Fırat Caner Turgut Uyar'ın Huzursuzluğu Bilkent 2006

342 Pages·2006·1.38 MB·Turkish

Doktora Tezi

F
ır
a
t

C
a TURGUT UYAR’IN HUZURSUZLUĞU
n
e
r

T
u
r
g
u
t

U FIRAT CANER
y
a
r
’ı
n
H
u
z
u
r
s
u

z
lu
ğ
u

B
i
lk
e
n
t

2
0 TÜRK EDEBİYATI BÖLÜMÜ
0
6

Bilkent Üniversitesi, Ankara
Eylül 2006
Bilkent Üniversitesi
Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü

TURGUT UYAR’IN HUZURSUZLUĞU

FIRAT CANER

Türk Edebiyatı Disiplininde Doktora Derecesi Kazanma
Yükümlülüklerinin Parçasıdır

TÜRK EDEBİYATI BÖLÜMÜ
Bilkent Üniversitesi, Ankara

Eylül 2006
Bütün hakları saklıdır.
Kaynak göstermek koşuluyla alıntı ve gönderme yapılabilir.
©Fırat Caner
Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora derecesi için
yeterli bulduğumu beyan ederim.

……………………………..
Doç Dr. Engin Sezer
Tez Danışmanı

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora derecesi için
yeterli bulduğumu beyan ederim.

……………………………..
Prof. Dr. Zeynep Sayın
Tez Jürisi Üyesi

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora derecesi için
yeterli bulduğumu beyan ederim.

……………………………..
Doç. Dr. Füsun Akatlı
Tez Jürisi Üyesi

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora derecesi için
yeterli bulduğumu beyan ederim.

……………………………..
Yrd. Doç. Dr. Mahmut Mutman
Tez Jürisi Üyesi

Bu tezi okuduğumu, kapsam ve nitelik bakımından Türk Edebiyatında Doktora derecesi için
yeterli bulduğumu beyan ederim.

……………………………..
Yrd. Doç Dr. Laurent Mignon
Tez Jürisi Üyesi

Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü’nün onayı

……………………………..
Prof. Dr. Erdal Erel
Enstitü Müdürü
ÖZET

Turgut Uyar’ın şiir anlayışı, Dünyanın En Güzel Arabistanı ile birlikte
değişmiştir. Daha önceki kitaplarında özellikle Garip etkisi görülen şair, bu kitabında
İkinci Yeni hareketinin genel özelliklerine uygun, anlamın geriye itildiği, söz sanatlarının
bol kullanıldığı bir şiir anlayışına yönelmiştir. Dünyanın En Güzel Arabistanı modern bir
sanat yapıtıdır. Ortaya çıkmasını sağlayan temel motivasyon, modernitenin bireyler
üzerindeki baskısıdır. Kitaptaki şiirlerde iki mesele özellikle öne çıkartılmıştır: Birinci
mesele dinin, geleneksel ahlâkın ve bunları yeniden üreten kurumların birey üzerindeki
baskısı, ikinci mesele ise kentleşmenin, büyük kent yaşamının ve modern uygarlığın
ürettiği şok yaşantısı ve rahatsızlıktır. Bu duyguların birey üzerindeki olumsuz etkileri,
Dünyanın En Güzel Arabistanı’nın konusu olmakla kalmaz, kitabın yapısı, şiirlerin biçim
özellikleri ve imgeler dinamiği üzerinde de belirleyici olur. Bu yüzden, şiirleri kuran
dizeler süreksiz, birbiri ile ilişkilendiren anlatılar çizgisellikten yoksun ve kitabı bütün
kılan yapı parçalıdır.
Dünyanın En Güzel Arabistanı’nda yer alan şiirler birbirlerinden bağımsız birer
bütün olmalarına karşın, birbirleriyle ilişki içindedirler ve ortak bir simge evreni ve/veya
ortak kişiler etrafında örgütlendiklerinden, birlikte bir bütüne varırlar. Şiirlerde işlenen
olaylar, kronolojik bir çizgisellik arz etmezler. Yazar, bu şiirlerde kendisini gizler ve
okuru anlatıcıyla baş başa bırakır. Bu şiirlerde öykü, tiyatro gibi şiir dışı türlerin
olanakları kullanılmış, anlam geriye itilmiş ve parçaları birleştirme işi genellikle okura
bırakılmıştır. Kitapta benimsenen estetik anlayış, Apollonca, kusursuzluğa yönelen bir
estetik değil, okurda tamamlanmamışlık, bitmemişlik hissini uyandıran, Turgut Uyar’ın
deyişi ile acemiliğin öne çıktığı bir estetik anlayıştır.

Anahtar sözcükler: şiir, modern, kent, ikinci, yeni

iii
ABSTRACT

Turgut Uyar’s Discontents

Turgut Uyar’s earlier understanding of poetry goes through a sudden change with
Dünyanın En Güzel Arabistanı [The Most Beautiful Arabia of the World]. In his earlier
style, the influence of “Garip Poetry” can be detected, but in Dünyanın En Güzel
Arabistanı, Uyar approaches poetry with a new concep, similar to those of the other
İkinci Yeni [The Second New] poets’, in which meaning is pushed to the background and
figures of speech are brough to the fore.
Dünyanın En Güzel Arabistanı is a modern work of art. The basic motivation that
leads Uyar to write this book is the emotional pressures of modernity on the individual.
Here, the poet focuses on two problems: First comes the pressure on the individual
caused by religious morality, traditional ethics, and the social institutions which enforce
these concepts. Second is the shock experience and discontents caused by modern
civilization, urbanization, and the life style in urban the setting. Adverse affects of these
experiences on the individual is not only the main theme of book, but it also determines
the construction its whole design, the formal characteristics of the poems, and the
dynamics of the imagery. In Dünyanın En Güzel Arabistanı, verses are not logically
continuous, the narrative lacks the commonly expected form of linearity, and the
construction that makes the book a whole is rather fragmented.
Although these poems are meant to be read as independent pieces, they are
connected to one another and constitute a coherent whole, because they are constructed
within the framework of a common universe of symbols or fictional characters. The
narrative events taking place in the poems do not display a chronological linearity. The
poet/author hides himself behind the narrator of the individual poems and leaves the
reader alone with the narrator. He employs various techniques of dramatic writing and
story telling, which are not all that common in Turkish poetry. He backgrounds the
meaning and expects the reader to bring together the pieces of the fragmented narrative
by using various ambiguous relations between the imagery of the individual poems. The
aesthetic choice of Turgut Uyar in this book is not Apollonian, but Dionysian, to refer to
Nietzsche’s well-know dichotomy, one that the poet himself conceptualizes as
“clumsiness”, something that makes the reader feel a sense of incompleteness before the
whole work.

Keywords: poetry, modern, city, religion, society

iv
ÖNSÖZ

Daima, insanın kendisi olmayanla ilişkisinde tutarlı olduğuna inandım. Bir insan
çiçeklere nasıl davranırsa, bana da öyle davranır diye düşündüm. Nesnelerle, hayvanlarla,
doğayla ya da insanlarla her zaman ilişki içindeyizdir. Açıkçası, çok insan canlısı olup da
çiçekleri yolmaktan zevk alan ya da kedilere işkence etmekten hoşlanan birini hiç
görmedim. İnsanın bütün tutarsızlıkları arasında bu tür bir tutarlılığa sahip olduğunu
düşünüyorum. Arthur Rimbaud, metnin yazarın ta kendisine dönüştüğünü söylüyordu.
Eğer onun sözlerinden yola çıkacak olursam, metnin de, insan gibi, kimi zaman çelişkiler
içinde görünmez hâle gelen, tutarlı bir yönü olması gerektiğini söyleyebilirim. Metin de,
yazarı gibi, bütün çelişkilerine ve bütün yanıltıcılığına rağmen, kendini ve yazarını ele
verecek bir tür tutarlılığa sahip olsa gerektir. Aksi takdirde bir metinden, yani bir
yapıttan, kendi başına bütünlük teşkil eden bir binadan söz etmek mümkün olmazdı.
Edebiyat eleştirisinin, ne tür bir yöntemle yapılırsa yapılsın, başka yöntemler
aracılığıyla sınanabilmesiyle daha güvenilir olacağına inanıyorum. Tezdeki
yaklaşımımın eklektik bir yanı olduğu görülecektir. Bu durum bilinçli bir seçimden
kaynaklanıyor. Tek bir kuramla sonuca varamayacağımı düşündüğüm için karma bir
metodoloji kullanmayı tercih ettim. Bu metodolojinin bir başka çalışmada işe
yarayacağına ilişkin bir iddiam yoktur.
Türkiye’de, şiir eleştirisinde yaygın olarak eleştirmenin hayal gücü büyük rol
oynar. Bunun yanlış bir şey olduğunu düşünmüyorum. Ancak ben bu çalışmada hayal
gücümü bilerek devre dışı bırakmak istedim, çünkü Uyar’ın teknik ustalığını ortaya
v
çıkartmayı hedefledim. Bu nedenle, Turgut Uyar’ın şiirini ele alırken, teknik ve analitik
bir yaklaşımı özellikle tercih ettim. Değerli jüri üyelerimden biri tarafından bu tezin
yeterince şiirsel olmadığı ve “edebiyatı kucaklamadığı” da söylenmiştir. Tezimin
Dünyanın En Güzel Arabistanı ilgili tek ve konuyla ilgili her şeyi kapsayan, son sözü
söyleyen bir çalışma olması amaçlarımdan biri değildi. Çerçeve dışında bıraktığım
konuları başkaları inceleyecektir. Ben, şiirlerin kendi dokularından giderek biçim, yapı ve
içerik özelliklerinin birbirleriyle nasıl kaynaştıklarını ve bu kaynaşmanın ardında ne tür
bir motivasyon bulunduğunu anlamaya çalıştım.
Bu tezde Uyar’ın İkinci Yeni içindeki yerini ve İkinci Yeni’nin Türk şiiri tarihi
içindeki yerini ele almadım. Ancak bu tür çalışmalara kaynaklık edecek veriler elde
etmeye çalıştım. Bu verilerin işlevsel olabilmesi için, bütün İkinci Yeni şairlerinin tek tek
incelenmesi gerekiyor. Bu sözlerimden, tezimde İkinci Yeni şiirini çözümleyip anlamak
için bir model geliştirdiğim sonucu çıkmıyor; çünkü her inceleme nesnesi, ister istemez
kendi modelini beraberinde getirecektir.
Tezde Türk modernleşmesi konusuna yer vermedim; çünkü elimde bu konuyu ele
alabileceğim bir yöntem yoktu.

vi
TEŞEKKÜR

Öncelikle, benden hiçbir yardımı esirgemeyen, çalışmalarımda bana yol gösteren
ve kıvrak zekasıyla beni daima şaşırtan tez danışmanım Engin Sezer’e, bilgi, deneyim ve
eleştirilerini benden esirgemeyen Hilmi Yavuz’a ve tez sürecinin ilk yılında
danışmanlığımı üstlenen ilk rehberim Talât Sait Halman’a, sonra, tez izleme komitemde
yer alan ve değerli eleştirileriyle çalışmama yön veren Mahmut Mutman ve Laurent
Mignon’a, Zeynep Sayın ve Füsun Akatlı’ya, eğitimim boyunca zihnimi çekip çeviren ve
beni çok yönlü eleştiriye yönlendiren Süha Oğuzertem’e, bilimin insan için olduğunu
hiçbir zaman aklımdan çıkarmamam gerektiği konusundaki daimi esin kaynağım İlhan
Başgöz’e, Yapı Kredi Yayınları’na ve Güven Turan’a, aileme, manevî desteği ve
fikirleriyle her zaman yanımda olan Ezgi Korkmaz’a, fikir ve eleştirilerini benden
esirgemeyen Halil Üner’e , metinlere fikirleriyle katkıda bulunan Nuran Tezcan ve Orhan
Tekelioğlu’na, kritik kaynaklara ulaşmama yardımcı olan Yalçın Armağan’a, koruyucu
ve sakinleştirici meleğim, değerli dostum Esma Tezcan’a, ebedî hocam Can Soytemiz’e,
sağladığı maddî olanaklar ve geniş kütüphanesiyle çalışmalarıma yoğunlaşmama
yardımcı olan Bilkent Üniversitesi’ne, dünyaya daha analitik bir gözle bakmam için
zihnimi eğiten Gazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü hocalarına ve benim ben
oluşumda pay sahibi olan herkese teşekkür etmek isterim.

vii
İÇİNDEKİLER

sayfa
Özet . . . . . . . . . . . iii
Abstract . . . . . . . . . . iv
Önsöz . . . . . . . . . . . v
Teşekkür . . . . . . . . . . vii
İçindekiler . . . . . . . . . . viii
Listeler . . . . . . . . . . xi
Giriş . . . . . . . . . . . 1
A. Tezin Konusu ve Amacı . . . . . . . 1
B. Turgut Uyar’ın Kısa Yaşamöyküsü . . . . . 3
C. Turgut Uyar’la İlgili Çalışmalara İlişkin Genel Değerlendirmeler . 5
D. İkinci Yeni Şiirinin Ortaya Çıktığı Koşullar . . . . 12
E. İkinci Yeni Mitosu . . . . . . . . 18
F. Turgut Uyar’ın Derdi . . . . . . . 22
G. Modernite, Modernizm ve Dünyanın En Güzel Arabistanı . . 29
1. Modernitenin ve Modernizmin Arka Planı . . . . 32
2. Modernizm ve Modernitenin Olumsuz Etkilerinden Kaçış . . 39
3. Modern Sanatın Ayırt Edici Özellikleri. . . . . 43
4. Modern Şiir . . .. . . . . 52
5. Turgut Uyar’ın Modernliği . . . . . . 56
H. İnceleme Planı . . . . . . . . 62
I. Bütünlük, Çizgisellik ve Çokanlamlılık . . . . . . 74
viii