Gramofon Avrat) 139
4.4.1.10 Adalet (Arap Hayri) 141
4.4.1.11 Kumpanya Aktrisi (Selam) 142
4.4.1.12 Yeni Dünya ve Deli Emine (Yeni Dünya) 143
4.4.1.13 Nigâr (Çilli) 147
4.4.1.14 Düşkün Kadın (Mehtaplı Bir Gece) 149
4.4.1.15 Düşkün Kadın (Bir Delikanlının Hikâyesi) 150
4.4.2 DÜZENBAZ TİPLER 151
4.4.2.1 Değirmi Sakallı Dolandırıcı-Doktorlar (Böbrek) 151
4.4.2.2 Hacı Lütfü Bey (Hakkımızı Yedirmeyiz!) 153
4.4.2.3 Salaş Tiyatrosu Patronu ve Çığırtkan (Millet Yutmuyor) 155
4.4.2.4 Gardiyan (Kazlar) 156
4.4.2.5 Sözde Entelektüel (Fikir Arkadaşı) 157
5 SONUÇ 159
KAYNAKÇA 161
viii
KISALTMALAR
a.g.e. : Adı Geçen Eser
a.g.m. : Adı Geçen Makale
Bkz. : Bakınız
çev. : Çeviren
ÇİK. : Çakıcı’nın İlk Kurşunu
D. : Değirmen
haz : Hazırlayan
K-S-E. : Kağnı-Ses-Esirler
s. : Sayfa
SK. : Sırça Köşk
YD. : Yeni Dünya
YKY : Yapı Kredi Yayınları
ix
Enstitüsü : Sosyal Bilimler
Ana Bilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı
Programı : Türk Dili ve Edebiyatı
Tez Danışmanı : Prof. Dr. Durali YILMAZ
Tez Türü ve Tarihi : Yüksek Lisans – Eylül 2008
KISA ÖZET
TOPLUMCU GERÇEKÇİLİK VE SABAHATTİN ALİ’NİN HİKÂYE
KİŞİLERİ
Mehmet Onur HASDEDEOĞLU
Bu çalışmanın konusu, günümüzde devrini tamamlamış olan toplumcu
gerçekçilik akımının ilkeleri dorultusunda, Sabahattin Ali’nin hikâye kişilerini
tanımaktır. Ulaşılması hedeflenen amaç, edebiyatın çeşitli türlerinde eserler
vermiş olmasına karşın daha çok hikâyeci kimliğiyle öne çıkan Sabahattin
Ali’nin, hikâyelerinde yarattığı kahramanları inceleme yoluyla, temsilcisi
olduğu toplumcu gerçekçilik akımı içerisindeki yerini belirlemektir.
Çalışmanın çekirdeğini oluşturan “Sabahattin Ali’nin Hikâye
Kişileri”nin incelenmeye başlanmasından önce, yazarın temsilcisi olduğu
toplumcu gerçekçilik akımını meydana getiren sebepler ve bu akımın
Türkiye’deki yansımaları ayrı bir bölüm halinde ele alınmıştır. Yazarın hikâye
kişileri de toplumcu gerçekçiliğin ilkeleri esas alınarak incelenmiş ve
kahramanların tasnifi buna göre yapılmıştır.
Sabahattin Ali’nin hikâye kişilerinin incelenmesi, temelde dört ana
başlık altında gerçekleştirilmiştir. Kahramanlar kategorize edilirken toplumsal,
bireysel ve sınıfsal özellikleri göz önünde bulundurulmuştur. Buna göre
incelemesi yapılan hikâye kişilerinin birinci grubunu, yazarın tutkulu
kahramanları; ikinci grubunı köylü kasabalı ve aydın kahramanları; üçüncü
grubunu ezen ve ezilen kahramanları; dördüncü ve son grubunu ise yozlaşmış-
dejenere kahramanları teşkil eder.
Araştırma doğrultusunda, Sabahattin Ali’nin hikâyelerinde yarattığı
kahramanların farklı karakteristik niteliklere sahip olmalarından ötürü “tip”
olarak adlandırılmasının ve kalıplaşmış belirli tip gruplarına sokulmasının
sağlıklı sonuçlara ulaşılmasını engelleyebileceği saptanmıştır. Bu sebeple,
kahramanlarını yaratmış olduğu toplumcu gerçekçiliğin ilkeleri esas alınarak
incelenmiş ve kahramanlar bu doğrultuda belirli başlıklar altında yerlerini
almışlardır.
Anahtar Sözcükler: Sabahattin Ali, Toplumcu Gerçekçilik, Cumhuriyet
Dönemi Türk Edebiyatı, Hikâye, Tip, Karakter,
Kahraman
Bilim Dalı Sayısal Kodu:
x
Description:Sabahattin Ali’nin eserlerini en iyi biçimde anlamak; yazarın ya şadı ğı dönemin siyasi ve toplumsal problemleri ile, toplumcu gerçekçilik akımının
