Table Of ContentGÓRNICY
GÓRNOŚLĄSCY-
ludzie zbędni,
ludzie luźni?
Szkice socjologiczne
amp
Górnicy górnośląscy -
ludzie zbędni, ludzie luźni?
Szkice Socjologiczne
aórnicy górnośląscy -
ludzie zbędni, ludzie luźni?
Szkice Socjologiczne
POD REDAKCJĄ
MARKA S. SZCZEPAŃSKIEGO
ANDRZEJ MATCZEWSKI PUBLISHER
KRAKÓW - KATOWICE 1994
amp
ANDRZEJ MATCZEWSKI PUBLISHER
KRAKÓW - KATOWICE
Recenzent
Julian Bugiel
Książka dotowana z funduszu badań statutowych
Instytutu Socjologii Uniwersytetu Śląskiego
Redakcja techniczna: Ewa Batko
Korekta: Maria Klich
Projekt okładki: Beata Malinowska
Biuro Wydawnictwa AMP: ul. Estkowskiego 4/2, 43-100 Tychy, tel/fax: (0-3)1275221
ISBN 83-85607-08-0
SPIS TREŚCI
Marek S. Szczepański: Wprowadzenie.............................................................7
CZĘŚĆ I
GÓRNICZY STRAJK - AKTORZY I IDEOLOGIE
Wojciech Błasiak: Górniczy strajk generalny na Śląsku -
tło, przyczyny, przebieg i skutki...........................................................................13
Tomasz Nawrocki: Gra o węgiel - gra o Śląsk.
Regionalne ugrupowania polityczne wobec strajków
górniczych z przełomu lat 1992 i 1993................................................................42
Marek S. Szczepański: Górnicy górnośląscy: ludzie zbędni,
ludzie luźni? Osobowościowe uwarunkowania restrukturyzacji
górnictwa węglowego.............................................................................................55
CZĘŚĆ II
GÓRNICY I GÓRNICTWO GÓRNOŚLĄSKIE - WYZWANIA
RESTRUKTURYZACYJNE
Katarzyna Nowak, Władysława Sobula, Konrad Tausz:
Restrukturyzacja górnictwa - dramat czy szansa dla Śląska? ..........................69
CZĘŚĆ III
POLSKIE GÓRNICTWO WĘGLA KAMIENNEGO: 1989-1993
KALENDARIUM WYDARZEŃ
Przegląd wydarzeń związanych z reformą górnictwa
węgla kamiennego. Luty 1989 - sierpień 1993............................................... 113
BIBLIOGRAFIA..........................................................................................................121
INDEKS OSÓB...........................................................................................................123
5
WPROWADZENIE
Tom, który przekazujemy do rąk Czytelnika, składa się z trzech komplementarnych -
choć asymetrycznych - części. Pierwsza z nich, zatytułowana Górniczy strajk - aktorzy i
ideologie, zawiera ogólną charakterystykę największego strajku górniczego w powojennej
Europie (Górny Śląsk: grudzień 1992 - styczeń 1993). Zaprezentowano w niej zatem
główne przyczyny, przebieg i skutki strajku generalnego, wskazano jego protagonistów, ich
racje i podzielane ideologie. Dokonano również rekonstrukcji poglądów regionalnej klasy
politycznej na przebieg i rezultaty tak niezwykłego wydarzenia. I wreszcie, ukazano
indywidualno-osobowościowe uwarunkowania oraz przeszkody restrukturyzacji górnictwa i
całego Górnego Śląska - katastroficznego i skansenowego obszaru Polski i Europy1.
Część druga, nosząca tytuł Górnicy i górnictwo górnośląskie - wyzwania
restrukturyzacyjne, zawiera zarys projektów, planów i społecznych konsekwencji
radykalnych przeobrażeń górnictwa - wciąż jeszcze kluczowego przemysłu regionu.
Wskazano w niej na niebezpieczeństwa wynikające z nierozważnej likwidacji kopalń, na
możliwości należytego wykorzystania górnośląskich ludzi luźnych, regionalnych sans-
culottes, zrewoltowanych oraz podatnych na populistyczną retorykę.
Część trzecia nosi tytuł Polskie górnictwo węgla kamiennego: 1989-1993. Kalendarium
wydarzeń i eksponuje - w oparciu o informacje prasy codziennej, zarówno regionalnej, jak i
centralnej - najbardziej istotne zdarzenia dotyczące kopalń górnośląskich i zagłębiowskich
oraz instytucji sprawujących nad nimi nadzór.
Tom stanowi rezultat interdyscyplinarnych badań psychologicznych, socjologicznych i
ekonomicznych prowadzonych nad górnośląskim górnictwem przez pracowników Instytutu
Socjologii Uniwersytetu Śląskiego i Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach. I choć
poszczególnych członków zespołu różniły poglądy na liczne zagadnienia ogólne i
szczegółowe, to podstawą współpracy i consensusu była zgodność ocen w czterech
przynajmniej kwestiach kluczowych. Wszyscy bowiem byli przekonani, że:
1. górnictwo górnośląskie wymaga koniecznej a przy tym radykalnej restrukturyzacji i
modernizacji,
2. pomyślna restrukturyzacja górnośląskiego górnictwa jest jednym z warunków powodzenia
przeobrażeń systemowych w skali całego regionu czy nawet kraju,
3. zreformowane górnictwo może być jednym ze źródeł akumulacji pierwotnej kapitałów dla
restrukturyzacji całego regionu,
4. dalsze zaniechanie działań politycznych i organizacyjno-finansowych na rzecz górnictwa
doprowadzić może do zachowań o charakterze żywiołowym i niekontrolowanym w regionie
górnośląskim.
1 Są to określenia Antoniego Kuklińskiego.
7
Część studiów empirycznych rozpoczęła się w połowie 1992 roku, część zaś - w grudniu
1992, w trakcie trwania generalnego strajku górniczego2. W założeniach ich autorów
zaprojektowane badania spełniać miały dwa podstawowe cele:
1. winny pozwolić na wolną od retuszów, choć oczywiście niepełną, fotografię
górnośląskiego górnictwa, jego społecznego otoczenia, stanu posiadania oraz wskazać
najpoważniejsze problemy i bariery funkcjonowania (część diagnostyczna);
2. winny także ułatwić formułowanie podstawowych sugestii co do dalszych długofalowych
jego przemian i ich społecznych następstw (część prognostyczna).
W realizacji tak sformułowanych celów badawczych zastosowano sześć podstawowych
metod i technik, wypróbowanych już wielokrotnie w naukach społecznych:
a) analizę dokumentów i opracowań dotyczących górnictwa górnośląskiego oraz jego roli w
restukturyzacji województwa katowickiego,
b) wywiady z ekspertami instytucjonalnymi (prezydenci miast górniczych, działacze
związkowi, organizatorzy strajku, doświadczeni górnicy),
c) reinterpretację własnych i cudzych - prowadzonych wcześniej - badań empirycznych nad
górnictwem górnośląskim, jego ewolucją i rolą w procesach restrukturyzacji województwa
katowickiego,
d) ankiety skierowane do członków komitetów strajkowych (tło, przebieg, cele, skutki
strajku) oraz do właścicieli prywatnych przedsiębiorstw (zdolności absorpcyjne sektora
prywatnego w stosunku do redukowanych górników),
e) testy psychologiczne przeprowadzone wśród górników z zamykanych kopalń
górnośląskich, dotyczące ich stanowiska wobec przekwalifikowania zawodowego i dalszych
losów indywidualnych,
f) analizę zawartości najnowszych publikacji profesjonalnych, materiałów sejmowych,
lokalnej i regionalnej prasy, czasopism i pism ulotnych, a także dokumentów strajkowych
kierowanych do górników, dozoru i władz resortowych.
W poszczególnych częściach i rozdziałach pracy cytowane są rozbieżne szacunki
dotyczące nieodzownych redukcji pracowniczych w górnośląskim i zaglębiowskim
górnictwie węgla kamiennego w nadchodzących latach. Owe rozbieżności - niekiedy
radykalne - wynikają z odmienności metod i technik stosowanych przez instytucje szacujące
nadwyżki pracownicze w górnictwie węglowym. Przywołujemy je świadomie, in extenso,
aby każdorazowo uzmysłowić skalę zwolnień i ich społecznych następstw.
*
Badania nad górnośląskim górnictwem i górnikami sponsorowane były przez kilka
instytucji. Studia nad strajkiem górniczym powstały na zamówienie Europejskiego Instytutu
Rozwoju Regionalnego i Lokalnego Uniwersytetu Warszawskiego, kierowanego przez
prof. prof. Antoniego Kuklińskiego, Bohdana Jałowieckiego i Grzegorza Gorzelaka. Studia
relacjonowane w II części książki finansował Komitet Badań Naukowych, w ramach
projektu zatytułowanego Warianty zagospodarowania nadwyżek zatrudnienia w górnictwie
2 Przytaczane w całej książce wyniki badań dotyczą tego właśnie okresu i tylko w nielicznych
przypadkach - już w trakcie ostatecznej redakcji tomu - dokonano ich aktualizacji.
8
